ANNA KOZŁOWSKA

„Jak pomagać dziecku z zaburzeniami życia uczuciowego.”

Wstęp

• Wizyta u psychologa wiąże się z ogromnymi przeżyciami u dziecka.

Dlatego też na pierwsze spotkanie zaprasza się rodziców samych. Jeżeli mimo próśb przyszli z dzieckiem- psycholog najpierw zajmuje się dzieckiem, a rodzice czekają na zewnątrz.

• CO MOŻNA ZROBIĆ, ABY PRZEZWYCIĘŻYĆ OPÓR DZIECKA PRZED NAWIĄZANIEM KONTAKTU?

• Nie zachęcać do rozmowy, zabawy, nie proponować aktywności,

• natomiast:

„Wcale nie chcesz tu być. Jestem obcą osobą i nie chcesz mnie poznać, bo mama/ tatuś przyprowadzili cię tutaj, nie pytając o zgodę. Nie wiesz, co tu może się zdarzyć, wolisz wyjść, może trochę się boisz, bo jak nie wiemy, co będzie, to wówczas czujemy lęk. Wolisz być przytulone do mamy/ taty, bo wtedy czujesz się bezpieczniej. Dobrze jest być tak blisko, przyjemnie jest być przytulonym. Jest wtedy ciepło i miło, mama cię także obejmuje. Jeśli chcesz, możesz popatrzeć na zabawki, możesz robić to, na co masz ochotę...”

• Obserwując zabawę dziecka należy ocenić 1) czy zachowanie/ objaw niepokojący rodziców może niepokoić, opierając się na znajomości prawideł rozwoju, 2) czy oczekiwania i wymagania rodziców są na miarę rzeczywistych możliwości dziecka.

Rozdz. I SYGNAŁY POZAWERBALNE

• Poznanie człowieka opieramy na odczytywaniu sygnałów pozawerbalnych. Więc róbmy to świadomie:

• Zwróćmy uwagę na WYGLĄD,

Np. dziecko zaniedbane, brudne-> brak zainteresowania dzieckiem, może alkoholizm; wyróżniające się-> ucieczka, poszukiwanie akceptacji; otyłe-> nerwicowy nadmierny apetyt lub rodzice nadopiekuńczy, drwiny kolegów , złe relacje społeczne w grupie rówieśniczej,

• Manipulowanie PRZESTRZENIĄ jest istotnym niewerbalnym sygnałem chęci bycia blisko, lub też oddalenia się od siebie. Podczas pierwszego kontaktu z rodziną warto zwrócić uwagę na to, kto pierwszy wchodzi do pokoju, obok kogo członkowie rodziny zajmują miejsca, gdzie posadzone jest dziecko? Czy ktoś wskazuje miejsce? Czy ciało pochyla się do partnera?

• TON GŁOSU (zmiana na ton wyższy, napięty, milczenie, przerwy w mówieniu itp.) świadczy o silnym przeżywaniu trudności,

• Sztywna POSTAWA CIAŁA, zaciśnięte RĘCE, USTA,

• Nawiązanie lub zerwanie KONTAKTU WZROKOWEGO,

Np. dzieci nieufne/ odważne, komunikatywne,

• Obserwując dziecko nie należy skupiać się tylko na jednym sygnale, lecz wielu.

• Albert Mehrabian badając znaczenie sygnałów niewerbalnych i werbalnych w komunikowaniu się ludzi stwierdził, że w jednostce komunikacji wartość sygnałów werbalnych odpowiada 7% wartości całego komunikatu. Pozostałe przekazy to informacje wokalne (intonacja głosu, przerwy w mówieniu, częstotliwość przerw itp.) oraz ekspresja wyrazu (mimika twarzy, gesty, przybliżanie się lub oddalanie od rozmówcy, kontakt wzrokowy itp.).

Rozdz. II PATOMECHANIZM ZABURZEŃ EMOCJONALNYCH

• Skąd jest ten lęk?

Matka jest warunkiem POCZUCIA BEZPIECZENSTWA .

Pojawia się jakiś problem-> znak, że stało się coś niedobrego, potrzeba pomocy (płacz, krzyk)-> dziecko oczekuje pomocy matki.

Stopniowo informacje napływają do dziecka, kodują się w jego umyśle i na ich podstawie budowany jest MODEL MATKI dającej dziecku poczucie bezpieczeństwa.

NAPIECIE

NIEPOKÓJ

BEZRADNOŚĆ

ZAGROŻENIE

itp.

To, który objaw wystąpi, zależy od 3 czynników:

1. wyposażenia biologicznego,

2. doświadczeń z wcześniejszego okresu życia,

3. informacji napływających aktualnie.

ZASADA: „najsłabszy punkt oporu”.

• Utrata poczucia bezpieczeństwa spowodowana jest:

1. FIZYCZNYM BRAKIEM MATKI (śmierć, długi wyjazd, rozwód itp.)

Np. Krzyś, którego mama znalazła swoje szczęście u boku innego pana. Ojciec troskliwie opiekuje się chłopcem, ale Krzyś pragnie powrotu matki (zaburzenia snu).

Rysunek rodziny: (od lewej) Krzyś trzymający za rękę mamę (zwrócona do niego twarzą), za mamą tata, trzymający swoją rękę na ramieniu mamy (zwrócony twarzą do pleców mamy).

2. SYMBOLICZNYM BRAKIEM MATKI (sprzeczność miedzy modelem)

Np. Matka zajmuje się siostrzyczką (niemowlę) Marcina. Marcin wykazuje zachowania negatywistyczne i moczenie nocne. Matka częściej krzyczy.

Rysunek rodziny: Marcin ostatni (niedbale narysowany), siostrzyczka wesoła, mama miedzy nimi (duża, z rozłożonymi rękami), tata (też duży, pierwszy z lewej).

• Drogą, na jakiej dziecko może ponownie uzyskać zachowania matki dające mu poczucie bezpieczeństwa może być choroba.

Rozdz. III OD STRONY RODZICÓW

• Rodzice budują idealny wzorzec (model swojego dziecka): planują płeć, wygląd, poziom rozwoju intelektualnego.

Wynika to z :

1. doświadczeń, jakie były ich własnym udziałem w okresie dzieciństwa lub młodości;

2. informacji płynących z przekazów społecznych.

• Jeśli nasze dziecko odpowiada wzorcowi, jaki sobie ukształtowaliśmy- nasz stosunek do niego, akceptacja, a zatem i przesyłanie sygnałów miłości nie ulega zmianie.

• Natomiast jeśli dziecko w jakimś zakresie nie odpowiada wzorcowi- wówczas pomiędzy naszym oczekiwaniem (wynikający6m z idealnego wzorca) a rzeczywistym zachowaniem dziecka występuje niezgodność (sprzeczność) -> NAPIĘCIE EMOCJONALNE.

• Aby zmniejszyć NAPIĘCIE EMOCJONALNE możemy:

1. zmienić oczekiwania, czyli idealny obraz (model) dziecka,

2. zmienić rzeczywiste zachowanie dziecka,

3. zdecydować się na kompromis (trochę zmienić własne oczekiwania w stosunku do dziecka i trochę zmienić jego zachowanie).

Rodzice najczęściej wybierają opcję 2), czyli:

• stosują namawiania, prośby,

• (a gdy one nie przynoszą pożądanego skutku) uciekają się do stosowania różnorodnych kar (też fizycznych), gróźb kar, krzyków itp.,

• odsuwają się od dziecka (np. zostawiają w świetlicy do późna, chcą „choć trochę odpocząć”)

Takie zachowania rodziców mogą być dla dziecka sygnałem odebrania mu miłości.

Np. Piotruś ( zwiększona potrzeba ruchu, dysleksja):

Gdy był w I klasie na świat przyszła jego mała siostrzyczka (dziecko odpowiadające idealnemu modelowi rodziców). Piotruś nie spełniał więc oczekiwań rodziców, co powodowało sprzeczność między idealnym wzorcem (wyrażanym przez rodziców słowem „powinien”) a rzeczywistym zachowaniem chłopca. Ten stan wywołał napięcie emocjonalne, które chcieli usunąć przez próby zmiany zachowania chłopca i nakłaniania go do osiągnięć w nauce. Nie wiedząc, że trudności Piotrka mają swoje obiektywne podstawy, traktowano je jako przejaw złej woli chłopca, jego lenistwa -> kary-> odebranie sygnałów miłości.

Rysunek rodziny: siostrzyczka (wesoła, otwarta), Piotruś (na końcu, tyłem, ze swoja ulubiona piłką; „Siebie też mam narysować?”).

Wyspa szczęścia: (w środku) mecz piłki nożnej, (na granicy) mama, (na zewnątrz) siostra, szkoła, ojciec.

Rozdz. IV PROBLEMY OCENY

• Ocena jest to sąd o wartości osób, rzeczy, zjawisk. Może mieć znak pozytywny lub negatywny. Jest wynikiem porównania.

• Ocena dziecka jest więc wynikiem porównania idealnego wzorca pełniącego funkcję standardu z rzeczywistym obrazem dziecka.

ZGODNOŚĆ-> ocena pozytywna

SPRZECZNOŚĆ-> ocena negatywna

• Często, gdy sprzeczność dotyczy tylko jednej cechy, rodzice oceniają negatywnie całość zachowań dziecka.

Dzieje się tak w myśl ZASADY MAKSYMALIZOWANIA ZGODNOŚCI EWALUATYWNEJ, inaczej ZASADY WSPÓŁSĄDZENIA:

„Jeśli jakaś cecha, oceniana negatywnie, zajmuje w hierarchii wartości oceniającego wysokie miejsce- może to rzutować na postrzeganie innych cech i ocenianie ich również w kategoriach negatywnych lub nie postrzegania ich jako istotnych; nie mają więc one wpływu na ocenę całości funkcjonowania.”

• W jaki sposób negatywna ocena dawana dziecku może wpływać na jego rozwój? Jakie są KONSEKWENCJE negatywnej oceny?

• Człowiek dorosły może informacji o negatywnej ocenie swojego zachowania po prostu nie przyjąć, odrzucić na podstawie nabytego doświadczenia i umiejętności korzystania z niego, co uwarunkowane jest odpowiednim poziomem procesów poznawczych.

• Dziecko jest bezbronne wobec ocen otoczenia (zdolność samoobserwacji, korzystania z doświadczenia rozwija się wraz z wiekiem). Treść sądów osób dorosłych (ważnych: rodzice, wychowawca) stanowi o własnych sądach dziecka o sobie.

Np.

„Nie mów do mnie „Marcinku”, bo ja jestem Marcin, niegrzeczny chłopak. Ze mną nie jest łatwo, bo ja jestem niedobry.”

Nauczyciel: Dlaczego nie rozwiązujesz zadań?

Dziecko: I tak nie potrafię. Jestem tępy z matematyki. Nigdy mi się nie udaje, więc nawet nie warto zaczynać.

• Dziecko nie próbując nawet rozwiązać, uzyskuje potwierdzenie własnej samooceny. (Niska samoocena zbudowana jest na podstawie przekazywanych mu negatywnych informacji przez osoby dla niego ważne).

• Badania H. Kulasa (1986) wykazały, że dzieci o wysokiej samoocenie charakteryzowały się najwyższym poziomem osiągnięć w nauce szkolnej. Uczniowie najsłabsi byli to uczniowie o niskiej samoocenie.

W badaniach uczestniczyły dzieci o takich samych możliwościach intelektualnych.

• Motywacją do kolejnych prób podejmowania zadań jest relacja zgodności- sprzeczności napływających informacji z obrazem własnego Ja.

DZIECKO Z WYSOKA SAMOOCENĄ + ocena otoczenia pozytywna (-> pozytywny obraz samego siebie)	DZIECKO Z NISKĄ SAMOOCENĄ + ocena otoczenia negatywna (-> negatywny obraz samego siebie)
Stara się podtrzymać obraz siebie. Nie wykonanie zadania -> sprzeczność z obrazem samego siebie (powst. NAPIĘCIE EM.) SILNA MOTYWACJA (dążenie do zlikwidowania sprzeczności) Wykonanie zadania -> Zgodność (nie powst. N. E. , podtrzymanie własnego obrazu Ja)	Stara się podtrzymać obraz siebie. Nie wykonanie zadania -> Zgodność z obrazem samego siebie (nie powst. NAPIĘCIE EM.) Wykonanie zadania -> Sprzeczność z obrazem samego siebie (powst. N. E.)

• SELEKTYWNOŚĆ POSTRZEGANIA- nastawienie obserwującego wpływa na postrzeganie cech osoby obserwowanej.

Np. u nauczyciela warto „zarobić” sobie na dobrą opinię na początku, bo potem można „jechać na tej opinii”.

• Eksperyment Rosenhana (1978)- umieścił zdrowych ludzi w szpitalu psychiatrycznym (symulowali, że słyszą „puste głosy”; zaprzestali tego po przyjęciu na oddział).

Diagnoza: schizofrenia w okresie remisji.

• Sądy wypowiadane do dziecka przez rodziców i nauczycieli kształtują wiedzę dziecka o sobie samym i następnie na zasadzie samopotwierdzającego się proroctwa ukierunkowują zachowanie dziecka.

• Eksperyment:

Jednej klasie mówiono o czystości w klasopracowni, o ciężkiej pracy sprzątaczek,

proszono, aby nie śmieciły, mówiono do czego służą kosze itp. (nie nastąpiła żadna

zmiana w wyglądzie klasy).

Drugiej klasie nauczyciel powiedział: „Jak miło wejść do waszej klasy, tak tu czysto”

(budowano obraz czystej klasopracowni -> nastąpiła wyraźna poprawa wyglądu

klasopracowni).

• Przekazując dziecku informacje pozytywne o jego zdolnościach, zachowaniu itp. Możemy na niego wpływać, uzyskując korzystne zmiany.

• Rodzice skarżą się, żalą:

Psycholog: „Wiem już jakie kłopoty macie państwo z...(nie krytykuje rodziców). Proszę mi teraz powiedzieć, co wam się w dziecku podoba? W czym jest dobre?”

Rodzice: (cisza)

lub: „Nie jest takie złe, ale... (lawina oskarżeń)”.

• Rodzicom o wiele łatwiej jest opisać zachowania, które zasługują na naganę niż te, które powinny znaleźć słowa uznania.

Gdy dziecko zachowuje się w sposób poprawny:

Rodzice: „Nie ma za co je chwalić, skoro dziecko robi tylko to, co do niego należy”.

• Dziecko ma zatem dwa, równocześnie istniejące ze sobą obrazy: pozytywny i negatywny

-> sprzeczność -> napięcie em.

Aby zlikwidować uczucie NAPIĘCIA, dziecko może:

1. Albo odrzucając model pozytywny (jaki być powinien wg rodziców), przyjąć za prawdziwy swój negatywny obraz (którego realizacja przysparza jemu i otoczeniu wielu problemów (powstaje np. napięcie em. w rodzinie);

2. Albo stara się realizować model pozytywny (poprzez wzmożone wysiłki nie zawsze uwieńczone sukcesem).

• CEL PRACY TERAPEUTY W POMOCY DZIECKU:

1. osiągnąć stan równowagi i harmonii między obrazem swego Ja a rzeczywistymi osiągnięciami;

2. poznać rzeczywiste możliwości dziecka i do nich dostosować swe oczekiwania;

3. pomóc rodzicom w postrzeganiu pozytywnych stron dziecka.

Wtedy:

• zmienia się obraz dziecka w oczach rodziców (czyli dotychczasowy negatywny obraz słabnie);

• dziecko ma szansę zmienić obraz własnego Ja, a w konsekwencji częściej mogą występować zachowania akceptowane społecznie (zmiana/ poprawa zachowania).

• WAŻNIEJSZA JEST APROBATA BEZSŁOWNA! (nagrody psychologiczne)

Rozdz. V ODMOWA PÓJŚCIA DO SZKOŁY

Odmowa pójścia do szkoły = fobia szkolna

• Pomyłka terminologiczna: powodem odmowy nie są czynniki związane ze szkołą, ale nieprawidłowości wynikające z zaburzeń sytuacji rodzinnej ucznia.

• Jest to sygnał, że w rodzinie ucznia dzieje się coś nieprawidłowego, jest to wołanie o pomoc w sytuacji trudnej.

• W mechanizmie odmowy pójścia do szkoły występuje poczucie odrzucenia uczuciowego dziecka przez rodziców albo lęk przed odrzuceniem.

Np. Bartek płakał przed pójściem do szkoły, bo wiedział że przyniesienia niższej oceny niż 5 nie spełni oczekiwań rodziców („syn jest ich dumą, fundamentem rodziny”). Ciągłe starania, wytężona praca (ostatecznie zrezygnował z zajęć sportowych, pozalekcyjnych) prowadziły do umęczenia ta sytuacją i otrzymywania coraz słabszych ocen.

MECHANIZM ODMOWY PÓJŚCIA DO SZKOŁY

Zawyżone w stosunku do możliwości dziecka wymagania rodziców, które zostały uwewnętrznione przez dziecko, prowadzą do, że samo dziecko stawia przed sobą równie wysokie wymagania. Jego starania, aby je zrealizować, nie mogą być uwieńczone pozytywnym skutkiem, ponieważ ich próg jest za wysoki. Wymagania stałych sukcesów i tylko sukcesów zawsze muszą przynieść rozczarowanie. Niemożność spełnienia oczekiwań rodzi lęk przed odrzuceniem przez rodziców, a także przed własną negatywną samooceną.

• Odmowa pójścia do szkoły jest wiec mechanizmem obrony przed lękiem. Dodatkowo ma za zadanie sygnalizowanie rodzicom, że dziecko znalazło się w sytuacji bardzo je obciążającej (wołanie o pomoc).

Np. Beatka ma problemy w kontaktach społecznych (chce zmieniać środowisko, gdy tylko wystąpi problem). Rodzice nie mają na nią czasu. Dziewczynka czuje się emocjonalnie odrzucona w rodzinie, a zatem otaczający ją świat odbierany jest jako jej nieprzyjazny, niechętny. Czuje się niewarta miłości rodziców, nielubiana. Konsekwencją tego jest selektywne postrzeganie takich tylko zachowań, które potwierdzają jej przekonanie, że jest nielubiana.

• Podsumowanie:

Fakt, iż dzieci nie są w stanie wypełniać żądań rodziców powoduje poczucie odrzucenia, a stąd wypływa lęk, który jest głównym czynnikiem pojawiającym się w rozwoju wszystkich dzieci odmawiających pójścia do szkoły.

Rozdz. VI ZACHOWANIA AGRESYWNE

• Za agresywne uznaje się dziecko, które wywołuje konflikty, bije inne dzieci czy skarży na nie, przezywa, przedrzeźnia lub wyśmiewa, niszczy lub uszkadza przedmioty, męczy zwierzęta. Jest aroganckie w stosunku do dorosłych lub rówieśników, brutalnie narzuca kolegom/ koleżankom swoje zdanie lub formy zabawy, w zachowaniu prezentuje wrogość, nienawiść do ludzi, zjawisk i przedmiotów.

Wszystkie czynności agresywne cechują się uszkodzeniem lub wyrządzeniem komuś krzywdy, zadaniem cierpienia.

• Zachowanie agresywne przejawia się pod postacią agresji fizycznej lub werbalnej.

• Agresja fizyczna to bezpośrednie zadawanie bólu innym osobom (atak nie zawsze skierowany jest na tę osobę, która wywołała zachowanie agresywne, najczęściej na osoby słabsze, przedmioty martwe).

• Agresja werbalna- dziecko nie wchodzi w bezpośredni kontakt fizyczny z osobami lub przedmiotami, a powoduje ich cierpienie poprzez wyśmiewanie, złośliwe uwagi, przezywa lub skarży.

• kierowana- dziecko dokucza w sposób otwarty osobie, która jest obiektem agresji i wprost

do niej kieruje swe uwagi;

• niekierowana- obmawianie, intrygowanie, plotkowanie, skarżenie; nie jest jawna,

występuje na ogół wtedy, gdy dziecko woli ukrywać swe działania.

Niewerbalne formy agresji:

• przedrzeźnianie,

• robienie min,

• wysuwanie języka do innego dziecka z zamiarem zrobienia mu przykrości,

• różnego typu gesty mające zranić inna osobę.

Są to zachowania typowe dla świata dziecięcego.

Są bardzo raniące, w ich efekcie dochodzi do jawnych konfliktów. Co częste: za jawny konflikt winą obarcza się dziecko, które użyło siły fizycznej w odpowiedzi na prowokacyjne formy niewerbalne.

Stąd nie warto interweniować w konflikty dzieci (w efekcie konflikt narasta): dziecko „agresor” jest świadome, iż może liczyć na interwencje dorosłego (gdy konflikt rozgrywa się w obecności dorosłego).

Dla dzieci komunikaty przekazywane za pomocą niewerbalnych sygnałów są o wiele więcej znaczące niż dla dorosłych (może dlatego, że w I r.ż. dziecko porozumiewa się z otoczeniem za pomocą sygnałów niewerbalnych, z zatem świetnie je odczytuje i posługuje się nimi).

• Agresja instrumentalna- typowa manipulacja, wyuczony sposób zachowania, który jest z reguły konsekwencją błędów wychowawczych; dziecko wybiera taki sposób swego zachowania, dzięki któremu może uzyskać jakąś korzyść. Takie zachowanie może się utrwalić, gdy dorośli realizują (często nieświadomie) cel, jaki sobie dziecko postawiło.

Np. zachowania agresywne (kopanie, tupanie, płacz), by dostać to, co chce; gdy przynosi to rezultat pozytywny dla dziecka, wówczas sposób zachowania się utrwala.

• Agresja naśladowcza- modelowanie zachowań, zgodnie z oglądanym wzorcem (zachowania dorosłych stanowią wzorzec dla dziecka, np. bicie, krzyk w stosunku do rówieśników, przedmiotów (w zabawie w przedszkolu) tak, jak w domu rodzice).

• Najważniejszym źródłem informacji o możliwych sposobach zachowania w stosunkach międzyludzkich są rodzice, dopiero potem starsze rodzeństwo, nauczyciele, wychowawcy w przedszkolu i w szkole, koledzy.

• Lęk, odrzucenie -> reagowanie agresją.

Np. Piotruś, od zerówki agresywny, czyli od momentu przeprowadzki z mamą, która znalazła sobie pana. Matka zostawiała go dłużej w świetlicy, bo chciała pobyć z tym panem chwilę sama.

Rysunek przyjaciela mamy (pana): Piotruś jest chmurą oddzielającą go od mamy Piotrusia.

W grze z psychologiem zależy mu na wygranej, bo wg niego „przegrany to człowiek, który nic nie znaczy”. Nie troszczy się o przedmioty. Bardzo trudno było nawiązać z nim kontakt. Jest przekonany, że matka chce go oddać do domu dziecka.

Na spotkaniach z psychologiem wypalali zapałki:

„Ten ogień, który palisz, to tak jakby twoje uczucia. Możesz zapanować nad ogniem. Teraz już on cię nie sparzy, ani nie zniszczy dywanu.”

MECHANIZM

Poczucie emocjonalnego odrzucenia narusza, bądź niweczy poczucie bezpieczeństwa dziecka, wzbudza w nim lęk. Lęk jest uczuciem tak przykrym (niepokój, napięcie, bezradność), że każdy chce uniknąć przeżywania go. Po to, aby choć na pewien czas zmniejszyć uczucie lęku, dziecko zaczyna zachowywać się tak, aby skoncentrować na sobie uwagę rodzica (synonim miłości). Zachowanie utrwala się, bo odnosi skutek.

Rozdz. VII DZIECKO ZA SZYBKIE I ZA GWAŁTOWNE

Nadpobudliwe psychoruchowo dzieci stanowią problem wychowawczy. Problem, jaki pojawia się w procesie ich rozwoju i wychowania dotyczy 3ech sfer funkcjonowania dziecka:

1. SFERA RUCHOWA

• Bardzo duża, wyraźnie wzmożona potrzeba ruchu („ekspansja ruchowa”).

• Dzieci te przez swoją nadmierna ruchliwość mogą powodować sytuacje niebezpieczne dla zdrowia (wpadają na meble, przewracają się, popychają inne dzieci).

• Stałe zamieszanie => uczucie zmęczenia/ zniecierpliwienia u rodziców.

Stąd też często mówi się do nich podniesionym głosem, krzyczy, stosuje ostre kary

(niesprawiedliwe, bo nadmierna aktywność dziecka nie jest wyrazem jego złej woli, jest od

niej niezależna).

Powoduje to niekorzystna dla rozwoju dziecka atmosferę stałego napięcia w domu.

• Niepokój ruchowy (dziecko nie jest w stanie usiedzieć spokojnie, kręci się, zmienia pozycję ciała, siada na jednej nodze, postukuje ręką, macha nogą itp.).

• Z objawami nadpobudliwości często współwystępują łatwo tworzące się nawyki ruchowe: dłubanie w nosie, kręcenie loka, pociąganie za włosy (są to sposoby wyładowania ruchu).

POSTĘPOWANIE

• Zrozumienie ze strony rodziców (nie mogą winić dziecka za zachowanie).

Jest to problem nie tylko dla dorosłych, ale też dla dziecka.

• Daremność wysiłków dziecka => gniew, => kary rodziców => narasta konflikt między

rezygnacja, dzieckiem a otoczeniem

poczucie krzywdy,

poczucie bycia nie rozumianym

Wniosek:

Zaprzestanie kar za ujawniającą się w zachowaniu wzmożoną potrzebę ruchu.

• Należy zadbać, aby dziecko mogło w bezpośredni sposób rozładować potrzebę ruchu (pod opieką dorosłych, bo dziecko szybko przechodzi od ruchu do szaleństwa=> zmęczenie), np. pływalnia, klub sportowy.

• Należy zapewnić stały, nie podlegający wahaniom rytm dnia (także dotyczy tych dzieci, których nadpobudliwość dotyczy sfery poznawczej), czyli np. ta sama pora snu, odrabiania lekcji, zabawy, posiłków.

• „Wyciszanie” przed spoczynkiem (spokojne czytanie, opowiadanie bajek, rozmowy, ciepła kąpiel).

Niestety krzykliwe gonitwy, zabawy odbywają się właśnie wieczorem, gdy tata już odpoczął po dniu pracy i chce trochę pobawić się z dzieckiem. Dziecko pobudzone nie chce iść się myć, spać=> gniew rodziców skierowany na dziecko.

2. SFERA POZNAWCZA

• Pomoc w wyrabianiu pożądanych nawyków,

Np. dziecko podnosi rękę, ale okazuje się, że nie zna odpowiedzi/ podaje szybką, błędną odpowiedź. Jeśli nauczyciel ponowi pytanie („Zastanów się, pomyśl”) uczeń odpowiada poprawnie. Jest to tzw. pochopność myślenia.

• Trudności w koncentracji uwagi także nie zależą od woli dziecka i nie można je za to karać.

Dziecko między 2 a 3r.ż. potrafi się skoncentrować na 5-10 min., dziecko przedszkolne 15-20min., a w wieku szkolnym nawet do 30min. Stąd ważnym elementem lekcji są przerwy śródlekcyjne.

• Kończenie rozpoczętej działalności (nie należy zostawiać dziecka samego z czynnością, której ono nie lubi lub nie umie samo wykonać).

• Na biurku, przy którym dziecko odrabia lekcje, w kąciku zabaw, powinny być tylko przedmioty przydatne w danej chwili. Należy wyciszyć odbiorniki radiowe i TV.

• Przeplatanie zadań z przedmiotów ścisłych z przedmiotami humanistycznymi.

3. SFERA EMOCJI

• Do dzieci łatwo gniewających się lub płaczących (wystarcza słaby bodziec), bardziej konfliktowych, drażliwych, nieopanowanych każdy, bodziec dociera z dużą siłą, a zatem reakcja dziecka jest równie silna.

Dzieci nadpobudliwe psychoruchowo mają obniżony próg wrażliwości na bodźce.

• Nie należy zwracać uwagi na konfliktowe zachowanie dziecka, ale tłumaczenie niestosowności zachowania należy odłożyć na potem (gdy dziecko ochłonie).

• U większości dzieci nadpobudliwych obserwowane symptomy mogą występować nie tylko w jednej sferze, ale w dwóch lub trzech.

Np. Kamil („nieznośny” w domu i w szkole; rodzice kłócą się o niego).

Wyspa szczęścia: w środku narty wodne, rower, las, jezioro, na zewnątrz szkoła i kłębek nici (obrazujące nerwy, jego starania).

Rysunek rodziny: tata- zamek warowny, mama- biuro, brat- magnetofon, on- klubowy szalik (lubi sport).

Rysunek „Mój świat”: bar, alkohol, papierosy na półkach, na ulicy policjant (pragnienie Kamila bycia godnym szacunku).

• Zachowania agresywne u dzieci nadpobudliwych psychoruchowo są zachowaniami wtórnymi, wywołanymi negatywną oceną dawaną dziecku przez ważne dla niego osoby, a także poczucie krzywdy i niesprawiedliwości podyktowane tym, że nie są zauważane ich starania czynione w kierunku opanowania potrzeby ruchy.

Rozdz. VIII PO PROSTU NIEZDARA, CZYLI ZABURZENIA ROZWOJU

RUCHOWEGO

• Braki w zakresie rozwoju ruchowego mają znaczący wpływ na rozwój emocjonalny dziecka (pozwala na samodzielne zbliżenie się do obiektu i uzyskanie od niego świadczeń miłości: wzięcia na ręce, przytulenia, pocałowania). Niesprawność rozwoju ruchowego może przyczynić się do późniejszych kłopotów w szkole: brzydkie pismo jest karane, wolne tempo pracy, odtrącenie przez rówieśników => zachowanie agresywne, poczucie mniejszej wartości.

• Zaburzenia rozwoju ruchowego dzieci muszą być traktowane inaczej niż u człowieka dorosłego:

• Gdy dorosły doznaje uszkodzenia sfery ruchowej, jego rozwój poznawczy, relacje uczuć, zdolność nawiązywania kontaktów społecznych już są ukształtowane (zaburzenie ruchowe pozostaje izolowane).

• Rozwój ruchowy dziecka jest ściśle związany z rozwojem poznawczym, emocjonalnym i społecznym (ponieważ nawiązywanie kontaktu wymaga zbliżenia się fizycznie).

• Zasady rozwoju ruchowego:

Dwa kierunki:

• kierunek od głowy do kończyn dolnych (dziecko najpierw podnosi główkę, a potem siada, wstaje i chodzi),

• kierunek od osi środkowej ciała do części peryferycznych (dziecko najpierw przewraca się z boku na brzuch, a potem uruchamia mięśnie ramienia, przedramienia i dłoni).

• W procesie rozwoju ruchowego można zaobserwować różnego typu zaburzeń, min.:
  

• ZABURZENIA KOORDYNACJI RUCHOWEJ

Dziecko wykonuje dobrze poszczególne akty ruchowe, ale nie potrafi powiązać ich w harmonijna całość => trudności w automatyzmie ruchowym.

Może dotyczyć dużych grup mięśni (=> trudności w lokomocji -> dziecko „niezgrabne”, budzące zniecierpliwienie, wyśmiewane przez rówieśników, poczucie porażki).

Dotyczy małych grup mięśni (=> czynności manualne -> brzydkie pismo -> gniew nauczycieli i rodziców -> niepokój, napięcie em. dziecka, bezradność, rezygnacja).

• OBNIŻENIE PRECYZJI RUCHÓW

Precyzja wykonanego ruchu zależy od sprawności motorycznej organizmu, a także od chwilowego stanu psychicznego osoby działającej.

O dokładności ruchu świadczy osiągnięcie wytyczonego celu oraz sposób, w jaki jest on realizowany.

Dzieci w ruch wkładają dużo wysiłku. Pomagają sobie, np. machając nogami, wysuwając język. Są to tzw. współruchy, czyli ruchy niecelowe z punktu widzenia wykonywanej czynności (u dzieci 9-10 letnich nie jest to już fizjologia a zakłócenie rozwoju motorycznego).

Wzmożone napięcie mięśniowe (np. silne naciskanie ołówka, że aż kartka się drze).

Dziecko nie potrafi dostosować siły ruchu do wykonywanego zadania, wzmożone napięcie mięśniowe nie pozwala dziecku na rozluźnienie mięśni nie zaangażowanych w wykonywana czynność (=> wrażenie stale napiętych, ruchy kanciaste i sztywne).

• ZABURZENIA KOORDYNACJI WZROKOWO- RUCHOWEJ

Wrażenie, jakby dziecko nie umiało dostosować swoich ruchów do właściwości przedmiotów. Ruchy są źle obliczone, a czynności nieprecyzyjne.

Np. gra w piłkę (dziecko złapie ją, gdy będzie kontrolowało jej lot); wejście na drabinkę (gdy kontroluje ułożenie rąk na szczebelkach), układanie klocków (zwykłych, tradycyjnych, bez wypustek do wczepiania => wymagają precyzyjnego wyważenia klocka i kształtują umiejętność regulowania napięcia mięśniowego).

„Popraw pismo!” -> ocena zostaje obniżona; dziecko zna odpowiedź, ale nie zdąży lub niestarannie zapisze.

NASTĘPSTWA:

• zakłócenia kontaktów społecznych (np. nie wybranie dziecka do drużyny, bo ono zawsze przegrywa),

• izolacja społeczna dzieci o słabszym w stosunku do rówieśników rozwoju ruchowym.

POSTĘPOWANIE

• zadbać o dobry rozwój ruchowy dziecka już od najwcześniejszych etapów jego życia (warunek: poczucie bezpieczeństwa!, np. przy nauce chodzenia- rodzice chronią przed upadkiem, cieszą się z nowych osiągnięć, umożliwiają nowe czynności; najpierw rozwijamy duże mięśnie- rower, łyżwy, pływanie, sanki, następnie małe- rysowanie, układanie),

• nauka regulowania napięcia mięśniowego, np. wyrzucanie zabawek poza łóżeczko czy wózek (napinanie i rozluźnianie mięśni dłoni),

• dziecko nie ma okazji do usprawniania funkcji ruchowej, gdy rodzic w obawie np. o swoja porcelanę, podłogę, nie dopuszcza do ćwiczeń koordynacji wzrokowo- ruchowej (woli zrobić to sam, szybciej),

• stworzyć możliwość, by dziecko we własnym tempie, bez przynagleń wykonywało czynność samo (cierpliwość!!!), np. zacznijmy ubieranie się pół godziny przed terminem wyjścia.

Rozdz. IX TERAPIA ZABURZEŃ EMOCJONALNYCH

• Praca z dzieckiem musi być prowadzona równolegle z pracą z rodzicami, tak aby zmiany, jakie następują były inicjowane przez wszystkich członków rodziny i wybiegały naprzeciw ich potrzebom.

CEL: zmiana relacji dziecko- rodzice.

• Poznanie uczuć dziecka staje się źródłem zmiany ustosunkowania do niego rodziców.

ETAPY PRACY:

1. NAWIĄZANIE KONTAKTU

Podstawa do podjęcia jakiejkolwiek pracy z dzieckiem.

2. EKSPRESJA EMOCJI

Warunek: zapewnienie bezpieczeństwa!

Poprzez(metody poznania uczuć i problemu dziecka):

• rozmowę,

• obserwację,

• rysunek (symboliczny rodziny, rysunek rodziny Cormana, „Co mieści się pod skorupą żółwia”, „Mój świat”, „Jakie rzeczy są w worku wróżki, wyjmij je i narysuj te dobre i te złe”),

• scenki, psychodrama (treść na kartce, np. „Spotkałam koleżankę z klasy...”),

• niedokończone opowiadania wg M. Thomas,

• test stosunków wewnątrzrodzinnych Anthony- Bene (czyli listonosz),

• „Zwierzyniec” R. Zazzo (Jakim chciałbyś być zwierzęciem? Dlaczego?).

3. OTWARTE WYRAŻENIE WŁASNYCH UCZUĆ

4. WYRZUCENIE ICH/ UWOLNIENIE SIĘ OD NICH

5. ODKRYCIE WŁASNYCH UCZUĆ (o których nie wiemy)/ uzyskanie wglądu w istotę swych uczuć.

6. ROZWIĄZYWANIE PROBLEMU

ETAPY PSYCHODRAMY:

1. Pacjent (rodzic) gra samego siebie.

2. Pacjent gra rolę nie swoją (rodzic gra dziecko).

3. Pacjent ponownie gra swoją rolę (bogatszy o doświadczenia z etapu II -> poznał uczucia dziecka).

• „Odczulanie w wyobraźni”- metoda niwelująca lęk

• zapewnienie bezpieczeństwa,

• stworzenie sytuacji, w której dziecko ma okazję przeżyć (w wyobraźni) i bezpiecznej obecności terapeuty spodziewaną trudną sytuację (taką sytuację, która w codziennym życiu nastręcza trudności, przed którą cofa się rezygnując z podjęcia aktywności).

• Przeżywanie w wyobraźni sytuacji trudnych stanowi o możliwości zmian w zachowaniu dziecka.

• Umiejętność odczuwania emocji bliskich jest ważnym czynnikiem zmieniającym relacje między członkami rodziny.

• REZULTATY TERAPII RODZINNEJ: Stopniowo następuje zmiana obrazu dziecka w oczach rodziców i zmiana obrazu rodziców w oczach dziecka.

Rozdz. X DZIECKO TERMINALNE

RODZICE: tajemnica, kłamstwo, bagatelizowanie, ucieczka, odsunięcie problemu

DZIECKO: osamotnienie w sytuacji,

poczucie odrzucenia,

nieufność/ podejrzliwość, bo => ZABURZENIA EMOCJONALNE

zostało okłamane lęk -> zaburzenia nerwicowe

• Zaburzenia emocjonalne przedłużają się na okresy po wyjściu ze szpitala => opóźnienie rozwoju, problemy w kontaktach społecznych.

STADIA DOWIADYWANIA SIĘ DZIECKA O TYM, ŻE UMRZE:

1. Dziecko dowiaduje się, że jest ciężko chore. Niektóre dzieci poznają nazwę choroby i nazwy leków, jakie muszą przyjmować.

2. Dziecko poznaje konsekwencje stosowania leków, np. poprawia się stan zdrowia, ale też wypadanie włosów po chemoterapii.

3. Dziecko uczy się specjalnej procedury w stosowaniu leków i poszerza swoją wiedzą o ubocznych skutkach leków.

4. Dziecko dowiaduje się, że choroba ma nawroty i remisje.

5. Dziecko dowiaduje się, że cykle nawrotów i remisji prowadzą do śmierci.

• Badania wykazały, że dzieci nie mają żadnych oporów przed rozmową o śmierci, natomiast opory takie ujawniają ich rodzice.

Dzieciom w normie intelektualnej w wieku od 6 do 15 lat zadawano 4 pytania:

1. Co powoduje śmierć?

2. Jak śmierć przychodzi?

3. Kiedy umrzesz?

4. Co dzieje się po śmierci?

Śmierć najczęściej jest personifikowana (porównywana z kimś), co powoduje utrzymanie bezpiecznego dystansu.

TERAPIA ZABURZEN EM. DZIECKA TERMINALNEGO

• Rozmowy o śmierci są ważnym czynnikiem terapeutycznym dla chorego śmiertelnie dziecka.

DZIECKO WIE, ŻE DZIEJE SIĘ Z NIM COS NIEDOBREGO, WIE TAKŻE, ŻE ZAKOŃCZENIEM TEGO PROCESU CHOROBOWEGO JEST ŚMIERĆ.

• Należy zapewnić dziecku możliwość aktywności, kontynuowania nauki w takim zakresie, w jakim to możliwe.

• Nadmierna opieka i ochrona -> zazdrość rodzeństwa -> samotność.

• Należy pozwolić mu być w domu, razem z najbliższymi.

PRZEKAZANIE RODZICOM INFORMACJI O DIAGNOZIE DZIECKA

Warunki :

• werbalizacja diagnozy powinna przebiegać w spokojnym pokoju,

• w towarzystwie lekarza, asystenta, psychologa -> powaga sytuacji,

• od razu powiedzieć diagnozę (nie dając fałszywych nadziei), bez kluczenia wokół tematu,

• przedstawić dostępne metody terapii, konsekwencje leczenia,

• diagnoza jest szokiem dla rodziców, więc należy umówić się na ponowne spotkanie i uzupełnić to, co zastało niezapamiętane.

KLASYCZNE STADIA PROCESU PRZYJMOWANIA INFORMACJI O ŚMIERCI

1. Zaprzeczanie: to nie jest możliwe!

2. Gniew: dlaczego właśnie ja. To niesprawiedliwe!

(też gniew na członków rodziny, personel medyczny; przejawia się w stosowanych

restrykcjach lub nadmiernym chronieniu osoby chorej)

3. Targowanie się - w tym właśnie okresie występuje szczególna podatność na nadzieje czynione przez różnych hochsztaplerów, którzy dla pieniędzy gotowi są obiecać cudowne wyleczenie.

(też poczucie winy, poszukiwanie przyczyn)

4. Depresja- rezygnacja, smutek, poczucie samotności

V. Akceptacja swojej sytuacji.

Opracowała Joanna Wróbel (Terapia KN II)

SPRZECZNOŚĆ miedzy modelem a stanem rzeczywistym.

LĘK (podłoże objawów czy też syndromów zachowań)

NAPIECIE EMOCJONALNE

(matka wzywana płaczem, wołaniem, prośbą- nie przychodzi)

ZGODNOŚĆ

Potwierdzenie swym zachowaniem oczekiwań wynikających z modelu.

OBJAWY (zachowania nerwicowe lub objawy zaburzeń emocjonalnych )

Forma obrony przed lękiem

Np.

• moczenie nocne,

• zaburzenia snu,

• utrata łaknienia lub nadmierny apetyt,

• zachowania agresywne lub nieśmiałe/ wycofujące się.

Rozwój emocjonalny dziecka przebiega prawidłowo.

Negatywna opinia o sobie

Utrwalenie negatywnego obrazu siebie

Postępowanie zgodnie z nim

WEWNĘTRZNY KONFLIKT

NAPIĘCIE EM.

Przekaz informacji o tym, jaki powinien być (model idealny)

OTOCZENIE (rodzice, szkoła)

zarazem

---