Społeczna, ćw.6 - Wojciszke, R.4 - Ja i wizerunek własnej osoby

oprac. Karolina Ziętek i Karolina Woźny

 1.  JA obejmuje własne ciało, wiedzę o sobie , tożsamość, zdolność i skłonność dokonywania wyborów, działań celowych i samoregulacji. A  także:  cudze elementy (kochane przez nas osoby), pełnione role, wyznawane przez nas wartości i normy.

Rozległa wiedza na swój temat = rozbudowana struktura ja

• CO ZAWIERA JA

Jest to złożona struktura, która zawiera różnorodne Ja fenomenologiczne:  uświadomione w danej chwili fragmenty ja, czyli wersje ja.

Efekt odniesienia do ja: lepsze zapamiętywanie informacji dotyczących własnej osoby niż innych osób

Im bogatsza struktura wiedzy, do której odnosimy informacje, tym więcej powstaje skojarzeń w momencie jej przetwarzania  co ułatwia później przypominanie (Symons, Johnson)

Efekt cocktail - party: informacje dotyczące nas samych łatwiej docierają do nas nawet w warunkach pochłonięcia uwagi czym innym.

Ja - luźna struktura różnych ról i tożsamości społecznych, przekonań na własny temat i samoocen oraz wartości i celów uznawanych za własne.

Hazel Markus : autoschemat - obszar ja, w zakresie którego człowiek ma dobrze sprecyzowane poglądy  i bogatą wiedzę o sobie. Wykształcane są w dziedzinach, które są dla nas ważne, definiują wartość  i odróżniają nas od innych.

Tory Higgins: oprócz „ja realnego” istnieje też „ja idealne” (pragnienia, aspiracje i nadzieje) i „ja powinnościowe” (przekonanie o powinnościach, obowiązkach i obligacjach).

Rozbieżność:

 pomiędzy ja realnym a idealnym à syndrom depresyjny

miedzy realnym a powinnościowym à syndrom „agitacji”

Markus i Kitayama: uwarunkowania kulturowe

Kultury indywidualistyczne: ja niezależne, ja różne od innych , inni podobni do siebie

Kultury kolektywistyczne: ja współzależne

• GENEZA: SKĄD SIĘ BIERZE JA

• Ważnym źródłem zawartości ja są inni ludzie.

Np. Mead : myślimy o sobie to co myślą o nas inni -> nurt socjologii zwany symbolicznym interakcjonizmem

• Porównania społeczne mają wpływ na treść i wysokość samooceny człowieka.

Badania Morse'a i Gergena - kwalifikacje, osoby badane spotykały w poczekalni Pana Czystego, albo Pana Brudnego - przed i po wypełniali kwestionariusz samooceny, wynik - wiadomo.

Indywidualne porównania siebie z innymi kształtują:

tożsamość osobistą - subsystem samowiedzy, na który składają się cechy spostrzegane przez podmiot jako dla własnej osoby najbardziej charakterystyczne i zarazem najbardziej specyficzne, to jest najwyraźniej odróżniające własną osobę od innych ludzi.

Teoria tożsamości społecznej:  istnieje identyfikacja z konkretnymi grupami społecznymi lub abstrakcyjnymi kategoriami , do których jednostka przynależy, bądź aspiruje do przynależności. Jesteśmy w opozycji do grupy obcej.

• Własne zachowanie.

Daryl Bem - teoria autopercepcji - ludzie formułują sądy na własny temat tak jak na temat innych - na bazie własnych zachowań i warunków, w jakich ono przebiega. Wyciągamy wnioski o własnych cechach zgodnych z zachowaniem, ale w warunkach swobodnego wyboru.

Trzy pozytywne złudzenia na temat własnej osoby (Taylor, Brown; Kofta, Szustrowa)

• przeceniamy swoje pozytywne cechy i osiągnięcia

• przeceniamy stopień swojej kontroli nad biegiem wydarzeń

• przeceniamy szanse wystąpienia w naszym życiu zdarzeń dobrych, a nie doceniamy szansy zdarzeń złych

Taylor i Brown: złudzenia te są pożyteczne, ponieważ:

• pozwalają człowiekowi utrzymać się w dobrej kondycji psychicznej

• zachować aktywną postawę wobec życia - podejmujemy wysiłek

• pesymizm depresyjny - bierność, ale pesymizm obronny - działanie, by zapobiec porażkom (Doliński)

 

• FUNKCJE JA

Funkcje interpersonalne:

• Negocjowanie tożsamości - samowiedza jest wyznacznikiem poczucia własnej tożsamości, rozpoznawanie naszej tożsamości przez innych

• Symulowanie psychiki innych ludzi - musimy jakoś odczytać cudze zamiary = rekonstruujemy psychikę innych na podstawie wiedzy o własnych przeżyciach i zachowaniach.

Wada: możemy ulec efektowi fałszywej powszechności

Funkcje intrapersonalne:

• regulacja zachowania celowego - dokonywanie wyborów w oparciu o preferencje, postawy, wartości czy nasze przekonania o sobie.

Teoria przedmiotowej samoświadomości (Wicklund)  - uwaga człowieka jest w danym momencie skoncentrowana  albo na jakimś fragmencie świata zewnętrznego, albo na samym sobie (autokoncentracja).

W stanie autokoncentracji ludzie:

• uświadamiają sobie swoje wartości, postawy czy własności

• rośnie zgodność zachowania z ja.

Stan autokoncentracji jest wywoływany przez: porównania społeczne i wyobrażenia, co inni myślą o nas.

• Samokontrola - zamierzone i dowolne zmienianie własnych reakcji.

Niedostatki samokontroli - agresja, uzależnienia, depresja, natręctwo myśli.

Samokontrola - lepsze radzenie sobie ze stresem, lepsze stopnie, mniej rozwodów.

Paradoksalny efekt kontroli umysłowej  (Wegner) - próby zaprzestania myślenia o konkretnej rzeczy skutkują jej „hiperdostępnością” i nasileniem myśli na ten temat (eksperyment „nie myśli o białych niedźwiedziach”).

Wyjaśnienie: na mechanizm kontroli umysłowej składają się:

• proces automatycznego monitorowania treści własnych myśli - by wiedzieć, czy o czymś myślimy czy nie musimy pomyśleć, czy o tym myślimy J „ czy już myślę o niedźwiedziach.. o, k'wa”

• kontrolowana interwencja - aktywnie modyfikujemy myśli, by zastąpić niepożądane treści - „ a pomyślę sobie o robaczkach”

Wyczerpanie woli (M.Muraven, D.Tice i R.Baumeister) - spadek zdolności do samokontroli w następstwie samego jej sprawowania.

Eksperyment z „dziewczętami” na diecie i lodami (Vohs i Heatherton) - w skrócie!: Połowa dziewczyn była na diecie, druga połowa nie. W pokoju były ciastka albo 1) pod nosem osoby badanej, albo 2) w przeciwległym kącie. Połowa dziewcząt miała tych ciastek boże broń nie ruszać, reszta - że niech się częstują, jeśli chcą. Po tej próbie sił - niby że już po eksperymencie - proszono je, by oceniły nowe smaki lodów. Dziewczęta na diecie: gdy były narażone na wyczerpanie woli (mogły brać ciasteczka, które były blisko, więc musiały się hamować), jadły o ponad połowę więcej lodów, jak gdy ciasteczka były daleko. W warunku „nie ruszaj” odległość ciasteczek (siła pokusy) nie miała znaczenia. U osób na diecie różnice w przypadku testowania woli były niewielkie.

(Odsyłam do Wojciszke, fajne to to, ale nie wiem czy czytelnie opisałam)

Wyjaśnienie: może wszystkie akty woli czerpią ze wspólnego źródła. Wniosek praktyczny: jeśli chcemy zachować samokontrolę, poszczególne próby woli powinny być oddzielone od siebie w czasie.

„Z ŻYCIA” - optymizm defensywny, czyli przyszłość bez wydarzeń

Amerykanie  - badania Weinsteina - nierealistyczny optymizm: złe się nie zdarzy, dobre na pewno.

Czapiński - asymetryczny optymizm Polaków:

• mała szansa na złe zdarzenia

• mała szansa na dobre

• nasz optymizm  dotyczy unikania porażek, a nie osiągania sukcesów.

Doliński wyróżnił:

orientację defensywną (obronną)

• celem ochrona zagrożonego poczucia własnej wartości

• nie widzi się możliwości wpływu na wydarzenia

• popada się w pesymizm

• zakłada się, że świat jest niesprawiedliwy

• silnie unika się porażki

orientację  sprawczą  - celem aktywne kształtowanie wydarzeń, zmiana stanu rzeczy

2. SAMOOCENA I AUTOWALORYZACJA.

Samoocena - afektywna reakcja człowieka na samego siebie.

• JAKO CECHA

• stała w czasie i ogólna cecha mierzona np. kwestionariuszem Rosenberga,

• koreluje z : pragnieniem kontroli zdarzeń, motywacją osiągnięć, wytrwałością, potrzebą aprobaty, częstym przeżywaniem uczuć pozytywnych, z zadowoleniem z życia

• właściwości samooceny: wysokość, jasność, stałość.

Rozmowa z nieznaną  osobą: osoby o wysokiej samoocenie przeceniają stopień, w jakim rozmówca je polubił, te o niskiej - odwrotnie, niedoceniają tego (Brockner, Lloyd)

Samoocena działa na zasadzie błędnego koła - np. osoby o niskiej s. niżej oceniają swoje szanse à wkładają w działanie mniej wysiłku (Brockner, Hulton).

Nie ma czegoś  takiego jak jednoznacznie negatywna samoocena:

• te „negatywne” są w rzeczywistości neutralne

• takie samooceny nie są spójne, są niepewne, zmienne

• zachowanie osób o niskiej samoocenie jest bardziej plastyczne niż tych o wysokiej à większa podatność na informacje zwrotne (Brockner)

• Campbell - że wysokość samooceny dodatnio koreluje z jasnością samooceny

• wysokość koreluje tez ze stałością samooceny, a ta wpływa na zachowania.

Osoba o wysokiej, ale niestabilnej s. jest bardziej skłonna do agresji (często czują się niesprawiedliwie traktowani, Kernis, Granemann, Barclay). Często popełniane są gwałty, morderstwa, by bronić naruszoną wysoką samoocenę. Niestałość s. wiąże się też z silną reakcją sprzężenia zwrotnego na otrzymane informacje.

• ważna jest też regulacja samooceny, rozumianej nie jako cecha, ale jako bieżący stan.

• MOTYWY ZWIĄZANE Z JA

Cztery główne motywy to:

• Autowaloryzacja - dążenie do obrony, podtrzymania lub nasilenia dobrego mniemania o sobie.

Badanie: Grzelak -  ile wody weźmiesz dla siebie z beczkowozu, gdy w osiedlu będzie awaria? Wyniki: Ja najwyżej wezmę tyle ile trzeba, a nawet mniej, by zostawić dla innych. Za to ci inni na pewno wezmą sobie na zapas J

Według badań Epleya i Dunninga:

• że przeceniamy siebie

• ludzie spostrzegają wybory innych w sposób realistyczny, natomiast swoje nierealistycznie przeceniają

• gra typu dylemat więźnia - należało ocenić ile osób zgodzi się na kooperację + praktyczne wykonanie zadania - okazało się, że badanym wyszła ocena zachowania innych (ok.60%), ale swoje zachowanie przerachowali (84%).

Efekt  bycia lepszym niż przeciętnie - przeciętny człowiek uważa siebie za lepszego niż przeciętny pod niemalże każdym względem.

• silniej się ujawnia przy cechach pozywanych, jak negatywnych (ba!)

• spada wraz ze spadkiem abstrakcyjności porównań (ja vs wszyscy studenci, ja vs konkrety student)

Przetwarzamy informacje w pochlebny dla siebie sposób:

• lepiej pamiętamy swoje sukcesy jak porażki

• szybciej przetwarzamy informacje pozytywnej jak negatywne na swój temat

• dwuznaczne informacje częściej interpretujemy jako pochlebne

• sukces jest wynikiem naszych zdolności, porażka - skutek sytuacji

• nasze wady są powszechne, za to zalety to rzadkie perły

• Anthony Greenwald - totalitarne ego - mamy ego, które wszystko zniekształca i fabrykuje fakty w imię własnej korzyści

 

• Autoweryfikacja - dążenie do zgodności między już istniejącymi przekonaniami o sobie a nowo nadchodzącymi informacjami na własny temat (Swann)

• najsilniejszy z motywów

• dąży do spójności i konsekwencji ja à do kontroli i przewidywalności

• uszczegółowienie przewidywań teorii dysonansu poznawczego - gdy odbieramy informację niezgodną z ja, to uważniej ją przetwarzamy i jesteśmy bardziej skłonni ją zakwestionować (jej diagnostyczność bądź źródło)

• Swann - że osoby o niskiej samoocenie wolą negatywne jak pozytywne informacje na własny temat, ale:

• do przetworzenia informacji negatywnej potrzeba kontroli i zasobów umysłowych (więc przy braku takowych nawet ci o niskiej s. akceptują informacje pozytywną)

• jednak sprawa to wymiar „wierzę - nie wierzę”, a druga to „ cieszy mnie - nienawidzę” à akceptacja niepochlebnej (ale z zgodnej z ja) informacji jest bardziej prawdopodobna, gdy ma charakter poznawczy. Jeżeli mierzona reakcja ma charakter emocjonalny bardziej prawdopodobne ze zostanie podyktowana motywem autowaloryzacji.

• słowem: informacja negatywna - łatwo uwierzyć;

      informacja pozytywna - łatwo się ucieszyć J.

• Samopoznanie - dążenie do pozyskania prawdziwej i dokładnej informacji na temat własnej osoby (Trope)

• ma znaczenie adaptacyjne - np. wybieramy zadania, z którymi sobie dobrze poradzimy

• szukamy informacji wiarygodnych i diagnostycznych (Sedikides, Stube) o nas samych, nawet jak będą nieprzyjemne, na temat zdolności, która możemy kontrolować i zmieniać. Jeśli nie mamy wpływu na ową zdolność, to szukamy informacji pochlebnych, nawet niediagnostycznych (Dunning).

• samopoznanie jest niezbędnym warunkiem takiego kształtowania się aktywności, by osiągnąć sukces

• Samonaprawa - dążenie do rzeczywistego poprawienia własnych cech, umiejętności, stanu zdrowia, czy dobrostanu

• uczucie nieadekwatności wzbudza motyw samonaprawy

• szukamy wtedy informacji, które pozwolą nam się zmienić

• związek z modelem samoregulacji, który postulował samo naprawę przez dostosowanie zachowania do własnych standardów ja

• motyw ten może narażać nas na nieprzyjemne informacje o sobie, ale na dłuższą metę jest najlepszą podstawą dobrego myślenia o sobie.

• „Z ŻYCIA” -  rząd jako chłopiec do bicia:

Czapiński - osoby, które były bardzo zadowolone ze swojego życia przypisywało to sobie w 90%, w 40% władzy; osoby nieszczęśliwe - 60% winiła siebie, ponad 70% władzę.

Wyjaśnienia:

• egotyzm atrybucyjny

• ludzie są autorami swego poczucia szczęścia, a w nieszczęście popadają za sprawą czynników zewnętrznych.

Zmiana poczucia szczęścia w ciągu roku - gdy spadało ludzie przypisywali to raczej czynnikom zewnętrznym , gdy rosło - definitywnie czynnikom wewnętrznym.

 

4.2.3. Mechanizmy autowaloryzacji

Autowaloryzacja dochodzi do skutku nie tylko na mocy formułowania prostych, pozytywnych sądów nt. własnej osoby, ale także dzięki złożonym i rozbudowanym mechanizmom psychologicznym.

PORÓWNANIA SPOŁECZNE - to porównania siebie z innymi. Rządzi nimi autowaloryzacja. Są one dokonywane w taki sposób, by porównujący stosunkowo dobrze wypadł na tle innych, szczególnie w sytuacji zagrożenia samooceny. Służy temu

• wybór osób do porównań

• fabrykowanie nowych obiektów porównań

• wybór porównywanych aspektów

• zaprzeczanie ważności aspektów

• unikanie porównań, gdyby miały się okazać niepomyślne

Model Utrzymywania Samooceny (MUS, Abraham Tesser, 1988) - zakłada, że jeśli inna osoba uzyskuje wyniki wyższe od jednostki, jednostka traci na samoocenie. Spadek samooceny w wyniku porównań jest tym większy, im większy jest sukces innej osoby oraz im bliższa jednostce jest owa osoba (jednak cudze sukcesy stwarzają też możliwość „pławienia się w cudzej chwale”. (badanie Cialdiniego z koszulkami uniwersytetu - po wygraniu meczu przez uniwersytecką drużynę futbolową więcej osób nosiło koszulki uniw. i mówiło „my wygraliśmy”; po przegranej - mniej osób nosiło koszuli i mówiono raczej „oni przegrali).

Przyrost samooceny wskutek pławienia się w cudzej chwale jest tym większy, im większy jest sukces innej osoby, oraz im bliższa jednostce owa osoba - stąd utożsamianie się kibiców z własną drużyną, szczególnie gdy wygrała.

Cudze sukcesy mogą samoocenę podwyższać - na mocy pławienia się w cudzej chwale

lub obniżać - na mocy porównań społecznych.

MUS zakłada, że czynnikiem decydującym o wystąpieniu I bądź II procesu jest osobista istotność dziedziny, której sukces dotyczy.

Dziedzina istotna dla JA	Dziedzina nieistotna dla Ja
- jednostka sama dąży do wysokich w niej wyników, bowiem na nich opiera samoocenę	- jednostka nie definiuje się przez jej pryzmat i nie opiera poczucia własnej wartości na wynikach uzyskiwanych w jej obrębie
- cudzy sukces zagraża samoocenie	- cudzy sukces nie zagraża samoocenie
- procesy porównań społecznych przeważają nad pławieniem się w cudzej chwale	- pławienie się w cudzej chwale przeważa nad porównaniami społecznymi
- np. martwią kogoś niepowodzenia w pracy zawodowej	- np. cieszymy się z sukcesów koleżanki grającej na skrzypcach jeśli sami na nich nie gramy

Zgodnie z MUS-em, aby podtrzymać samoocenę i osłabić zagrożenia można:

• starać się zwiększyć bądź zmniejszyć różnicę między wynikami własnymi i cudzymi (kiedy sukces przyjaciela dotyczy dziedziny, która jest dla nas ważna i w której tez mamy aspiracje to jest on dla nas BARDZIEJ ZAGRAŻAJĄCY niż sukces odległego nieznajomego! - w takiej sytuacji Tesser wykazał, że ludzie chętniej pomagają nieznajomemu niż przyjacielowi, choć przyjacielowi pomagają chętniej w dziedzinie nieistotnej dla Ja (mogą „kąpać się” w jego chwale).

• Badania Tessera - w dziedzinie istotnej dzieci oceniały swoje wyniki jako wyższe od wyników przyjaciela a w dziedzinie nieistotnej dla siebie oceniały wyniki przyjaciela wyżej od swoich (wyniki nielubianych dzieci zawsze były oceniane gorzej)

• człowiek może nasilić lub osłabić bliskość w stosunku do innej osoby (bliskość zagraża, gdy drugi człowiek odnosi sukcesy w dziedzinie, w której sami aspirujemy do wysokich wyników - sposób na to - zanik bliskości)

• Badania Tessera - wykazał, że rodzeństwo jest sobie szczególnie bliskie, gdy każde z rodzeństwa angażuje się i odnosi sukcesy w innych dziedzinach (np. sportowiec i muzyk)

• Badanie Plebana i Tessera - badani spostrzegali większe podobieństwo między sobą a partnerem i siadali bliżej niego, gdy wypadał on gorzej w dziedzinach dla nich nieistotnych. Gdy partner był lepszy w dziedzinach ważnych dla badanego - badany siadał dalej i widział mniejsze podobieństwo.

• zmiany spostrzegania dziedziny jako istotnej lub nieistotnej dla definicji własnego Ja (czyli że lepiej np. zdefiniować jakąś dziedzinę jako nieistotną dla nas, jeśli nasz przyjaciel odnosi w niej spektakularne sukcesy :)

• Badania Tessera i Paulhusa nad postrzeganiem fikcyjnej cechy „integracji poznawczo-percepcyjnej” - badani którzy wypadali lepiej od partnera uznawali tę cechę za ogólnie ważniejszą niż ci, którzy wypadli gorzej

MUS i inne potwierdzające go teorie zakładają, że sposób spostrzegania i traktowania bliźnich jest w dużym stopniu podporządkowany naszemu dążeniu do podtrzymania pozytywnej samooceny.

Unikanie i redukowanie dysonansu poznawczego może być spektaklem napędzanym motywem autowaloryzacji.

Andrzej Malewski (1962) - dysonans podecyzyjny jest prawdopodobny bardziej lub wyłącznie u osób o pozytywnej samoocenie. Wywołany jest on sprzecznością między wybraniem jakiejś możliwości a jej wadami i zaletami możliwości odrzuconych -ogólniej -> przekonaniem, że źle się wybrało. Przekonanie to dysonansowe jest jedynie dla osób o wysokiej samoocenie; dla osób o niskiej samooc. jest ono jeszcze jednym powodem, by myśleć o sonie niepochlebnie.

Festinger (1957) - dysonans wywołują jedynie niezgodności ważne, te zaś są zawsze w ten czy inny sposób powiązane z Ja. - porównywanie osób o wysokiej i niskiej samooc. nie jest dobrym sposobem rozstrzygania tej kwestii, bo osoby z niską samooceną nie tyle myślą o sobie źle, co nie są pewne własnej wartości.

Autoafirmacja to potwierdzanie integralności, czyli ogólnej wartości własnej osoby jako kogoś „dobrze przystosowanego i moralnego, a więc sprawnego, dobrego, wewnętrznie spójnego, zdolnego do dokonywania wolnych wyborów, sprawowania kontroli nad ważnymi zdarzeniami etc” (Steele)

Badania Steele - wykonanie dowolnego aktu autoafirmacji uodparnia ludzi na popadanie w stan dysonansu. (np. badani zmuszeni do napisania eseju przekonującego do zaprzestania dotacji państwowych dla niepełnosprawnych -> zmiana podysonansowa postawy badanych w kierunku uzgodnienia jej z esejem; ci, którzy mogli potwierdzić swą wartość oferując pomoc na rzecz niewidomych nie mieli takiej zmiany)

Przed popadaniem w dysonans chroni także ekspresja ważnych wartości, z którymi człowiek się utożsamia.

Wszelkie poczucia zagrożenia własnej wartości owocują przeniesieniem uwagi z zagrażającego na jakiś inny, pozytywny aspekt własnej osoby.

Różne mechanizmy autowaloryzacji są RÓWNOWAŻNE, o czym świadczy ich wzajemna zastępowalność - podbudowanie samooceny za pomocą jednego mechanizmu osłabia (czasowo) tendencję do ujawniania się pozostałych.

Steele - autoafirmacja chroni przed angażowaniem się w redukowanie dysonansu.

Tesser - przeżywanie dysonansu nasila autoafirmację i efekty postulowane przez MUS, zaś angażowanie się w porównania społeczne warunkuje skłonność do autoafirmacji.

Dowolny sposób utwierdzenia się przez człowieka we własnej wartości powoduje czasowy zanik skłonności do angażowania się w inne sposoby jej potwierdzenia.

4.2.4. Dlaczego chcemy dobrze o sobie myśleć? Ponieważ:

1. Pozytywna samoocena jest dla jednostki pożyteczna, ponieważ przyczynia się do osiągania przez nią różnego rodzaju celów.

• wysoka samoocena podnosi oczekiwanie sukcesu, to zaś przyczynia się do wzmożonych wysiłków i lepszych wyników

• ludzie o pozyt. samooc. mogą doświadczać lepszych kontaktów społecznych

• pozytywna samoocena może się utrwalać na zasadzie warunkowania sprawczego (dzięki temu utrwalają się wszelkie reakcje prowadzące do nagradzających efektów)

2. Pozytywna samoocena jest buforem chroniącym jednostkę przed lękiem, przede wszystkim lękiem przed śmiercią.

• zakłada to teoria opanowywania trwogi , której punktem wyjścia jest obserwacja, że wskutek połączenia autorefleksji ze zdolnością do myślenia abstrakcyjnego i przewidywania przyszłych wydarzeń w ludzi powstał specyficzny problem w postaci świadomości, ze własna śmierć jest nieuchronna. Świadomość ta jest silnie lękotwórcza i demotywująca i aby sobie z nią poradzić, ludzi ewytworzyli 2 powszechnie występujące adaptacje:

• światopoglądy

• dążenie do wysokiej samooceny- wysoka samoocena jest sygnałem nieśmiertelności i dzięki temu chroni przed trwogą w obliczu myśli o własnej śmiertelności. (niska samoocena współwystępuje z nieadekwatnymi reakcjami na stres, złym stanem zdrowia somatycznego oraz złym samopoczuciem psychicznym)

• teoria opanowywania trwogi pozwala na oryginalne przewidywania:

• wzmocnienie samooceny osłabia lęk wywołany myślami o śmierci

• wzmocnienie samooceny osłabia lęk wywołany innymi zagrożeniami

• myśli o śmierci nasilają akceptację światopoglądu własnego i pozytywne reakcje na innych jego współwyznawców

• myśli o śmierci nasilają odrzucanie alternatywnych światopoglądów i negatywne reakcje na ich współwyznawców

3. Koncepcja samooceny jako socjometru, czyli wskaźnika bieżącej akceptacji jednostki przez jej otoczenie społeczne

• istnienie mechanizmów zapobiegających wykluczenia jednostki z grupy - Leary i Downs - takim właśnie mechanizmem jest samoocena funkcjonująca jako „socjometr”, który:

• monitoruje otoczenie społeczne z uwagi na wskaźniki dezaprobaty, odrzucenia i wykluczenia

• sygnalizuje jednostce wystąpienie takich wskaźników za pośrednictwem negatywnej reakcji afektywnej

4.3. Autoprezentacja - kształtowanie (kontrola) sposobu, w jaki postrzegają nas inni ludzie.

4.3.1. Życie społeczne jako przywdziewanie masek

Leary i Kowalski (1990) - duża częstość autoprezentacji wynika z tego, ze kształtowanie wizerunku własnej osoby w oczach innych pozostaje w służbie 3 ważnych motywów:

1. osiągania materialnych i społecznych korzyści, których pozyskanie jest uzależnione od innych ludzi

2. autowaloryzacji, czyli utrzymywania i/lub podwyższania poczucia własnej wartości

3. kształtowania pożądanej tożsamości osobistej

W jakich warunkach jesteśmy bardziej motywowani do autoprezentacji? (Leary i Szmajke - 5 takich warunków):

• skłonność do zabiegów autoprezentacyjnych jest tym większa, im silniej wierzymy , że sposób spostrzegania nas przez innych ludzi decyduje o osiągnięciu naszych celów (nasila się gdy osiąganie celów ma charakter publiczny i gdy inni ludzie kontrolują możliwość osiągnięcia przez nas celu)

• skłonność do zabiegów autoprezentacyjnych jest tym większa, im bardziej zależy nam na celu kontrolowanym przez innych ludzi

• skłonność do zabiegów autoprezentacyjnych jest tym większa, im bardziej zależy nam na aprobacie innych

• skłonność do zabiegów autoprezentacyjnych jest tym większa, im większa jest rozbieżność między pożądanym a rzeczywistym obrazem naszej osoby jaki mają inni (skłonność ta rośnie zatem kiedy np ponieśliśmy niedawno porażkę)

• skłonność do zabiegów autoprezentacyjnych jest nasilona u osób o dużej skłonności do obserwacyjnej samokontroli zachowania i samoświadomości publicznej (tj. nawykowej skłonności do myślenia, co myślą o nich inni)

Taktyki autoprezentacji:

- obronne - zachowania ukierunkowane na ochronę, utrzymanie lub obronę zaatakowanej lub zagrożonej tożsamości i wartości naszej osoby (pragnienie uniknięcia porażki; osoby o samoocenie niskiej; zachowania typu - samoutrudnianie, wymówki, suplikacja, przeprosiny, usprawiedliwienia)

- asertywno-zdobywcze - zachowania ukierunkowane na zbudowanie, pozyskanie, utrwalenie jakiejś nowej tożsamości naszej osoby (pragnienie osiągnięcia sukcesu autoprezentacyjnego; osoby o samooc. wysokiej; zachowania typu: autopromocja, ingracjacja, zastraszanie, autopromocja przez skojarzenie i świecenie przykładem)

4.3.2. Obronne techniki autoprezentacji

Samoutrudnianie - angażowanie się w działania, które obniżają szansę sukcesu, ale zwalniają z osobistej odpowiedzialności za porażkę, a w dodatku nasilają osobistą chwałę w przypadku sukcesu. (np. pójście na imprezę przed egzaminem i obwinianie kaca za niepowodzenie na tymże egz.;)

Charakter samoutrudniania może mieć wiele zachowań, zarówno społecznie pożądanych (np. pomaganie innym), jak i autodestrukcyjnych. Wiele badań dowodzi występowania zachowań samoutrudnieniowych, szczególnie w sytuacjach zagrażających poczuciu własnej wartości i w warunkach niepewności przyszłych wyników.

Różne przejawy: zaniechanie wysiłku, wybór bardzo trudnego zadania do realizacji, pomaganie rywalowi w zwycięstwie, uzależnienie się od alkoholu i narkotyków. Samoutr. może też wyrażać się poprzez odczuwanie i demonstrowanie własnych słabości (np. lęk przedegzaminacyjny). Też - hipochondria lub sposób spostrzegania i interpretacji sytuacji

Suplikacja - prezentowanie własnej bezradności w nadziei uzyskania pomocy od innych dzięki odwołaniu się do normy odpowiedzialności społecznej nakazującej pomagać tym, których losy od nas zależą. (np. udawanie głupka czy chwyt na „bezbronną kobietkę”)

Wymówki - zaprzeczanie intencji wyrządzenia szkody i/lub przekonywanie, że nie miało się kontroli nad przebiegiem zachowania, które szkodę wyrządziło (redukcja odpowiedzialności) - zachowania typu „to nie moja wina”, odwoływanie się do okoliczności łagodzących, przekonywanie o własnej ignorancji. Wymówki zwykle bardziej łagodzą oceny obserwatorów niż usprawiedliwienia.

Usprawiedliwienia - akceptowanie własnej odpowiedzialności przy jednoczesnych próbach redefinicji czynu jako mało szkodliwego lub dotyczącego czegoś innego niż szkoda. 4 odmiany tej taktyki:

1. zaprzeczanie szkodliwości czynu (czyli np. że szkody są pozorne albo nikomu nie szkodzą - np. mit przyjemności kobiety z gwałtu)

2. zaprzeczanie krzywdzie ofiary lub przekonywanie , że w istocie zasłużyła sobie na swój los (np. ofiara sprowokowała gwałciciela)

3. odwoływanie się do powszechności postępku i usprawiedliwień porównawczych (np,. wszyscy kradną)

4. redefinicja czynu jako konieczności spełniania czyichś rozkazów (np. brudna robota, którą ktoś musi wykonać)

Przeprosiny - akceptowanie własnej odpowiedzialności za szkodę, okazanie żalu, kompensowanie szkody ofierze. Najskuteczniejszy sposób przywracania własnego pozytywnego obrazu w oczach innych (ale trudne za to)

4.3.3. Asertywne techniki autoprezentacji

Ingracjacja - wkradanie się w cudze łaski czy też pozyskiwanie sympatii przez:

1. prezentowanie własnych - niekoniecznie istniejących - cech wzbudzających sympatię

2. schlebianie innym, komplementy

3. konformizm

4. wyrządzanie przysług

Zabiegi ingracjacyjne nasilają się, gdy cudza sympatia staje się bardziej pożądana. Jednak im ważniejsze jest dla nas pozyskanie sympatii jakiejś osoby, tym większa jest szansa, ze osoba ta zdaje sobie z tego sprawę i wątpić będzie w szczerość naszych zabiegów autoprezentacyjnych, co znane jest pod nazwą dylematu lizusa.

Rozwiązanie dylematu lizusa:

- prezentowanie poglądów sprzecznych z poglądami ważnej dla nas osoby ale tylko w dziedzinach dla niej nieistotnych

- używanie pośredników do przekazywania komplementów

Dylemat zróżnicowanej publiczności - ludzie różnią się wartościami i upodobaniami, tak więc to, co jednym się podoba, może odstręczać drugich (np. politycy). Rozwiązanie - segregacja widowni i osobne zaprezentowanie się. Osoby o nasilonej samokontroli zachowania umieją najlepiej segregować widownię.

Autopromocja - przedstawianie siebie jako osoby kompetentnej, podkreślanie, że nasze dokonania są większe niż się wydaje, rzadko osiągane, pomimo poważnych przeszkód itd

Problem autoprezentacyjny - dylemat skromności - więcej sympatii w ludzkich oczach daje raczej pomniejszanie znaczenia własnych sukcesów niż chwalenie się nimi. Prawidłowości wg Leary'ego:

1. skromność jest skuteczniejsza po fakcie

2. umiarkowana skromność jest lepsza od krańcowej (ta zaś może sprawiać wrażenie nonszalancji)

3. skromność jest skuteczna tylko wtedy, gdy audytorium i tak wie, ze dobrze wypadliśmy

4. wskazywanie, ze się odniosło sukces przy jednoczesnym pomniejszaniu jego wagi może łatwo przynieśc efekt odwrotny od zamierzonego

Dylemat autentyczności - im bardziej pożądany jest w oczach innych obraz naszej osoby, tym bardziej odbiega od naszych przekonań na swój temat. Dylemat ten jest rozwiązywany na 3 sposoby (Leary):

1. możemy przedstawiać siebie w sposób autentyczy

2. możemy przedstawiać siebie, omijając niebezpieczne tematy, unikając podawania informacji prawdziwej a niepochlebnej

3. możemy przedstawiać siebie w sposób kłamliwy, zgodny z wizerunkiem pożadanym (makiaweliści np :)

Autopromocja - osoby o wysokiej samooc.

Autopromocja przez skojarzenie - kojarzenie własnej osoby z pozytywnymi zdarzeniami lub osobami. Skłonność do aut. przez skojarzenie rośnie w warunkach zagrożenia poczucia własnej wartości a zanika w warunkach podbudowania samooceny. W warunkach neutralnych skłonność ta występuje gł u osób o niskiej samoocenie i zewnętrznym poczuciu kontroli.

Świecenie przykładem - przedstawianie siebie jako osoby moralnej (taktyka dość kosztowna, bo wymaga czynów a nie słów :) Nawet 1 zachowanie niemoralne budzi tak negatywną ocenę człowieka, ze jej „wyzerowanie” wymaga aż 10 zachowań moralnych. W wnioskowaniu o cechach moralnych większą rolę odgrywają zach. negatywne a we wnioskowaniu o cechach sprawnościowych - pozytywne.

Zastraszanie - przedstawianie siebie jako „twardego faceta”, osoby agresywnej, nieprzyjemnej, groźnej, która może narobić kłopotów i od której niczego nie można uzyskać. (np. przełożeni, rodzice, dzieci robiące sceny w sklepie :)

4.3.4 Skutki autoprezentacji

Wszystkie te taktyki BYWAJĄ skuteczne. Większość autoprezentacji nie odbiega zbyt daleko od rzeczywistych przekonań osoby na własny temat.

Szmajke - autoprezentacja jest raczej miną niż maską. Jest prezentacją jakiegoś fragmentu rzeczywistego Ja, choć jest to fragment wyselekcjonowany i często przedstawiony w przesadny sposób.

Bromley (1993) rozróżnił autoprezentacje taktyczne i strategiczne

Autoprezentacje taktyczne - nawykowe i zautomatyzowane przedstawianie własnej osoby audytorium, które jest obecne tu i teraz; dotyczą sytuacji codziennych, skryptowych, mogą być wykonywane bez świadomego zamiaru i w dużym stopniu stanowią ekspresję autentycznego Ja człowieka. (np. uśmiech na powitanie, zadawanie pytań o samopoczucie partnera)

Autoprezentacje strategiczne - maja charakter zabiegów przemyślanych i planowanych z wyprzedzeniem czasowym, ukierunkowanych na odlegle efekty, na kształtowanie wizerunku naszej osoby jaki będzie tworzyć sobie przyszłe audytorium nieobecne w bieżącej sytuacji, czy w ogóle jeszcze nie spotkane. (np. bezlitosne smażenie się na słońcu, żeby było widać po wakacjach:P)

Autoprezentacja wpływa też na samego autoprezentera:

- w większości podnosi własną ocenę

- wiele aktów autoprrezentacji zwrotnie modyfikuje koncepcję własnego Ja ich wykonawcy

1

---