Współczesne idee polityczne

ZASADY LIBERALNEGO MODELU SPOŁECZEŃSTWA OTWARTEGO

1. Założenia metodologiczne: nominalizm, indywidualizm, hipotetyzm.

1819 Beniamin Constant zauważył że między starożytnością a nowożytnością istnieją różnice w pojmowaniu wolności:

STAROZYTNOŚĆ: wolność pozytywna, do czegoś, realizowana w konkretnych okolicznościach i otoczeniu; podział na

polites- wolność do pełnienia władzy, przestrzegania prawa, realizuje wolność indywidualną na forum publicznym

idiotes- przeciwieństwo polites, realizacja wolności względem samego siebie, egoizm, egocentryzm

NOWOŻYTNOŚĆ: od XIX w wolność realizuje się w samorealizacji jednostki, wolność od, negatywna, np. od państwa bo nie zawsze służy realizacji jednostek, czasem nawet stanowi zagrożenie potrzeb indywidualnych; człowiek musi uwolnić się od wszystkich więzów które go krępują: od państwa, religii, polityki, moralności, by móc realizować tylko własne potrzeby.

INDYWIDUALIZM- to dostrzeganie w każdym indywiduum pewnej wartości, tylko pozornie wszyscy rodzą się równi w rzeczywistości każdy ma indywidualne cechy i własności, na świat patrzy z innego punktu widzenia. Holizm (zakłada istnienie bytów ogólnych, od których wszystko się wywodzi, byty jednostkowe są ich odbiciem.), indywidualizm zaprzecza istnieniu bytów ogólnych, ogół tworzy szereg indywidualnych jednostek, od szczegółu do ogółu np. ludzkośc to nie jeden uniwersalny wzór, ale zbiór niepowtarzalnych jednostek.

• Indywidualizm prawdziwy- wg Hayka: źródła u Locka i Huma, polega na założeniu, że człowiek jest z natury ułomny i jego możliwości poznania są ograniczone, opiera się on na uczuciach, przypadku, etc, nie kieruje się racjonalizmem ale indywidualizmem, ind prawdziwy nie zapewnia szczęścia jednostce, ale zapobiega temu, że wyrządzi ona krzywde innym, ewentualnie sobie.

• Indywidualizm fałszywy- kartezjański, gallikański, kolektywistyczny, zakłada że człowiek jest racjonalny i rozpoznaje dobro i zło w społeczeństwie, może je racjonalnie rozplanować i sam kontrolować, Hayek nie zgada się z tym, twierdząc że nie można sterować rzeczywistością.

NOMINALIZM- podstawa poznawcza i metodologiczna, przeciwieństwo holizmu, podobieństwa do indywid., kwestionuje byty ogólne na rzecz indywidualnych, konkretnych, nazwanych imiennie, ogół to albo suma, albo średnia indywid jednostek tworzących ta całość, bada poszczególne cechy tych elementów składowych i na podstawie tych badań formułuje wnioski dotyczące tej całości, jest podstawą liberalizmu, bo jest to doktryna wolnościowa kierowana do indywiduum, jest niedoskonały w przypadku kategorii, których nie można rozpatrywać w kategoriach indywidualnych, np. moralność.w znaczeniu ogólnym — koncepcje i doktryny filoz., które w kwestii istnienia powszechników (tj. realnych przedmiotów poznania abstrakc.) głoszą przekonanie, iż treści wszelkiej wiedzy abstrakc. (abstrakcje, pojęcia ogólne, pojęcia cech i relacji, prawa nauki) nie mogą mieć w rzeczywistości innych odpowiedników niż obiekty jednostkowe. W filozofii nowożytnej nominalizm nabrał znaczenia gł. w związku ze sporem o substancję, z dążeniem do autonomizacji moralności wobec religii, z próbami ugruntowania indywidualizmu społ. i liberalizmu; wystąpił zarówno w koncepcjach naturalist. i materialist. (Th. Hobbes, P.Th. Holbach, C.A. Helwecjusz, L. Feuerbach), jak też subiektywistycznych (G. Berkeley, D. Hume, É.B. Condillac). Współcześnie występuje zwł. w pozytywist. kierunkach i poglądach z zakresu teorii i metodologii nauk, oraz w teorii podstaw matematyki, w redukcjonizmie, reizmie

HIPOTETYZM- jest przeciwieństwem nominalizmu, spełnia warunki liberalnego poznania, analizuje byty w odniesieniu do subiektywnych zjawisk, w danym miejscu i czasie, wysuwa prawo aktualne w chwili obecnej, zakładając, że w innych okolicznościach może ono być nieprawdziwe, wysuwa hipotezy ogólne w odniesieniu do danych okoliczności, a nie byty ogólne jak holizm, uwzględnia zmienność i elastyczność otoczenia dopuszcza inne rozwiązania danego problemu, holizm nie, stanowisko w metodologii nauk empirycznych, występujące z krytyką indukcjonistycznej interpretacji nauki; h. wskazuje na istnienie w tych naukach wielu twierdzeń ogólnych i teorii, których treść i zakres wybiegają znacznie poza stwierdzone fakty i nie dają się dostatecznie uzasadnić przez indukcję; rozwój wiedzy polega na stawianiu hipotez i budowaniu teorii oraz na dedukcyjnym wyprowadzaniu z nich konsekwencji, które porównuje się z wynikami obserwacji; z 2 teorii, przyjętych hipotetycznie dla wyjaśnienia danej dziedziny zjawisk, bliższa prawdy jest ta, która ma bądź więcej konsekwencji prawdziwych, bądź mniej fałszywych, niż teoria konkurencyjna; inicjatorem h. był K. Popper

2. Neoliberalizm i Hayek. Charakterystyka.

NEOLIBERALIZM

Podstawowe założenia metodologiczne doktryny neoliberalizmu

Neoliberalizm (często określany mianem konserwatywnego liberalizmu)-jeden z nurtów współczesnego liberalizmu, powstały na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych XX w.,na gruncie społecznych, ekonomicznych i politycznych skutków polityki - interwencjonizmu państwowego i państwa dobrobytu, podejmowanej z pozycji wolnościowych zasad XIX w. liberalizmu. Czołowymi reprezentantami neoliberalizmu są Lippmann, Hayek, Friedmann i inni. Umownie przyjmuje się, iż powstanie neoliberalizmu było związane z tzw. Kolokwium Lippmanna, w trakcie którego zostały sformułowane podstawowe zasady doktrynalne. W 1947 r., z inicjatywy Hayeka zostało utworzone „Towarzystwo Mont-Pelerin”, będące w swym założeniu organizacją promującą idee neoliberalizmu. Punktem wyjścia rozważań teoretyków neoliberalizmu jest ocena przyczyn i skutków upadku liberalizmu oraz przyczyn kryzysu kapitalizmu w okresie międzywojennym. Zdaniem neoliberałów oba te problemy są ze sobą ściśle związane, gdyż kryzys kapitalizmu był następstwem odejścia od zasad tradycyjnego liberalizmu, wkroczenia państwa bezpośrednio w sferę ekonomiczną i społeczną. Twierdzą, że złamanie zasad wolnej konkurencji, poddanie się naciskowi mas w postaci polityki reform socjalnych i ekonomicznych oraz utożsamianie demokracji z równością i sprawiedliwością społeczną spowodowało wzrost tendencji totalitarnych (kolektywistycznych) w Europie i Stanach Zjednoczonych. Na tej podstawie formułowany jest postulat przywrócenia zasad gospodarki wolnokonkurencyjnej. Jej podstawowym założeniem jest uznanie mechanizmu cen rynkowych za główną i jedyną formę oddziaływania na działalność ekonomiczną. Inicjatywa prywatna i realizacja interesu osobistego gwarantują optymalne zaspokojenie potrzeb społecznych. Głównym zadaniem państwa w sferze gospodarki w spraw społecznych jest zapewnienie „ram prawnych” funkcjonowania mechanizmów rynkowych w warunkach wolnej konkurencji. Dotyczy to zwłaszcza prawa własności, umów, związków, stowarzyszeń i osób prawnych. Państwo ma również prowadzić aktywną politykę antyinflacyjną. Ingerencja państwa ogranicza się do tych działów gospodarki, które są „społecznie pożądane”, lecz nie mogą być prowadzone przez przedsiębiorstwa prywatne (np. część usług zdrowotnych i sanitarnych, usługi komunalne, budowa dróg itd.) lub tych, które są nierentowne. W kwestii pomocy socjalnej państwa, neoliberałowie uważają, że powinna mieć ona charakter ograniczony i obejmować jedynie te osoby, które znajdują się w krańcowo trudnej sytuacji; pomoc ta ma mieć charakter jednostkowy, charytatywny i nie może prowadzić do redystrybucji dóbr materialnych między poszczególnymi grupami. Za najlepszą formę walki z ubóstwem uznają oni wzrost zamożności całego społeczeństwa, a taki jest możliwy tylko w warunkach wolnej konkurencji i nierówności ekonomicznej, która gwarantuje bodźce dla inicjatywy indywidualnej, przedsiębiorczości i pracowitości. Do naczelnych wartości politycznych neoliberalizmu zalicza się: wolność - pojmowana w sposób negatywny tj. brak przymusu, sprawiedliwość komutatywna - oparta na założeniu, iż jednym kryterium „sprawiedliwej” płacy, dochodów jednostki lub ceny jest ich wartość rynkowa oraz praworządność - urzeczywistniana za pomocą specyficznie pojmowanego prawa, tj. abstrakcyjnych (ogólnych)znanych, pewnych i powszechnie obowiązujących reguł prawnych. Skrajną wersją neoliberalizmu jest libertarianizm. Do głównych wątków neoliberalizmu nawiązywały programy społeczno - ekonomiczne Reagana, Thatcher.

3. Dwa porządki u Hayka

Porządek wg HAYEK'A to stan rzeczy, spraw, w którym wielość różnego rodzaju elementów występujących w takim wzajemnym powiązaniu, iż zdolni jesteśmy dzięki naszej znajomości fragmentu czasowego lub przestrzennego takiego porządku - prawidłowe rozwiązania dotyczące pozostałej części porządku.

1. porządek typu kosmos:

to porządek żywiołowy, spontaniczny, porządek walki. Jego stopień złożoności nie jest ograniczony możliwościami ludzkiego rozumu. Dlatego też możemy poznać tylko fragment tego porządku, jego elementy, ogólne zasady, ale nigdy jego całość.Nie ma przypisanego żadnego konkretnego celu, ale nie jest to chaos. Powstaje on bowiem według pewnych ogólnych reguł, które można określić jako selekcja czy ewolucja. Społeczeństwo podlega prawom niemal biologicznego procesu wybierając tylko te instytucje i zasady, które najlepiej realizują dobro jednostki i dobro w sensie ogólnym. Ludzie sumą swych wad i zalet działania racjonalnego przyczyniają się do zbudowania ładu, którego zasady są dla nich nieuchwytne.oparty na jednostkach z ich indywidualnymi cechami, jest spontaniczny, tworzy się na podstawie interakcji między jednostkami, które nie potrafią przewidywać i nie kalkulują, kierowany indywidualizmem prawdziwym, w rzeczywistości kosmos realizuje się na wolnym rynku lub w common law

EWOLUCJONIZM PLURALISTYCZNY- lub organicystyczny, możliwy jest tylko w porządku kosmos, zakłada rozwój społeczeństwa na zasadach spontaniczności, samorzutności, ewolucji, każda jednostka wnosi do społeczeństwa coś od siebie poprzez normy i wzory zachowań, wytwarza na skutek interakcji z innymi jednostkami nowe normy, które sa spontanicznie przyjmowane lub odrzucane przez dana społeczność, Normy te są otwarte i zmieniają się w miarę potrzeb, ewoluują, ich przestrzeganie jest dobrowolne, przyswajane są bo są dobre, pożyteczne i sprawdziły się, a nie z odgórnego rozkazu; uczestniczy w nim wiele jednostek indywidualnych (dlatego pluralistyczny) działania ich są komplementarne, uzupełniają się i tworzą synchroniczna całość (dlatego organicystyczny- działają jak jeden organizm)

2. porządek typu taksis:

opiera się na założeniu że świat może być racjonalnie zaplanowany i istnieją instytucje które posiadają wszelka wiedzę upoważniająca je do organizacji świata wg ich reguł, polega na uniformizacji, rodzi kolektywizm, centralne planowanie i sterowanie, zabija wolność jednostki i indywidualność, jest metodologicznie nieuzasadniony, realizuje się w monopolach i totalitaryzmie. zaprojektowany wytwór człowieka, który jest kształtowany przez zewnętrzne czynniki. Człowiek uważa się za istotę posiadającą rozum, bo potrafi rzeczywistość nie tylko opisać ale i nad nią zapanować. Znając prawa historyczne (tj. niewolnictwo, feudalizm, kapitalizm, socjalizm) to można te prawa przyspieszyć. TAXIS przyporządkowuje jakieś cele, a kto nie zrealizuje tego celu, to jest wykluczony z tego porządku.

4. pojęcie i rodzaje wolności

Wolność wg niego jest brakiem przymusu. Wolność jest więc pojęciem negatywnym (skoro o jej istnieniu decyduje brak przymusu), nie zapewnia nam ona żadnych szczególnych możliwości, lecz pozostawia nam decyzję o tym jaki użytek zrobić z okoliczności, w których się znajdujemy. Prawdziwa wolność może istnieć tylko w społeczeństwie wolnej konkurencji, gdzie działalność ekonomiczna prowadzona jest przez liczne i niezależne przedsiębiorstwa, rola rządu jest bardzo ograniczona, a dystrybucja dochodu odbywa się wyłącznie za pośrednictwem mechanizmów rynkowych. Wolność jest związana z odpowiedzialnością, implikuje ona bowiem nie tylko swobodny wybór, lecz także odpowiedzialność za konsekwencję wyboru postępowania. Obawa przed odpowiedzialnością jest zakazem, obawą przed wolnością.

Wolność jest wartością najwyższą:

• ma charakter absolutny, gdyż musi być przyjęta i uznana za najwyższe dobro

• musi być zaakceptowana jako wartość sama w sobie

Rodzaje wolności wg HAYEK'A:

• „wolność od” - ma rację bytu tylko wtedy, gdy przyjmuje się zasadę istnienia sfery prywatności; jest to wolność od ingerencji zewnętrznej, tzn. innych osób, a głównie organów państwowych, lub inaczej wolność postępowania w granicach sfery prywatności; chodzi o kryteria określające sfery wolności jednostki, do której państwu nie wolno wkroczyć; jednostka ma sferę prywatności dlatego, że z góry może się spodziewać jakie reakcje ze strony państwa wywołają jej działania - jest to wolność w ujęciu negatywnym

• „wolność do” - jest zdolnością do działania, czynienia czegoś zgodnie z własną wolą, działania prowadzącego do wszechstronnego rozwijania wewnętrznych zdolności danej jednostki. Zdolność ta musi być poparta określonymi warunkami psychicznymi, gwarantującymi możność podejmowania decyzji na podstawie autentycznej wolnej woli oraz określonymi gwarancjami zewnętrznymi - materialnymi - jest to wolność w ujęciu pozytywnym.

• Wolność polityczna- możliwość uczestniczenia w polityce

• Wolność osobista- zwana indywidualną to max ograniczenie przymusu jednostki i nad jednostką ze strony państwa, jej ograniczenie jest konieczne dla utrzymania porządku społecznego, ale musi ono być minimalne, tylko tyle ograniczeń by zapewniały porządek społeczny, nie więcej, w tym ujęciu wolnosc ind realizuje się w swobodzie wyboru kierunku własnych działań

Negatywny aspekt wolności oznacza szeroko rozumiane swobody obywatelskie (wolność słowa, myśli, druku), oznacza niezależność. Pozytywny aspekt - oznacza takie rzeczywiste warunki społeczno - ekonomiczne, które pozwalają jednostce rozwijać swą osobowość w działaniu.

5. normatywne i instytucjonalne gwarancje wolności

Na gruncie prawa, ekonomiki, polityki wolność pozytywna, czyli wolność „DO” łączy się z katalogiem uprawnień jednostki obejmującym różnego rodzaju gwarancje:

• prawne

• polityczne - szeroki zakres wolności słowa, druku, wyznania, stowarzyszeń oraz uczestniczenia w podejmowaniu decyzji kolektywizmu

• socjalne - opieka kolektywna nad jednostkami ubogimi i niedołężnymi

• ekonomiczne - środki materialne, wykluczenia eksploatacji i wszelkich form przywilejów, wynikających z różnego stosunku do środków produkcji lub wynikających z uprzywilejowanego miejsca w systemie władzy politycznej

• kulturalne, moralne, obyczajowe oraz związane z nimi środki i formy działania

Wg HAYEK'A zasada praworządności (rule of law) jest podstawową gwarancją wolności w społeczeństwie. Zasada ta dostarcza nam kryterium, dzięki któremu można rozróżnić miedzy tymi środkami te, które są zgodne z systemem wolności, a tymi, które nie są z nimi zgodne. Zasada ta stanowi ograniczenia władzy państwa w tym i władzy ustawodawczej.

6. koncepcja „rule of law”

RULE OF LAW - praworządność, HAYEK uznaje za podstawową gwarancję wolności w społeczeństwie; dostarcza ona kryterium dzięki któremu możemy rozróżnić między tymi środkami te ( działalność państwowa), które są zgodne z systemem wolności, a tymi, które nie są z nim zgodne.

Jest doktryną metaprawną; zasada ta stanowi ograniczenie władzy państwa w tym i władzy ustawodawczej; ma ona zatem moc większą niż akty prawne ustanowione przez ustawodawcę.

W związku z tym HAYEK dokonuje rozróżnienia między prawem w znaczeniu formalnym i prawem w znaczeniu materialnym (prawem prawdziwym), które stanowi niewielki fragment prawa w znaczeniu formalnym spełniające określone wymogi:

1. normy prawne muszą być ogólne i abstrakcyjne, tzn. muszą się odnosić do jeszcze nieznanych przypadków i nie mogą zawierać żadnych odniesień do konkretnych osób, miejsc lub przedmiotów

2. normy te muszą być znane i pewne co oznacza, że decyzje sądowe można przewidzieć

3. prawo musi stosować się na równi do wszystkich.

Te 3 wymienione wymogi można nazwać zasadami:

1. ogólności - jest gwarancją wolności, bowiem gdy jesteśmy posłuszni prawom rozumianym jako ogólne, abstrakcyjne reguły ustanowione nie ze względu na ich zastosowanie do nas, nie jesteśmy podporządkowani woli innego człowieka, a zatem jesteśmy wolni

2. pewności - podejmowanie decyzji przez sądy

3. równości - równe traktowanie jednostek

HAYEK odrzuca natomiast możliwość wprowadzenia jakichkolwiek wymogów materialnych, które określałyby kryteria prawa sprawiedliwego, bowiem nie mamy żadnego innego sprawdzianu w odniesieniu do prawa poza jego ogólnością i równością.

7. Zasada “just conduct” i jej funkcje systemowe

Just conduct- to słuszne postępowanie sprawiedliwość może być ograniczona tylko do zachowania, postępowania; możemy czynić dobrze i sprawiedliwie ale dotyczy to tylko interakcji między jednostkami, jednostka nie może wywierać przymusu na inną w myśl tej zasady, aby temu zapobiec należy każdemu zagwarantować sferę niezależnej działalności na podstawie przyjętych ogólnie zasad, norm, gwarantować to będą prawo własności prywatnej i wolny rynek. Zasady określenia tej prywatnej sfery jednostki to żywiołowe zasady współżycia społecznego, przyjmowane w ramach ewolucjonizmu pluralistycznego, Hayek na tych zasadach opiera swoja koncepcje moralności i prawa.

8. zmienność i niezmienność prawa

• Normy prawne powinny wg Hayka być abstrakcją, jak w ewolucjonizmie pluralistycznym, powinny być elastyczne i uwzględniać wkład każdej jednostki w tworzenie systemu prawnego na zasadzie wnoszenia do niego własnych wzorców zachowań i moralności.

• Przyjmowanie tych norm powinno odbywać pod względem ich funkcjonalności w danym systemie i powszechnej akceptacji.

• Normy powinny być wyrażone w formie ogólnej (normy generalne) a nie kierowane do konkretnych jednostek.

• Prawa powinny wywodzić się z kultury, a wszystkie jednostki powinny być równe w jego świetle. Wszystkim ma być zapewniony równy start, gdyż rzeczywistość wszystko zindywidualizuje i zweryfikuje na podstawie jednostkowych cech każdego. Kolejna cechą prawa jest więc egalitaryzm, który mimo wszystko hamuje indywidualność, jednak w minimalnym, koniecznym stopniu.

• Równość wszystkich wobec prawa umacnia naturalne nierówności między ludźmi np. wynikające z umiejętności czy wykonywanego zawodu. Nierówności naturalne należy podtrzymywać bo służą dobru społecznemu, w tym celu tworzy się prawo identyczne dla wszystkich.

• powszechność prawa oznacza że obowiązuje ono wszystkich i obowiązywać musi zawsze dla zapewnienia minimum ładu społecznego

• jeżeli dana jednostka nie zgada się z dana norma ma prawo wysunąć własny projekt jej zmiany i próbować przekonać do niej resztę społeczeństwa bez użycia przymusu

WNIOSKI:

Zmienność prawa polega na tym, że może ono być zmieniane jeżeli nie odpowiada społeczeństwu, lub przestało pełnić swoje funkcje, powinno tez stanowić minimalne ograniczenia dla działalności jednostek, dlatego musi być elastyczne w obliczu ewolucyjnego rozwoju społecznego, każda jednostka może zmienić prawo i wnieść do niego własne wartości pod warunkiem, że będą one słuszniejsze niż poprzednie normy i zostaną dobrowolnie przyjęte przez społeczeństwo

Niezmienność prawa polega na tym iż niezależnie od tego jakie normy tworzą dany system prawny musza one być abstrakcyjne, generalne, nie mogą być kierowane tylko do konkretnej jednostki lub grupy, niezmienna jest tez równość wszystkich wobec prawa, która zapewnia społeczeństwu trwałość i rozwój.

9. rola polityki i państwa

Neoliberalna krytyka państwa, państwo opiekuńcze w neoliberalizmie

Państwo wpływa hamująco na rozwój jednostek przez co utrudnia powstawanie społecznych reguł i wartości, co w konsekwencji zubaża i rozprzęga organiczne więzi społeczne.

Neoliberałowie twierdzą, że ich celem i ideałem jest kapitalizm wolnorynkowy oparty na:

-nieograniczonej prywatnej własności środków produkcji

-wolnej konkurencji

-minimalnej ingerencji państwa.

Hayek deklarował swe przekonania o wyższości kapitalizmu wolnorynkowego nad innymi systemami społeczno-ekonomicznymi. Hayek i pozostali neoliberałowie w postulatach o przeprowadzenie reform w ramach systemu kapitalistycznego, które prowadziłyby do rozszerzenia ekonomicznej i socjalnej funkcji państwa, oraz w doktrynie państwa dobrobytu (p. opiekuńczego) widzą zagrożenie dla kapitalizmu w postaci ustanowienia systemu totalitarnego.

Wg neoliberałów - drobni i średni kapitaliści - popierają neoliberalizm:

-zasady wolnego rynku

-państwo minimalnego

-ograniczenia opieki społecznej

-ograniczenie programów socjalnych

-ograniczeni wydatków z budżetu państwa

-zawężenie sfery działań politycznych

-rozszerzenie sfery ekonomicznej, nieskrępowanej konkurencji

Ingerencja państwa ogranicza się do tych dziedzin gospodarki, które są społecznie pożądane, lecz nie mogą być prowadzone przez przedsiębiorstwa prywatne, lub te które są nierentowne. W kwestii socjalnej pomocy państwa Hayek uważał, że powinna mieć ograniczony charakter i obejować tylko te osoby, które znajdują się w krańcowo trudnej sytuacji. Państwo minimalne nie ingeruje w sferę społeczno-ekonomiczną, a co za tym idzie- potępia wszelkie działania redystrybucyjne państwa, mające na celu eliminację skrajnych nierówności.

Rząd ma szerokie uprawnienia i środki umożliwiające aktywne działanie:

-nie przejmuje on kontroli nad gospodarką - ale ustala „reguły gry”

-aktywne przywództwo moralno-polityczne, skłaniające społeczeństwo do akceptacji „państwa opiekuńczego”

Wg Hayeka większość środków i metod działalności państw zachodnich po II Wojnie Światowej nie jest zgodna z fundamentalnymi zasadami liberalizmu. Hayek wyłącza te działania państwa, które są niemożliwe do pogodzenia z zasadami wolnego społeczeństwa. Zalicza się do nich monopol w takich dziedzinach jak:

-oświata

-ubezpieczenia

-służba zdrowia

Możliwe jest natomiast:

zajmowanie się natomiast przez państwo sprawami zdrowia i oświaty oraz zabezpieczeniem ludzi od biedy, nieszczęścia i inwalidztwa

w miarę ogólnego bogactwa - wzrost poziomu działalności usługowej rządu i wzrost minimum środków dla najbiedniejszych

usprawiedliwione jest ograniczone zabezpieczenie jednostki przed utratą podstawowych warunków życia-minimum środków utrzymania które ma chronić przed dotkliwym niedostatkiem

Niezgodne z liberalizmem uważa się dążenie do zapewnienia bezpieczeństwa absolutnego (zagwarantowanie każdemu zasłużonego standardu życiowego). Nadanie rządowi możliwości korzystania z monopolistycznej władzy rozwiązywania tych problemów społecznych zagraża bowiem wolności jednostki i wyklucza alternatywne drogi rozwiązywania tych problemów. Przyznaje się, że rozproszenie pewnych działań państwa jest obiektywnie konieczne i stara się odpowiedzieć, które środki w takich dziedzinach jak: ubezpieczenia społeczne, system pieniężny, budownictwo i planowanie miast, rolnictwo i gospodarowanie zasobami naturalnymi, oświata, system podatkowy - można pogodzić z liberalnymi zasadami systemu społeczno - gospodarczego, a które stosowane na zachodzie rozwiązania zagrażają cywilizacji.

Za głównego monopolistę Hayek uważa związki zawodowe, które są największym zagrożeniem gospodarki rynkowej i wolnego społeczeństwa typu zachodniego. Akceptuje prawo pracowników do zrzeszania się i strajku, ale związki po uzyskaniu tego prawa zaczęły stosować przymus zarówno wobec swoich członków jak i nie zrzeszonych. Ten właśnie przymus stanowi ich przewagę nad przedsiębiorcami. Dzięki niemu zwiększają płace ponad poziom. Przestrzega, że stosowane metody i środki prowadzą do zastępowania mechanizmu rynkowego systemem centralnego planowania. Aby zahamować ten proces postuluje przywrócenie rządów prawa. Spowoduje to utratę przez nich władzy monopolistycznej, ale pozostawi dużą sferę działalności pożytecznej. Nie dopuszcza jednocześnie możliwości prawnego zakazu działalności związków zawodowych. Uważa iż jest to działalność niepożądana, ale musi być tolerowana bo nie można jej zapobiec w drodze dyskryminującego ustawodawstwa. Hayek uznaje konieczność przymusowych ubezpieczeń społecznych przede wszystkim po to, by społeczeństwo nie ponosiło kosztów związanych z istnieniem ubóstwa. Na dalszym planie umieszcza zabezpieczenie jednostki przed groźbą nędzy. Piętnuje przymus ubezpieczenia się w jednej organizacji kontrolowanej przez państwo. Dostrzega niekorzystny wpływ państwa i ekspertów w utrwalaniu niekorzystnych trendów rozwoju ubezpieczeń. Podstawowy system ubezpieczeń jest aparatem redystybucji dochodów. Następuj oderwanie świadczeń od udziałów - większość biorących decyduje o tym, co brać od bogatej mniejszości. Powstały państwowy system emerytalny utrzymuje się dzięki temu, że emeryci otrzymują świadczenia z części owoców pracy obecnie pracujących. Postuluje odejście od monopolu państwa w dziedzinie ubezpieczeń.

Społecznie niekorzystny jest powszechny system bezpłatnej opieki zdrowotnej. Potrzeby zdrowotne ludzi winny być zaspokajane proporcjonalnie do ich możliwości płatniczych. W wolnym systemie, ludzie w wieku produkcyjnym powinni być leczeni w przypadku chorób przejściowych i niegroźnych szybciej od śmiertelnie chorych i w podeszłym wieku - w zakresie opieki medycznej ludzie w wieku produkcyjnym powinni być traktowani priorytetowo.

Hayek jest przeciwny wzrostowi podatków indywidualnych w miarę wzrostu dochodów. Zasada progresji jest niezgodna z zasadą równości w liberalizmie. Jest źródłem niesprawiedliwości i błędnej alokacji zasobów, przyczynia się do stagnacji. Zmniejsza podaż oszczędności i zasięg podziału pracy. Progresja ogranicza konkurencje, ułatwia tworzenie sytuacji monopolistycznych i w rezultacie hamuje postęp ekonomiczny. Progresja oznacza pogwałcenie rządów prawa i stanowi wyraz dyskryminacji mniejszości przez większość. Hayek jest zwolennikiem opodatkowania proporcjonalnego, co oznacza, że maksymalna stopa procentowa powinna być taka, jak procent dochodu narodowego uzyskiwany przez państwo w postaci podatków.

Hayek ocenia negatywnie Monopolistyczno-biurokratyczne struktury, które nim kierują, przeciwdziałają zmniejszeniu kosztów. Budownictwo komunalne prowadzi do arbitralnych decyzji władzy i ogranicza wolność jednostki. Uważa, że z uwagi na koszty utrzymania, ekonomiczne i uzasadnione jest istnienie slamsów.

Hayek odrzuca dotowanie rolnictwa, ponieważ wstrzymuje to proces naturalnych dostosowań, jego wewnętrznych zmian strukturalnych oraz zmian między przemysłem a rolnictwem. Za naturalny uważa odpływ ludności z roli do miast. Polityka państwa powinna się ograniczyć do doskonalenia instytucji prawnych i propagowania wiedzy o nowych metodach produkcji. Hayek ostrzega, że ludność rolnicza może stać się dodatkiem do parków narodowych i będzie żyć na koszt reszty społeczeństwa całkowicie uzależniona od decyzji politycznych, jeśli polityka rolna będzie realizowana wbrew naturalnym tendencjom do rozwarstwienia farmerów i chłopów. Produkcję rolną należy poddać czystej grze rynków.

10. pozytywna krytyka demokracji

Demokracja to procedura podejmowania decyzji i należy ją oddzielić od liberalizmu, który na czołowym miejscu stawia wolność i prawa jednostki. Demokracja zniewala jednostkę bo opiera się na woli większości, która jest wiążąca dla wszystkich niezależnie od ich poglądów, niszcząc w ten sposób indywidualizm. Nie jest powiedziane, że decyzje podejmowane przez większość są słuszne i dobre, grupa stanowiąca obecnie większość, wkrótce może być w mniejszości a więc decyzje przez nia podjęte powinny być odpowiednio elastyczne i bieżąco weryfikowane, co przy zmieniających się nastrojach politycznych mogłoby stanowić utrudnienie (np. prawo musiało by być zmieniane za każdym razem gdy nowa grupa społeczna uzyska większość).

• Hayek popiera demokracje jako procedurę podejmowania decyzji, jednak nie jako system polityczny gdyż sprawdza się on tylko w małych społecznościach które nie napotykają tak wielu barier proceduralnych jak np. naród lub państwo, oraz cechują się względna stabilnością poglądów.

• Demokracja sprawdza się również w przypadku wąskiej ilości spraw bo pozwala każdej jednostce indywidualnie decydować wg własnych preferencji

• Wg Hayka procedura demokracyjna powinna dotyczyć tylko niezbędnych spraw, kwestii najistotniejszych i powinna być ograniczona do minimum niezbędnego dla prawidłowego funkcjonowania państwa.

LIBERTARIANIZM

1. Funkcje własności

WŁASNOŚĆ PRYWATNA I JEJ FUNKCJE W DOKTRYNIE POLITYCZNEJ FRIDMANA I NOZIKA

Fridman i Nozik to przedstawiciele libertarianizmu (skrajny odłam neoliberalizmu). Postulowali oni całkowitą prywatyzację państwa, która miała polegać na przekazaniu w ręce prywatnych właścicieli wszystkich spraw, pozostających do tej pory w gestii państwa np.: obrona narodowa, porządek publiczny, drogi, zdrowie, oświata, ubezpieczenia społeczne, sprawiedliwość. Prywatyzacja tych dziedzin dzięki konkurencji doprowadzić miała do podniesienia jakości świadczonych usług. Ogólna zasada programu zastąpienia struktur państwowych mechanizmami rynkowymi, zawiera się w przekształceniu istniejącej własności publicznej we własność prywatną oraz regulowaniu całością życia społecznego tak, jak reguluje się stosunkami własności na wolnym rynku. Uważano, że wolność i własność są pojęciami nierozerwalnie związanymi. Zamach na własność jest jednocześnie ograniczeniem i odwrotnie. Największym zagrożeniem dla wolności i własności jest państwo (pomiędzy państwem a wolnością zawsze występuje konflikt), władza państwowa, centralizacja gospodarki i to w każdej postaci.

Fridman opierając się na tezie A. Smitha ukazał jak jest możliwa współpraca, która ma na celu wyprodukowanie jakiejś rzeczy bez udziału centralnego planowania i nakazów. Ludzie mieszkający w różnych miejscach świata, mówiący różnymi językami, wyznający różne religie, może nawet nienawidzący się nawzajem współpracowali nad wytworzeniem danej rzeczy. Mechanizmem dzięki któremu dokonuje się to bez udziału centralnego kierowania, mechanizmem, który nie wymaga by ludzie kontaktowali się ze sobą lub lubili się nawzajem, jest system cen. System cen umożliwia pokojową współpracę w jednych sprawach, a dbanie o własny interes we wszystkich pozostałych. Ceny, które wyłaniają się ze swobodnych transakcji kupna-sprzedaży, czyli na wolnym rynku, są w stanie skoordynować działania milionów ludzi przyczyniając się do zamożności każdego z nich. Ceny pełnią trzy funkcje w organizowaniu działalności gospodarczej:

1. są nośnikiem informacji

2. skłaniają do stosowania najniższych metod produkcji (a przez to używania dostępnych zasobów do celów najbardziej opłacalnych)

3. pełnią funkcję podziału dochodu - przesądzając kto ile produktów otrzyma.

„Niewidzialna ręka” A. Smitha ma zastosowanie powszechnie do zakupów i sprzedaży dóbr i usług za pieniądze. Działalność ekonomiczna stanowczo nie jest jedyną dziedziną życia, w której skomplikowana i wyrafinowana struktura powstaje w sposób niezamierzony jako wynik współpracy wielkiej liczby ludzi zapobiegających o własne sprawy.

Porządek gospodarczy, dzięki funkcjonowaniu rynku ze swobodnych interakcji między jednostkami pragnącymi wymieniać informacje, ma swój dobrze określony porządek, mimo iż nie planował go żaden organ centralny. W żadnym momencie tego procesu nie jest stosowana przemoc. Kultura społeczeństwa, jego hierarchie wartości i obyczaje wszystko to rozwija się w ten sam sposób, poprzez swobodną wymianę spontaniczną współpracę i ewolucję kompleksowej struktury, drogą prób i błędów, akceptacji i odrzucenia. Pod pewnymi względami swobodna wymiana rodzi jednolitość, pod innymi zróżnicowanie.

Wg libertarian totalna prywatyzacja to (nawet obrony narodowej, policji, oświaty itd.) podniesienie jakości świadczonych usług, obniżenie nakładów - dlatego trzeba dążyć do całkowitego przekształcenia istniejącej własności publicznej w prywatną. W modelu tym państwo znika (anarcho-liberalizm) i mamy wtedy do czynienia ze społeczeństwem jako domem towarowym.

Wg Nozika - z naturalnych, chronionych przez państwo minimalnych uprawnień człowieka wynika koncepcja własności. Nozik przejmuje znane założenia Locka, iż każdy „człowiek (będąc panem samego siebie) miał w sobie samym wielką podstawę własności. Pozwala ono na twierdzenie, iż cokolwiek wydobył on ze stanu ustanowionego przez naturę, złączył ze swą pracą i przyłączył do tego co jest jego własne, uczynił swą własnością. Do tego, co zostało przez niego wydobyte ze wspólnego stanu w jakim było umieszczone przez naturę, jego praca dołączyła coś, co wyklucza do tego powszechne uprawnienie innych. Praca ta jest bezsprzecznie własnością pracownika, stąd żaden człowiek, poza nim samym nie może być uprawniony do tego co już raz zostało zawłaszczone tam, gdzie pozostają dla innych nie gorsze dobra wspólne” (sformułowanie proviso Lockea). Nozik wprowadza do proviso własną korektę. Stwierdza, iż należy rozróżnić wersję proviso jaka ma miejsce w sytuacji gdy istnieje nieograniczona ilość dóbr, a wersję słabszą jaka ma miejsce w sytuacji ich ograniczone ilości. W tej ostatniej, Nozik dopuszcza zawłaszczenie przyjmując, iż pozostali uzyskują zadośćuczynienie, mimo iż nie staną się właścicielami w ten sam sposób takich samych rzeczy. Odniosą oni korzyść, gdyż zawłaszczanie, którego sami nie są podmiotem, stworzy im nowe możliwości bogacenia się. Tak ustanowiona własność zwiększa produkt społeczny oddając środki produkcji w ręce tych, którzy mogą ich użyć w sposób najbardziej opłacalny. Tak więc Nozik dzięki korekcie proviso Lockea uzasadnia, iż własność chociaż stanowi wyłączne naturalne uprawnienie właściciela, stwarza wszystkim pozostałym warunki pomyślnośći i dobrobytu. By pełnić funkcję własność nie może być niczym innym ograniczona jak tylko prawem moralnym, wyznaczonym przez nienaruszalność uprawnień. Nozik formułuje to w stwierdzeniu „Moje prawo własności do mego noża pozwala mi pozostawić go wszędzie, gdzie chcę ale nie w twojej piersi”. Kiedy prawa innych nie są naruszone w wyniku dysponowania własnością przez właściciela, w wyniku dysponowania własnością przez właściciela, nikt poza nim samym ograniczonej ilości dobr obraz społeczeństwa libertariańskiego tworzy zespół różnego rodzaju wspólnot mający charakter dobrowolny i oparty na zasadzie pełnego wyboru, konkurencji; to co wiąże tych ludzi w ramach tych wspólnot to Market Friendshig - zasada przyjaźni rynkowej - kontraktualizm. Każda jednostka ma możliwość akceptacji lub negacji dowolnych wartości moralnych, społecznych, kulturowych, politycznych itd. Nikt nie ma tytułu do promowania czy dyskwalifikacji jakichkolwiek wartości lub hierarchii wartości, które wskazywałyby producentom co produkować a konsumentom co konsumować. W tym domu handlowym - Nozika znajdują się dobra dla: hedonistów, moralistów, żydów, muzułmanów, chrześcijan, nie wyrafinowanych konsumentów, uciech wyrafinowanych intelektualistów. Żadna grupa lub jednostka nie jest pozbawiona możliwości znalezienia tego czego szuka.

2. Współczesna adaptacja teorii proviso Locke'a

Teoria proviso wg Locka:

• każda jednostka jest właścicielem samego siebie

• wszystko co jednostka uzyska w wyniku swojej pracy, przy wykorzystaniu dóbr pierwotnych staje się jej własnością. Warunkiem jest jednak brak przymusu, szantażu, przemocy, świadomego wprowadzenia w błąd etc. W trakcie uzyskiwania tych dóbr

• świat pierwotnie jest bezpański nie należy do nikogo

• zawłaszczenie dóbr niczyich pod warunkiem że sytuacja innych nie pogorszy się jest sprawiedliwe, tj jednostki, które weszły w stan posiadania tych dóbr mają do nich prawo

Z tej teorii wynika że wolny rynek jest jedynym moralnym uzasadnionym i najbardziej efektywnym sposobem realizacji tychże zasad.

Nozick wyprowadził z lockowskiej teorii 3 zasady koncepcji sprawiedliwości:

• sprawiedliwe zawłaszczenie- jeżeli dotyczy dóbr niczyich

• sprawiedliwy transfer- dobra mogą podlegać wymianie (bez przymusu i przemocy)

• sprawiedliwość kompensacji- naprawianie krzywd (w przypadku naruszenia powyższych- powrót do stanu sprzed wymiany, jeżeli to niemożliwe- roszczenia indywidualne- jednostka mająca poczucie krzywdy samodzielnie dokonuje oceny i ma prawo do zakresu świadczeń będących rekompensatą za krzywdę)

3. Gra katalaktyczna

KATALAKSJA- porządek, ład, wytworzony przez grę sił rynkowych dzięki ludzkiej aktywności która stosuje się do reguł prawa własności, szkód i kontraktu.

ŁAD KATALAKTYCZNY- musi być ładem głęboko osadzonym w kulturze, zasady jego działania wraz z indywidualnymi motywami ludzkimi można zrozumieć tylko na tle szeroko rozumianej kultury, która organizuje wszystkie aspekty życia ludzkiego. Porządek katalakt nie zrodził się z inteligencji ludzi, ale z ich intuicyjnego działania na chybił trafił, natknęli się oni przypadkowo na szereg reguł które pod wieloma względami uznali za pożyteczne. Taki typ porządku funkcjonuje dzięki systemowi rozbudowanego podziału pracy oraz w oparciu o informacje płynące z wolnego rynku poprzez ceny rynkowe. Porządek kat. Zrodził się dzięki codziennym działaniom niewielkich grup społ i ewoluował na całe społeczeństwo. Pochwala się tu egoizm jako animatora ludzkiego działania. Zaspokajania indywidualnych potrzeb każdej jednostki przyczynia się do pogłębienia i rozwoju kapitalizmu. Zaspokajamy własne subiektywne potrzeby angażując środki udostępnione nam przez inna jednostkę która jednocześnie w ten sposób realizuje własne indywidualne potrzeby.

Teoria kaskadowa- mówi, że mamy do czynienia z samorzutnym rozdziałem bogactwa, przez co zaspokojenie naszych najbardziej oryginalnych potrzeb pociąga za sobą fale naśladownictwa, rozszerza się to na inne kręgi społeczne, przez co kształtuje się popyt na zaspokojenie danej potrzeby. Taka kaskadę zaspokajają tylko dobra najwyższej jakości, zapewniane przez wolny rynek, natomiast dobra średniej jakości dystrybuowane przez gospodarkę centralna i totalitarną nie mają właściwości progresywnej.

4. Sprawiedliwość komutatywna

Sprawiedliwość komutatywna jest przeciwieństwem sprawiedliwości dystrybutywnej. Wg Hayka s.kom. to nieskrępowane funkcjonowanie wolnego rynku, prowadzi do niej wyłącznie gospodarka rynkowa. Podział dóbr odbywa się wg rynkowej gry popytu i podaży, oznacza to że wynagrodzenie musi być zgodne z wartością usługi jaką ma ona dla ludzi, którym jest świadczona, jak konsument dana usługę wycenia (czy znajduje odbicie w cenie jaką klient jest gotowy zapłacić), a nie wg zasługi jednostki, która te usługę świadczy. Sprawiedliwość ta nie uwzględnia potrzeb, dobrych chęci ani okoliczności osobistych jednostki, ale wyłącznie to w jaki sposób efekty działań danej jednostki są wyceniane przez inne jednostki na rynku.

Ma charakter etyczny bo jest synonimem mechanizmu wolnej konkurencji.

Zasady sprawiedliwości komutatywnej:

• Równość wobec prawa jako jedyna forma równości traktowania

• Wynagrodzenie wg wartości jaka dane usługi człowieka maja dla innych ludzi

• Wykluczenie systemu politycznego z rozdziału dóbr

• Pomijanie okoliczności osobistych i subiektywnych

• Efekt pracy nie jest związany z usługami ani potrzebami

• Sprawiedliwe zawładnięcie dóbr

• Sprawiedliwe przekazanie zawłaszczonych dóbr (bez przemocy i przymusu)

5. Cnota egoizmu

Cnota egoizmu wyznawana przez zagorzałych zwolenników liberalizmu stoi w opozycji do poglądów komunitarian. Owa teoria, stworzona przez filozofkę Ayę Rand mówi, że najwyższa i najbardziej moralnie słuszna zasada jest zasada egoizmu. Postępowania, które głosi, ze człowiek jest celem samym w sobie i, że nikt nie ma prawa ograniczyć jego wolności. Wynika to z trzech podstawowych praw człowieka: prawa do życia, do wolności, i do poszukiwania własnego szczęścia. Są to oczywiście słowa z konstytucji kraju, który stworzył kapitalizm - czyli Stanów Zjednoczonych. To nie oznacza, ze człowiek ma dążyć po trupach do zaspokojenia własnego szczęścia nie zważając na innych. Takie postępowanie byłoby sprzeczne z prawami innego człowieka i nie ma nic wspólnego z egoizmem. Jednocześnie, jako ze każdy jest wolny, indywidualny człowiek może pomagać innym, troszczyć się o bezrobotnych, karmić głodne dzieci, ubierać bezdomnych. Pod jednym wszakże warunkiem - nie wolno mu zmuszać do tego drugiego człowieka siła, gdyż to jest sprzeczne z prawami człowieka. Taka siła są oczywiście podatki na przeróżne cele. W przeciwieństwie do tej teorii, komunitaryści gloryfikują zachowania obywatelskie. Twierdzą oni, iż emotywistyczne podejście jednostki do społeczeństwa jest źródłem niekończących się konfliktów jakie drążą wspólnotę liberalną i zbudowanej na tym przekonaniu teorii państwa, którego podstawową funkcją ma być utrzymanie ładu i porządku poprzez wniesienie do “anarchistycznej” wspólnoty liberalnej, racjonalności zewnętrznej, w postaci zasad i reguł prawa.

Zbiór wspólnie wyznawanych wartości (pojęć), które łączy różne struktury społeczeństwa obywatelskiego nadaje tym strukturom charakter całościowej wspólnoty, której rozwój w czasie jest możliwy. Dzięki temu każde następne pokolenie, jednostka ma nie tylko prawo, ale i obowiązek odniesienia się do tych zbiorów wspólnie wyznawanych wartości.

6. Usługowe i opresywne funkcje państwa

M. Friedman

M. Friedman był zwolennikiem obrony wolnego rynku przed ingerencją państwa. Gospodarstwa czy też przedsiębiorstwa są prywatne, a tym samym to jednostki są zawsze stronami zawieranych transakcji. To jednostki same, świadomie decydują, czy przystąpić do transakcji czy nie. Na straży dobrowolności wszelkich umów, stoi państwo. Zapewnia ono ład i porządek, uniemożliwia stosowanie przymusu przez jednostki, wymusza natomiast ich stosowanie się do postanowień umów, których stronami dobrowolnie się stały. Istota relacji między państwem a rynkiem sprowadza się do tego, że państwo ma służyć określaniu „reguł gry” na rynku, natomiast rynek ma ograniczyć zakres spraw, jakie państwo ma regulować. Relacje te mają zasadnicze znaczenie dla wolności, którą utożsamia on z nieobecnością przymusu. Rynek zapewnia jedność bez podporządkowania, a państwo prowadzi do podporządkowania bez jedności.

1. Rand

Ayn Rand, - pojęcie wolności - „życie człowieka sprawiedliwe (to znaczy z zasady moralnej i z natury) jest jego własnością i jego prawem, społeczeństwo jako takie nie ma żadnych praw, jedynym moralnym celem rządu jest ochrona praw obywateli” W tym miejscu pojawia się istotny aspekt wolności, czyli konieczność zapewnienia jednostce ochrony przed przemocą nie tylko ze strony innych ludzi, ale także ze strony państwa, jako jedynego podmiotu legalnie uprawnionego do stosowania przemocy.

Definiując pojęcie wolności Ayn Rand, oznacza wolność jako prawo do „poszukiwania wszystkiego, czego istota rozumna z natury swej potrzebuje, by podtrzymać, rozszerzyć i wypełnić własne życie, a także by cieszyć się życiem”. W tym też kontekście prawa człowieka rozumiane są jako „zasady moralne, które ustalają i sankcjonują wolność działania jednostki w otoczeniu społecznym”. Pojęcie wolności rozpatrywać można wyłącznie w kontekście działania i jako takie oznacza ono działanie zgodne z priorytetami danej jednostki i stworzoną przez nią hierarchią celów. Wolność jest więc swobodą wyboru ograniczonego tylko jednym warunkiem: wybór taki nie może prowadzić do naruszenia praw innych jednostek.

Wychodząc z przesłanki, iż człowiek jest sam swoim jedynym celem, do rangi nadrzędnej zasady moralnej Rand podniosła „cnotę egoizmu". Rand własne życie jednostki traktuje jako bezwzględnie obowiązujący i ostateczny cel etyczny każdego pojedynczego człowieka. Trzema kardynalnymi wartościami tej etyki są: rozum, cel i ambicja, a odpowiadającymi tym wartościom cnotami - racjonalność, skuteczność i duma. "Racjonalny egoista" ani nie kieruje się "altruistycznie" cudzym interesem, ani nie wymaga od innych wsparcia dla siebie, lecz żąda jedynie poszanowania własnego prawa do wolności lub śmierci. Najdoskonalszym wskaźnikiem racjonalnej postawy jest, zdaniem Rand, r y n e k, który dokonuje autentycznie sprawiedliwej oceny i wyceny ludzkich zachowań; stąd też bezkompromisowa opcja na rzecz kapitalizmu nie jest u niej motywowana (jak u neoliberałów) względami utylitarnymi, lecz rozumowymi i etycznymi. Rand podkreślała nawet, że w pierwszym rzędzie jest zwolenniczką egoizmu, a dopiero na drugim miejscu kapitalizmu. W konsekwencji "obiektywizm" zupełnie odwraca pospolite uzasadnienie apologii kapitalizmu; jeżeli bowiem obrońcy tego systemu (zwłaszcza w protestanckim nurcie tzw. ewangelii bogactwa, głoszonej na przełomie XIX/XX wieku, a współcześnie w "teologii rynku" uprawianej przez katolików: M. Novaka czy ks. R.J. Neuhausa) skupiają zazwyczaj swoje wysiłki na dowodzeniu altruistycznej dobroczynności działań kapitalistów, to Rand wielbi kapitalizm właśnie dlatego, iż widzi w nim wykładnik egoizmu, stwarzający rozumnej jednostce możliwość pełnej satysfakcji własnej. Odrzucała także - charakterystyczne dla prorynkowych konserwatystów - afirmowanie kapitalizmu pod sztandarem powrotu do wyboru przodków; w jej oczach "hasło zachowania 'tradycji' odwołuje się do najgorszych elementów w ludziach i odrzuca najlepsze: odwołuje się do strachu, lenistwa, tchórzostwa, konformizmu, zwątpienia w siebie - a odrzuca kreatywność, oryginalność, odwagę, niezależność, poleganie na własnych siłach", toteż należy "nie wracać do kapitalizmu, ale go odkryć" - jako jedynie racjonalny szkielet rzeczywistości. Szczęśliwym wyjątkiem w dziejach ludzkości były, jej zdaniem, XIX-wieczne Stany Zjednoczone, gdzie „na chwałę ludzkości powstał po raz pierwszy i jedyny w historii kraj pieniądza", co oznacza „kraj rozumu, sprawiedliwości, wolności, produkcji, osiągnięć", i gdzie pojawił się najwyższy wykwit ludzkiego bytu - amerykański przemysłowiec". „Przedsiębiorca" w powieściach i esejach Rand zyskuje heroiczne rysy nietzscheańskiego nadczłowieka, „Prawa rynku" są też przez Rand pojmowane jako obiektywne prawa rzeczywistości, których człowiek nie może ani ustanowić, ani zmienić, a co najwyżej może potwierdzić je swoją racjonalną postawą. Na odwrót, zaprzeczeniem rozumności i moralności są dla niej: arbitralność działania państwa oraz wszelkie formy religii i mistyki, w których upatruje ona ucieczkę od rzeczywistości, tworzenie reguł własnego autorstwa w miejsce naturalnych praw rynku, przejaw irracjonalizmu lub nawet pospolitego oszustwa. Zwłaszcza w szczególnie znienawidzonym przez nią katolicyzmie upatrywała ona duchowy ekwiwalent komunizmu, z tą samą, jakoby, moralnością (altruizm), tym samym celem (globalne rządy przemocą) i tym samym wrogiem (umysł człowieka). Swoją wrogość do chrześcijaństwa gruntowała przede wszystkim na uznaniu idei grzechu pierworodnego za „monstrualny absurd", gdyż „grzech popełniony bez woli to policzek wymierzony moralności i bezczelna sprzeczność pojęciowa". Jak zauważył konserwatysta Whittaker Chambers, pomimo antykomunizmu „człowiek randowski, podobnie jak człowiek marksowski, staje się centrum świata, w którym nie ma Boga".

7. państwo ultraminimialne

Państwo minimalne (z klasycznej teorii liberalnej) to państwo tzw. „stróż nocny”. Ogranicza się do funkcji obrony wszystkich swych obywateli przed przemocą, kradzieżą i oszustwem oraz do gwarantowania umów. Państwo minimalne pełni funkcję redystrybutywną. To czy o instytucji biorącej pieniądze od jednych i dającej je innym mówimy, że jest redystrybutywne, będzie zależało od tego, dlaczego myślimy, że tak jest.

Państwo ultraminimalne zachowuje monopol na używanie siły z wyjątkiem tej, która jest niezbędna do bezpośredniej samoobrony, a zatem wyklucza indywidualny lub grupowy odwet za zło i wymierzanie zadośćuczynienia. Ochronę i usługi polegające na egzekwowaniu prawa zapewnia tylko tym, którzy wykupią odpowiednie polisy. Ludzie, którzy nie wykupują od monopolu polisy ochronnej, nie są objęci ochroną. Zgodnie z Fridmanowską koncepcją bonów finansowych z dochodów podatkowych wszyscy ludzie (albo niektórzy potrzebujący) otrzymują z podatków bony, które mogą wykorzystać jedynie na zakup polisy ochronnej od państwa ultraminimalnego.

ETAPY ROZWOJU PAŃSTWA W MYŚLI POLITYCZNEJ R. NOZIKA

Absolutny charakter naturalnych praw nakazuje Nozikowi rozważyć zasadniczą kwestie państwa. U Nozika państwo nie powstaje w wyniku świadomego aktu woli jednostek, jak to ma miejsce w klasycznej teorii umowy społecznej, lecz w wyniku działania „niewidzialnej ręki”. Zasadniczym problemem bezpaństwowego stanu natury jest to, że „ludzie, którzy są tam sędziami w własnej sprawie, zawsze będą rozstrzygać wątpliwości na swoją korzyść, będą usiłować karać innych. Nigdy nie będzie można znaleźć odpowiedniego sposobu rozstrzygania takich sporów. W stanie natury człowiek też może być zbyt słaby na to, by egzekwować swe prawa, może nie być w stanie karać silniejszego przeciwnika. Nozik zakłada że przezwyciężanie tych niedogodności stanu natury przybiera postać ewolucyjnego procesu, składającego się z 4 kolejnych stadiów. W pierwszym ludzie zakładają „towarzystwa wzajemnej ochrony”, w których to na wezwanie poszkodowanego inni mogą dołączyć do niego by go bronić, kierując się interesem społecznym bądź z przyjaźni albo dlatego, że wcześniej on im pomógł etc. Ponieważ nie wszyscy chcą przeznaczać swój czas i energię na tego typu działalność, społeczny podział pracy prowadzi do wykształcenia się profesjonalnych agencji ochroniarskich, jakie zgodnie z zasadami wolnego rynku, za stosowną opłatą oferują swoje usługi. W stadium drugim dochodzi do sytuacji, w której w wyniku walki konkurencyjnej o klientów agencje te bankrutują, rozrastają się albo łączą się ze sobą, tak że w końcu na rynku pozostaje tylko jedna z nich. Ta dominująca agencja posiada monopol na uprawnione stosowanie przemocy, co stanowi niekwestionowany atrybut państwa. Nozik zakłada jednak, iż agencja taka dopiero jest państwem ultraminimalnym, gdyż do statusu państwa potrzebuje jeszcze monopolu na stosowanie przymusu na danym terytorium. Tak więc, w trzecim stadium, państwo ultraminimalne nie może się cieszyć statusem monopolisty jak długo istnieją ci, którzy nie upoważnili go do zapewnienia sobie ochrony i pozostają niezależni, polegając na własnych siłach. Stanowi to oczywistą niezgodność, bo w stosunkach z nimi nadal istnieje stan natury. Niemniej jednak należy uszanować ich niezależność, zmuszanie ich stanowiłoby pogwałcenie ich naturalnych uprawnień. Trzeba zatem doprowadzić do tego, by sami dobrowolnie wyrzekli się uprawnienia do samoobrony i powierzyli ją ultraminimalnemu państwu za rekompensaty jaką będzie zapewnienie im ochrony. Kiedy dojdzie do tego, w czwartym stadium, państwo ultraminimalne stanie się państwem minimalnym, ciesząc się monopolem na uprawnione stosowanie przymusu na danym terytorium. Taki scenariusz spełnia kryterium powstania państwa na danym terytorium. Państwo powstaje w wyniku działania niewidzialnej ręki, bez niczyjej intencji powołania. Nozik uważał, iż przejście ze stanu natury do stanu państwa ultraminimalnego jest moralnie prawomocne i nie gwałci niczyich praw.

Panstwo takie jest instytucją, której legitymację musi uznać każdy gdyz w żaden sposób nie narusza naturalnych uprawnień swych obywateli do życia, wolności i własności. Jest to zatem panstwo minimalne, „ograniczone do wąskich funkcji obrony przeciwko gwałtowi, kradzieży, oszustwu, narzucania zobowiązań.

Państwo więc powinno posiadać środki służące represjonowaniu tego, co społeczeństwo uznaje za wykroczenie lub zbrodnię a więc: policję, sądy, więzienia, instytucje, które bezpośrednio i wyłącznie działają w tym obszarze aktywności. Instytucje owe powinny być stabilne i trwałe w danym społecznym układzie odniesienia.

Konieczny warunek jaki musi spełniać państwo, jest wyprowadzony z tradycji weberowskiej: twierdzi on, że państwo jest wyłącznym dysponentem przemocy. Nozik uważa jednak, że powinniśmy osłabić nieco weberowski warunek konieczny tak, by zawierał on monopol de facto, którym jest jedyna efektywna władza sądownicza danego terytorium nad dopuszczalnością przemocy, mająca prawo wydawać sądy w tej sprawie.

8. krytyka interwencjonizmu państwowego

Większość środków i metod działalności państw po II wojnie nie jest zgodna z fundamentalnymi zasadami liberalizmu i w efekcie doprowadzi to w końcu do deformacji gospodarki i przekształcenia jej w totalitarna gospodarkę planową. Wg Hayka zabroniony jest monopol w takich dziedzinach jak:

-oświata

-ubezpieczenia

-służba zdrowia

Zakłada natomiast możliwość działania państwa w tych sferach jako:

-zajmowania się przez państwo sprawami zdrowia i oświaty dla zabezpieczenia ludzi od biedy inwalidztwa i nieszczęść

-w miarę wzrostu ogólnego bogactwa wzrost poziomu minimalnego zabezpieczenia dla najbiedniejszych

-ograniczone zabezpieczenie jednostki przed utrata podstawowych warunków życia- min środków utrzymania chroniących przed dotkliwym niedostatkiem

Niezgodne z liberalizmem jest dążenie do zapewnienia bezpieczeństwa absolutnego (zagwarantowanie każdemu zasłużonego standardu życia) nadanie rządowi monopolu na rozwiązywanie tych problemów społecznych, zagraża to wolności jednostki i wyklucza alternatywne rozwiązania tych problemów. Hayek analizuje dokładnie wszystkie sektory gospodarki wytyczając granice dla działalności państwa, w których zgodne ono będzie z zasadami liberalizmu i tym samym uniknie totalitaryzmów.

KOMUNITARIANIZM

1. Przyczyny chaosu moralnego współczesnych społeczeństw liberalnych - diagnoza komunitarna.

Podstawowy zarzut jaki wobec liberałów wytoczyli komunitarianie wyraża się w tym, że w ujęciu teorii liberalnych, wolna, autonomiczna i nieskrępowana jednostka została zubożona wskutek pozbawienia jej prawdziwej tożsamości. Prawidłowe określenie tożsamości może się dokonać jedynie poprzez odszukanie bądź wskazanie powiązań ze wspólnotą. Praktykowanie cnót obywatelskich, bo o nich tu mowa, czyli aktywne uczestnictwo w życiu wewnętrznym wspólnoty podtrzymuje istnienie tradycji, która jest kontynuowana i odróżnialna od innych tradycji dzięki kultywowaniu owych cnót, bądź też praktyk społecznych i odwrotnie: jednostka uzyskuje status obywatela dopiero wówczas, gdy zostanie w niej zaszczepiona zdolność do uczestnictwa w praktykach uprawianych przez daną wspólnotę.

Według Sandela, jednego z czołowych przedstawicieli komunitaryzmu “jeśli chcemy poznać jednostki (ich cechy konstytutywne, kim ona jest), to nie jest to możliwe jeśli ową jednostkę będziemy rozpatrywać w separacji od wspólnoty, której pozostaje członkiem praktyk społecznych, które on uprawia, charakteru, więzi, itp. Innymi to, co czyni z nas nie tylko ludzi lecz również obywateli to nabywanie odpowiednich cnót, praktyk społecznych. Grupa determinuje świadomość jednostki. Uczestnicząc w różnych formach praktyki (religii, sztuce polityce, nauce, życiu społecznym) jednostki nie dokonują wyboru swojego dobra, jak powiadają liberałowie, lecz odnajdują dobro wspólne, jako członkowie określonego porządku moralnego, aksjologicznego, itd. Za rozkład tego porządku moralnego bezpośrednią winę ponosi liberalizm.

2. Dobro indywidualne i wspólne w komunitaryzmie.

Tezy racjonalności ludzkiej nie można zrozumieć bez odniesienia się do wspólnot, w których racjonalność ta została ukształtowana (uformowana). Pod pojęciem czynników kształtujących tę racjonalność komunitaryści mają na myśli systemy wartości i norm oraz instytucji, które ukształtowały się w długim procesie historycznym i określają specyfikę życia wewnętrznego danej wspólnoty. Zbiór tych norm i instytucji współtworzy tradycję wspólnotową. Tradycja zaś jak pisze Sandel jest niekończącym się dialogiem, swoistą narracja w jakiej uczestniczą poprzez pokolenia poszczególni członkowie danej wspólnoty. Innymi słowy Ja, jednostka, jej samookreślenie się, jej samozdefiniowanie. zawsze wyraża swoje odniesienie do rzeczywistości. Z tego punktu widzenia komunitarianie definiują jednostkę w próżni normatywnej, bez odniesienia jej tożsamości do jakichkolwiek struktur wspólnotowych. Tak rozumiana jednostka, zdaniem komunitarian w sposób arbitralny albo dowolny określa swoje cele indywidualne, zaś jej dobro wyrażone w jej potrzebach albo interesach staje się dobrem liberałów jest to, że przypisują jednostce tylko prawa, a marginalizują obowiązki. W rezultacie stosunek jednostki do wspólnoty jest czysto instrumentalny (kalkulacyjny). Liberalny podmiot jest gotów uczestniczyć w życiu przedmiotowym pod warunkiem jakichś korzyści (zasada Kontraktualizmu) przyczynia się do instrumentalizacji w stosunku do jednostki. Skutkiem Kontraktualizacyjnego podejścia jest osłabienie między jednostkami, postrzeganie wspólnoty jako wroga wolności oraz zakwestionowanie przez liberałów istnienia dobra wspólnego. Jak twierdzą komunitarianie, we wspólnocie nie toczy się dialog między jednostkami, lecz wymiana poglądów, opinii, nie prowadząca do żadnego konkretnego celu, tzn. nie przyczynia się do zbudowania koniecznej do istnienia każdej wspólnoty kategorii dobra wspólnego.

3. Komunitaryzm - Telos.

Telos = cel = odbudowywanie jest niezbędnym warunkiem do tego, by jednostka mogła prawidłowo zdefiniować swoje potrzeby indywidualne, a jednocześnie poprzez odniesienie się do TELOS jednostka wzbudzała poczucie odpowiedzialności za jego realizacje. To poczucie to obowiązek - obowiązek na rzecz wspólnoty to dla komuntarian przede wszystkim aktywne uczestnictwo w jej życiu wewnętrznym, to udział w toczącym się dialogu, to podtrzymywanie dóbr wspólnotowych, poprzez różnego rodzaju praktyki w jakie świadomie angażuje się jednostka.

Program naprawy społeczeństwa liberalnego powinien zmierzać do określenia “telos”, “dobra wspólnego”, pomogłoby do odbudowy moralnej wspólnoty oraz byłoby pomocne w zdynamizowaniu demokracji.

Byłoby wartością przeciwdziałającą atomizacji społeczeństwa oraz pogłębiających się dysproporcji między sferą publiczną a prywatną. Bez idei “telos” (pisze Macintyre), moralne deklaracje jednostek pozostają jedynie wyrazem ich partykularnych preferencji, jednostki nie są w stanie uświadomić sobie czym jest dobro, gdyż nie pojmują wartości z nim związanych. Bez określenia “telos” życie ludzkie jest pozbawione zrozumiałości, jedności, wartości.

4. Usytuowanie “JA” w komunitaryzmie.

Podstawowa cecha komunitaryzmu głosi, że tożsamość jednostki (jej cele, potrzeby, interesy, normy i wartości) określona jest warunkami rozwoju konkretnych wspólnot.

• jednostkę należy ujmować z punktu widzenia różnorodności związków społecznych, łączących jednostkę z innymi członkami danej wspólnoty, której jest ona członkiem;

• poprzez członkostwo w różnych grupach społecznych jednostki odnajdują wspólne dobro “TELOS”;

• dzięki uświadomieniu sobie wspólnego dobra, jednostka nabywa swoją tożsamość, jednocześnie przyczyniając się do podtrzymania ciągłości tej wspólnoty;

• jednostka zyskuje status obywatela dopiero wtedy, gdy zaszczepi się w niej zdolność uczestnictwa w praktykach uprawianych przez daną grupę, wspólnotę;

• wspólnota (komuna).

5. Pojęcie i funkcje dobra wspólnego w ujęciu teoretyków komunitaryzmu.

Komunitarianie domagają się zastąpienia liberalnego metaspołeczeństwa własnym modelem wspólnoty. Podkreślają, że to komunitarne społeczeństwo musi być czymś więcej niż tylko formą stowarzyszenia opartego na zasadach przyjaźni rynkowej. Ma ona tworzyć pewną całość. Zasada członkostwa nie może być ani sztuczna, ani instrumentalna. Wspólnocie tej powinien przyświecać cel, w postaci przeciwdziałania pogłębiającej się fragmentaryzacji społeczeństwa, przyczynianie się do reorientacji poglądów i postaw jej członków, w kierunku wzmocnienia ich identyfikacji z celem wspólnoty (celem wspólnym). Pragnąc przesunąć punkt ciężkości polityki z ochrony wolności i liberalnych praw na dążenie do wspólnych celów i ideałów. Sandel wskazuje recepty na schorzenia liberalizmu w przekraczaniu liberalnej sprawiedliwości tzn. pogłębianiu wspólnych więzi i zależności wystarczająco głębokich, by angażować zarówno tożsamość, jak i interes uczestników.

WSPÓŁCZESNY KONSERWATYZM

1. perspektywne podstawy poznania

2. ciągłość i zmiana w polityce

3. habitualizacja zachowań ludzkich i jej funkcje normotwórcze

4. krytyka społeczeństwa masowego (Owsley, Kirk, Weaver)

W połowie XX stulecia w Stanach Zjednoczonych zaczął się rozwijać zachowawczy liberalizm. Jego rzecznicy za nadrzędny cel stawili sobie m.in.:

- obronę klasycznej tradycji wolnościowej

- swoboda jednostki

- głosili istnienie wyższych praw wytyczających sposób postępowania jednostki i określających władzę rządu.

Dla rzeczników zachowawczego liberalizmu człowiek był swoistym indywiduum dążącym do realizacji własnych interesów, nastawionym na sukces. Równość pojmowali oni jako prawo do działalności gospodarczej, a nie dążenie do udziału we władzy. Miernikiem wartości człowieka był dla nich sukces odniesiony na rynku. Najlepsi przedsiębiorcy mieli tworzyć elitę.

Pesymistycznie nastawieni na rozwój demokracji, industrializacji i kapitalizmu, bracia Adams - potępiali właściwy człowiekowi egoizm. Podważali liberalne idee wolności i indywidualizmu. Rzecznicy konserwatyzmu amerykańskiego opowiadali się za utrzymaniem sztywnych barier społecznych, preferowali trwałość i harmonię w stosunkach społecznych, wrogo odnosili się do zależności stworzonych przez konflikty i umowy.

Brooks Adams uważał, że egoizm arystokracji kapitału musi prowadzić do rozproszenia i osłabienia energii społecznej, w końcu zaś do rozpadu rodziny, gdyż dzieci podważają autorytet rodziców, a społeczeństwo przeobraża się w masę. Dalej, jeden z braci Adams, uważał, że wszelkie związki zyskują status zwykłych kontraktów dających się w każdej chwili wypowiedzieć. Adams twierdził, że cywilizację można odnowić tylko poprzez uzyskanie nowego materiału energetycznego, poprzez przetoczenie do środowiska społecznego krwi barbarzyńskiej, ponieważ tego typu ludzie są zdolni dokonać konsolidacji rozpadającego się porządku.

Bazując na tej teorii jeden z konserwatystów Amerykańskich, a zarazem wielki agrysta Frank Owsley w 1935 r. przedstawił szerszy program reform społecznych mających na celu przywrócenie porządku agrarnego. Postulował on przeniesienie części mieszkańców miast na wieś i umożliwienie im rozpoczęcia działalności farmerskiej. Owsley uważał, że należy propagować wyższość ziemi od pieniądza.

Skutkiem realizacji jego programu powinno być ukształtowanie się społeczeństwa, w którym rolnictwo będzie zajmować takie samo miejsce jak np. przemysł czy handel.

Zdaniem Waevera (człowiek Południa, nawiązujący do tradycji tego kręgu kulturowego, przywiązany do sztywnej hierarchii społecznych i nieufny wobec obcych) tradycja Amerykańskiego Południa, lekceważona i błędnie rozumiana, to tradycja na gruncie której przetrwały zasadnicze elementy średniowieczngo chrześcijaństwa. Waever poświęcił sporo uwagi krytyce tendencji egalitorystycznych. Uważał, że równość jest koncepcją dezorganizującą o tyle, o ile stosunki ludzkie cechuje ład. Równość jest ładem bez planu. Tymczasem w naturalnym porządku nie ma równości, nie ma jej nawet między kobietą a mężczyzną. Dlatego Waever uważał, że oczywistym punktem odniesienia winna być, wyrosła z bliskiego kontaktu z ziemią, tradycja agrarna i praktyka Południa, ponieważ tu napotykamy na prawdziwe wartości i dostrzegamy znaczenie prawdziwej struktury społeczeństwa, odpornej na procesy wiodące do powstania mas.

Kirk podkreślał, iż geneza świata okryta jest tajemnicą i równocześnie deklarował w wiarę w transcendentyczny porządek, w niezmienność ludzkiej natury i w prawo naturalne. To wszystko miało chronić społeczeństwo przed negatywnymi skutkami zmian. Kirk uważał, że nieodzowny jest przede wszystkim powrót do sprawdzonych form życia społecznego. Wspólnota zorganizowana zgodnie z wartościami absolutnymi, kultywująca tradycję, a jednocześnie przyznająca człowiekowi indywidualne prawo do własności, wydawała mu się naturalną alternatywą wobec społeczeństwa masowego. W społeczeństwie projektowanym przez Kirka musi istnieć hierarchia i wyraźnie wyodrębniona elita.

5. kryzys duchowy kapitalizmu, żródła i przejawy wg Kristola

Ujęcie normatywne kapitalizmu wg Kristol

Neokonserwatysta, deklarował się jako zwolennik "państwa dobobytu" wskazywał na potrzebę ograniczenia inerwencji państwa, bez naruszania struktury własności. Wg niego połeczeństwo stanowi formę wspólnoty osadzonej w wartościach, które są łącznikiem między pokoleniami, budują tożsamość grupy. Profesor I.Kristol preferując "konserwatywne państwo dobrobytu" opowiadała się za:

• minimalną ingerencją rządu federalnego w życie gospodarcze;

• przekazaniem dotychczasowych uprawnień rządu dla władz stanowych i lokalnych

• problemy społeczne i gospodarcze miał rozwiązywać biznes i instytucje obywatelskie

Wg Kristola wszystkich neokonserwatystów łączy zasadnicz zbieżność przekonań w zasadniczych sprawach:

1.Neokonserwtyści nie są wrogo nastwieni do samej idei państwa dobrobytu, ale jedynie do takiej wersji tego państwa, która legła u podstaw liberalnego programu "Wielkiego społeczeństwa", czyli do "biurokratycznego wkraczania w sprawy ludzkie" przez "paternalistyczne państwo"

2.Neokonserwatyści uznaja rynek za najdoskonalszy mechanizm skutecznego rozdziału zasobów, pozwalający jednocześnie zachować wolność indywidualną, dlatego najlepszą metodą realizacji celów społecznych jest, ich zdaniem, odpowiednie stymulowanie rynku, a nie zwiększenie bezposreniej działalności biurokracji.

3.Neokonserwatyści z największym szacunkiem odnoszą się do takich tradycyjnych insytucji wartości, jak rodzina, religia i osiągnięcia kultury zachodniej; wszystkich ich jednocześnie łączy głęboka niechęć do "kontrkultury", która w ostatnim piętnastoletciu poddawała w wątpliwosć te instytucje i wartości.

4.Uznając tradycyjną w Ameryce zasadę równości szans neokonserwatyści odrzucają wszelkie propozycje zmierzające do zrównania warunków życiowych jako "niebezpiecznedla wolności"

5.Neokonserwatyści uważają, że demokracja amerykańska nie będzie w stanie przetrwać w świecie, który wrogo odnosi się do amerykańskich wartości; stądich niechęć wobec popularnych od czasu wojny w Wietnamie nastrojów izolacjonistycznych, a także podejrzliwość wobec odprężenia równoznacznego - ich zdaniem z rezygnacją "ofensywy ideologicznej", która jest dla Stanów Zjednoczonych nakazem chwili. Ideologiczną podstawą neokonserwatyzmu jest przeświadczenie o tym, że świat zachodni a zwłaszcza Stany Zjednoczone przeżywa największy w swej historii kryzys auorytetów. Ludzie stracili zaufanie do instytucji politycznych, oraz do elit rządzących. To z kolie zagraża stabilności społecznej oraz całemu dziedzictwu liberalnych demokracji. Stabilność społeczna jest natomiast wartością - zdaniem neokonserwatystów - najwyższą i jej powinny być podorządkowane wszelkie inne wartości oraz cele działalności społecznej.

6. Nowa Prawica

Program polityczny i społeczny Nowej Prawicy Amerykańskiej.

W latach siedemdziesiątych XX wieku pojawiła się nowa ideologia, która stanowi kolejny odłam myśli konserwatywnej. Od wymienionych już ideologii konserwatywnych różnił się nie tylko poglądami, które brzmiały zbyt radykalnie dla zwolenników "starej prawicy". Jedną z jego głównych cech była skala poparcia, jaką cieszyła się ta ideologia, którą w związku z masowością właśnie nazwano "populistycznym konserwatyzmem". Ruch ten jest znany również jako "nowa prawica", która to nazwa reprezentuje zarówno nową ideologię, jak i nowy fenomen "nawrócenia się" milionów ludzi na tę ideologię.

Przedstawiciele "nowej prawicy" uważają, że obecny system społeczny nie funkcjonuje w sposób satysfakcjonujący i proponują szereg rozwiązań, które mają tę sytuację zmienić. Przede wszystkim należy ograniczyć rząd, który wydaje zbyt dużo środków na utrzymanie państwa opiekuńczego. Zwolennicy tej ideologii proponują ograniczenie wydatków i obniżenie podatków.

"Nowa prawica", odwołując się do wartości chrześcijańskich, promuje tradycyjny model rodziny, która powinna wziąć pełną odpowiedzialność za wychowywanie dzieci, nie wyłączając edukacji. Rodzice powinni mieć prawo do nauczania dzieci w domach oraz recenzowania podręczników szkolnych. To spośród przedstawicieli "populistycznego konserwatyzmu" rekrutują się przeciwnicy nauczania o ewolucji w szkołach. Optują oni za prawem do modlitwy w szkole. Silnie sprzeciwiają się przyznawaniu jakichkolwiek praw homoseksualistom, w których widzą zagrożenie dla tradycyjnych wartości rodzinnych. Stanowczo odrzucają prawo do aborcji. Równie zdecydowanie oponują wprowadzeniu ograniczeń w dostępie do broni palnej. Posiadanie broni jest konieczne dla ochrony rodziny.

Powstanie ruchu "nowej prawicy" spowodowało istotne przesunięcia na amerykańskiej scenie politycznej. Skonsolidowało "starą prawicę", a część libertarian, która nie mogła się odnaleźć w tradycyjnym nurcie konserwatywnym, stworzyło jeszcze bardziej prawicowe odłamy. Myśliciele tacy jak Murray N. Rothbard czy Robert Nozick odrzucają państwo jako zagrożenie dla jednostki i nawołują do prywatyzacji takich instytucji jak policja czy wojsko. Skrajny konserwatyzm niebezpiecznie zbliżył się do skrajnego "współczesnego liberalizmu" - anarchii.

7. Reganomizm

Program polityczny i ekonomiczny Regana.

DZIEDZINA GOSPODARCZA:

- powrót do klasycznych metod konserwatywnych, czyli zmniejszenie interwencjoniznu państwowego i zwiększenie inicjatywy dla prywatnego biznesu;

- Obniżenie podatków, co spowoduje wzrost kapitału w rękach prywatnych

- zezwolenie na potrącanie z podatków kosztów inwestycji i wyposażenia, co z kolei powinno skłonić do inwestowania nadwyżki pieniądza. Nowe inwestycje miałyby stworzyć dodatkowe miejsca pracy (czyli spadek bezrobocia).

- Wzrost produkcji miałby ograniczyć inflację

- Ekonomia wolnorynkowa - pełna ekonomia strony podażowej - czyli najpierw podaż

- decentralizacja władzy państwowej

- okrojona edukacji i opieka zdrowotna

- preferencje konsumenta

DZIEDZINA POLITYKI ZAGRANICZNEJ:

- zwiększenie prestiżu i roli USA poprzez przyśpieszenie tempa zbrojeń oraz odejście od sztywnej kampanii praw człowieka na rzecz popierania sojuszników Stanów Zjednoczonych (niezależnie od istniejących w krajach sojuszniczych reżimów, a także usztywnienie stanowiska USA w rokowaniach zbrojeniowych z ZSRR

- Reagan planował przekazanie władzom poszczególnym stanów programów opieki społecznej, zmniejszenie biurokracji federalnej (likwidacjia ministerstw oświaty oraz energii) i zrównoważenie budżetu federalnego.

DZIEDZINA SPOŁECZNA: (nawiązująca do organicznego nurtu konserwatyzmu)

- wprowadzenie zakazu przerywania ciąży

- zmniejszenie tępa desegregacji rasowej

- przywrócenie modlitw w szkołach publicznych

- wprowadzenie kary śmierci w sądownictwie federalnym

Zmniejszenie podatków, zwiększenie zbrojeń, utrzymanie świadczeń socjalnych, zmniejszenie inflacji i do tego wszystkiego zrównoważenie budżetu spowodowało, że dalsza ewolucja konserwatywnej polityki została więc uzależniona od tego z jakich zobowiązań i w jaki sposób Reagan będzie się wycofywał .

A Leffer uważa, że im mniejszy podatek tym lepiej. Obniżenie podatków przez Reagana spowodowało wzrost dochodów budżetu państwa.

8. Tacheryzm (odrodzony konserwatyzm)

PAŃSTWO I JEDNOSTKA W MYŚLI POLITYCZNEJ M. TETCHER

Konserwatyzm brytyjski jest nurtem ideologicznym artykułowanym również w środowiskach Kościoła anglikańskiego, niektórych uniwersytetów, internatów ekskluzywnych czy elitarnych klubów. W tym też sensie nurt ten jako propagujący typ działań politycznych, których wspólnym mianownikiem pozostaje zachowanie ciągłości, lansujący „brytyjski styl życia” i odwołujący do symboli państwowości brytyjskiej (monarchia, unia, imperium), powoduje, że konserwatyzm jawi się jako ideologia państwowa. Szerokie rozumienie pojęcia „myśl polityczna” zdecydowało o zreferowaniu poglądów dotyczących w równym stopniu warstwy ekonomicznej, społecznej, ustrojowej i zagranicznej doktryny politycznej konserwatyzmu. Podobnie jak ideologia konserwatyzmu w ogóle, tak również współczesny konserwatyzm brytyjski nie jest formacją jednolitą. Współtworzą go dwa nurty: libertariański (Stafford Northcotea, Enoch Powell) i kolektywizm (np. Randolph Churchill; Harold Macmill). Współczesny konserwatyzm brytyjski potrafi odwołać się do sięgającego filozofii politycznej E. Burke. Na trwały kościec myśli brytyjskiego konserwatyzmu składają się idee i wartości, podkreślające znaczenie i powagę Kościoła anglikańskiego jako fundamentów więzi społecznej; dąży do zachowania ciągłości tradycjonalizmu; forsującą ewolucyjny typ rozwoju społecznego gradualizmu; określającą strukturę społeczeństwa ideę organicyzmu; tradycyjne instytucje polityczne (monarchia, unia, parlament); doktryna polityki zagranicznej lansująca zasadę imperializmu; ideowe credo „ochrona własności prywatnej jako podstawy istniejących stosunków społecznych i politycznych”.

Centralną osią doktryny M. Thatcher pozostaje zasada nienaruszalności własności prywatnej. Własność prywatną M. Thatcher rozumiała jako gwarant wolności politycznej i osobistej oraz odpowiedzialności a także jako hamulec dominacji państwa i władzy politycznej, wreszcie jako czynnik zwiększający możliwość wyboru. Własność prywatna rozprasza siłę, zwiększa możliwość wyboru i jest ważnym źródłem niezależności. „Nie ma wolności bez wolności ekonomicznej” M. T. Prymat własności prywatnej świadczy o tym, że myśl ta pozostaje ideologią brytyjskich klas posiadających, opierając swój byt na nienaruszalności własności kapitalistycznej. Wzrost gospodarczy jest uważany za rezultat opartego na wolności i inicjatywie jednostki działania przedsiębiorców, a sektor drobnokapitalistyczny za podstawową dźwignię tej działalności.

Cele i zakres interwencjonizmu państwowego (ekonomiczna rola państwa) w gospodarce, były tematem sporów teoretyczno-politycznych. Tradycjom nurtu libertariańskiego było ograniczenie roli państwa w sferze ekonomicznej. Wolnorynkowa strategia gospodarcza konserwatystów uznała na płaszczyźnie stosunków zachodzących w przemyśle, że próby negocjacyjne rządu ze związkami zawodowymi i korporacjami w kwestiach cen i polityki płacowej muszą prowadzić do wypaczenia impulsów rynkowych. Stąd tez Partia Konserwatywna potrafiła zakwestionować potrzebę polityki przemysłowej. Uznano ostatecznie, że warunki pracy winny być określane przez strony kształtujące stosunki w przemyśle bez udziału państwa. Na koncepcjach wolnego rynku opierają się wreszcie monetarystycze koncepcje praktyki gospodarczej. Obraz państwa w myśli ustrojowej konserwatystów oparty pozostaje na powszechnych koncepcjach aklasowości i neutralności, postrzegających państwo jako organizację, która służy dobru powszechnemu.

TEATCHERYZM SPOŁECZŃSTWO SOCJALNE, SYSTEM POŁECZNY

Zagadnienia społeczne stanowią tę część doktryny współczesnego konserwatyzmu brytyjskiego, w której najwyraźniej zaznacza się wpływ myśli konserwatywnej. Fundamentem konserwatywnej wizji porządku społecznego jest koncepcja społeczeństwa - organizmu. Ten układ społeczny posiada - przyrównywaną w konserwatywnej doktrynie klasycznej do drzewa, zwierzęcia, czy człowieka - konstytucję naturalnego organizmu, którego żadna część nie daje się ruszyć i wymienić. Polityka konserwatyzmu jest zatem związana z utrzymaniem życia tego organizmu w okresach choroby i zdrowia, zmian i upadku. Koncepcja budowy społeczeństwa, w którym wszystkie jego komórki (rodzina, gmina, parafia, wspólnota sąsiedzka, lokalna) powiązane są ze sobą jak i z całością więzami natury organicznej, spełnia w ramach ideologii funkcje polityczne. Współcześnie polityczna wymowa organicyzmu zwraca się przeciwko teorii marksistowskiej „Najgorszym aspektem marksizmu - twierdzi M. T. - jest starcie, konflikt, walka klas”.

Idealnym wzorcem porządku społecznego jest społeczeństwo zorganizowane hierarchicznie. Zhierarchizowane społeczeństwo jest konsekwencją naturalnych, biologicznych nierówności; różnorodności ludzkich talentów, uzdolnień („nie powinniśmy się wstydzić, że jesteśmy za nierównością” K. Joseph). Koncepcja organicznej i zhierarchizowanej struktury społeczeństwa dostarcza argumentów na rzecz utrzymania ładu społecznego, istniejącego w burżuazyjnym państwie, ale służy zarazem potrzebom bieżącej polityki społecznej. Każda komórka wykonuje ściśle określone funkcje, które warunkują życie organizmu, przesądza o konieczności świadomego wspólnoty celów i interesów zsynchronizowanego działania całego organizmu (solidaryzm). Na korzyść solidaryzmu oddziałuje także forsująca powolny i stopniowy typ rozwoju społecznego zasada gradualizmu. Zakłada ona wykluczenie gwałtownych zmian społecznych, mogących prowadzić do zaburzeń i niepokojów. Zmiana jest rzeczą normalną tylko pytanie w jaki sposób i w jakim czasie się ją dokonuje. Idee organicyzmu, hierarchiczności i solidaryzmu gwarantują konserwatyzmowi brytyjskiemu zachowanie ciągłości co oznacz wspieranie panowania politycznego klas posiadających. W doktrynie Partii Konserwatywnej doniosłą rolę odgrywa program moralnej rekonstrukcji społeczeństwa (silnie motywowana etycznie rodzina „jeżeli słabnie rodzina państwo upada”). Trzonem programu rekonstrukcji jest przebudowa gospodarki i administracji na bazie odpowiedzialnej jednostki i samopomocy. W sytuacji która przekracza możliwości jednostki w rozwiązywaniu swoich spraw bytowych, winna oczekiwać pomocy od rodzeństwa lub rodziny. Państwo może udzielać jakiejkolwiek pomocy tylko incydentalnie. Współczesną doktrynę konserwatystów cechuje pewna ambiwalencja. Jest przeciwna silnemu państwu, gdy aspiruje ono do rozwijania funkcji socjalnej czy gospodarczej, ale optuje za autorytetem i ideą silnego państwa w zakresie funkcji wewnętrznej, szczególnie gdy chodzi o „prawa porządku” i o stosunek do rewindykacji świata pracy. Idea silnego państwa była potrzebą hamowania złych skłonności ułomnej i niedoskonałej natury człowieka.

W obszarze życia społecznego i politycznego mamy do czynienia z 3 poziomami aktywności podmiotów społecznych:

• MAKRO - poziom ładu konstytucyjnego. Decydująca doktryna całego społeczeństwa, decyzje o charakterze systemowym, decyzje strategiczne.

• MEZO - poziom struktur pośrednich. Partie polityczne i system polityczny, ruchy polityczne, grupy nacisku, zorganizowane grupy społeczne.

- MIKRO - mikroukłady społeczne, jednostka, rodzina, układy towarzyskie etc. Można tutaj najszybciej zaobserwować

ORDOLIBERALIZM I CHADECJA

1. Atrybuty podmiotowości jednostki

Chadecja posługuje się personalizmem jako centralnym punktem swej doktryny. Człowiek jest najważniejszy bo posiada on dusze ludzka reagująca na bodźce. Celem ostatecznym jest jednostka, która ma żyć godnie. Jes ona istota moralną, prawną, myślącą, społeczną, duchową i ekonomiczną, dobro jednostki jako osoby ludzkiej jest najważniejsze. Człowiek-jednostka zajmuje centralne miejsce w doktrynie chadecji, zgodnie z myślą personalizmu, bo:

• Jest on stworzony na obraz i podobieństwo boże

• Jest wolnym i rozumnym stworzeniem

• Wyposażony jest w najwyższe wartości

• Obdarzony przez boga wieczystym przeznaczeniem

• Przysługują mu prawa do:

• Nietykalności osobistej

• Godnego bytu

• Pracy

• Wyżywienia

• Mieszkania

• Założenia rodziny

• Zabezpieczenia na starość

• Wolna wola jest darem boga a jego wolność do wyrażania poglądów, działania, wyboru zawodu, zrzeszania, wyznania może być ograniczona tylko przez chrześcijański kodeks moralny oraz dobro ogółu

• Nienaruszalne są godność i życie człowieka (nawet nienarodzonego)

• Człowiek nie może ograniczać wolności drugiego człowieka

• Człowiek rozwija się we wspólnocie i musi nauczyć się współżycia z innymi

W świetle tych zasad państwo ma spełniać określone funkcje poprzez realizację odgórnie nałożonych na nie obowiązków:

- musi zapewnić jednostce możliwość rozwinięcia inicjatywy prywatnej

- spełnia swe zadania wtedy gdy zapewnia wolność jednostki; realizuje demokratyczna wole większości i chroni prawa mniejszości.

2. Ordo i ordo-lhere

Ład - ordo, miał uwypuklać znaczenie porządku duchowego, wytworzonego przy zastosowaniu praw rządzących konkurencja. Ład ordo buduje się w sposób naturalny., nie na drodze rewolucyjnej. Ład jako absolutny porządek określono już wcześniej, ale doktryna konserwatywna unowocześniła go. Aby „ uszlachetnić” tę ideę, uwiarygodnić ją - wskazywano na jej powiązania i źródła już w średniowieczu i chrześcijańskich korzeniach. Jednakże ład w rozumieniu konserwatystów wyglądał inaczej. Najbardziej znana filozofię ładu konserwatywnego przedstawił

Eric Voegelin. Poszukiwał inspiracji w pismach starożytnych, gdyż uważał, że ład historii wyłania się z historii ładu. Filozofowie poszukujący absolutnej prawdy, ujawniają wiedzę o prawdziwym ładzie. Historia jest natomiast wg niego to pole walki o prawdę absolutna o ładzie. Podobny charakter miała ordoliberalna koncepcja ładu. Idea ładu wyrastała z przekonania o istnieniu obiektywnego porządku, który mimo, ze powinien obowiązywać na świecie, to nie może zostać urzeczywistniony przez ekspansję sił kolektywistycznych. Idea ordo miała zawierać pełną wiedze o porządku ziemskim, porządku kosmosu.

Co prawda Barth mówił, że trudno jest mówić o porządku absolutnym, bo ludzie tworzą go na swój sposób w poszczególnych epokach, ale nie był to pogląd szeroko rozpowszechniony. Ład to przeciwieństwo chaosu zrodzonego przez kryzys.

Ordo miało mu nadawać specjalny charakter. Ordo miało wskazywać, że nie jest to ład byle jaki, skonstruowany przez człowieka, ale naturalny, wynikający z historii lub mający podłoże obiektywne. Próby tworzenia odmiennego porządku są nieuzasadnione, a wynikają z aspiracji i wiecznej ambicji człowieka do dominacji nad światem i buntem wobec tego co obiektywne.

Eucken twierdził, że : Idea ordo zyskuje znaczenie w okresach kryzysu, bo ludzie rozumieją swoje położenie jako absurdalne. Poszukują przez to wiedzy o ładzie, który wydaje im się być prawdziwy.

Ordoliberałowie byli przekonani o konieczności rozróżnienia między ładem właściwym- czyli ładem realnej sytuacji człowieka i ładem wyższym, ugruntowanym metafizycznie, stanowiącym ideał. Tenże wyższy ład to właśnie ład ordo. Ład ordo jest stanem optymalnym, do którego społeczeństwo w trakcie trwania historii zbliża się, lecz go nie osiąga.

Ordoliberałowie, mimo, że doszukiwali się boskiej genezy ładu w sensie ordo, to nie dążyli do poznania ostatecznej prawdy o absolutnym porządku rzeczy. Chcieli oni pokazać przede wszystkim na czym polega ład gospodarczy, chcieli pokazać jego związki z innymi rodzajami ładu. Chodziło im o społeczne, polityczne i prawne podłoże gospodarki rynkowej. Interesowały ich te aspekty ładu, które bezpośrednio dotyczyły gospodarki rynkowej.

Rodzaje ładu:

• Ordo materialne- składa się na nie struktura społeczna i jej wartości, drobna własność, zakorzenienie we wspólnotach lokalnych, pluralizm pionowy, porządek polityczny

• Ordo lhere- państwo prawne, porządek prawny, państwo z racji swego autorytetu powinno być gwarantem ładu, realizować ma się to poprzez oddanie władzy ludziom posiadającym wiedzę, jeżeli istnieje organicyzm musi też istnieć elita; ma ona ustalać granice porządku. Występuje tu połączenie prawa i polityki, państwo musi postulowac takie procesy, które będą służyć ekonomii; każdy ma prawo do swoich poglądów ale musi się liczyć ze zdaniem wspólnoty w której żyje

3. społeczna gospodarka rynkowa

Gospodarka rynkowa a ład społeczny w ujęciu teoretyków ordoliberalizmu

Gospodarka rynkowa z mechanizmem konkurencji, w tej doktrynie, nie jest zdolna samodzielnie podtrzymywać istnienie ładu społecznego, gdyż ten- sam w sobie- stanowi złożony byt. O istnieniu ładu społecznego rozstrzyga zespół wielu czynników. Na porządek typu ordo składają się sfery, które powinny być z sobą w zgodzie. Największe znaczenie miały: struktura społeczeństwa, jej system wartości, władza państwowa i prawo. Nie dla wszystkich myślicieli były one tak samo ważne.

Röpke i Rüstow największą wagę przykładali do rozważań nad społeczeństwem, rozumianym jako organizm, spojony wartościami, cechujący się różnymi sposobami życia.

Kluczowe znaczenie ma powstanie mas i wiedzie w prostej linii do destrukcji cywilizacji. Jedynie odwołanie się do modelu stosunków istniejących wcześniej, zanim doszło do rozbicia silnych społeczności, może dostarczyć przesłanek do poznania natury prawdziwego ładu.

Uczeni ze szkoły fryburskiej nie podzielali tego poglądu. Procesy atomizacji społeczeństwa nie było wg nich podstawowym źródłem kryzysu gospodarki rynkowej.

Eucken podkreślał zależność zachodzącą między struktura społeczeństwa i właściwymi jej formami życia. Urzeczenie średniowieczem krytykował, gdyż prowadziło ono wg niego do pomniejszania znaczenia walk toczących się miedzy stanami i upowszechniania wiary w niemożliwą do osiągnięcia harmonię.

Funkcja socjalna państwa w modelu Pozytywnej polityki gospodarczej W. Röpkego

W 1932 r Rüstow stworzył koncepcje liberalnego interwencjonizmu. Polegał on na takim oddziaływaniu na rynek, aby nie poddawać go totalnej kontroli, ale wzmagać skuteczność jego praw. Chociażby poprzez oddziaływanie w kierunku powiększania liczby podmiotów uczestniczących w grze rynkowej. Opowiadał się za przyspieszeniem procesów gospodarczych. Nie należy czekać do upadku firmy, ale ludzi zagrożonych bankructwem motywować do przekwalifikowania się i wcześniejszego myślenia a konieczności zmiany zatrudnienia. Nie wolno chronić zakładów, których los jest przesadzony. Rola w realizacji tych postulatów przypada państwu- musi ono być silne i sprawne.

Röpke nawiązał do tej idei w następnej dekadzie tworząc program pozytywnej polityki gospodarczej, ukierunkowanej na wspomaganie rynku. Zaproponowano 2 sposoby wpływania na ład społeczny:.

-1.-wszy miał polegać na rozbudowie instytucji tworzących fundament gospodarki rynkowej, umożliwiających wolna konkurencję, nadzorujących szybkość zachodzących w tym obszarze procesów. Zespół ten to POLITYKA RAMOWA , określająca obszar wolnej przedsiębiorczości.

- 2-gi kierunek wiązał się z bezpośrednią ingerencją państwa w wolność rynkową. Chodziło o politykę rynkową zwana liberalnym interwencjonizmem. Wytyczają je 2 podstawowe zasady:

ZASADA PIERWSZA : to realizacja idei interwencjonizmu dopasowującego, mającego za zadanie łagodzenie niedogodności gry rynkowej, wspomaganie grup słabszych, by utrzymać możliwie dużą grupę podmiotów.

Specjalnej troski wymagały dziedziny takie jak: rolnictwo, rzemiosło, drobna przedsiębiorczość. Maja one jednak szczególna rolę do spełnienia, bo oddziałują stabilizująco na ład społeczny .

ZASADA DRUGA: stosowanie interwencjonizmu zgodnego z zasadami gospodarki rynkowej i zwalczanie innych ingerencji, gdyż te prowadzą o kolektywizmu.

Röpke był zwolennikiem twardej polityki monetarnej, mającej zapobiegać inflacji i deflacji. Sprzeciwiał się nadmiernej aktywności państwa w dziedzinie gospodarczej, ale akceptował ją tam, gdzie służyła wzmacnianiu konkurencji i innych praw rynkowych.

Swoje koncepcje nazywał mianem humanizmu gospodarczego , ponieważ uważał, że w ich centrum znajduje się jednostka ludzka. Gospodarka umożliwia człowiekowi godną egzystencję w stabilnych warunkach społecznych wolnych od zagrożenia atomizacją, niebezpieczeństwa przekształcenia grup społecznych w masy proletariatu. Miało to pociągnąć

za sobą ochronę małych przedsiębiorców, bo oni byli konieczni dla istnienia gospodarki rynkowej. Był przeciwny redystrybucji dochodów. Oznaczało to dla niego odebranie środków tym, którzy zarobili i danie tym, którzy tego nie uczynili..

KWESTIA ODRODZENIA DROBNEJ WŁASNOŚCI :

Ma kluczowe znaczenie dla Ładu. Grupa drobnych właścicieli stanowiłaby przeciwwagę dla wielkiego kapitału. Przy sprawiedliwym podziale tworzy pewny fundament wolności, niezależności i godności każdej jednostki. Na tym polega ponadekonomiczna wartość własności. Własność to też zapora przeciw totalizmowi, bolszewizmowi i kolektywizmowi.

Stabilizacja społeczeństwa jest pochodną upowszechniania własności.

Röpke opowiadał się za przekształceniem własności, tak aby trafiła ona do ludzi aktualnie jej potrzebujących. Ten proces ODTWORZENIA WŁASNOŚCI miał dotyczyć fabryk, mieszkań i ziemi.

RACJONALNY IMMANENTYZM - racjonalistyczna filozofia wsparta przekonaniem, że człowiek sam dla siebie jest zdolny stworzyć wartości określające postępowanie. Ale bez respektowanych przez całe społeczeństwo wartości nie może funkcjonować żaden stabilny porządek.

Röpke bardzo podkreślał znaczenie wartości absolutnych, prawa naturalnego i tradycji.

Myśliciele tego nurtu okazali się jednak bezsilni i nie dopracowali koncepcji przedstawiających problem wartości absolutnych.

PODZIAŁ WŁADZY EUKENA - przy idealnie funkcjonującym systemie wolnej konkurencji dochodzi do podziału władzy.

Każdy uczestnik gry rynkowej ma w niej swój mały udział i nie jest zdolny podporządkować sobie innych ludzi. Problem władzy politycznej prawie nie istnieje, a wszyscy są ekonomicznie zalezni od rynku. Państwo jest wg tego myśliciela strażnikiem rynku, wyposażonym w duże uprawnienia. Jest to państwo potężne w dziedzinie polityki, zdolne zwalczać grupy interesu, nie podejmujące jednak działań o charakterze gospodarczym. Wizje takiego państwa nakreślił Miksch. Ład nie może być stworzony przez sama gospodarkę, musi być wprowadzony przez państwo.

ROLA PAŃSWA WG Böhma - prawo określa obszary podlegające kompetencjom państwa. Tam , gdzie rynek nie spełnia swoich zadań konieczna jest interwencja suwerena politycznego. Funkcje rynku powinny być przejęte przez państwo, które przy pomocy administracji i fachowców od gospodarki podejmuje się symulacji gry rynkowej, ustalając ceny, tak, jakby kształtowały się one w warunkach wolnej konkurencji.

Bez politycznego zorganizowania się społeczeństwa nie ma możliwości powstania gospodarki wolnorynkowej.

Państwo prawa to społeczeństwo odpolitycznione, wolne od walki, demokratycznie podejmujące decyzje w akcie wyborczym, skupione na problemach gospodarczych. W państwie tym istnieje podział władz, ludzie podlegają prawu, a przez to mogą precyzyjnie określać swoje działania- wiedząc jak zachowa się władza.

Tak pojmowane państwo zawieszone jest w politycznej próżni.

Koncepcja ta jest jednak niejasna. Powstała w drugiej i trzeciej dekadzie odroliberalizmu.

WOLNOŚĆ U BöHMA - analizował ją powierzchownie w kontekście problemu państwa prawa. Nie chodzi o wolność jednostki , ale o wolność określaną przez prawo. Podejście to wynikało z nieufności jaka ordoliberalowie przejawiali wobec swobodnej aktywności jednostki. Ludzie wg Böhma nadużywali wolności, a przez to prowadzili do destrukcji panującego porządku. Człowiek jest niebezpieczny - i dlatego potrzebuje władzy.

Orboliberaowie nie zdefiniowali własnej wizji systemu politycznego, ani pojęcia władzy.

IDEE SOCJETAS I UNIWERSITAS W MYŚLI OAKESHETTA.

Oakeshott reprezentuje filozofię minimalistyczną, w myśl której idea zmierza do rezygnacji z tego, co nieznane a bazuje na tym, co znane, sprawdzone, rzeczywiste i dostępne. Oakeshott jest zwolennikiem zmian powolnych i stopniowych, jako że i tak są one nieuniknione. Dla konserwatyzmu istotna jest tradycja a zmiany są po to, by ją wzbogacać, lecz nie naruszać. Oakeshott krytykuje racjonalizm za jego czysto teoretyczne ujmowanie wiedzy. Tworzy on ideologie, które nie są wynikiem wieloletniej tradycji i doświadczenia. Uważa on, że należy być krytycznym wobec tradycji, która nie może być absolutnym wyznacznikiem działania, ale też tradycja i obyczaje nie mogą być poddawane przeróbkom, bo tracą siłę oddziaływania. Ideologia często prowadzi do rozwiązań totalitarnych. Polityka racjonalistyczna zdaniem Oakeshotta sprowadza się do zarządzania państwem /administrowania/. Twórcy tej polityki nie przestrzegają pewnych reguł i przepisów, co prowadzi do konfliktów. Edukacja polityczna jest swoistym przygotowaniem do życia społecznego opartego na tradycji i doświadczeniu.

Wolność polityczna jest udziałem wypracowanej tradycji i prawa zwyczajowego. Jest procesem wtórnym. Związek obywatelski to stosunki między ludźmi, które reguluje prawo pisane i zwyczajowe. Jednostka jest niedoskonała i nie jest samowystarczalna, dlatego się jednoczy z innymi. Jeśli wszyscy będą przestrzegali prawa, to nie będzie konfliktów. Oakeshott w prawie widział najważniejszy warunek wolności obywatelskiej. Dzięki istnieniu określonych tradycji zachowania, aktywność polityczna podlega stabilizacji. Polityka opiera się na formach dyskursu wypracowanego przez kolejne pokolenia i przekazywanego aktualnej generacji. Oaekshott mówi o dwóch rodzajach państwa:

1. państwo typu societas - ukierunkowane jest na realizację wspólnych zamierzeń, celów. Jeśli zostaną one zrealizowane, to może pojawić się koncepcja rozwiązania państwa. Państwo tego typu ma charakter doraźny i jest to swoista umowa społeczna.

2. państwo typu uniwersitas - to związek tworzących swoistą wspólnotę, których nie łączą żadne przedsięwzięcia i lojalność wobec siebie. Jego celem jest porozumienie i utrzymanie państwa w stabilności, jako wspólnocie najwyższego rodzaju pozbawionej charakteru pragmatycznego. Cel jest idealny, brak w nim aparatu przymusu. Wszyscy przestrzegają prawa, rezygnują z własnej wolności na rzecz interesu zbiorowości.

Böhm koncentrował uwagę na prawie, bo miało ono wg niego szczególną rolę w funkcjonowaniu gospodarki. Wszyscy jednak zgadzali się co do roli państwa w systemie ładu wolnorynkowego.

Ordoliberałowie podzielali pogląd, że struktura społeczeństwa i wyznawane przez niego wartości maja duże znaczenie dla ładu. Gospodarka rynkowa bez ładu nie może istnieć. Ta diagnoza wynikała z ich oceny skutków realizacji leseferyzmu. Takie stanowisko nie prowadziło jednak do gloryfikacji średniowiecza.

Röpke i Rüstow przerażeni skutkami atomizacji doszli do przekonania, że rynek nie jest i nie może być instytucja integrującą społeczeństwo. Próby powierzenia rynkowi roli integrującej społeczeństwo w czasach dominacji liberalizmu, doprowadziły do upadku czynników, które w innych warunkach, po upadku feudalizmu umożliwiły rozwój gospodarki. / Teza ta to 1 z najważniejszych tez ordoliberalizmu/

Społeczeństwo nie może być zorganizowane na bazie prawa podaży i popytu. Człowiek w takich warunkach czuje się źle. Gospodarka rynkowa nie stanowi jednego z podstawowych celów liberalizmu, rozumianego jako doktryna dotycząca również problemów społecznych i politycznych. Giełdy papierów wartościowych, wolne rynki nie są celami ostatecznymi, wartymi gwałtownych przewrotów. Można sobie wyobrazić społ. liberalne, składające się z samodzielnych chłopów, nie znających giełd i banków i może było by ono najlepsze. Rodzina, państwo, kultura- wszystko to jest ważniejsze niż gospodarka. Ale nie mogą one bez niej istnieć. Dla nich gospodarka przygotowuje grunt. Wszystkie rzeczy ponadekonomiczne muszą mieć jej wsparcie, bo im służenie jest jej celem.

Sprzeczne ze służeniem funkcje pełniła gospodarka w dobie leseferyzmu i to doprowadziło do kryzysu. Gospodarkę natomiast należy budować na bazie ładu społecznego, bo niesie on zakorzenienie we wspólnotach lokalnych.

Röpke: stabilność gospodarki i poziom bezrobocia zależą od struktury społeczeństwa i gospodarki. Społeczeństwo o właściwej strukturze staje się fundamentem ładu.

Rüstow: Człowiek utracił poczucie umiejscowienia na ziemi, przenosząc się z miejsca na miejsce- z mieszkania do innego wynajętego. Przyczyny ekonomiczne, zmuszające go do przeprowadzek powodują, że nie wie czym są strony rodzinne, ziemia, dom.

Ład w sensie ordo oznacza przywrócenie tego zakorzenienia. Röpke i Rüstow proponowali powrót do wiejskich form życia, preferowali to , co małe. Nie tylko drobna społeczność/ lokalna/, ale też, drobna własność gwarantują wolność. Społeczeństwu nie potrzeba już proletariatu. Upowszechnienie własności, pojawienie się przedstawicieli wolnych zawodów spowodują integrację. Podobną role powinni odegrać urzędnicy i żołnierze, ale w walce z kryzysem najważniejsze znaczenie ma odrodzenie się warstwy chłopskiej.

Warstwa chłopska jest trwale związana z ziemią, rodzina jest spoista i stabilna. Chłopstwo tworzy zaporę dla totalitaryzmu i kolektywizmu. Chałupnicy, kupcy, rzemieślnicy obok chłopstwa są podstawą liberalizmu. Robotnicy, jeśli już muszą istnieć - powinni mieć ziemię, bo ta zapewni im utrzymanie w okresie bezrobocia.

Reasumując : podstawą ładu miały być małe grupy społeczne, wspólnoty lokalne, poprzez własność lub zaangażowanie zawodowe związane z określonym terytorium. Były by one solidarne, samowystarczalne, a przez to odporne na skutki kryzysów gospodarczych. Odwrócono by szkodliwe procesy monopolizacji kapitałów i koncentracji ludności w ośrodkach przemysłowych. Człowiek stałby się odpowiedzialny za swoje położenie i mniej zależny od zmian politycznych i ekonomicznych, bo grupa byłaby samowystarczalna.

Drobna własność stanowiłaby przeciwwagę dla wielkiego kapitału. Jest też fundamentem wolności i godności ludzkiej. Na tym, polega wartość ponadekonomiczna własności prywatnej.

Równowaga społeczna zależy nie od materialnych zasobów społeczeństwa, ale ich umiejscowienia w różnych grupach. Stabilizacja społeczeństwa jest pochodną upowszechnienia własności. Koncentracja własności w jednym ręku - wiedzie do destabilizacji. Tezę tę akceptowali liberałowie o skłonnościach konserwatywnych.

Röpke myśliciel nawiązujący do wartości konserwatywnych opowiadał się , aby tak przekształcić własność, aby jej część została rozdrobniona i oddana w ręce ludzi, którzy jej dotąd nie mieli .Ten proces nazywał odtworzeniem własności. Wielka własność bowiem, dziedziczona- straciła sens. Jest przeciwieństwem własności nabytej przez pracę.

Ogólnym celem gospodarki rynkowej jest przeciwstawienie się kolektywizmowi i leseferyzmowi, co wiąże się z 2 zasadami:

1. Wolny rynek jest instytucją umożliwiającą najbardziej dynamiczną aktywność człowieka, a w związku z tym prowadzi do wzrostu jego wydajności.

2. Konieczna jest również realizacja zasady opieki społecznej, aby ci, którzy nie mogli podołać wyzwaniom rynkowym, mogli prowadzić godne człowieka życie.

Z tego względu społeczna gospodarka rynkowa jest swoistą trzecią drogą, proponującą nowy model stosunków społecznych, odmienny od stworzonego przez klasyczny liberalizm i kolektywizm.

4. Funkcje pomocnicze państwa (subsydiaryzm)

Funkcja socjalna i gospodarcza w VITALPOLITIK Rüstowa

Wizja polityki witalnej, odmiennej od socjalnej zdaniem jej twórcy, powstała w końcowym okresie życia Rüstowa.

Uwzględniała ona problem pozytywnego wymiaru wolności, której celem nie jest podwyższanie dochodów ludzi, nie dotyczy ona w pierwszym rzędzie dochodów materialnych. Jej celem jest kształtowanie ich środowiska życiowego, co ma uczynić obywateli bardziej aktywnymi, zdolnymi do angażowania się w działalność rynkową. Nie wolno zamykać zakładów pracy i zostawiać ludzi sobie samym. Trzeba rozwijać programy umożliwiające dotkniętym kryzysem jednostkom ponowne znalezienie odpowiedniej pozycji na rynku.

Interwencjonizm państwowy nie może dotyczyć samego rynku, ale również ładu społecznego, w ramach którego funkcjonuje gospodarka.

Państwo powinno stworzyć taka sytuację, w której jednostka będzie zdolna ponosić odpowiedzialność za sama siebie. Sama będzie mogła zapewnić sobie odpowiednia egzystencję. Opieka społeczna powinna być uznana za zło konieczne i ograniczona tylko dla ofiar nieszczęśliwych wypadków i osób niezdolnych do pracy, a przez to najbardziej potrzebujących.

Rüstow opowiadał się za zniesieniem dodatków na dzieci, ale postulował dążenie do stworzenia warunków umożliwiających równy start w dorosłe życie. Zasiłki wg niego godzą w integrację rodziny, są też sprzeczne z ideą odpowiedzialności rodziców za dzieci. Wszyscy powinni sobie pomagać w zakresie umożliwiającym samowystarczalność.

Fundamentem zdrowego ładu społecznego jest kreatywna jednostka, zajmująca trwałe miejsce na rynku jako producent lub dostawca usług. Realizacji tego postulatu ma służyć system stypendiów zapewniających młodzieży wykształcenie. Aby jego urzeczywistnienie uczynić bardziej wiarygodnym proponował wprowadzenie praw ograniczających dziedziczenie wielkiej własności przez odpowiedni system podatkowy. Dziedziczenie uniemożliwia również równy start młodych ludzi.

Kolejnym postulatem była teza o konieczności przebudowy polityki rolnej, której celem miało być wspieranie chłopstwa poprzez szkolenia i wspomaganie rozwoju organizacji wspólnotowych. Ponadto Stow. Proponował rozbudowę państwowych instytucji badawczych zajmujących się doradztwem, świadczącym swoje usługi dla prywatnych przedsiębiorców.

Opowiadał się za likwidacją spółek z ograniczona odpowiedzialnością, których istnienie jest czasem sprzeczne z zasadami wolnego rynku, gdzie każdy powinien ponosić konsekwencje swoich działań. Temu samemu miała służyć reorganizacja towarzystw akcyjnych, niszczonych przez nadużycia.

Z a konieczna uważał także kontrolę reklamy i środków masowego przekazu, bo umacniają one społeczeństwo masowe. Wreszcie sprzeciwiał się idei minimalnej pensji, sprzyjającej rozwojowi bezrobocia. Państwo powinno wypłacać dodatki tym, którzy otrzymują wynagrodzenie poniżej pewnego pułapu. Państwo za pośrednictwem swoich zamówień powinno i może wspomagać koniunkturę. Powinno też prowadzić roboty publiczne, organizować biura pośrednictwa pracy i system doradztwa zawodowego.

Subsydiarny charakter państwa w doktrynie ordoliberalizmu

Jeżeli istnieje grunt - w postaci stabilnego ładu, to musi być i silne państwo.

Röpke widział zagrożenie ze strony niekontrolowanej władzy. Państwo powinno być ucieleśnieniem interesu ogólnego, stojącego ponad interesami grupowymi.

Każdy ekonomista powinien wiedzieć, że państwo wspiera te grupy interesów, które z punktu widzenia całości najmniej na to zasługują. Inflacja jest największym wrogiem wolności i sprawiedliwości społecznej, wiec liberał przyznaje państwu obowiązek zwalczania budżetu deficytu budżetowego poprzez opodatkowanie i kontrolę wydatków. Negowali w ten sposób leseferyzm. Wg tego myśliciela państwo było znacznie ważniejszą instytucje aniżeli tylko „ stróż nocny”. Państwo to najważniejszy reprezentant społeczeństwa, strzegący jego interesów jako pewnej całości. Interwencjonizm państwowy nie jest zły, wiele ingerencji jest koniecznych i przynosi pozytywy. Ekonomika oparta na konkurencji i własności jest najlepsza, ale wymaga korekt ze strony państwa.

Państwo ma za zadanie:

- zwalczać wszystkiego, co szkodzi konkurencji./ Bo musi ona swobodnie funkcjonować na tle kształtującego się porządku/

- musi być silne, ponadpartyjne, stać ponad interesami ekonomicznymi

- musi bronić kapitalizmu przeciwko kapitalistom, gdy ci chcą torować sobie wygodniejsza drogę do opłacalności

Obrona kapitalizmu przeciwko kapitalistom jest znamienna dla całego ordoliberalizmu.

Kapitalizm jest systemem funkcjonującym tak długo,, jak długo nikt nie czerpie korzyści poza ramami wyznaczonymi uprawnienia. Nie wolno nadawać nikomu specjalnych uprawnień. Szczególne uprawnienia i preferencje zdobyte przez grupy nacisku - niszczą kapitalizm, wypaczają system rynkowy.

Tylko silne państwo może się temu przeciwstawić. Ma się ono kierować zachowanie ładu jako całości. Aby ład zachować musi państwo wspierać drobną własność kosztem wielkiej własności. Dla kapitalizmu szkodliwe są procesy koncentracji władzy i własności. Im bardziej własnośc jest rozproszona - tym bliżej do ładu społecznego, bo nie ma sił kryzysogennych.

Jest to istotna modyfikacja klasycznego liberalizmu.Röpke pierwszeństwo nadawał społeczeństwu - nie jednostce. Państwo jest, więc strażnikiem ładu, posiadającym duze uprawnienia. Władza polityczna jest jedynym czynnikiem zdolnym skutecznie strzec kapitalizmu.

Rüstow rozumował podobnie. Opowiadał się za wzmocnieniem władzy wykonawczej/ schyłek republiki weimarskiej/, aby zapobiec dezintegracji. Przemiany, które zachodziły groziły wg niego dyktaturą. Trzy lata później nastąpił kryzys liberalizmu i Rüstow podjął próbę ponownego rozważenia kwestii relacji między państwem a gospodarką. Jako gwaranta gospodarki rynkowej liberałowie potrzebowali wg niego państwa. Państwo jest też przeznaczeniem gospodarki. Nowy liberalizm jest rzecznikiem silnego państwa, którego nadrzewnym celem jest zachowanie porządku.

Państwo ma prowadzić liberalną politykę ekonomiczną. Nie wiadomo jednak, co to ma oznaczać. Chodzi tu prawdopodobnie o takie wspieranie rynku, by prawo popytu i podaży mogło działać w niezakłócony sposób.

Również u niego brak rozważań o wolności i indywidualizmie.

Wyraźnie jednak określone są zasady funkcjonowania systemu, którego elementem jest każdy człowiek.

System ten określa, co jest szkodliwe, a więc to trzeba zmienić i zainterweniować. Interwencji dokonuje władza polityczna.

WIZJA Müllera- Armacka

Na początku lat trzydziestych państwo widział nie tylko jako strażnika ludzkich aktywności, strażnika gospodarki, ale odwoływał się do idei państwa totalnego. Państwo mu współczesne, uwikłane w gospodarkę jest słabe. Przyszłe państwo może być inne:, jeśli wzniesie się ponad interesy różnych grup, odzyska suwerenność i społeczeństwo w jego ramach zintegruje się. Ten proces zachodził wg niego we Włoszech.

W późniejszym okresie, po dojściu Hitlera do władzy Armack ostro krytykował liberalizm, gloryfikując państwo narodowosocjalistyczne.

Nowym obowiązkiem państwa ma być kształtowanie gospodarki. Z punktu widzenia państwa historia i polityka wkraczają we wszystkie dziedziny życia.

Państwo Armacka stanowiło uniwersalna siłę życia, sterującą wszystkimi aktywnościami społeczeństwa, oraz gospodarką. Historycznie wynika- że dziedzin pozbawionych ingerencji państwa nie ma. Historia jest tworem politycznym i to co polityczne sięga tak daleko jak historyczność.

5. jednostka a wspólnota

Podstawy autonomii jednostek i wspólnot społecznych w doktrynie ordoliberalnej

Upowszechnianie własności to najmocniejszy punkt tej filozofii politycznej. Odznaczał się swoistym pojmowaniem wolności. Wolność była przeciwieństwem totalitarnego zniewolenia. / Mają ją ludzie na Zachodzie - nie mają na Wschodzie/. Odzwierciedla to konflikt idei politycznych.

Człowiek jest wolny i samodzielny na obszarze wspólnoty. Zakres wolności wytycza środowisko. Tradycja określa obowiązki i uprawnienia jednostki .Jednostka wkracza w stabilny świat wartości w momencie narodzin. Jej pozycje w grupie gwarantuje własność rodziców. Jeżeli się w cos zaangażuje, będzie zdolna i pracowita - może tę pozycję poprawić. Ordoliberałowie podzielali pogląd, że struktura społeczeństwa i wyznawane przez niego wartości maja duże znaczenie dla ładu.

Ważne:

Społeczność Röpkego i Rüstowa nie jest kopią zamkniętej, średniowiecznej społeczności. Jednostka może przecież dzięki swoim przymiotom awansować. Wolność jest przewidziana, ale nie jest to ta samo wolność, co u leseferystów- musi być ograniczona w imię stabilizacji i kontynuacji. Ludzie zrzekając się negatywnej wersji wolności - uwalniają się od przymusu, ale mogą w zamian być drobnymi przedsiębiorcami, mieć dom. Rezygnując z nieograniczonej ekspansji zapewniają bliźnim i środowisku stabilną egzystencję, nawet w czasie kryzysu.

Człowiek utracił poczucie umiejscowienia na ziemi, przenosząc się z miejsca na miejsce- z mieszkania do innego wynajętego. Przyczyny ekonomiczne powodują, że nie wie czym są ziemia, dom rodzinny.

Ład w sensie ordo oznacza przywrócenie tego zakorzenienia, poczucia przynależności i związku do miejsca , domu. Röpke i Rüstow proponowali powrót do wiejskich form życia, preferowali to , co małe. Nie tylko drobna społeczność/ lokalna/, ale też, drobna własność gwarantują wolność. Jednostka, która może sobie zapewnić dzięki wspólnocie podstawowe do życia dobra jest wolna i kryzysy gospodarcze nie mogą na niej wywierać tak znamiennych i dotkliwych zmian.

Społeczeństwu nie potrzeba już proletariatu. Upowszechnienie własności, pojawienie się przedstawicieli wolnych zawodów spowodują integrację. Podobną role powinni odegrać urzędnicy i żołnierze, ale w walce z kryzysem najważniejsze znaczenie ma odrodzenie się warstwy chłopskiej.

Warstwa chłopska jest trwale związana z ziemią, rodzina jest spoista i stabilna. Chłopstwo tworzy zaporę dla totalitaryzmu i kolektywizmu. Chałupnicy, kupcy, rzemieślnicy obok chłopstwa są podstawą liberalizmu. Robotnicy, jeśli już muszą istnieć - powinni mieć ziemię, bo ta zapewni im utrzymanie w okresie bezrobocia.

Jest to radykalna modyfikacja liberalizmu, akceptowanie elementów konserwatyzmu. Stanowi ona wyraz buntu przeciwko nowoczesnemu społeczeństwu. To krytyka mi. zubożenia jednostki, uzależnienia jednostki od decyzji nieodpowiedzialnych polityków, braku wartości.

Równocześnie nie rozumieli wielu dobrych walorów, który ten system niósł dla człowieka. Obawiali się skutków zmian, postępu. Ich idea była anachroniczna.

6. pluralizm pionowy i poziomy

Wywodzi się z myśli chadeckiej, bazuje na społecznej nauce Kościoła opartej na encyklikach:

• Rerum Novarum (1891) przełomowa, odpowiedź na założenia liberalne i socjalistyczne, własnosc prywatna jest biskiego pochodzenia, a nierówności ludzi wynikaja z natury, solidaryzm społeczny, upowszechnienie drobnej własności, ograniczenie wyzysku.

• Quadragessimo Anno (1931) propaguje idee subsydiaryzmu, decentralizacja władzy, krytyka socjalizmu i totalitarnego państwa, panstwo nie może ingerowac w dzialalnośc samodzielnych jednostek i grup dopuki same mogą one poradzic sobie z problemami, dopiero gdy przerosna one mozliwości jednostek państwo może wkroczyć z pomocą

PLURALIZM POZIOMY: wiele organizacji i gr społ, grupy te zróżnicowane pod względem celów i założeń, zrzeszające ludzi pod wieloma różnymi względami np.: gr. Konsumenckie, koła zainteresowań, gr religijne etc

PLURALIZM PIONOWY: struktura społeczna złozona z wielu podjednostek: jednostka-rodzina-wspólnota-społeczeństwo-państwo, na tych poziomach rozwiązywane są problemy, państwo jako zwieńczenie

SOCJALDEMOKRACJA

SOCJALDEMOKRACJA- tak samo jak marksizm krytykowała stosunki produkcji, kojarzymy ją z :

• Ideologią Bernsteina- tzw REFORMIZM kapitalizm jest zły, ale można go zmienić reformami socjalnymi np. min płaca, samorząd pracowniczy, rewolucji można uniknąć

• Socjalizm z katedry- profesorowie uniwersyteccy propagowali poprawę jakości bytu poprzez liczne zmiany w prawie socjalnym, co skłoni partie skrajne do odejścia od idei rewolucji

• Fabianizm- B i S Webb, gradualizm, rozwój socjalizmu w kraju powinien następować stopniowo wprowadzany przez biurokracje, również rezygnacja z rewolucji

Wartości wyznawane przez socjaldemokrację:

• Egalitaryzm, znoszenie nierówności

• Własność społeczna

• Gospodarka planowa

• Kooperacja

• Redystrybucja dóbr

• Wiara w postęp społeczny i optymizm planowania

W 1951r zjazd Międzynarodówki socjalistycznej powyższe wartości zatwierdzone jako ideologia

1. Państwo prawne rechtsstaat

Państwo prawne (rechstaadt)- chroni wolność jednostki, służy jednostce do jej ochrony, przymus to środek do realizacji wolności, koncepcja wywodzi się od Mullera i Mohla, początków można się doszukiwać już u Bismarcka, kiedy państwo zaczęło zajmować się ochroną wolności pozytywnej (prawo do) związanej ze sferą socjalną. Pierwszym i najważniejszym celem takiego państwa jest zabezpieczenie praw człowieka, czyli możliwie największej jego swobody. Rządy odbywają się wg woli ogółu, przeciwstawiane jest państwu despotycznemu. Mohl twierdził że głównym celem p.p. jest uporządkowanie całości życia narodu tak że każdy członek będzie wspomagany i chroniony w wolnym i wszechstronnym wykorzystaniu wszystkich swoich sił. Wolność obywatela ma być nadrzędną zasadą. Państwo ma usuwać przeszkody, których nie jest w stanie usunąć obywatel

2. Demokratyczne państwo prawne

Realizuje założenia społeczno - ekonomiczne państwa socjalnego. Zakłada uspołecznienie środków produkcji tak by pracownicy mogli współzarządzać firmą i mieć wpływ na kształt jej polityki. Państwo takie popiera związki zawodowe, organizacje pracownicze, uzasadnienie tego wynika z prawa, brak klasowości na rzecz zrównywania społeczeństwa środkami socjalnymi z rezerw państwowych. Prawo musi korelować ze świadomością społeczną i rzeczywistością, nie może być abstrakcyjne i przestarzałe (jak np. konstytucja USA z 1758r) Prawo nie jest elementem przymusu ale regulatorem stosunków społecznych i międzyludzkich. Wynikiem tego musi być INTERWENCJONIZM PAŃSTWOWY powiązany z koncepcja Trzeciej Drogi.

DEMOKRACJA GOSPODARCZA: demokracja polityczna bez gospodarczej jest iluzją, istnieje między nimi ścisły związek. Przejawia się ona np. w swobodzie wyboru pracy za określone wynagrodzenie. Zagrożeniem dla wolności gospodarczej sa monopole i biurokracja, bo stanowi ona czynnik opiniotwórczy. Potrzebne jest prawo, które chronić będzie przed dominacja grup interesu przez:

• Partnerstwo socjalne (Komisja Cen i Płac)

• Współdecydowanie pracowników i pracodawców w sprawach dotyczących ich zakładów

• Silne związki zawodowe broniące interesów pracowników działające na zasadach takich jak partie polityczne

• Zw zawod musza kontrolować biurokrację przedsiębiorczą

• Zapobieganie koncentracji własności w jednych rękach

• Koncepcja współzawodnictwa- duże zakłady maja swoje przedstawicielstwo pracownicze w zarządzie, które odpowiadać będą za ochronę socjalną i ochronę interesów pracowników

• Dla zapewnienie dobrobytu w zamian za uspołecznienie ma być wprowadzona:

• Bezpłatna edukacja

• Polityka pełnego zatrudnienia

• Pomoc biednym i starszym

• Sprawiedliwy podział dochodów (bez pensji kominowych)

• Akcjonariat ludowy

3. Socjalne państwo prawa

Program SPD to połączenie państwa prawa i państwa dobrobytu. musi ono gwarantować opiekę socjalną, zapewniać pracę, chronić starszych, neutralne bez żadnej opcji politycznej, popiera dobrobyt swoich obywateli przez ubezpieczenia społeczne, darmowa oświatę i służbę zdrowia, gwarantuje wolność od ucisku i prawo do godnego bytu, jest solidarystyczne a dobrem wspólnym jest dobrobyt, brak klasowości, niwelowanie nierówności społecznych poprzez:

• Zabezpieczenie socjalne dla wszystkich oraz stałe poszerzanie kręgu tych osób

• Stałe podnoszenie wysokości świadczeń

• Roszczenia socjalne są obowiązkiem państwa umieszczonym w konstytucji, stanowią o jego istnieniu i są naczelna zasadą.

Próba realizacji tych założeń w praktyce był PROGRAM GOTESBERSKI który zawierał postulaty:

• Ochrona wolności i godności, wyznania

• Wolny rynek + minimum socjalne

• Skodyfikowane prawo pracy

• Ustawodawstwo socjalne

• Państwo-opiekun

• Obowiązek zapewnienia porządku i minimum środków do godnego bytu

DEMOKRACJA SOCJALNA- opiera się na zasadach:

• Suwerenności narodu tj. władza musi posiadać legitymacje narodu

• Pluralizm społeczno-polityczny tj. musi istnieć wiele podmiotów w sferze organizacyjnej, społecznej, politycznej,

• Równouprawnienie- podmioty te musza mieć takie same prawa w sferze społ i polit, np. prawo do zawiązywania organizacji społecznych

• Własność prywatna, która zabezpiecza gwarancje socjalne

• Jednostka i jej prawa w centrum zainteresowań państwa.

W latach 50 w Austrii wprowadzono w życie program zw. PARTNERSTWEM SOCJALNYM polegający na łagodzeniu konfliktów pomiędzy kapitałem a prawem. Opierał się na partnerstwie związków zawodowych i pracodawców oraz Komisji parytetowej Cen i Płac. Każdy projekt ustawodawstwa mógł być komentowany i nadzorowany przez zw zaw i pracodawców. Struktura rozbudowana od poziomu centralnego do lokalnego (w poszczególnych fabrykach). Pracodawcy mieli konsultować swoje decyzje z pracownikami.

4. funkcje państwa aktywnego

Interwencjonizm gospodarczy polega na:

• zachowanie odpowiedniego poziomu produkcji, który będzie zapewniał dobrobyt (państwo musi kontrolować jakie jest zapotrzebowanie na produkty i zapewnić ich wystarczająca ilość)

• planowanie gospodarcze: państwo uzupełnia i chroni wolna konkurencję przed monopolami i kartelami, Instrumentem ma być budżet ramowy, samo państwo nie może być monopolistą bo zaburzy równowagę ale jest uczestnikiem rynku

• planowanie ma przejawiać się w inwestycjach, które maja z kolei doprowadzić do pełnego zatrudnienia

• planowanie nie odbywa się stale ale tylko w przypadkach gdy równowaga rynku jest zachwiana

• MIX EKONOMICZNY: własność prywatna pomieszana z własnością społeczną

• Sprawiedliwa redystrybucja podatków finansuje świadczenia dla ubogich

• Gospodarka ma wspierać wolność pozytywną która istnieje tylko w warunkach dobrobytu

5. system wartości Trzeciej Drogi

III droga- system wartości

Anthony Giddens <”Odnowa socjaldemokracji”> w rozdziale „państwo inwestycji społecznych” dokonał konfrontacji społeczno-ekonomicznej wizji „odnowionej socjaldemokracji europejskiej”. System wartości oraz program Nowej Trzeciej Drogi zawierały następujące hasła:

WARTOŚCI:

- równość

- ochrona słabych

- wolność jako autonomia

- nie ma praw bez obowiązków

- nie ma autorytetu bez demokracji

- kosmopolityczny pluralizm

- filozoficzny konserwatyzm

PROGRAM:

-radykalne centrum

- nowe państwo demokratyczne (państwo bez wrogów)

- aktywne społeczeństwo obywatelskie

- demokratyczna rodzina

- nowa gospodarka mieszana

- równość jako włączenie

- pozytywny system świadczeń socjalnych

- państwo inwestycji społecznych kosmopolityczny naród

- kosmopolityczna demokracja

Nowa gospodarka mieszana wg. Giddensa polegała na współistnieniu rynku i państwa, a właściwie podporządkowaniu rynku państwa i/lub współistnieniu sektora prywatnego i państwowego.

Równość - Giddens uważał, że nie można redukować równości, do równości szans interpretowanej w duchu zasady czysto merytokratycznej. Chodzi o to, że wg. Giddensa niektórzy będą musieli zejść na niższe szczeble drabiny społecznej, aby inni mogli się wspiąć wyżej. Równość należy rozumieć jako „inkluzję” (włączenie ludzi zmarginalizowanych, wykluczonych społecznie). Giddens uważa, że wykluczenie połączy oba bieguny społeczeństwa, np. Bogatych i biednych.

Państwo - Giddens akceptuje duńskie doświadczenie modelu państwa, wysoce konparacyjnego, określanego jako negocjacyjne. Podstawową sprawą jest wyjście poza sztywny schemat dwubiegunowości sektora państwowego ni prywatnego i wypełnienie go społecznym kapitałem, wspartym poprzez rozbudowany wolontariat.

Twórcą koncepcji Nowej Trzeciej Drogi był Tony Blair. Koncepcja ta czerpie siłę z łączenia dwóch wielkich nurtów myśli centrolewicowej - demokratycznego socjalizmu i liberalizmu - jednakże celem ostatecznym jest coś mało określonego - otwarte, sprawiedliwe społeczeństwo dobrobytu.

6. kosmopolityczny pluralizm

7. redefinicja wolności pozytywnej

8. demokracja dialogowa

Demokracja dialogowa w interpretacji Gidensa

Demokrację dialogową można postrzegać w czterech obszarach:

PIERWSZY OBSZAR

Życie prywatne - Giddens uważa, że oderwanie od tradycji i poszerzona refleksyjność zmieniają istniejący wcześniej charakter małżeństwa, płciowości, przyjaźni, relacji między rodzicami i dziećmi oraz więzi pokrewieństwa.

W życiu prywatnym im bardziej rozwija się społeczeństwo posttradycyjne, tym większa jest dążność do tego, co można nazwać „czystym związkiem” w relacjach seksualnych, w małżeństwie i rodzinie. „Czysty związek” należy rozumieć jako typ idealny w sensie socjologicznym.

Między „czystym związkiem” a demokracją dialogową występuje ścisła więź. Dialog między jednostkami podchodzącymi do siebie wzajemnie jak do równych sobie jest cechą transakcyjną, kluczową dla ich wzajemności.

W relacji rodzic-dziecko, władza rodzicielska staje się tutaj w istocie posttradycyjna: nie jest ona już dłużej danym faktem życia zarówno dla rodziców, jak i dla dzieci, ale po obu stronach jest czynnie negocjowana. Dziecko i rodzic odnoszą się do siebie wzajemnie poniekąd jak równi sobie, nawet jeśli empirycznie rodzic sprawuje większą władzę. Jest to związek konfrontycznej władzy przetargowej.

DRUGI OBSZAR

Rozpowszechnianie się ruchów społecznych i grup samopomocowych.

Grupy i ruchy te wyrażają podwyższoną refleksyjność, nie muszą stawiać sobie demokratycznych celów. Na czele ruchów społecznych stoją demagodzy, którzy mogą stwarzać masową identyfikację emocjonalną będącą wręcz antytezą demokracji dialogowej.

Niektóre ruchy społeczne i grupy samopomocowe dają początek wpływom demokratyzacyjnym dzięki samej formie swej społecznej organizacji (np. anonimowi alkoholicy). Ruchy społeczne, a szczególnie grupy samopomocowe, mogą odegrać czołową rolę w demokratyzowaniu licznych obszarów (SUBPOLITYKA Urlicha Beck'a). Samopomoc tu oznacza poszerzenie autonomii.

TRZECI OBSZAR

Scena organizacyjna.

Biurokracja jest najbardziej efektywną formą organizacji, ponieważ skupia informację i władzę na szczycie. Ta forma organizacji obecnie nie zanika, niektórzy uważają, że nastąpi masowe przejście do zcentralizowanych i bardziej elastycznych systemów władzy.

Organizacja postiurokratyczna może zarówno organizować refleksyjność społeczną, jak i znaczenie efektywniej niż system nakazowy odpowiedzieć na sytuację wytworzonej niepewności. Organizacje zbudowane w kategoriach czynnego zaufania z koniecznością zrzucają z siebie odpowiedzialność i zależą od poszerzonej przestrzeni dialogu. „Organizacja oparta na odpowiedzialności” uznaje, że refleksyjność stwarza powrót to potrzeby wiedzy lokalnej, nawet, jeśli wiedza ta nie jest tradycyjna.

CZWARTY OBSZAR

Większy, globalny porządek

Domena demokracji dialogowej odnosi się do większego, globalnego porządku. Na początku wpływy demokratyzacyjne rozumiano w konwencjonalnych kategoriach teorii stosunków międzynarodowych.

Formy demokracji przedstawicielskiej zaistnieją globalnie. Heldowski model demokracji kosmopolitycznej uznaje ustanowienie regionalnych parlamentów obejmujących całe kontynenty i odpowiadających przed najwyższą władzą narodów Zjednoczonych.

Bez zaawansowania demokracji dialogowej organizacje stałyby się podatne na takie same ograniczenia jak systemy liberalno-demokratyczne zbudowane na szczeblu państwa.

Na poziomie globalnym demokracja dialogowa implikowałaby demokratyzowanie demokracji, a ponadto rozwijanie innych mechanizmów dialogowych, które obejmowałyby działania ruchów społecznych i grup samopomocowych o zasięgu globalnym.

POSTINDUSTRIALIZM

1. polityczno-ustrojowe skutki dyspersji władzy i własności w ujęciu Berle i Means

Koncepcja rozdziału i dyspersji władzy i własności wg Barlea i Meansa.

Władza jest zgodna z naturalnym porządkiem - tak w wymiarze jednostkowym, jak i społecznym.

Barl i Means uważają, że:

- Władza wprowadza porządek, harmonię; dążenie do ładu (porządku) jest czymś normalnym.

- Władza jest zawsze niezmiennie osobista - władza nie może być sprawowana przez grupę (społeczeństwo) zawsze ktoś realnie sprawuje władzę

- Władza jest sprawowana przy użyciu instytucji

- Władza opiera się zawsze na jakiejś filozofii, myśli. System idei powinien być dopasowany do społeczeństwa

- Władza zawsze funkcjonuje w otoczeniu społecznym i odwołuje się do sfery odpowiedzialności

Różne formy tego samego zjawiska społecznego to wg. Barlea i Maensa władza i własność. Władza może przechodzić we własność. Własność można rozproszyć.

Ewolucja przebiega przez:

1. niepaństwowy system polityczny

2. niepaństwowy socjalizm

3. kolektywny kapitalizm (ma rozproszoną własność)

W technokratyzmie postulowano koncepcję „rozdziału władzy od własności”. Poprzez realizację tej koncepcji miało nastąpić ulepszenie „kapitalizmu ludowego” (kapitalizmu kolektywnego). Kapitalizm ludowy to nurt, który zakładał, że współczesność można i należy ulepszyć poprzez:

- złagodzenie następstw koncentracji własności i władzy. Kapitalizm ludowy, to ustrój gdzie:

• istnieje własność rozproszona

• nie ma podziału na właścicieli kapitału i klasy pracujące.

Zwolennicy koncepcji „rozdziału władzy i własności” twierdzą, że poprzez zwiększenie liczby właścicieli akcji stopniowo dokonuje się „demokratyzacja własności”. Kapitalizm ludowy ma być ustrojem, gdzie głównie istnieje „własność rozproszona” i nie ma podziału na właścicieli kapitału i klasy pracujące bowiem rzekomo wszyscy stać się mogą kapitalistami, kupując pewną ilość akcji kapitałowych. Jest to wizja rozproszenia własności prywatnej - dyspersji władzy i własności.

Punktem wyjścia w teorii własności Berl'a propagatora kapitalizmu ludowego jest proces oddzielenia się funkcji zarządcy od funkcji właściciela w monopolistycznej fazie rozwoju produkcji kapitalistycznej. Berl uznał, że akcjonariusze (rentierzy) stopniowo przystosowują się do skali wartości zarządców, dobrowolnie zrezygnują z władzy ekonomicznej oraz zgodzą się na dominację zarządców.

Berl i Means twierdzili, że pod wpływem spółek akcyjnych następuje ewolucja ekonomiczna. Od „systemu fabrycznego” do „systemu korporacji”, a istotą tej przemiany jest „rozszczepienie atomu własności” we współczesnych korporacjach. Kontrola nad środkami produkcji należy do administracji, właściciele mogą praktycznie wywierać wpływ na produkcję tylko przez rynek kapitałowy.

Berl twierdzi, że zanikanie związku między władzą a własnością oznacza, głównie rezygnację właścicieli akcji z bezpośredniego i dyrektywnego udziału w sprawowaniu władzy ekonomicznej. Jego zdaniem ekonomiczna władza właścicieli akcji sprowadza się do:

1. otrzymywania dywidendy

2. otrzymywania swej części własności poprzez sprzedaż akcji i wycofanie się ze spółki

3. prawa głosowania na zgromadzeniu akcjonariuszy.

Ponadto Berl twierdzi, że układ władza -własność :

- nigdy nie jest statyczny, istnieje stała tendencja do zmian. Każde skupienie władzy rozprasza się i zmierza do przekształcenia się w posiadanie własności. Każde skupienie posiadanej własności ma tendencję do przechodzenia we władzę

- gdy władza lub własność osiągają stan skoncentrowania, rozpoczyna się proces przeciwny,

- najbardziej efektywna lub produktywna (tzn. społecznie użyteczna) faza w dynamice władzy i własności występuje wtedy, gdy istnieje równowaga pomiędzy skłonnością do posiadania własności i skłonności do sprawowania władzy.

2. Klasa próżniacza Veblena

Zmiany struktury społeczeństwa wg. teoretyków technokratyzmu

Th. WEBLEN podzielił społeczeństwo na dwie klasy:

1. klasę próżniaczą, wymierającą na skutek postępu technicznego, której cechami są hedonizm, pogoń za zyskiem, marnotrawstwo potencjału surowcowego i intelektualnego, jakie posiada społeczeństwo -nazwał ich pasożytami.

2. klasa ludzi dobrej roboty, która ma bezpośredni związek z produkcją, zarządzaniem. Ludzie ci kierują się dobrem społecznym, myślą w kategoriach solidarystycznych. Grupa ta to: inżynierowie, technicy, administratorzy i kierownicy produkcji.

H. SAINT-SIMON określił świadomości społeczeństwa technokratycznego:

- poprzez apel do świadomości społeczeństwa skłoni się go do oddania władzy w ręce inżynierów, technokratów (ludzi Industrii);

- inżynierowie i technicy skupia się w Radzie Newtona i stworzą na ziemi Nowego Boga - technologię;

- centralną postacią miał być parlament złożony z trzech Izb:

1. Izby twórczej (inżynierowie, technicy, poeci i artyści)

2. Izby Ocen (matematycy, fizycy)

3. Izby Wykonawczej (kierownicy wielkich zakładów przemysłowych)

- najwyższą władzę mają sprawować ludzie Industrii i kierownicy wielkich zakładów. Artyści przy pomocy środków wyrazu mieliby przekonywać do nowej władzy, oraz wyrabiać życzliwe postawy dla ludzi techniki.

- społeczeństwo miało być silne schierarchizowane. Ponieważ naczelną zasadą określającą pozycję w tym społeczeństwie miały być:

- wiedza

- kompetencje

- umiejętności

Wiliam SMYTH - twórca teorii technokratyzmu określił technokracje jako:

• rządy ludzi, sprawowane za pośrednictwem jego sług (inżynierów i techników)

Problematyka władzy i własności w teorii ,,klasy próżniaczej'' T.H. Veblena i ,,rewolucji menażerów'' J. Burnhama

W technokratyzmie postulowano koncepcje „rozdziału władzy od własności"

Poprzez realizację tej koncepcji miało nastąpić ulepszenie „kapitalizmu ludowego" (inaczej „kapitalizmu

kolektywnego. „Kapitalizm ludowy" to nurt, który zakładał, iż współczesny można i należy ulepszyć poprzez:

- złagodzenie następstw koncentracji własności i władzy.

Zwolennicy koncepcji „rozdziału władzy i własności" twierdzą, ze przez zwiększenie liczby właścicieli akcji, stopniowo dokonuje się „demokratyzacja własności".

„Kapitalizm ludowy" ma być ustrojem, gdzie głównie istnieje „własność rozproszona" i me ma podziału na właścicieli kapitału i klasy pracujące, bowiem rzekomo wszyscy mogą stać się kapitalistami, kupując pewną ilość akcji kapitałowych.

Jest to wizja rozpowszechnienia własności prywatnej

Punktem wyjścia teorii własności Adolfa BERLE'A propagatora kapitalizmu ludowego" jest: proces oddzielenia się funkcji zarządcy od funkcji właściciela w monopolistycznej fazie rozwoju produkcji kapitalistycznej. Zagadnienie stosunku między własnością a władza ekonomiczna wyłoniło się na skutek burzliwego rozwoju spółek akcyjnych.

A. BERLE'A zakwestionował tezę Thorsteina VEBLENA o: sprzeczności między właścicielami oraz zawodowymi zarządcami. BERŁEM uznał, że akcjonariusze stopniowo przystosowują się do skali wartości zarządców i dobrowolnie zrezygnują z władzy ekonomicznej, oraz że zgodzą się na dominację zarządców w życiu gospodarczym.

A. BERLE i Gardiner MEANS twierdzili, że: pod wpływem spółek akcyjnych następuje ewolucja ekonomiczna od „systemu fabrycznego" do „systemu korporacji", a istotą tych przemian jest ..rozszczepienie atomu własności". We współczesnych korporacjach „kontrola nad środkami produkcji, należy do administracji, a właściciele mogą praktycznie wywierać wpływ na produkcję tylko przez rynek kapitałowy".

BERLE twierdził, że zanikanie związku pomiędzy władzą a własnością, oznacza głównie rezygnację właścicieli akcji z bezpośredniego i dyrektywnego udziału w sprawowaniu władzy ekonomicznej.

Ponadto twierdził, że układ władza - własność:

- nigdy me jest statyczny;

- istnieje stała tendencja do zmian;,

- każde skupienie władzy rozprasza się i zmienia do przekształcenia się w posiadane własności;

~ każde skupienie posiadanej własności rozprasza się, ma tendencję do przechodzenia we władzę;

KONCEPCJA ROZDZIAŁU WŁADZY OD WŁASNOŚCI W ramach społeczeństw przemysłowych zrodził się na ich gruncie nowy typ władzy politycznej i ekonomicznej. Jego cechą wyróżniającą jest to, że podstawą władzy nie jest już ani własność, ani posiadanie społeczne, lecz wiedza, intelekt Jednostki, które są wykorzystywane w pełnionych przez mą działaniach. Twórca Technokratyzmu Wiliam SMYTH definiuje technokratyzm, jako rządy ludu sprawowane za pośrednictwem jego sług (inżynierów, techników). H.SAINT-SIMON twierdził, że wprowadzenie zasad naukowych, wyeliminuje arbitralną władzę ludzi Mówił, że kończy się epoka kierowania i rządzenia ludźmi, a zaczyna się epoka władania rzeczami.

Adotf BERLE i Gardiner MEANS stworzyli koncepcję oddzielenia się władzy od własności, tj. ..demokratyzacja własności", która była hasłem do ulepszenia „kapitalizmu ludowego" inaczej „kapitalizmu kolektywnego". Demokratyzacja własności dokonuje się przez zwiększenie liczby właścicieli akcji. Zdaniem tych dwóch technokratów, emancypacja profesjonalnych zarządców i przejmowanie przez nich władzy od kapitalistów jest-zjawiskiem pozytywnym, gdyż prowadzi do podporządkowania aktywności gospodarczej interesom społecznym. A.BERLLE zakwestionował tezę Thorsteina YEBLENA: o sprzeczności między właścicielami, a zawodowymi zarządcami. Uznał, ze akcjonariusze - rentierzy stopniowo przystosowują się do skali wartości zarządców i dobrowolnie zrezygnują z władzy ekonomicznej oraz to, że zgodzą się oni na dominację zarządców i państwowej biurokracji w życiu gospodarczym.

A. BERLE i G MEANS postawili tezę, iż menadżerowie, zarządcy, realnie przejmują władzę ekonomiczną^ od właścicieli kapitału akcyjnego.

A. BERLE twierdził, że układ władza - własność:

- nigdy nie jest statyczny, istnieje stała tendencja do zmian;

~ każde skupienie władzy rozprasza się i zmienia do przekształcenia się w posiadane własności;

- każde skupienie własności rozprasza się, ma tendencję do przechodzenia we władzę;

- gdy władza lub własność osiągają stan skoncentrowania, rozpoczyna się proces przeciwny (zgromadzona władza zaczyna się rozdrabniać i zmierza ku fazie własności, a skoncentrowana własność zmierza ku wysokiemu zorganizowaniu i poprzez to ku fazie władzy;

- najbardziej efektywna lub produktywna (tzn. społecznie użyteczna) faza w dynamice władzy i własności występuje wtedy, gdy istnieje równowaga pomiędzy skłonnością do posiadania własności i skłonnością do sprawowania władzy.

REWOLUCJA MENADŻERÓW WG BURNHAMA. James BRRNHAM to przedstawiciel koncepcji technokratyzmu stworzonej przez Wiliama SMYTHA, wg którego technokratyzm to rządy ludzi sprawowane za pośrednictwem jego usług -> inżynierów, techników, specjalistów.

Technokratyzm -> to nazwa koncepcji zakładających powstanie nowego typu władzy ekonomicznej i politycznej, w których decydującą rolę odgrywaliby wybitni specjaliści (technicy, ekonomiści, socjologowie, menadżerowie), a tytułem do sprawowania władzy miała być wiedza specjalistyczna, w połączeniu zajmowaniem stanowisk, w których wiedza ta ma zastosowanie.

„The Menagerial Rewolution" ' 1941 r ~> koncepcja rewolucji menadżerów opierała się na przesłankach:

- procesie oddzielenia się władzy od własności (akcjonariat);

- emancypacji profesjonalnych zarządców (menadżerów);

- zanikania klasy właścicieli prywatnych;

- powstanie nowego typu ustroju -> kapitalizmu ludowego.

W opinii BURNHAMA „menadżeryzacja gospodarki" rodzi szereg negatywnych skutków, takich jak:

- niekontrolowany wyzysk ze strony menadżerów (czyli nowej klasy panującej);

- postępująca kontrola menadżerów nad wszystkimi sferami życia społecznego, politycznego i ekonomicznego;

- wyobcowanie władzy.

„Menadżeryzacja gospodarki" powoduje, że państwo staje się aktywnym podmiotem gospodarczym, wzrastają wpływy państwa w sferze gospodarczej, infrastruktura funkcjonowania społecznego (poczta, kolej) wstaje w całości zdominowana przez państwo. W związku z tym menadżerowie przejmują władzę po kapitalistach, wykazują ścisły związek w kontaktach z aparatem państwowym.

Wg BURNHAMA największy stopień menadżeryzacji osiągnął ZSRR.

Inżynierska i pluralistyczna wersja technokratyzmu. Problematyka elit władzy.

Twórcą nazwy “Technokracja" oraz autorem współczesnej wersji “inżynierskiej" był Wiliam SMYTH. W 1919 r wystąpił on z ostrą krytyką prezentował VEBLEN - twórca instytucjonalizmu, autor teorii "klasy próżniaczej" (1899 r.). Twierdził on, ze władza ludzi biznesu opiera się na instytucji "własności powierzonej", która pozwala na lokatę kapitału w działalność produkcyjną i czerpanie zysku bez osobistego udziału właściciela w procesie produkcji. Ludzie "biznesu" (klasa próżniacza) reprezentują kapitał włożony i dlatego utożsamiają się z celami komercjalnymi -mnożeniem zysków, a nie z celami produkcyjnymi, wykorzystują przemysł do osobistego bogacenia się, W odróżnieniu od właścicieli (ludzie ze "świata przemysłu") inżynierowie, technicy, zarządcy kierują się instynktem dobrej roboty, tzn. dążą do rozwijania postępu technicznego oraz zwiększenia wydajności pracy, jak również zaspokojenia potrzeb całego społeczeństwa. YEBLEN "przemysł" i "biznes" traktował jako dwa wzajemnie sprzeczne zjawiska. Uważał, że dla naprawy tego co złe wystarczy odsunięcie kapitalistów od wpływu na działalność przedsiębiorstw i przekazanie władzy w ręce "rad techników", które będą sterować wykorzystywaniem potencjału urządzeń produkcyjnych i siły roboczej. Inny zwolennik technokratyzmu James BURNHAM w 1941 r w swej pracy pt. "Rewolucja menadżerów" dowodził, że dokonuje się we współczesnym świecie rewolucja menadżerów ściśle związanych z państwem, która jest zjawiskiem negatywnym. Twierdził on, że .gospodarka menedżerska będąc gospodarką wyzysku. Menadżerowie dzięki swej pozycji, będą wyzyskiwać resztę społeczeństwa, jako ciało zespołowe. b.. Technokratyzm (ogólne pojęcie zawarte jest w każdym pytaniu). c.. Pojęcie i rola sektora usług we współczesnych koncepcjach technokratyzmu. W ramach społeczeństw przemysłowych zrodził się na ich gruncie nowy typ władzy politycznej i ekonomicznej. Jego cechą wyróżniającą jest to, że podstawą władzy nie jest własność, czy pochodzenie społeczne, lecz wiedza i intelekt jednostki, które zostają wykorzystane w pełnionych przez nią działaniach (socjolog, ekonomista, menadżer, psycholog). Twórca nazwy "technokratyzm" Wiliam SMYTH > określił "technokratyzm" jako - rządy ludu sprawowane za pośrednictwem jego sług, inżynierów i techników. Inny przedstawiciel "technokratyzmu" H.SAINT-SIMON twierdził, że; wprowadzenie zasad naukowych wyeliminuje arbitralną władzę ludzi. Decyzje bowiem będą od teraz zależne nie od kaprysów, czy subiektywnych ocen, lecz od obiektywnych> wymierającą na skutek postępu technicznego, której cechami są hedonizm, pogoń za zyskiem, marnotrawstwo potencjału surowcowego i intelektualnego, jakie posiada społeczeństwo -nazwał ich pasożytami.

klasa ludzi dobrej roboty, która ma bezpośredni związek z produkcją, zarządzaniem. Ludzie ci kierują się dobrem społecznym, myślą w kategoriach solidarystycznych. Grupa ta to: inżynierowie, technicy, administratorzy i kierownicy produkcji.

H. SAINT-SIMON określił świadomości społeczeństwa technokratycznego:

- poprzez apel do świadomości społeczeństwa skłoni się go do oddania władzy w ręce inżynierów, technokratów (ludzi Industrii);

- inżynierowie i technicy skupia się w Radzie Newtona i stworzą na ziemi Nowego Boga - technologię;

- centralną postacią miał być parlament złożony z trzech Izb:

1. Izby twórczej (inżynierowie, technicy, poeci i artyści)

2. Izby Ocen (matematycy, fizycy)

3. Izby Wykonawczej (kierownicy wielkich zakładów przemysłowych)

- najwyższą władzę mają sprawować ludzie Industrii i kierownicy wielkich zakładów. Artyści przy pomocy środków wyrazu mieliby przekonywać do nowej władzy, oraz wyrabiać życzliwe postawy dla ludzi techniki.

- społeczeństwo miało być silne schierarchizowane. Ponieważ naczelną zasadą określającą pozycję w tym społeczeństwie miały być:

- wiedza

- kompetencje

- umiejętności

Wiliam SMYTH - twórca teorii technokratyzmu określił technokracje jako:

• rządy ludzi, sprawowane za pośrednictwem jego sług (inżynierów i techników).

INŻYNIERSKA WERSJA TECHNOKRATYZMU Twórcą nazwy „Technokracja" oraz autorem współczesnej wersji „inżynierskiej" był Wiliam SMYTH. W 1919 r wystąpił on z ostrą krytyką wielkiej burżuazji, zarzucając pasożytnictwo, marnotrawienie potencjału wytwórczego przedsiębiorstw oraz powodowanie kryzysów gospodarczych. Środkiem naprawy wg SMYTHA winno być zastąpienie rządów burżuazji - rządami technokracji, przez co uważał on „rządy łudzą" realizowane za pośrednictwem jego usług: naukowców i inżynierów.

Pogląd zbliżony do SMYTHA prezentował VEBLEN - twórca instytucjonalizmu, autor teorii „klasy próżniaczej" (1899 r.). Twierdził on, ze władza ludzi biznesu opiera się na instytucji „własności powierzonej", która pozwala na lokatę kapitału w działalność produkcyjną i czerpanie zysku bez osobistego udziału właściciela w procesie produkcji.

Ludzie „biznesu" (klasa próżniacza) reprezentują kapitał włożony i dlatego utożsamiają się z celami komercjalnymi -mnożeniem zysków, a nie z celami produkcyjnymi, wykorzystują przemysł do osobistego bogacenia się, W odróżnieniu od właścicieli (ludzie ze „świata przemysłu") inżynierowie, technicy, zarządcy kierują się instynktem dobrej roboty, tzn. dążą do rozwijania postępu technicznego oraz zwiększenia wydajności pracy, jak również zaspokojenia potrzeb całego społeczeństwa.

YEBLEN „przemysł" i „biznes" traktował jako dwa wzajemnie sprzeczne zjawiska. Uważał, że dla naprawy tego co złe wystarczy odsunięcie kapitalistów od wpływu na działalność przedsiębiorstw i przekazanie władzy w ręce „rad techników", które będą sterować wykorzystywaniem potencjału urządzeń produkcyjnych i siły roboczej.

Inny zwolennik technokratyzmu James BURNHAM w 1941 r w swej pracy pt. „Rewolucja menadżerów" dowodził, że dokonuje się we współczesnym świecie rewolucja menadżerów ściśle związanych z państwem, która jest zjawiskiem negatywnym. Twierdził on, że .gospodarka menedżerska będąc gospodarką wyzysku. Menadżerowie dzięki swej pozycji, będą wyzyskiwać resztę społeczeństwa, jako ciało zespołowe.

3. główne założenia postindustrializmu

4. luka kulturowa, technostruktura i teoria Galbraighta

Teoria elit w nowym państwie przemysłowym J.K. Galbraitha.

I model społeczeństwa przemysłowego J.K. Galbraitha.

Zawarty w „THE NEW INDUSTRIAL STALE” w 1945r.

Współczesna gospodarka amerykańska składa się z dwóch sektorów:

• wielkie korporacje „system planowania”,

• drobne i średnie indywidualne przedsiębiorstwa - „system rynkowy”.

Celem dojrzałej korporacji nie może być maksymalizacja zysku, ale wzrost gospodarczy firmy. Korporacja może realizować swe cele tylko przez planowanie gospodarcze, a nie walkę konkurencyjną. Planowanie gospodarcze staje się więc sposobem działania korporacji oraz cechą funkcjonowania całości systemu ekonomicznego. Planowanie gospodarcze jest możliwe jeśli korporacja jest zdolna do kontrolowania cen zbytu i zaopatrzenia, współdziałanie państwa zapewnia stały wzrost siły nabywczej konsumentów, a system zorganizowanej perswazji kieruje ich zachowaniem i wydatkami. W miarę wzrostu skali produkcji stosowanie coraz bardziej skomplikowanej technologii i przedłużanie się czasu inwestycji, jednostka pozostaje być zdolna do sprawowania władzy ekonomicznej, kierowania całością przedsiębiorstwa. Władza nad kapitałem musi być sprawowana kolektywnie, a więc przechodzi w ręce technostruktury. Nie jest to sprawa woli lub ambicji, lecz konieczności. Najwygodniejszą formą sprawowania władzy przez technostrukturę jest korporacja. Przez przejęcie władzy nad kapitałem korporacji stały się cele technostruktury, a nie cele właścicieli. Determinizm prowadzi do usunięcia z pola zainteresowania własności środków produkcji przez sprowadzenie jej do roli czynnika nieistotnego, który nie może zapewnić ani władzy nad kapitałem, ani realizacji celów właściciela. Cele członków technostruktury to pieniężna rekompensata za wysiłek. Wzrost firmy jest celem uniwersalnym. Technostruktura broni swej władzy, wewnętrznej autonomii i autonomii działań. Autonomia technostruktury jest środkiem realizacji celów. Czynniki zewnętrzne, których ingerencje niszczą (w określonych sytuacjach) autonomię technostruktury, to głównie akcjonariusze przedsiębiorstwa, związki zawodowe i państwo lub instytucje gospodarki publicznej. W dojrzałej korporacji władza akcjonariuszy musi być sprowadzana do minimum dla dobra firmy.

Technostruktura zachowuje cały ceremoniał głosowania, zabiegania o poparcie akcjonariuszy. Akcjonariusze zachowują swój wpływ tylko wtedy, gdy są członkami technostruktury i biorą bezpośredni udział w jej pracach.

W polityce korporacji chroniącej autonomię technostruktury przed ingerencją właściciela wg Galbraitha trzeba stosować:

• wypłacanie akcjonariuszą rosnących lub nie malejących dywidend. Powinny one być zadawalające a nie maksymalne;

• zwiększanie udziału kapitałów obcych, pożyczonych w stosunku do kapitału własnego;

• zwiększania samofinansowania jako sposobu akumulacji kapitału własnego, zwiększenie kapitału własnego przedsiębiorstwa w stosunku do wartości nominalnej kapitału zakładowego.

Galbraith neguje istnienie eksploatacji pracy. Dla niego podstawową formą własności prywatnej jest akcyjna własność kapitału.

Występuje jako władza:

• Skoncentrowana - główne pakiety kontrolne. W zależności od statusu spółki akcyjnej, wymagającej zwykłej lub kwalifikowanej większości głosów, pakiety kontrolne akcji muszą być większe lub mniejsze. Coraz rzadziej zdarza się, aby pakiet kontrolny miał jeden akcjonariusz. Nie są one zawsze stałe, dla określonych celów muszą być kompletowane. Posiadanie ich często umożliwia wejście do technostruktury. Strategiczne stanowiska w firmie są obsadzane przez jej akcjonariuszy.

• Rozproszona - posiadacz 1% akcji firmy nie może narzucić jej swojego zadania, lecz spełniając funkcje wysokiego urzędnika w jakiejś firmie, działa na rzecz interesów firmy. Posiadacz akcji nie musi lub nawet nie może pełnić operatywnych funkcji we własnym przedsiębiorstwie. Sprawuje on funkcje publiczne lub partyjne.

Skoncentrowana i rozproszona akcyjna własność kapitału odgrywa jednakowo ważną rolę - realizuje monopolistyczne posiadanie środków produkcji - monopol klasy.

Korporacja gwarantuje pewność posiadania, uzależnia własność od indywidualnych umiejętności i szczęścia.

Autonomia technostruktury jest w rzeczywistości autonomią korporacji, tj. takiej organizacji kapitału, przy której czynnikiem integrującym nie jest zdolność procesów produkcji lecz jedność posiadania kapitału zakładowego firmy. Naczelna dyspozycja gospodarcza spoczywa w rękach stałych posiadaczy akcji przedsiębiorstwa, zajmujących w firmie znaczące stanowiska. Wypłacanie zadowalających dywidend akcjonariuszom ma stanowić barierę ochronną dla autonomii i technostruktury.

Kolejny paradoks w tezie Galbraitha o barierze ochronnej zapewniającej autonomię technostrukturze, a stworzona z kapitałów pożyczonych. Jeszcze silniejszą barierą przeciwko integracji akckonariuszy ma być samofinansowanie. Polega ono na zwiększaniu kapitału własnego za pomocą akumulacji zysków z działalności gospodarczej lub zysków ze sprzedaży akcji.

W każdej spółce akcyjnej wartości firmy dodatkowej dzieli się na:

• zysk przedsiębiorstwa nie podzielony;

• zysk przedsiębiorstwa do podziału przeznaczony do wypłaty dywidendy.

Zyski przedsiębiorstwa przeznaczone są do finansowania inwestycji nie podlega niektórym rygorom podatkowym i tworzą główne źródło przyrostu kapitałów własnych. Drugim źródłem kapitałów własnych jest emisja nowych akcji, które sprzedawane są na giełdzie lub z zorganizowanym przez bank obrocie papierami wartościowymi, powiększają kapitał zakładowy przedsiębiorstwa do wysokości nominalnej wartości sprzedaży akcji. Zysk ze sprzedaży akcji powstaje wskutek różnicy ceny rynkowej i jej wartości nominalnej - kiedyś nazywano to zyskiem założycielskim. Decyzje dotyczące operacji papierami wartościowymi są decyzjami właścicieli dysponującymi kapitałem przedsiębiorstwa, a nie technostruktury. W zależności od tych decyzji nowe akcje mogą być rozprowadzane także w postaci akcji gratisowych. Nowe akcje mogą być również rozprowadzane po cenie minimalnej lub po cenie wyższej od ceny rynkowej, ale też wśród posiadaczy trwałych pakietów akcji. Prawo do nabycia akcji własnego przedsiębiorstwa.

W obrocie giełdowym akcje uzyskują cenę rynkową, która staje się wizytówką firmy, miernikiem jej powodzenia.

System planowania wielkich korporacji.

Planowanie jest wewnętrznie związane z czasem zaangażowania kapitału, nowoczesnymi technologiami i kwalifikacjami ludzi. Rynek w warunkach nowoczesnej technologii odmawia posłuszeństwa. Korporacja dąży do zastąpienia rynku planowaniem, rozwijając system umów długoterminowych.

Kontakty wielkich firm eliminują niepewność i ryzyko. Wg Galbraitha rynek zastępują różne formy integracji pionowej - łączenie firm.

Następnym elementem kierowania jest kontrola cen, jest ona niezbędna ale niewiele daje bez możliwości zapewnienia odpowiednich rozmiarów popytu na produkty korporacji. Osiąga się to dzięki sztuce kierowania wydatkami klienta i współdziałaniu z państwem. Sztuka ta dotyczy wyłącznie przyrostów siły roboczej. Warunkiem wstępnym jest znajomość czasu i wielkości tego przyrostu.

Nieracjonalnym działaniom człowieka ekonomicznego można przeciwstawić w społeczeństwie kapitalistycznym racjonalne działania ludzi i techniki i nauki, jeśli zdołają oni wyzwolić się spod wpływów mądrości konwencjonalnej.

Pojęcie i główne przejawy luki kulturowej wg J.K. Galbraitha.

Marsz wydarzeń wyprzedza zmiany idei. Poznanie nowych zjawisk i uzyskanie nowych informacji potrzebnych do kształtowania się nowych idei wymaga czasu. Opóźniają je siły konserwatyzmu i inercji. Opóźnienie to w pewnym momencie przybiera postać luki kulturowej (opóźnienie wobec technicznych i organizacyjnych możliwości społecznych).

Im szybszy marsz wydarzeń tym większa luka i bardziej odczuwalne są skutki w postaci nieracjonalnych działań ludzi, instytucji i całego społeczeństwa. Współczesne technologie to zastosowane naukowo zorganizowanej wiedzy do działań praktycznych.

5. społeczeństwo postindustrialne Bella

Społeczeństwo postindustrialne wg Bella - to społeczeństwo w najbardziej rozwiniętych krajach. Takie społeczeństwo będzie zawsze zamożne, średni dochód na głowę od 4-20tysięcy dolarów, czas pracy do 4 dni w tygodniu oraz urlop wypoczynkowy 13 tygodni rocznie.

W społeczeństwie postindustrialnym zaczynają dominować usługi. Wg Bella najbardziej istotną w społeczeństwach postindustrialnych będzie polityka, która będzie narzędziem tworzenia standardu.

Cechy społeczeństwa postindustrialnego:

- w sferze gospodarczej dominujące miejsce zajmujące przez produkcję dóbr zajmą usługi

- w sferze ról zawodowych występować będzie dominacja specjalistów techników, naukowców oraz przedstawicieli wolnych zawodów

- źródłem innowacji technologicznych oraz polityki społecznej nie będą jak dotąd mniej lub bardzie przypadków wynalazki i przedsięwźięcia dokonywane metodą prób i błędów, lecz skodyfikowana wiedza technologiczna

- społeczeństwo postindustrialne będzie nastawione na kontrolę technologii oraz na planowanie rozwoju technologicznego

- w sferze podejmowania decyzji ukształtuje się nowa „technologia intelektualna”

Zmiany zachodzące w: strukturze zatrudnienia, charakterze oraz organizacji nauki i technologii, strukturze wewnętrznej oraz w szerszej roli społecznej wielkiej korporacji, zarządzaniu gospodarką i wnowoczesnych narzędziach planowania, jak również w strukturze władzy.

Różnica między społeczeństwem tradycyjnym a postindustrialnym polega na zmianie głównych instytucji wokół której zorganizowane są pozostałe instytucje rządzące życiem społecznym. W społeczeństwie tradycyjnym była to własność prywatna a w postindustrialnym jest to usystematyzowana wiedza teoretyczna. Towarzyszą temu zjawiska przesądzające o charakterze społeczeństwa postindustrialnego:

- wzmacnia ono rolę nauki i wartości poznawczej

- zwiększając technologiczny charakter procesów podejmowania decyzji bardziej bezpośrednio wciąga naukowców ekonomicznych do procesów politycznych

- wpływa na zmianę tradycyjnego charakteru zajęć pogłębia tendencję do biurokratyzacji

- stwarza problem stosunku między inteligencją techniczną a humanistyczną

Pojawia się nowa klasa specjalistów-naukowcy, technicy, etc-merytokracja. W społeczeństwie postindustrialnym jest ona klasą dominującą, ale nie sprawuje efektywnej władzy. Nie są w stanie sami wykonywać celów i wartości społecznych. Społeczeństwo postindustrialne będzie zamożne ale nie będzie społeczeństwem obfitości. Niedostatki związane z rosnącymi kosztami niezbędnego uzyskiwania informacji, koordynacji, planowanie. Niedostatki czasu. Ograniczenie wydajności pracy, inflacja, pogorszenie pozycji dóbr amerykańskich na rynkach światowych-ograniczeniewzrostu. Dokonywanie szerszych nie tylko ekonomicznych wyborów. Zmiany w sposbie oceniania działalności społecznej i gospodarczej. Utworzenie systemu rozliczeń społecznych, który poszerzyłby tradycyjną koncepcję kosztów i korzyści.

Wykorzystanie społecznych zasobów w 4 dziedzinach:

- obliczanie społecznych kosztów i czystych zysków innowacji

- obliczanie bolączek społecznych

- stworzenie budżetów skuteczności w dziedzinach określonych potrzeb społecznych

- uzyskanie wskaźników pozwalających na maksymalne zwiększenie możliwości ekonomicznych

Wyznaczenie celów i określenie potrzeb sprawia, że społeczeństwo postindustrialne będzie społeczeństwem komunalnym. Wykształcenie będzie miernikiem pozycji społecznej.

Bell pojecie i zadania sprawiedliwej merytokracji

W społeczeństwie postindustrialnym pojawi się nowa klasa społeczna składająca się z naukowców specjalistów i techników kapitalistów - merytokracja, która zastępuje miejsce właścicieli środków produkcji i w społeczeństwie postindustrialnym będzie dominującą klasą społeczną. Merytokracja nie będzie sprawować jednak efektywnej władzy lecz instytucje polityczne. Specjaliści mogą skutecnie rozwiązywać problemy doboru środków prowadzących do realizacji określonych celów, nie są jednak w stanie samodzielnie wyznaczyć tych celów oraz wartości społecznych. To decydujące w sensie społecznym zadanie będzie spoczywać na instytucjach politycznych; wobec których specjaliści będą spełniać rolę służebną.

Merytokracja - ludzie posiadający wiedzę, kompetencje i zdolności oraz kształcący je dalej-człowiek wykształcony. Merytokracja wspomaga politykę, wskazują, jak przygotować odpowiednie standardy.

Merytokracja sprawiedliwa wg Bella - prawo każdego człowieka do godności i dóbr. Należy zredukować zróżnicowanie w systemie pracy i płacy. Nie powinno to jednak prowadzić do egaliterazmu, w sferze płac. Powinna być równość szans, a nie równość wyników. Maksymalna otwartość społeczeństwa. Społeczeństwo komunalne jest idealnym tworem. W społeczeństwie tym dobra, usługi będą rozprowadzane przez państwo, a nioe przez rynek. Społeczeństwo będzie objęte coraz większymi uprawnieniami. Społeczeństwo bedzie musiało coraz bardziej zajmować się takimi problemami jak: opieka zdrowotna, kształcenie,środowisko, usługi publiczne, zwalczanie przestepczości, rozwiązywanie różnych problemów społecznych, opieka nad rozwojem kultury oraz umożliwienie pełnego udziału w życiu społecznym grupom dotychczas dyskryminowanym lub pozostającym na marginesie. Słowem, społeczeństwo to bedzie musiało na nowo podjąć problem równości i sprawiedliwości.Koncepcja Spawiedliwej merytokracji wg Bella bedzie realizowała następujące cele:

- Każdy człowiek powinien mieć prawo do szacunku i nikt nie powinien być dyskryminowany z powodu swego koloru skóry, skłonności seksualnych lub innych cech osobowościowych

- należy zredukować budzące zawiść zróżnicowanie systemu płac i pracy, w których wyniku jedni są opłacani od ilości wyprodukowanych dóbr lub od godziny pracy, inni zaś otrzymują stałą miesięczną lub roczną pensję

- każdy człowiek powinien mieć prawo do podstawowych usług oraz dochodów, gwaranujących mu odpowiednie mieszkanie, opiekę zdrowotną itp.. Jest to kwestia poczucia bezpieczeństwa oraz godności ludzkiej, toteż musi być ona głównym przedmiotem zainteresowania społeczeństwa.

- Nie należy narzucać sztywnego ideologicznego egalitaryzmu we wszystkich sprawach, zwłaszcza jeśli stałoby to w sprzeczności z innymi celami społecznymi albo nawet prowadziło do negatywnych rezultatów

Wykształcenie będzie miernikiem pozycji społecznej. Wstęp do społeczeństwa postindustrialnego (komunalnego), a przez to do merytokraycznej elity będzie głównym kryterium stopnia rzecztwistej równości szans.

Nowe pojmowanie polityki w teoriach społeczeństwa postindustrialnego

Według D. Bella klasyczny liberalizm ze swoją koncepcją wolności i własności jako praw naturalnych, mających prymat w stosunku do prawa stanowionego, uznający dążenie do zysku za podstawowy motorpostępu społecznego, a zasadę laissez-faire za najważniejszą przesłankę funkcjonowania systemu społecznego, stał się mniej skuteczny w nowej sytacji społecznej. System prywatnych przedsiębiorstwbył podstawową instytucją społeczeństwa zachodniego, dlatego że jego wartości ekonomizowanie i zwiększanie produkcji materialnej były zgodne z głównymi wartościami konsupmcyjnymi społeczeństwa. Jednak dzisiaj kwestionuje się same te wartości i to nie w sposób w jaki robili to w poprzednim pokoleniu socjaliści i radykałowie. Tym razem zakwestionowano samą istiotę : coraz większej ilości prywatnych dóbr kosztem wartości społecznych. Bell uważa że dominująca historycznie tendencja do zmiany współczesnych społeczeństw uprzemysłowionych idzie w kierunku upolitycznienia najważniejszych decyzji gospodarczych. Będą one podejmowane w postaci świdomie sformułowanych "celów i priorytetów". Nie oznacza to, zdaniem autora, że społeczeństwo przemysłowe było ich pozbawione, chodzi o to, że nie były one definiowane w sensie"kolekywnego podejmowania decyzji", lecz uznawane za dane "z góry".

Zasadniczą cechą która wyróżnia teorię Bella spośród wielu innych, jest wyeksponowanie w przyszłym społeczeństwie roli polityki, która jego zdaniem , pełnić będzie funkcję głównego generatora i koordynatora procesów społecznych. W ogóle problemy władzy stanowią centralne zagadnienie całej teori, a naczelną jej tezą jest prymat polityki nad ekonomiką. Decydującą zmianą społeczną - pisze on, która zachodzi obecnie jest podporządkowaniefunkcji ekonomicznych porządkowi politycznemu. Kończy się autonomia układu ekonomicznego (i władzy ludzi, którzy nim kierowali) i wyłania się nowy, zróżnicowany, ale odmienny od poprzedniego system kontroli. W sumie kontrola społeczeństwa nie ma już głównie charakteru ekonomicznego, lecz polityczny. Jak pisze Bell w społeczeństwie postindustrialnym wzrośnie rola czynnika poliycznego - a tym samym "odgórnego" kierowania procesami gospodarczymi i społecznymi. Francois Bourrieaud zauważa , że główną przyczyną tego zjawiska jest fakt, iż w społeczeństwie tym większość ludzi nie będzie juz pracowała w przemyśle ale w sektorze usług.

6. MacDonaldyzacja wg Ritzera

Mcdonaldyzacja- to proces, który powoduje, ze w coraz to innych sektorach społeczeństwa Stanów Zjednoczonych i reszty świata zaczynają dominować zasady działania baru szybkich dań.

Wpływa ona na między innymi na: sferę edukacji, opieki zdrowotnej, podróży, wypoczynku, żywienia dietetycznego , na rodzinę i właściwie wszystkie aspekty życia społecznego. Najłatwiej zauważyć wpływ McDonalda na branżę zbiorowego żywienia i na wszelkiego rodzaju franczyzny. Ale zaczął on zajmować centralne miejsce nawet w amerykańskiej kulturze popularnej. Bary postrzegane są jako „świątynie konsumpcji”, do których ludzie idą , aby praktykować swą konsumencka religię. McDonalds zyskał wysoką pozycje, ponieważ kierowany do klasy średniej, jest miejscem które odwiedza ona wielokrotnie. W obrębie klasy średniej wprowadza nowe dania i produkty, które można kupić na zasadzie sprzedaży wiązanej i nowych konkursów. Wszelkie te zabiegi kierowane SA pod adresem różnych grup odbiorców, np. dzieci.

Początkowo był zjawiskiem na skalę przedmieść i średnich miast, ale w ostatnich latach wkroczył nawet do miast małych, gdzie przypuszczalnie nie będzie opłacalny i do dużych, które są zbyt wyrafinowane. Jedzenie szybkich dań w McDonaldsie stało się znakiem życia na współczesną modłę. Odniósł on sukces ponieważ zapewnia konsumentom, pracownikom i kierownikom sprawność, wymierność, przewidywalność i możliwość sterowania.

Sprawność:

Ważny element sukcesu McDonaldsa. Są instytucje wzorowane na jego modelu, które zapewniają podobnie sprawne odchudzanie się , dokonywanie przeglądu samochodu. Podobnie jak ich klienci - sprawnie działają również pracownicy, którzy wykonują kolejne etapy z góry ustalonego procesu. Uczą ich jak pracować kierownicy, którzy pilnie obserwują, czy ich podwładni robią to, co należy. Wysokiej sprawności pracy sprzyjają również zasady i przepisy organizacyjne.

Wymierność:

Polega na przywiązywaniu szczególnej wagi do ilościowych cech sprzedawanych produktów / wielkości ceny, porcji/ i świadczonych usług. W systemach zmakdonaldyzowanych ilość stała się ekwiwalentem jakości. Dostarczenie czegoś w dużej ilości albo szybko oznacza, że musi to być dobre. Pracownicy takich systemów maja zwyczaj uwypuklania ilościowych, a nie jakościowych aspektów tego co robią . Od pracowników oczekuje się dużo szybkiej pracy za mała zapłatę.

Przewidywalność:

Jest to pewność, że usługi i wyroby będą zawsze i wszędzie takie same.

Organizacje zmakdonaldyzowane często posługują się gotowymi scenariuszami, które pracownicy muszą znać na pamięć i wykorzystywać w odniesieniu do konkretnych sytuacji.

Mc Donalds jest pionierem na polu rutynizowania pracy polegającej na świadczeniu usług we wzajemnych kontaktach z klientem i jest przykładem skrajnej standaryzacji.

Możliwość sterowania:

Sterowaniu dzięki procedurom, procesom technicznym, rozwiązaniom organizacyjnym i utartym scenariuszom podlegają nie tylko pracownicy , ale i klienci. McDonalds steruje pracownikami grożąc im użyciem - i rzeczywiście używając - środków technicznych, które zastępują ludzi.

Mc Donalds odniósł swój sukces z konkretnych powodów. Oferuje społeczeństwu liczne programy, takie jak domy Ronalda Mcdonalda, dzięki , którym rodzice mogą być z ciężko chorymi dziećmi w czasie ich leczenia, szkolenie zawodowe dla nastolatków, pomoc dla własnych, uczących się pracowników. Przyjmuje do pracy ludzi starszych i członków mniejszości etnicznych. Proces makdonaldyzacji nabrał tempa, gdyż powoduje pozytywne zmiany, tj:

- większa część społeczeństwa niż kiedykolwiek wcześniej ma dostęp do większej ilości towarów i usług,

- zmalała zależność dostępności towarów i usług od czasu i miejsca,

- można dostać to, co się chce, prawie natychmiast i w sposób wygodniejszy niż kiedyś,

- jakość towarów i usług wyraźnie się ujednoliciła

- szeroko dostępne są ekonomiczne towary i usługi, którymi można zastąpić ich droższe odpowiedniki,

- najpopularniejsze produkty jednej kultury, łatwiej przenikają do innych.

Makdonaldyzacja ma zalety, ale też i wady. Sprawność, wymierność, przewidywalność i sterowanie można uważać za cechy systemu racjonalnego. Jednakże systemy racjonalne wywołują skutki przeczące rozsądkowi. Np. makdonaldyzacja szkodzi środowisku. Ubocznym bowiem skutkiem konieczności uprawiania jednakowych ziemniaków na frytki, jest stosowanie przez całe regiony dużych środków chemicznych. Kolejne nieracjonalne zjawisko dotyczy dehumanizacji. Klienci barów często mogą się czuć jakby stali przy taśmie montażowej.

Wzrost liczby mieszkańców kuli ziemskiej, szybki postęp techniczny, rosnące tempo życia- uniemożliwiają powrót do świata domowych posiłków, tradycyjnych obiadów w restauracji, dobrej jakościowo żywności. Tu widzi się źródło sukcesu Mc Donalda. Ale z drugiej strony, gdyby świat był mniej zmakdonaldyzowany, ludzie mogliby lepiej wykorzystać swój potencjał.

Makdonaldyzacji uniknęły jednak 3 grupy elementów współczesnego społeczeństwa:

- elementy epoki przednowoczesnej- przykładem może być sklep rodzinny

- nowe firmy o przeciwnym charakterze, np. prywatne pensjonaty, gdzie właściciel troszczy się o gościa

- elementy, które wskazuja na przechodzenie do epoki przednowoczesnej- osiedla mniejszych domów.

7. Technopol wg Postmana

SZKOŁA FRANKFURCKA I EMANCYPACJA

1. dialektyka oświecenia Adorno i Horkheimer

2. Fałszywa świadomość

3. społeczeństwo jednowymiarowe Marcusego

SPOŁECZEŃSTWO JEDNOWYMIAROWE MARCUSEGO

Społeczeństwo jednowymiarowe to społeczeństwo gdzie dominuje czysto funkcjonalny stosunek do myślenia. Społeczeństwo to jest ofiarą fałszywej świadomości. Fakt, że większość ludzi akceptuje istniejący system nie czyni go mniej irracjonalnym. Marcuse podejmuje krytykę współczesnej cywilizacji, również w kategoriach, które nie zakładają koniecznie Freudowskiej filozofii dziejów (Istnieją dwa popędy: EROS czyli życie-skłonność do poszukiwania przyjemności, wiąże się z charakterem łagodnym i twórczym i TANATOS czyli instynkt śmierci, destrukcji, podboi. Freud uważał Eros sprowadzony jest do seksualności (jest ograniczony, stłamszony, tabu) a T to energia do podboju natury, zwiększa wydajność pracy itd. Oba rywalizują ze sobą. Freud uważał, że ludzie powinni się rozwijać, pracować a nie kierować się przyjemnościami i dlatego uznał, że tanatos jest tym właściwym popędem życia) Co wprowadza Marcuse? Rezygnuje z funkcji represywnych - rezygnuje z tanatosa. Praca staje się przyjemnością dzięki temu cywilizacja będzie rozwijać się wolniej ale mniej agresywnie. Ludzie nie będą pod władzą tanatosa. Istnieją jednak grupy, które chcą represywności, jednowymiarowości. Po co? Aby łatwiej kontrolować społeczeństwem, aby wydobyć posłuszeństwo. Marcuse w „człowieku jednowymiarowym” rozumie wolność jako - niewolność a wolny rynek jako sposób na zniewalanie ludzi (np. reklama). Ludzie stają się ubezwłasnowolnieni. Marcuse dokonał podziału potrzeb na:

- fałszywe - kreowane przez reklamy

- prawdziwe - potrzeby biologiczne, te które są konieczne dla utrzymania życia. Te potrzeby są dla Marcusego najważniejsze.

System prowadzi do zmian introjekcji (zafałszowania). Zmienia się nasz punkt widzenia, przyjmujemy obraz, zdanie innych ludzi.

Utracony drugi wymiar to zasada negatywności i krytyki lub też zwyczaj kontrastowania istniejącego świata ze światem prawdziwym, który odkrywa się w normatywnych pojęciach filozoficznych. We współczesnym społeczeństwie oddzielono prawdę od dobra, naukę od etyki, więź między logosem a erosem została zerwana do dziedziny upodobań. Współczesna ekonomia nastawiona jest na mnożenie sztucznych w warunkach wolności, która sama jest narzędziem ucisku. W tym świecie ludzie i rzeczy zostały sprowadzone do funkcji, a więc pozbawione autonomii. Nauki stają się szczelne, mniej otwarte na odkrywczość i postęp. Systemy komunistyczny i kapitalistyczny bronią się przed innymi poglądami i ideologiami. System komunistyczny jest słabszy nie toleruje odmienności (ten system jest wg Marcusego lepszy ponieważ daje się rozbić), kapitalistyczny trudniej jest zniszczyć.

Kultura przyszłości musi stworzyć drugi wymiar uczucia i myśli.

Remedium dążenie do jakościowej zmiany, zniszczenie samej struktury rzeczywistości, dać ludziom możliwość swobodnego rozwijania swych potrzeb, uwolnić wyobraźnię. Ma to uczynić grupa ludzi wyrzuconych poza nawias, prześladowanych, kolorowi, bezrobotni. Siły rewolucyjne (studenci) muszą posługiwać się siłą, przemocą ponieważ mają za sobą wyższe racje. Ich przemoc jest usprawiedliwiona, bo zmierza do wyzwolenia. Jest nieuchronna z tej racji, że większość ludzi jest skażona istniejącym systemem ma fałszywą świadomość i tylko mniejszość może się z niej wyzwolić.

Wolność indywidualna i jej manifestacje w wybranych programach ugrupowań Nowej Lewicy.

Nowa Lewica podkreśla powszechność korzystania z różnych odmian zadeklarowanych formalnie wolności. Jednostka musi być wolna- aby odnaleźć siebie, ale musi ciągle się uczyć jak z tej wolności korzystać.

Umiejętność korzystania z wolności polega na niepowtarzalności form przejawiania własnej osobowości we właściwy sobie sposób. Wymaga to posiadania swobód jednostkowych, które sformułowała demokracja burżuazyjna, ale ich nie wykonała, nie wcieliła w życie.

Wolność polega, wg Nowej Lewicy, na wyzwoleniu się od kłopotów związanych z nadmiarem dóbr, od codziennej walki o byt, od zdobywania środków do życia.. Chodzi o idee dobrowolnego ubóstwa.

Bardzo ważna jest manifestacja dążenia do wyzwolenia się od zniewolenia konsumentyzmem. Wolność ekonomiczna to wolność od ekonomii, od bycia kontrolowanym przez siły ekonomiczne i stosunki ekonomiczne.

Wolność polityczna to wolność od polityki, nad którą jednostka nie ma kontroli, a wolność intelektualna oznacza odrodzenie się myśli intelektualnej, pochłoniętej przez masową komunikacje i zniesienie opinii publicznej wraz z jej twórcami.

Najbardziej skuteczną formą walki przeciw wolności jest zaszczepienie ludziom potrzeb.

Podstawowym założeniem Markusa jest freudowska teza utrzymująca, ze rozwój cywilizacji postępuje dzięki stałemu ujarzmianiu ludzkich popędów, głownie seksualnych. /Ceną postępu jest ograniczenie wolności człowieka w zakresie swobody seksualnej./

Jednakże od tej teorii Marcuje dowodzi, że ograniczenie wolności człowieka jest koniecznością do momentu wykluczenia nędzy i głodu. Dobrobyt materialny stwarza możliwość wyzwolenia człowieka od prymitywnych ograniczeń.

Jednakże ograniczenie wolności człowieka jest dla władzy państwowej środkiem panowania nad nim. Obywatel dąży do wolności pełnej, władza do jej ograniczenia. Owe sprzeczne dażenia stanowią istotę cywilizacji represywnej

Wszystkie społeczeństwa cywilizowane znajdują się w okowach narzuconych norm i zasad postępowania. Na system represywny składają się prócz świadomych działań władzy państwowej nieświadome, zewnętrzne i wewnętrzne procesy przymusu i tłumienia.

Przymus to sposób zniewalania człowieka przez władze. Nie jest jednak najbardziej typowym znamieniem cywilizacji represywnej , choć występuje w niej także.

Cywilizacja represywna ogranicza wolność jednostki przez podporządkowanie sfery ludzkiego myślenia. Następuje to przy pomocy oddziaływania środków masowego przekazu, technikę, która ogranicza wolność człowieka, gdy wywołuje fascynację dobrami materialnymi.

Aby społeczeństwo nie odczuwało ciężaru represywności - kieruje się jego uwagę ku potrzebom agresywnym, czyli sztucznie, irracjonalnie wywołane potrzeby, mające zabijać krytykę tego co istnieje obecnie./ Np. kupowanie co 2 lata nowego samochodu/ Jedynymi potrzebami, które na osiągniętym poziomie kultury bezwarunkowo domagają się zaspokojenia - są potrzeby życiowe, tj pożywienie czy mieszkanie.

Potrzeby agresywne- jednolite dla wszystkich powodują integracje człowieka z cywilizacją represywną. Zniewolenie człowieka polega na tym, ze nie potrafi on ocenić swoich potrzeb.

Jednostka ludzka ukształtowana przez system represywny to CZŁOWIEK JEDNOWYMIAROWY.

4. przejawy i formy kontrkultury

KONTRKULTURA

Ruch i ideologia zrodziły się na przełomie lat 50 i 60. Największe rozmiary przybrały w USA, Francji, RFN, Wielkiej Brytanii. W każdym z tych krajów jednak mimo wspólnych podstaw , programy nosiły cechy indywidualizmu. Wszędzie jedna uczestnicy domagali się unowocześnienia i demokratyzacji systemów i programów kształcenia. Wszędzie atakowali kulturę burżuazyjną, ucieleśnioną przez stosunki ekonomiczne, społeczne i polityczne.

W każdym z krajów była Nowa Lewica wewnętrznie zróżnicowana, głownie w zakresie sposobów walki z kapitalizmem i stanowisk politycznych rozciągających się od komunizmu, socjalizmu, syndykalizmu, anarchizmu, maonizmu i trockizmu, a nawet idei chrześcijańskich .Wszędzie była też antykapitalistyczna, antyimperialistyczna, antywojenna i wroga ustrojowi państw socjalistycznych.

Ogólne jej zarysy SA wspólne dla wszystkich ugrupowań Nowej Lewicy amerykańskiej.

Kapitalizm to system zakładający coraz większą produkcję , wyzysk robotników, oraz coraz większą eksploatację krajów nierozwiniętych i coraz większą władzę coraz mniejszych elit.

Trafna jest opinia, że jednym z najważniejszych zjawisk, które kształtowały ideały polityczne nowego pokolenia jest rozbieżność miedzy ideałami rodziców / akceptowanymi jednak przez dzieci/, a praktyką- bo rodzice nie potrafili kierować się ideałami w życiu.

Krytyka dotyczy przede wszystkim demokracji przedstawicielskiej, manipulującej jednostką w procesie podejmowania decyzji. W procesie podejmowania decyzji następują dwa zjawiska :

Oligarchizacja- Wąska elita skupia władzę, a elitę tę stanowią ludzie związani z kapitałem i wojskiem.

Technokratyzacja oznacza przekazanie przez oligarchię samego aktu podejmowania decyzji specjalistom od rządzenia- technokratom, zależnym od oligarchii.

Są to procesy antydemokratyczne.

Krytyka systemu ekonomicznego ukazuje, że istnieje skrajne ubóstwo i niesłychane bogactwo. Podkreśla, że chętniej sprzedaje się i produkuje wyuzdane i drogi produkty, zamiast produktów społecznie potrzebnych. Wyniszcza się środowisko naturalne. Imperializm w ekonomice oznacza neokolonialna eksploatację krajów słabszych.

Krytykuje rasizm i purytanizm seksualny. Ukazuje różne aspekty dyskryminacji kobiet, mniejszości narodowych i rasowych.

W zakresie edukacji piętnuje brak związku miedzy programami nauczania a potrzebami społecznymi. Dowodzi, ze faktografia zbyt rozbudowana niszczy oryginalności świeżość myśli studentów. Wymaga reform szkolnictwa.

Religia podtrzymuje kapitalizm, bo może być źródłem hipokryzji.

W modelu rodziny małżeństwo stało się formą własności i depersonalizacji współmałżonka. Trwałość małżeństwa nie wynika z religijnej lub państwowo- prawnej aprobaty w formie ślubów.

5. samokreacja jednostki w Nowej Lewicy

6. polityczne aspekty rewolucji kulturalnej

7. antyspołeczeństwo

Nowe proponowane społeczeństwo to antyspołeczeństwo, które ma powstać samoistnie, przez spekulacje - jego zadaniem jest zniesienie konfliktu między jednostką a otoczeniem społecznym. Najwyraźniej zarysowała się koncepcja polegająca na zburzeniu ogromnych metropolii i zastąpienia ich małymi miasteczkami, które usytuowane byłyby w starannie zachowanym otoczeniu naturalnym. Zamieszkiwałyby je nieliczne grupy małych komun. Ten stopniowy, urbanistyczny ideał miał charakteryzować się kluczową ideą wspólnot - uznawaniem różnorodności celów, potrzeb i pragnień ludzi. Wspólnota miała być najwyższym szczeblem politycznej więzi ludzi i powinna być na tyle mała by wszyscy mogli znać się osobiście. Wspólnota miała spełniać dwie role:

- służebność wobec jednostki (umożliwienie poszukiwania przez człowieka indywidualności)

- autonomiczne przełamanie obecnej atomizacji społeczeństwa

• Miały istnieć luźniejsze kontakty międzyludzkie

• Funkcje polityczne spełniałyby spotkania poświęcone dyskusjom na konkretny temat interesujący wspólnotę

• W zakresie ekonomii - decentralizacja w zakresie zarządzania, jak i organizacji produkcji

• Człowiek zajmuje centralne miejsce

• Działanie ekonomiki uwzględnia potrzeby duchowe i materialne człowieka

• Samowystarczalność wspólnot w zakresie produkcji najprostszych rodzajów żywności

• Redukowanie potrzeb na wyszukane dobra

• Odrzucenie konwencji mody

• Istnienie religii przy zachowaniu tolerancji dla różnowierców i ateistów

• Zatarcie granicy pomiędzy uczniem a nauczycielem, każdy członek wspólnoty mógłby wykonywać obie te role

• Środki masowego przekazu ograniczone do małych gazetek, broszur

• Zachowana indywidualność jednostek

• Równość

1

---