Jak stajemy się sobą:

Osobowość

Wykład nr 2

Dr Elżbieta Zdankiewicz-Ścigała

SWPS 2013/14

PSYCHOANALIZA - inspiracje



1. Psychologia ego - świadome i nieświadome funkcje ego - A. Freud, H.

Hartmann, R. White, E. H. Erikson



2. Psychologia analityczna - C. G. Jung



3. Psychologia indywidualna - A. Adler



Obydwaj nie godzili się z akcentowaniem popędu seksualnego w

tłumaczeniu zachowania i doświadczenia człowieka, choć stworzyli zupełnie

odmienne teorie



4. Neopsychoanaliza - kulturowe i historyczne determinanty ludzkiego

zachowania K. Horney, E. Fromm, H. S. Sullivan



5. Teorie relacji z obiektem - najwcześniejsze relacje interpersonalne -M.

Klein, M. Mahler



6. Psychologia self - Self jako centrum osobowości - H. Kohut, O.

Kernberg

2

Freuda koncepcję popędów biologicznych

zastąpiono przez:

1.

ożywione ego –

2.

archetypy - nieświadomość zbiorowa

3.

cele i styl życia –

4.

kulturę i historię;

5.

relacje interpersonalne i self

3

Psychologowie ego - adaptacyjne właściwości ego:

1.

zdolność tolerowania odroczonych gratyfikacji,

2.

zmaganie się ze stresem,

3.

poczucie sensowności własnego ja,

4.

zdolność odnoszenia się do innych w kategoriach

wzajemności i intymności,

5.

zinternalizowany system wartości

6.

funkcjonowanie względnie wolne od

konfliktów

4

Psychologia Carla Gustawa Junga

PSYCHODYNAMICZNE PODEJŚCIE DO

O

SOBOWOŚCI

PSYCHOLOGIA C. G. JUNGA

W stosunku do klasycznego freudyzmu:

- Zmiana koncepcji rozwoju: Zainteresowanie

wzrostem i rozwojem osobowości w okresie całego
życia (podejście teleologiczne - pojęcie
samourzeczywistnienia);

- Zmiana koncepcji instynktu: Libido jako

niespecyficzna energia psychiczna;

6

-

Zmiana koncepcji

nieświadomości: Obok

nieświadomości osobowej - nieświadomość
zbiorowa.

STRUKTURA OSOBOWOŚCI

-

topografia: podział osobowości na część świadomą,

nieświadomość osobową, i nieświadomość

kolektywną;

-

wyróżnienie głównych postaw (ekstrawersji i

introwersji), oraz podstawowych funkcji psychicznych

(myślenia, uczuć, doznania, intuicji).

7

8

UJĘCIA

FRAGMENTARYCZNE

KONKRETNE

UJĘCIA

GLOBALNE

STRUKTURA

OBIEKTYWNOŚĆ

KRYTERIA ZEWNĘTRZNE

LOGICZNE APRESONALNE

SUBIEKTYWNOŚĆ

DOZNANIA WŁASNE

PERSPEKTYWA OSOBISTA

M

Y

Ś

L
E

N

I

E

U
C

Z

U
C

I

A

PERCEPCJA

INTUICJA

TEORETYK

II

OBSERWATOR

I

WIZJONER

IV

PRAGMATYK

III

TYPY UMYSŁOWOŚCI WEDŁUG CARLA GUSTAWA JUNGA

EGO

= psychika świadoma (uświadomione

spostrzeżenia, myśli i uczucia).

NIEŚWIADOMOŚĆ OSOBOWA (doświadczenia

jednostki które uległy wyparciu, stłumieniu, lub
zapomnieniu; odpowiednik freudowskiej
przedświadomości + nieświadomości).

Jej główny składnik - to kompleksy (ustrukturalizowana

konstelacja uczuć, myśli, spostrzeżeń, i wspomnień;
składa się z jądra kompleksu i powiązanych z nim
grup elementów).

9

Przykład: silny KOMPLEKS MATKI. Osoba taka

-

jest skłonna do mówienia o swojej matce niezależnie od tego,

czy jest to na miejscu czy też nie;

-

preferuje filmy lub powieści, w których matka odgrywa ważną

rolę;

-

przywiązuje dużą wagę do dnia matki;

-

przejmuje gusty i zainteresowania matki, a także krąg jej

przyjaciół,

-

bardziej lubi kobiety starsze niż rówieśników czy rówieśniczki.

Poznawanie kompleksu:

- technika wolnych skojarzeń (zakłócenie: wydłużenie czasu

reakcji, brak odpowiedzi, powtarzanie słowa-bodźca);

- siła reakcji emocjonalnej na daną sytuację (miary obserwacyjne

i fizjologiczne).

10

NIEŚWIADOMOSC ZBIOROWA (kolektywna,

ogólnoludzka) - produkt ewolucyjnego rozwoju
człowieka, psychiczne "dziedzictwo" ludzkości
zawarte w każdym z nas.

Zawiera reprezentacje (archetypy

) dotyczące pewnych

powtarzających się, kluczowych doświadczeń ludzi
dawnych epok.

Owe reprezentacje - to nie gotowa wiedza, ale

predyspozycje (inklinacje) rzutowane na świat
zewnętrzny.

11

ARCHETYP
(1) jest uniwersalną formą pojęciową (ideą),

zawierającą znaczny ładunek afektywny. Wyznacza

sposób rozumienia przez człowieka różnych sytuacji i
reakcje emocjonalne na te sytuacje.

(2) Przykłady archetypów: matki (Matki Ziemi),

narodzin, śmierci, mocy, bohatera, dziecka, Boga,

demona, mędrca, itp.

(3) Najważniejsze archetypy, tworzące istotne składniki

struktury osobowości - to persona, anima i animus,

cień, oraz jaźń.

(4) Archetyp może stanowić "jądro kompleksu", które

przyciąga do siebie różne doświadczenia.

12

(5) Najlepsze źródło wiedzy o archetypach: mity,

symbole kulturowe (religia, mitologia), sny, wizje,
rytuały, dzieła sztuki, a także objawy neurotyczne i
psychotyczne.

Persona -

maska, jaką jednostka przyjmuje

dostosowując się do obyczajów i tradycji
społecznych, rola przypisana jednostce przez
społeczeństwo (często ukrywa prawdziwą naturę
jednostki).

Jeżeli ego identyfikuje się z personą - jednostka lepiej

uświadamia sobie rolę, jaką odgrywa, niż swoje
autentyczne odczucia.

13

Animus

i

Anima

-

archetyp męski u kobiety i żeński u mężczyzny.

Zbiorowe wyobrażenia kobiety lub mężczyzny,
-

sprawiające że każda z płci przejawia

cechy płci przeciwnej

,

-

wpływające na

sposób reagowania

na przedstawicieli płci

przeciwnej.

Cień

-

"ciemna", zwierzęca strona ludzkiej natury (reprezentacja

pierwotnych popędów, jakie człowiek odziedziczył po swoich
zwierzęcych przodkach).

Archetyp odpowiedzialny za pojawianie się

społecznie

nieakceptowanych myśli, uczuć i działań

, które bądź ukrywane są

przez Personę, bądź represjonowane są do nieświadomości

osobowej.

14

Jaźń - reprezentuje ludzkie dążenie do pełni i jedności

własnej osoby.

Jaźń jest centrum osobowości (leży pomiędzy

świadomym ego a systemami nieświadomości).
Centrum to scala inne systemy i zapewnia

osobowości jedność, równowagę i stabilność.

Archetyp ten motywuje ludzi do

samourzeczywistnienia

, tj. wyrażenia samego

siebie dzięki procesowi indywiduacji -osiągnięcia

zarazem zróżnicowania osobowości i harmonii

wewnętrznej (integracji).

15

Archetyp jaźni ujawnia się w dość późnym stadium

rozwoju osobowości (kiedy inne jej elementy są już
rozwinięte i zróżnicowane), gdy człowiek osiągnie już
wiek średni ( wyraża się m.in. w dążeniach
religijnych, filozoficznych, "mądrości życiowej" itp).

POSTAWY I FUNKCJE PSYCHOLOGICZNE

Estrawersja

(ukierunkowanie aktywności na świat

zewnętrzny)

Introwersja

(ukierunkowanie aktywności na świat

wewnętrzny)

Każda osobowość zawiera obie te postawy: Jedna z
nich ma charakter

dominujący i jest uświadamiana,

druga - jest

stłumiona i nieświadoma

.

16

Funkcje psychologiczne

: myślenie, uczucie (wartościowanie),

doznanie (percepcja), intuicja.

Myślenie i uczucie - funkcje racjonalne,

doznanie i intuicja - funkcje irracjonalne.

Zazwyczaj -

jedna z funkcji jest lepiej zróżnicowana i odgrywa w

świadomości podmiotu rolę dominującą (funkcja główna). Obok
tego - funkcja pomocnicza

, oraz funkcja niższa (stłumiona,

nieświadoma, przejawia się w snach i fantazjach). Synteza tych

funkcji -

gdy jaźń w pełni urzeczywistniona

.

WKŁAD C.G. JUNGA DO PSYCHOLOGII (rozwój

psychoanalizy, psychologii humanistycznej,
psychologii kulturowej, teorii cech).

17

18

Teoria Erika Eriksona

Podstawowa charakterystyka teorii E. Eriksona:

–

skupienie się na etapach rozwoju

społecznego

„połączenie teorii dziecięcej seksualności i wiedzy o fizycznym i społecznym

wzrastaniu dziecka w rodzinie i społeczeństwie” (Erikson, 1980)

–

zasada epigenetyczna

„

epigeneza

(biol.)

– stopniowy rozwój zarodka przez stopniowe różnicowanie

się komórek powstałych z podziału zygoty, a następnie tworzenie się

tkanek, narządów i ich układów” (Słownik PWN)

–

8 stadiów rozwoju, obejmujących również wiek

dorosły i starość

–

Stadia rozwoju opisane w kategoriach

kryzysów

i

sił ego (cnót)

19

Okres

życia

Kryzys

psychospołeczny

Siła ego

(cnota)

I

Niemowlęctwo

(ok. 1 rok)

podstawowa ufność



podstawowa nieufność

nadzieja

II

Wczesne

dzieciństwo

(ok. 2 – 3 lata)

autonomia



wstyd i zwątpienie

wola

III

Okres zabaw

(ok. 4 – 5 lat)

inicjatywa



poczucie winy

celowość

IV

Okres szkolny

pracowitość



poczucie niższości

kompetencja

Teoria Erika Eriksona

20

Okres

życia

Kryzys

psychospołeczny

Siła ego

(cnota)

V

Dorastanie

(ok. 18 – 22)

tożsamość



pomieszanie tożsamości

wierność

VI

Młodość

bliskość



izolacja

miłość

VII

Dorosłość

twórczość



stagnacja

opiekuńczość

VIII Dojrzałość

integralność



rozpacz

mądrość

Teoria Erika Eriksona

NEOPSYCHOANALIZA:

Karen Horney 1885-1952



Lęk podstawowy - odczuwane przez dziecko

poczucie izolacji i bezradności w świecie, który

jest potencjalnie wrogi



bezradność dziecka --> opieka rodziców --> uczucia

urazy i wrogości --> niemożność wyrażenia --> nasilenie

lęku





Neurotyczne konflikty zawsze wywodzą się z

nieprawidłowości w relacjach interpersonalnych, w

których lęk podstawowy i wrogość doprowadzają do

„alienacji jednostki od jej prawdziwego ja” (self)



21

Trzy strategie radzenia sobie z

wewnętrznym konfliktem

Zwrócenie się:

1.

ku ludziom

2.

przeciwko ludziom

3.

od ludzi

22

Potrzeby neurotyczne



1. Neurotyczna potrzeba uczucia i uznania



2. Neurotyczna potrzeba partnera, który weźmie w swe

ręce życie danej osoby



3. Neurotyczna potrzeba zamykania swego życia w

wąskich granicach



4. Neurotyczna potrzeba władzy



5. Neurotyczna potrzeba wykorzystywania innych

23

Potrzeby neurotyczne c.d.



6. Neurotyczna potrzeba prestiżu



7. Neurotyczna potrzeba podziwu własnej osoby



8. Neurotyczna potrzeba osiągnięć



9. Neurotyczna potrzeba samowystarczalności i

niezależności



10. Neurotyczna potrzeba perfekcji i nienaruszalności

24

Karen Horney – wkład do psychologii



- wczesne relacje interpersonalne w rodzinie i ich wpływ

na kształt osobowości;



- znaczenie kontekstu kulturowego;



- koncepcja lęku podstawowego i strategii zmagania się

z nim; potrzeby neurotyczne



- możliwość zdrowego rozwoju: rozwijanie możliwości

ma wartość moralną



- implikacje - badanie postaw rodzicielskich;



- psychoterapia: odpowiedzialność, szacunek dla norm

pacjenta

25

Bibliografia



Hall, C.S., Lindzey, G., Campbell, J.B.(2004). Teorie

osobowości, (r. 3, 5). Warszawa. Wyd. Naukowe PWN.

26