Osobościowe uwarunkowania radzenia sobie ze stresem

Badania nad stresem i radzeniem sobie z sytuacją stresową są w psychologii od kilku lat jedną z
najbardziej aktywnych dziedzin. W psychologicznym modelu problematyki radzenia sobie ze

stresem wyróżnić można w porządku czasowym trzy grupy zmiennych, stanowiące łańcuch
przyczynowo-skutkowy: czynniki determinujące, sam proces radzenia sobie i następstwa

konfrontacji stresowej(Lazarus,1984). Determinantami radzenia sobie są dwojakiego rodzaju
czynniki: sytuacyjne i osobowe.

Indywidualny styl radzenia sobie ze stresem mieści się w grupie osobowych determinant radzenia
sobie, stanowiąc jednak czynnik o szczególnym znaczeniu. Styl radzenia sobie odnoszony jest

bezpośrednio do zachowania w sytuacji stresowej. Przyjmuje się że ludzie różnią się ze względu na
nawykowy sposób zachowania się w sytuacjach stresowych, czy też w sytuacjach stresowych

określonego rodzaju. Pojęcie stylu radzenia sobie jest konstruktem ujmowanym jako indywidualne
zróżnicowania dyspozycji determinujących zachowanie się w warunkach stresowych ( np. Mullen,

Suls 1982). Interakcyjne podejście do badania ludzkiego zachowania, przyjmujące, że zależy ono
od czynników osobowych, od czynników sytuacyjnych i od interakcji między tymi dwiema grupami

czynników, jest powszechnie akceptowane w teorii psychologicznej, ale nie zawsze respektowane w
badaniach empirycznych. Uzasadnienie takiego podejścia zostało wyraźnie wyartykułowane w

pracach Lazarusa, największego autorytetu w dziedzinie badań nad stresem, a także w pracach
jego współpracowników.

Charakterystyka indywidualnego stylu radzenia sobie poprzez wyliczanie szczegółowych form
zachowania będących w repertuarze zaradczym jednostki byłaby jednak żmudnym i jałowym

wysiłkiem. W celu opisu stylu radzenia sobie w sposób umożliwiający porównania między ludźmi i
przewidywanie ich zachowania potrzebne są szersze kategorie, stanowiące kryteria klasyfikacyjne.

Najwcześniejsze podejście do klasyfikacji stylów radzenia sobie wykorzystuje jako podstawowy
teoretyczne wywodzący się z psychoanalizy konstrukt represji – sensytyzacji. Style radzenia sobie

rozróżnia się tutaj ze względu na postawę wobec sygnałów dotyczących stresora i własnych rekcji.
Przykładem nawiązującym do tego kryterium jest opracowana przez Miller (1987) koncepcja dwóch

poznawczo-informacyjnych stylów radzenia sobie, który zainspirowała wiele badań empirycznych.
Pierwszy z nich polega na koncentrowaniu uwagi na stresorze lub własnej reakcji, czyli na

poszukiwaniu, gromadzeniu, przetwarzaniu i wykorzystywaniu informacji dotyczących wydarzenia
stresowego. Osoba taka dąży do konfrontacji z sytuacją stresowa. Drugi może być opisany jako

odwracanie uwagi od stresora i własnych reakcji, polega on na pomijaniu, odrzucaniu, wypieraniu i
aktywnym unikaniu informacji o wydarzeniu stresowym. W kilku badaniach mierzono związek

pomiędzy wskaźnikami obu stylów, konsekwentnie otrzymując współczynniki korelacji bliskie zeru,
co dowodzi niezależności dyspozycji do unikania i do poszukiwania informacji. Krohne 1989, Miller

1990. Wskazywało by na to, że mamy doczynienia nie z dwoma przeciwstawnymi stylami, a z
dwiema nie zależnymi dymensjami. W oparciu o niezależne rozróżnij cztery, a nie dwa style który

można opisać następująco:
- styl charakteryzujący się wysokimi wartościami obu dymensji, osoby takie posiadają w swoim

repertuarze zaradczym dużą liczbę różnorodnych strategii, zarówno ukierunkowane na poszukiwane
i wykorzystywanie informacji o wydarzeniu stresowym, jak i ograniczających dopływ takich

informacji,
- styl z wysoką wartością dymensji konfrontacyjnej i niska wartością dymensji unikania, osoby

takie charakteryzuje nie równowaga zasobów zaradczych, są one dobrze przygotowane do
poszukiwania i wykorzystywania informacji, ale słabo wyposażone w strategie unikania informacji

- styl przeciwstawny, charakteryzujący się niska wartością dymensji konfrontacyjnej i wysoka
wartością dymensji „unikowej”, osoby takie charakteryzuje deficyt w strategii umożliwiających

uzyskiwanie i wykorzystywanie informacji, natomiast są one dobrze wyposażone w strategie
chroniące przed sygnałami stresowymi

- styl charakteryzujący się niskimi wartościami obu dymensji, repertuar zaradczy tych osób jest
ogólnie ubogi, są one słabo wyposażone w oba rodzaje strategii

Badania dowiodły znaczenia dostosowania zachowania wobec stresu do indywidualnego stylu
radzenia sobie, co niekiedy jest ważniejszym warunkiem skuteczności radzenia sobie, niż

dostosowanie zachowania do wymaganych sytuacji. Wynikają z tego ważne wnioski dla praktyki
klinicznej, dotyczące potrzeby dostosowania oddziaływań psychologów mających pomoc ludziom w

przezwyciężeniu stresu – do indywidualnego stylu radzenia sobie. Zaniedbanie tego i stosowanie
rutynowego postępowania wobec wszystkich może niektórym nawet przynieść szkodę.

Osoby o silnym typie układu nerwowego, nisko reaktywne o malej wrażliwości emocjonalnej i
zmysłowej, odznaczają się duża odporności na czynniki stresujące i lepiej sobie radzą w sytuacjach

trudnych, niż osoby o słabym układzie nerwowym. Szkodliwe bodźce o przeciętnym natężeniu,
które u osób wrażliwych wywołują przykre wewnętrzne pobudzenie przez jednostki nisko reaktywne

nie są odbierane i tym samym nie dezorganizują jej działania. Osoby takie wręcz poszukują
stresorow, które spowodują u nich wzrost pobudzenia warunkującego efektowne działania. Ludzie

odznaczający się silnym temperamentem, w sytuacjach trudnych bezwiednie stosują aktywne
strategie zaradcze, nastawione na zadanie i rozwiązanie problemu.

Innym ważnym czynnikiem wyznaczającym radzenie sobie ze stresem jest osobowość, w tym
określone jej cechy. Można przypuszczać że cechy osobowości związane z aktywnością

ekstrawersyjny, sprzyjają dążeniu do rozwiązania problemu i zmiany nie korzystnej sytuacji.
Natomiast odwrotnie dzieje się w przypadku takich cech jak: nieśmiałość , lękliwość, zahamowanie

i neurotyzm, które wyznaczają sposoby radzenia sobie zorientowane na emocje.
Kolejna grupę czynników osobowościowych ułatwiających reaktywne radzenie sobie z problemami

życiowymi stanowią : wysoki poziom umiejętności interpersonalnych i asertywność. Wynikają z nich
otwartość w kontakcie z innymi i autentyczność, podbudowana poczuciem własnych wartości i

praw, sprzyja rozwiązywaniu problemów w sytuacjach trudnych społecznie.
Stres – jest to zespól specyficznych i nie specyficznych (ogólnych) reakcji organizmu na zdarzenia

bodźcowe, które zakłócają jego równowagę i wystawiają na poważna próbę lub przekraczają jego
zdolność radzenia sobie do tych zdarzeń bodźcowych należy wiele rożnych warunków zewnętrznych

i wewnętrznych, które zbiorczo nazywane są stresorami.
Stresor – jest zdarzeniem bodźcowym, które wymaga od organizmu jakiegoś rodzaju reakcji

przystosowawczej. Reakcja organizmu na stresory zewnętrzne nosi nazwę napięcia.