w w w. e l e k t r o . i n f o . p l

n r 7 - 8 / 2 0 0 5

o c h r o n a p r z e c i w p o r a ż e n i o w a

30

o c h r o n a p r z e c i w p o r a ż e n i o w a

uraz elektryczny i jego

powstawanie

U

razem elektrycznym nazywa się
zaburzenia w organizmie czło-

wieka wywołane działaniem prądu
elektrycznego. Przepływ prądu raże-
niowego w ciele człowieka następuje
w przypadku jednoczesnego dotknię-
cia dwóch punktów obwodu elek-
trycznego o różnych potencjałach.
Najczęściej przepływ prądu rażenio-
wego przez ciało człowieka występu-
je na drodze ręka – ręka lub ręka – sto-
py. Na możliwość porażenia prądem
elektrycznym istotny wpływ ma
prawdopodobieństwo dotyku do ele-
mentu pod niebezpiecznym napię-
ciem lub pojawienie się napięcia na
obudowie urządzenia elektrycznego
w wyniku jego uszkodzenia.

Wypadki porażeń prądem elek-

trycznym są spowodowane:



rażeniem w następstwie bezpo-

średniego dotknięcia do nieizo-
lowanych części urządzeń elek-
trycznych znajdujących się nor-
malnie pod napięciem roboczym,



rażeniem w następstwie pośred-

niego dotknięcia do dostępnych
części urządzeń elektrycznych
niebędących normalnie pod na-
pięciem (obudowy silników, osło-
ny aparatów), na których pojawi-
ło się napięcie w wyniku uszko-

dzenia izolacji roboczej lub przy-
padkowo znalazły się pod napię-
ciem zabłąkanym.
Osoby zagrożone porażeniem prą-

dem elektrycznym można podzielić
na profesjonalistów, czyli elektryków,
i użytkowników urządzeń elektrycz-
nych. Porażenia w grupie elektryków
są zazwyczaj spowodowane nieprze-
strzeganiem zasad bezpiecznej pracy
przy wykonywaniu czynności eksplo-
atacyjnych i naprawczych. Dlatego pora-
żenia w tej grupie są często bardzo cięż-
kie. Szczegółowa analiza wypadków po-
rażeń prądem elektrycznym wykazuje
duży udział rażeń bezpośrednich – czy-
li dotknięcia części znajdujących się nor-
malnie pod napięciem. Nieobliczalność
zachowań ludzkich nie pozwala jednak
na wypracowanie w pełni bezpiecznych
zasad pracy i obsługi urządzeń elektrycz-
nych dla tej grupy zagrożonych.

Wypadki porażeń prądem wśród

użytkowników, często nieświadomych
potencjalnego zagrożenia, występują
najczęściej podczas obsługi urządzeń
elektrycznych, które są uszkodzone lub
mają uszkodzenia w ruchomych prze-
wodach zasilających. Podstawowa zasa-
da ochrony przeciwporażeniowej mówi
o tym, że niebezpieczne części czynne
nie powinny być dostępne, a dostęp-
ne części przewodzące nie mogą stwa-
rzać zagrożenia w normalnych warun-
kach użytkowania. Ochrona w warun-

kach normalnych jest zapewniona dzię-
ki środkom ochrony podstawowej, któ-
re chronią przed dotykiem bezpośred-
nim. W celu ochrony uzupełniającej
często stosuje się urządzenia ochron-
ne różnicowoprądowe o znamiono-
wym różnicowym prądzie zadziałania
nieprzekraczającym 30 mA. Wyłączni-
ki różnicowoprądowe nie są w instala-
cji elektrycznej autonomicznym środ-
kiem ochrony od porażeń elektrycz-
nych, ale elementem uzupełniającym.
Skuteczność ochrony wynika z techni-
cznych możliwości ograniczenia wiel-
kości prądu rażeniowego oraz czasu
rażenia. Przepływ prądu rażeniowego
może spowodować u człowieka:



porażenie systemu nerwowego,



wystąpienie migotania komór
serca,



termiczne uszkodzenie tkanek or-

ganizmu,



oparzenia łukiem elektrycznym,



uszkodzenia wzroku na skutek

działania łuku elektrycznego,



urazy mechaniczne w wyniku

upadku spowodowanego raże-
niem elektrycznym.
Duży wpływ na zwiększone praw-

dopodobieństwo wystąpienia skut-
ków patologicznych wywołanych prą-
dem rażeniowym mają specyficzne
warunki środowiska pracy. Organizm
człowieka przy podwyższonej tempe-
raturze otoczenia zwiększa wydziela-

nie potu, co obniża wartość impedan-
cji ciała i powoduje wzrost natężenia
prądu w przypadku rażenia.

analiza wypadków

porażenia prądem

elektrycznym

Analiza zaistniałych wypadków elek-

trycznych wykazuje, że najwięcej z nich
wydarzyło się na stanowiskach pracy
podczas wykonywania czynności zawo-
dowych. Porażenia prądem elektrycz-
nym ze skutkiem śmiertelnym sta-
nowią około 5 % wszystkich śmiertel-
nych wypadków zaistniałych w pracy.
Wśród śmiertelnych porażeń prądem
44 % wydarzyło się przy urządzeniach
elektrycznych o napięciu do 1 kV, a 56 %
przy urządzeniach średniego i wysokie-
go napięcia. Z powodu niewłaściwego
zabezpieczenia miejsca pracy przy urzą-
dzeniach elektrycznych wydarzyło się
66 % porażeń śmiertelnych. Wypadki
powstałe z winy człowieka stanowiły
68 % wszystkich wypadków przy urzą-
dzeniach elektrycznych do 1 kV oraz
75 % przy urządzeniach elektrycznych
średniego i wysokiego napięcia.

Duży udział w przypadkach po-

rażeń prądem elektrycznym stano-
wią rażenia piorunem. Śmiertelność
w wypadkach powodowanych ude-
rzeniem pioruna wynosi około 0,63
wypadków na 1 mln ludności. W la-

Wypadki porażeń prądem elektrycznym są zazwyczaj spowodowane błędami popełnia-

nymi przez ludzi podczas wykonywanych czynności oraz uszkodzeniami urządzeń elek-

trycznych. Przyczyny prowadzące do wypadków porażeń prądem można podzielić na:

techniczne, środowiskowe, ludzkie i organizacyjne. Do tych pierwszych możemy zali-

czyć uszkodzenia urządzeń elektrycznych nie naruszające sprawności ich funkcjonowa-

nia, a prowadzące do wypadku porażenia prądem elektrycznym. Analiza zdarzeń wska-

zuje, że na ich powstawanie w bardzo istotnym stopniu wpływają też czynniki związane

z postępowaniem człowieka, często określane mianem czynników ludzkich.

zagrożenia porażeniem

prądem elektrycznym

spowodowane przez człowieka

dr inż. Stefan Gierlotka – Kopalnia „WUJEK” w Katowicach

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l

n r 7 - 8 / 2 0 0 5

31

tach 1990-1995 zanotowano ogółem
145 śmiertelnych wypadków (104 męż-
czyzn i 41 kobiet), spowodowanych ra-
żeniem piorunem.

Wypadkom elektrycznym najczę-

ściej ulegają mężczyźni, stanowią-
cy około 90 % przypadków. Obserwu-
je się również sezonowy rozkład liczby
wypadków w pracy – latem, od czerw-
ca do września, przypada 50 % wszyst-
kich wypadków elektrycznych. Jest
to okres intensywnych prac budow-
lanych, remontowych, i rolniczych.
Badany jest także wpływ wieku, sta-
żu pracy i doświadczenia zawodowe-
go poszkodowanych na liczbę wypad-
ków elektrycznych. Najczęściej ulegają
im pracownicy w wieku 36-39 lat oraz
o stażu pracy 10-15 lat. Bezpieczeństwo
użytkowania energii elektrycznej opi-
suje się wskaźnikiem wypadkowości
W, określającym liczbę śmiertelnych
wypadków porażeń prądem elektrycz-
nym przypadających w ciągu roku na
1 mln mieszkańców kraju. Zależność
wskaźnika wypadkowości od wieku
(lat życia) poszkodowanych przedsta-
wia

rysunek 1. Około 20 % poszkodo-

wanych w wypadkach elektrycznych
miało staż pracy zawodowej krótszy
niż 2 lata. Można obserwować także
wpływ czasu pracy w dniu wypadku
– badania pokazują, że najwięcej, 34 %
wypadków, powstaje w trzeciej i czwar-
tej godzinie pracy.

Przytoczone dane ze statystyk obej-

mują populację wypadków oficjalnie
zgłoszonych, wobec których prowadzo-
no dochodzenie powypadkowe. Zda-
rzają się jednak przypadki, że pracow-
nicy dozoru oraz sami poszkodowani
nie chcą ujawniać tego typu zdarzeń.
Dlatego rzeczywiste statystyki wypad-
ków elektrycznych są z pewnością zu-
pełnie inne.

Skutki rażenia w dużym stopniu za-

leżą od tego, czy na drodze przepływu
prądu rażenia znajdują się ważne dla ży-
cia organy człowieka jak serce, płuca czy
mózg. Analiza wypadków elektrycznych
pozwala wyodrębnić cztery typowe dro-
gi przepływu prądu rażenia w ciele po-
szkodowanych. Statystyczną wypadko-
wość porażeń w poszczególnych drogach
rażenia przedstawiono w

tabeli 1.

wypadki elektryczne

spowodowane przez

człowieka

Analiza wypadków porażeń prądem

elektrycznym wskazuje, że na ich po-
wstawanie w bardzo istotnym stopniu
wpływają czynniki związane z postę-
powaniem człowieka, określane mia-
nem czynników ludzkich, do których
zalicza się: brak odpowiedniej wiedzy,
nieprzestrzeganie zasad bezpiecznej
pracy, pomyłki, bezmyślność oraz błę-
dy organizacyjne. Zagrożenie wystą-

pienia wypadku elek-
trycznego powoduje
przede wszystkim nie-
uwaga, brawura, brak
ostrożności oraz zdol-
ności przewidywania
skutków wykonywa-
nych czynności.

Na przyczynę po-

wstania wypadku duży
wpływ mają też niewy-
starczające kwalifikacje
i wiedza techniczna lu-

Droga przepływu prądu rażenia

Wypadkowość [%]

Ręka – tułów – ręka

24,64

Ręka – tułów – nogi

37,58

Ręka – plecy – tułów

18,27

Głowa – tułów – nogi

19,51

Tab. 1 Wypadkowość porażenia prądem elektrycznym w zależności od drogi przepły-

wu prądu rażenia w ciele poszkodowanego

Rys. 1 Rozkład wskaźnika wypadkowości W w stosun-

ku do lat życia poszkodowanych

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l

n r 7 - 8 / 2 0 0 5

32

dzi stykających się z urządzeniami elek-
trycznymi. Dotyczy to zarówno elektry-
ków, jak i użytkowników sprzętu i urzą-
dzeń elektrycznych. Szczególnie niepo-
kojący jest wysoki udział elektryków
wśród ogółu ofiar wypadków porażeń
prądem. Świadczy to o tym, że mimo
obowiązku posiadania zaświadczeń
kwalifikacyjnychuzyskiwanychnapod-
stawie egzaminu składanego przed ko-
misją kwalifikacyjną – posiadana wie-
dza, a w szczególności nawyk wykorzy-
stywania jej w codziennej pracy, są nie-
wystarczające. Nieprzestrzeganie zasad
organizacji pracy zawartych w przepi-
sach i instrukcjach, a w szczególności
niewłaściwe przygotowanie miejsca pra-
cy, to główne przyczyny wypadków.

Przed przystąpieniem do pracy przy

urządzeniach elektrycznych wymagane
jest wyłączenie napięcia i stworzenie
widocznej przerwy izolacyjnej, zasto-
sowanie odpowiedniego zabezpieczenia
przed przypadkowym załączeniem na-
pięcia, stwierdzenie braku napięcia oraz
założenie uziemień ochronnych w miej-
scu pracy i wywieszenie tablic ostrze-
gawczych. Ponadto należy zabezpieczyć
maszyny wirujące przed nieprzewidzia-
nym uruchomieniem od strony urzą-
dzeń napędzanych. Błędy elektryków
w postępowaniu z urządzeniami elek-
trycznymi polegają często na świado-
mym niestosowaniu dobrze im znanych
reguł bezpiecznej eksploatacji.

W celu ułatwienia sobie pracy,

wcześniejszego jej zakończenia, elek-
trycy często nie stosują podstawowe-
go i dodatkowego sprzętu ochronne-
go. Do błędów postępowania człowie-
ka należy zaliczyć także błędy w meto-
dologii pracy, np. rozpoczynanie robót
przed formalnym dopuszczeniem lub
ich kontynuację po upływie uzgodnio-
nego terminu jej zakończenia.

Do czynników zwiększających te za-

grożenia należy zaliczyć brak skuteczne-
go nadzoru i niewłaściwe podejście do
obowiązków, jakie spoczywają na oso-
bie wydającej polecenie pracy. Błędem
organizacyjnym jest także brak należy-
tego pouczenia grup roboczych o sposo-
bie wykonania pracy i słaba znajomość
potencjalnych zagrożeń związanych
z wykonywaniem zadań przez pracow-

ników o krótkim stażu pracy. Inną przy-
czyną, nie mniej ważną, jest brak lub
niewłaściwe przeszkolenie osób do prac
pomocniczych na wyłączonych urządze-
niach elektroenergetycznych lub do ro-
bót w pobliżu czynnych urządzeń elek-
troenergetycznych.

Wśród wypadków przy urządzeniach

elektrycznych niskiego napięcia około
24 % spowodowanych zostało pracą pod
napięciem, którego destrukcyjne działa-
nie na organizm człowieka jest na ogół
lekceważone przez elektryków. Cechą
charakterystyczną takich wypadków
jest fakt, że dochodzi do nich mimo
sprawnego działania środków ochro-
ny przeciwporażeniowej. Osoba, która
nie zastanawia się nad swoim postępo-
waniem, potrafiunieruchomićsystemy
ochronne, których zadaniem jest chro-
nienie jej życia.

Ludzie ulegający wypadkom najczę-

ściej nie dysponują wiedzą umożliwia-
jącą bezpieczne użytkowanie lub obsłu-
gę urządzeń elektrycznych. Decydującą
rolę odgrywa często brak wiadomości
z zakresu potencjalnych zagrożeń po-
wodowanych przepływem prądu ra-
żeniowego przez organizm człowie-
ka oraz niedostateczne umiejętności
udzielania pierwszej pomocy. Szanse
uratowania życia osoby porażonej zale-
żą przecież od prawidłowo podjętej ak-
cji ratowniczej prowadzonej przez bez-
pośrednich świadków wypadku.

literatura

1. L. Danielski, Wypadki porażeń

prądem elektrycznym w Polsce
w latach 1996-1999, XIII Między-
narodowa Konferencja Nauko-
wo-Techniczna Bezpieczeństwo
Elektryczne, Wrocław 2001.

2. S. Gierlotka, Modelowanie systemu

bezpieczeństwa elektrycznego na
podstawie czynników ergonomicz-
nych środowiska pracy, „Gospodar-
ka Paliwami i Energią” 8 / 2003.

3. S. Gierlotka, Wpływ uciążliwości er-

gonomicznych występujących w ko-
palniach węgla kamiennego na im-
pedancję elektryczną ciała człowie-
ka, Zeszyty Naukowe Politechniki
Śląskiej, z. 252, Gliwice 2002.