Problematyka

seksualnośd w praktyce klinicznej

dr. n. med. Rafał Radzio

1. genetyczna, zależna od SRY genu, odpowiedzialnego za syntezę

antygenu H-Y;

2. chromosomalna, zależna od chromosomów płciowych XX lub XY;
3. gonadalna, zależna od posiadania jajników w przypadku osobników

płci żeoskiej i jąder u osobników pici męskiej;

4. hormonalna, zależna od dominującej syntezy estrogenów lub

androgenów;

5. genitalna, zależna od rodzaju dróg wyprowadzających; u osobników

płci żeoskiej są to: jajowody, macica, pochwa, a u osobników pici
męskiej: najądrza, nasieniowody, pęcherzyki nasienne, prącie;

6. fenotypowa, zwana też somatyczną, zależna od wtórnych cech

płciowych, czyli, najogólniej ujmując, od wyglądu zewnętrznego
człowieka w każdym okresie życia;

7. metrykalna, zwana też socjalną, zależna od urzędowego wpisu do

metryki;

8. psychiczna, zależna od poczucia przynależności osoby do płci

żeoskiej lub męskiej

Rodzaje płci:

•Identyfikacja płciowa – poczucie przynależności do
danej płci

•Rola płciowa – publiczna manifestacja identyfikacji
płciowej

•Orientacja seksualna – ukierunkowanie popędu
seksualnego

Freud – fazy rozwoju psychoseksualnego

Fazy rozwoju:
•pregenitalna – do 1. rż
•oralna – 1. rż
•analna – 2-3. rż
•genitalna (falliczna) – 4. i 5. rż

Etap1. Dzieciostwo: okres preedypalny (0-3 lata)

•Idealizacja ciała dziecka
•Odpowiednia stymulacja
•Integracja obrazu matki

Relacja matka – dziecko. Kernberg
(1995) twierdzi że erotyczne pożądanie
zaczyna się w relacji matka – dziecko.
Matki fizyczna stymulacja i przyjemnośd z
obcowania z dzieckiem, jego ciałem jest
podstawowym stymulantem rozwoju
cielesnego erotyzmu (body-surface
erotism) a w dalszej kolejności
dostępności całej gamy seksualnych
pożądao.

Etap1. Dzieciostwo: okres edypalny (3-6 lat)

•Rozszczepienie i integracja miłości i agresji
•Zdolnośd do kierowania pożądania ku
rówieśnikom

Wzorce komunikatów kierowanych do dziecka (Hilton, 1988):

Między dzieckiem i rodzicem płci przeciwnej:
1. spostrzeżenie płciowości dziecka, radośd z powodu posiadania przez

nie cech płciowych oraz akceptację faktu, że dziecko przynależy do
określonej płci,

2. spostrzeżenie i akceptowanie uczud przejawianych przez dziecko

wobec rodzica i zapewnienie dziecka o tym, że nie są one dla
rodzica zagrażające,

3. przekonanie o zdecydowanej niedostępności seksualnej rodzica dla

dziecka, której strzeżenie należy do rodzica,

4. zapewnienie o wspieraniu dziecka w jego poszukiwaniach

życiowego partnera.

W kontakcie rodzica i dziecka należących do tej samej płci :
1. wyrażanie radości z powodu wzajemnego podobieostwa,
2. wyrażanie radości z powodu męskiego/żeoskiego pierwiastka

istniejącego w dziecku,

3. zapewnienie o empatii i wsparciu w poszukiwaniu partnera.

Masturbacja dziecięca, zachowania orientacyjne

Scharff (1982).
•Masturbacja jako łącznik świata fantazji i
cielesnego pobudzenia – prekursor relacji
seksualnej

•Częśd osób nie może pójśd dalej co może byd
rozumiane jako kłopot w rozluźnieniu
połączenia matka-dziecko.

•Społeczne - aspołeczne zachowanie.

Rodzaj

zachowania

Opis zachowania

Funkcje zachowania

Przykład

Masturbacja

autostymulacja
obszarów erogennych

•

uzyskanie przyjemności*

•

zaspokojenie ciekawości*

•

realizacja pozaseksualnych
celów (np. zwrócenie uwagi
otoczenia, obniżenia
napięcia emocjonalnego)

•

* zachowania tak
motywowane są najczęściej
ukrywane przed dorosłymi

•

dotykanie genitaliów

•

rytmiczne zaciskanie ud

•

ocieranie się o
przedmioty

Zachowania
orientacyjne

poszukiwanie treści
seksualnych w
otoczeniu

•

zdobycie i weryfikacja
informacji

•

stymulacja i rozładowanie
napięcia seksualnego

•

sygnalizowanie potrzeby
wsparcia i uspokojenia

•

podglądanie innych w
czasie zabiegów
pielęgnacyjnych, w
toalecie,

•

oglądanie nagich
fotografii

•

zadawanie pytań

Zachowania
interakcyjne

zabawa włączająca
kontakt i/lub
manipulację ciałem
rówieśnika (również
nagim)

•

zdobycie informacji

•

stymulacja i ekspresja
seksualna

•

uzyskanie uznania ze strony
rówieśników

•

wzajemna masturbacja,
naśladowanie kontaktów
seksualnych*,

•

zawody w oddawaniu
moczu*,

•

przymierzanie bielizny
matek*,

•

zaczepianie, potrącanie

•

* w obrębie grupy
płciowej

Zachowania

twórcze

wykonywanie
rysunków, układanie
wierszyków,
opowiadań o
treściach seksualnych

•

ekspresja i zaspokojenie
zainteresowania treściami
seksualnymi

•

testowanie reakcji dorosłych

•

rysunki, komiksy o treści
seksualnej (mogą być
obsceniczne)

•

powtarzanie
wulgaryzmów,
wierszyków o treści
seksualnej, układanie
opowiadań

Etap1. Dzieciostwo: okres utajenia (7-12 lat)

Zdolnośd do pracy w grupie i wykonywanie zadao
„rzeczowe” zainteresowania
Kształtowanie się moralności i próba
dostosowania do ideału grupy.

Etap2. Dorastanie (13-18 lat) - integracja czułości i agresji w

sposób różny dla każdej płci .

Dezintegracja seksualna okresu dorastania.

Etap3. Dorosłośd.

Wczesna dorosłośd – rozwój przebiega pod wpływem
partnera seksualnego i grupy rówieśniczej (konflikt
interesów).

Średnia dorosłośd – ponowne zainteresowanie grupą
rówieśniczą, zmiany partnera

Starośd – zagrożenie wycofaniem się z aktywności
seksualnej.

Autoertotyczna

seksualnośd

Relacyjna

seksualnośd

Społeczna

seksualnośd

Seksualne

self

Morris Nitsun – model dojrzałej seksualności

Kompleks Edypa

Odkryty w 1900 roku przez Freuda opisuje miłośd do jednego z
rodziców i uczucia rywalizacji do drugiego.

Ta prosta konfiguracja wiąże się rożnymi uczuciami i zagadnieniami
(szczególności w aspekcie seksualności i pożądania):
•zazdrości (wraz z destrukcyjnymi życzeniami)
•winy (związanej z pragnieniami do jednego z rodziców i destrukcją
do drugiego)
•lęku i strachu
•wstydu i wściekłości (związanej z wykluczeniem z pary
rodzicielskiej)
•narcystycznych niepokojów
•samooceny
•zdolności do znoszenia zmian w relacji seksualnej
•sceny pierwotnej

Psychoanalityczne założenie jest, że sposób
rozwiązania tego kompleksu (albo brak
rozwiązania) wpływa na rozwój seksualny przez
całe życie i jest obecny w jakiejś postaci w dorosłej
relacji.

Konstelacja edypalna jako stała cecha relacji
ludzkich.

Jest to konstytutywny element osobowości,
odgrywający zasadniczą rolę w określaniu
pragnienia jednostki.

Kernberg (1995). uważa, że jakośd pożądania
niedostępnego i zakazanego edypalnie obiektu jest
czynnikiem stymulującym rozwój seksualny i stanowi
czynnik kluczowy seksualnej pasji i relacji miłosnej.
Obecnośd wykluczonego trzeciego jest stale obecna
chociażby w nieświadomym strachu, że istnieje ktoś kto
może byd bardziej kochany przez partnera.

Rola pary seksualnej.
Para seksualna zawsze w swojej ekskluzywności i
intensywności jest trangresywna wobec społeczeostwa.
Zawsze obecny jest aspekt aspołeczny i rebeliancki.
Grupa podziwia parę(ze względu na ich edypalny triumf) i
jednocześnie zawiści jej sukcesu (inne osoby czują się
wykluczone – edypalny trzeci).

Bion (1961) wskazuje również na fascynację parą
seksualną i nadzieją na rozwiązanie poprzez ich
rodzicielstwo.

Britton (1989) mówi o przestrzeni trójkątnej. Powiązania
między rodzicami i dzieckiem domykają trójkąt, który jest
internalizaowaną wewnętrzną przestrzenią
umożliwiającą spajanie świata wewnętrznego. Poprzez
identyfikację z każdą pozycją w tym trójkącie dziecko
kształtuje możliwośd obserwowania relacji z pozycji
uczestnika, jak i obserwatora. Ta zdolnośd obserwacji
rozwija zdolnośd relacji w szerszym świecie. Jest to bliskie
do tego co opisywał Foulkes (1964) jako „dwiczenie ego
w akcji”

Freud

•Poliformiczne, biseksualne, perwersyjne dziecko.
Możliwości perwersyjne drzemią w nas wszystkich
•Odmiany kompleksu Edypa są węzłowym
czynnikiem nerwic i perwersji
•Analityk interesuje się specyficznym nastawieniem
danego pacjenta do pożądania i do prawa (na
pozycję jaką zajmuje w stosunku do Edypa).
•Celem diagnozy analitycznej jest ujawnienie
struktury w aspekcie pożądania i prawa.
•Płciowośd jest wszędzie i nigdzie.

Homoseksualnośd

Patologizująca tradycja psychoanalizy: np.:
• Homoseksualnośd jest poważnym zaburzeniem
osobowości i powinna byd leczona w homogennych
grupach – (Foulkes i Anthony, 1965)
•Homoseksualiści powinni byd umieszczeni w obozach
rehabilitacyjnych (Fairbairn)
•Homoseksualnośd jako obrona przed agresywnymi
impulsami, lękiem psychotycznym, jako ekspresja
tendencji sado-masochistycznych

Zaburzenia seksualne

• Dysfunkcje seksualne (zaburzenia pożądania

seksualnego, zaburzenia pobudzenia
seksualnego, zaburzenia orgazmu, zaburzenia
seksualne przebiegające z bólem, dysfunkcje
spowodowane schorzeniami somatycznymi i
używaniem substancji, inne dysfunkcje
seksualne)

• Parafilie
• Zaburzenia identyfikacji płciowej

Zaburzenia identyfikacji płciowej
•Transwestytyzm - osiąganie satysfakcji seksualnej poprzez przebieranie się
w odzież płci przeciwnej. Genotyp odpowiada fenotypowi. Poza sytuacjami
natury seksualnej osoby te doskonale funkcjonują w strojach stosownych
do płci i wieku. (przed 10. rokiem życia - 60%, między 10. a 20. rokiem życia
- 29%, a powyżej 20. roku życia - 5%).
•Transseksualizm - Pragnienie życia i akceptacji w roli osoby o przeciwnej
płci, zwykle związane z żądaniem doprowadzenia ciała za pomocą zabiegów
chirurgicznych i leczenia hormonalnego do postaci zbieżnej z preferowaną
płcią, jak to tylko możliwe. (M/K, czyli wygląd męski z pragnieniem i
psychicznym odczuciem bycia kobietą, oraz K/M). Proporcje występowania
typów M/K i K/M wynoszą 4:1.
•Transgenderyzm - genotyp odpowiada fenotypowi, ale występuje dążnośd
do zmiany fenotypu realizowana głównie poprzez działania
farmakologiczne, a nie operacyjne. W najbardziej skrajnej postaci dochodzi
do mastektomii (operacyjne usunięcie piersi) lub mammoplastyki
(operacyjne wytworzenie piersi).

Perwersje - parafilie

• Zarezerwowana dla przypadków uwodzenia dziecka lub

upośledzonego psychicznie dorosłego, oraz narzucenia
własnych pragnieo partnerowi, który jest niechętny do
danego scenariusza erotycznego (McDougall, 1995)

• Forma erotycznej nienawiści; intencją jest pragnienie

upokorzenia, upodlenia, okrucieostwo wobec partnera
oraz brak intymności – akt seksualny służy uniknięciu
budowania bliskiej, stabilnej relacji; czynności
perwersyjne wywołują podniecenie seksualne dlatego,
że jednostka ma poczucie, że grzeszy (Stoller, 1985)

Perwersje

• Etiologia pozostaje nieznana, są najcz
• Sednem perwersji jest przekształcenie

dziecięcego urazu w dorosły triumf (Stoller,
1985) zamiana pasywnego w aktywne

• Praktyki perwersyjne jako lekarstwo na

wewnętrzną martwotę i lęk przed utrata
tożsamości, poczucia siebie (McDougall, 1986;
Ogden, 1996)

• Jako rozwiązanie lęku kastracyjnego (Freud)