Jak stajemy się sobą:

Schematy Ja

Elżbieta Zdankiewicz-Ścigała

SWPS 2014/15

STRUKTURA „JA” JAKO ŹRÓDŁO MOTYWACJI

I WARTOŚCIOWAŃ

„

JA" JAKO GENERATOR DĄŻEŃ:

1.

Podtrzymanie poczucia własnej

wartości

2. Podtrzymanie poczucia własnej

tożsamości i odrębności

(procesy autoweryfikacji,

podkreślanie unikalności)

Podtrzymanie poczucia

kontroli

nad zdarzeniami

4. Dążenie do

trafnego samopoznania

5. Dążenie do

wzrostu

i rozwoju własnej osoby

3

Schematy JA

• Problem trafności przekonań o sobie: w procesie wyjaśniania i

interpretowania własnych zachowań zachodzi zniekształcanie informacji o
sobie

• Wpływ schematów ja na konstruowanie przeszłości:

- ego totalitarne – modyfikowanie zapisu pamięciowego

- egotyzm atrybucyjny

(sukces-ja, porażka – zewn.)

- mechanizmy obronne

- poznawcza adaptacja do choroby

(zagrożenie nie istnieje

albo je kontroluję)

- obronne atrybucje odpowiedzialności

(bo jechał

nieostrożnie)

- porównania w górę i w dół

- myślenie kontrfaktyczne

(co by było, gdyby...?)

4

Zaburzenia myślenia w dysfunkcyjnych schematach

poznawczych

selektywne abstrahowanie

(„Wciąż pada śnieg. I mróz bierze. Jednak nie mieliśmy ostatnio trzęsienia

ziemi”;

wyolbrzymianie i minimalizowanie

(

„

Nie dziw się, jeżeli jutro spadnie porządny grad, rozszaleje

się zamieć i licho wie co. To, że dziś jest ładnie, jeszcze nic nie znaczy. To jest zaledwie jakiś ślad pogody”; „A zresztą,
czym są urodziny? Dziś są, jutro ich nie ma”)

rozumowanie w kategoriach czarno-białych

(+ -ignorowanie stanów

pośrednich)

„Kiedy spytają Cię jak się masz, odpowiedz po prostu, że wcale”; „Proszę bardzo, jedz ile wlezie. Tylko

żebyś potem mógł wleźć w drzwi”

katastrofizacja:

(„Wspinanie się na drzewa po miód to zły pomysł. Kończy się upadkiem. W krzaki jałowca”)

nadgeneralizacja

(„Tyle ich jest w tym Lesie, że po prostu nie ma się gdzie obrócić. Nigdy w życiu nie

widziałem podobnie hałaśliwej gromady”; Z pszczołami nigdy nic nie wiadomo. Ani z misiami, prosiaczkami, królikami,
sowami...)

arbitralne wnioskowanie

(Jeśli zaproszono Cię na przyjęcie, to z pewnością przez nieporozumienie”)

personalizacja

„Sowa przyleciała tu wczoraj czy przedwczoraj i zauważyła mnie. Właściwie nawet nie odezwała

się do mnie, ale w każdym razie poznała mnie. To bardzo uprzejmie z jej strony”.)

5

AUTOSCHEMATY:

Poznawcze generalizacje na temat
samego siebie,

wyprowadzone z

ubiegłego doświadczenia, które
organizują i ukierunkowują
przetwarzanie informacji dotyczącej
własnej osoby (Markus, 1977).

6

Sposób diagnozy

: Badania oceniali u siebie

natężenie różnych cech charakteru, zarazem
byli proszeni o określenie, na ile ważny jest
dany atrybut.

Autoschemat, jeżeli:
- ocena

ekstremalna

(wysoka lub niska), i

- atrybut uznany za

ważny

przez osobę.

W oryginalnych badaniach Markus - schematy

związane z zależnością-niezależnością.
Wyodrębniono trzy grupy kobiet: z
autoschematami niezależności, z
autoschematami zależności, oraz pozbawione
autoschematów w tej dziedzinie.

7

Tak diagnozowane schematy - istotny

wpływ na przetwarzanie informacji.

"Schematycy„:

 -

szybciej rozpoznają słowa

odpowiednich kategorii

(brak różnic dla słów neutralnych względem tych
kategorii);

 - w odpowiedzi na prośbę,

dostarczają więcej

przykładów

zachowań odpowiednich kategorii;

 - uważają

zaangażowanie się w zachowania

danej

kategorii za bardziej prawdopodobne niż w zachowania
innej kategorii;

 - są bardziej skłonni do

odrzucania informacji

niezgodnej

z ich obrazem siebie.

8

Analogiczne wyniki (dla czasów rozpoznawania słów)

stwierdzono dla szeregu innych autoschematów:
kobiecości (sex-typing); otyłości, szczupłości itp.

Stwierdzono też, że ludzie

szybciej

odpowiadają na te

pytania w kwestionariuszach osobowości, które
dotyczą autoschematów (Fekken & Holden,
1992).

Badania Furnhama i Fundera (1995) sugerują, że

wytwarzane przez ludzi

autoschematy są

podzielane przez innych

: Ekstremalność

samoocen sprzyja nie tylko krótkim czasom
reakcji przy przypisywaniu sobie odpowiednich
cech przez sam podmiot, ale również - przy
przypisywaniu takich cech przez innych ludzi
(dobrych znajomych).

9

ROZBIEŻNOŚCI W „JA” A MOTYWACJA DO

DZIAŁANIA:

1.

Reakcje na informacje nie potwierdzające naszej
wartości, odrębności i kontroli

1.

Konflikt między dążeniem do samopoznania a
dążeniem do pozytywnego myślenia o sobie: "ja" w
ogniu krzyżowym

3.

Rola rozbieżności między komponentami obrazu siebie

(np. Ja realnym, Ja idealnym, i Ja powinnościowym -
Higgins).

10

Schematy JA - HIGGINS

– PERSPEKTYWA (własna lub znaczący inni)
– OBSZAR:

Ja realne, Ja idealne, Ja powinnościowe

• np. Ja realne w oczach własnych; Ja realne w oczach innych

• pojęcie JA, JA odzwierciedlone, ukierunkowania JA
• rozbieżności JA

11

Perspektywa oceny Ja

własna cudza

Ja realne

Ja realne w oczach własnych Ja realne w oczach innych

(pojęcie Ja)

ludzi

(Ja odzwierciedlone)

Ja idealne

Ja idealne w oczach własnych Ja idealne w oczach innych

(ukierunkowanie Ja)

ludzi

(ukierunkowanie Ja)

Ja powinnościowe

Ja powinnościowe w oczach Ja powinnościowe w oczach

innych

własnych

(ukierunkowanie Ja)

ludzi

(ukierunkowanie Ja)

12

Adaptacja przez konstruowanie własnej

przyszłości

• Proaktywne konstruowanie przyszłości -
w efekcie:

– powstaje całościowe wyobrażenie o możliwych JA
– formułują się zadania życiowe,
– długodystansowe cele oraz
– plany ich realizacji

• to wszystko przyczynia się do rozwoju osobowości

– motywacji
– przyrostu autonomii osobowości
– wewnętrznej koherencji

13

14

– Ja realne

– koncepcja siebie formułowana wokół pytania „jaki

jestem?”

– Ja idealne

– koncepcja Ja formułowana wokół pytania „jaki

chciałbym być?”. Zawiera pożądane standardy idealne
formułowane z perspektywy osobistej lub „cudzej” –
zinternalizowanych standardów

osób znaczących

– Ja powinnościowe

– koncepcja siebie wokół pytania „jaki

powinienem być?”. Zawiera pożądane standardy
powinnościowe formułowane z perspektywy osobistej lub
„cudzej” – zinternalizowanych standardów pochodzących od

zewnętrznego autorytetu

.

Teoria ukierunkowań Ja (E.T. Higginsa)

Schematy Ja

15

Teoria ukierunkowań Ja (E.T. Higginsa)

Rozbieżności w systemie Ja

JA

POWINNO-

ŚCIOWE

JA

IDEALNE

JA

REALNE

Uczucia smutku,
niezadowolenia,
zawodu, straty


depresja

Uczucia strachu,
obawy przed karą,
napięcia, p. winy


lęk

16

– Człowiek stara się minimalizować uczucia negatywne (np.

depresji lub lęku) oraz dąży do uczuć pozytywnych, dlatego też
podejmuje działania zmierzające do redukowania rozbieżności w
systemie Ja

– Zmniejszanie rozbieżności w systemie Ja powoduje pojawienie

się pozytywnych uczuć:

• radości, satysfakcji, zapału, triumfu, dumy – w przypadku

zmniejszania rozbieżności między Ja realnym a Ja idealnym

• spokoju, ulgi, ukojenia, swobody – w przypadku zmniejszania

rozbieżności między Ja realnym a Ja powinnościowym

– Mniejsze rozbieżności w systemie Ja wiążą się z większą

odpornością na stres i silniejszym działaniem systemu
immunologicznego

Teoria ukierunkowań Ja (E.T. Higginsa)

Rozbieżności w systemie Ja

Literatura

• Perwin, L., Cervone, D. (2010). Osobowość.

Teorie i badania (rozdz. 11, 12, 13,). Kraków.
Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Literatura dodatkowa:
• Wojciszke B. (1986). Struktura Ja wartości

osobiste i zachowanie. Wrocław: Ossolineum

17