UKŁAD POKARMOWY

Tworzą go :

1. przewód pokarmowy,

2. gruczoły (wątroba, trzustka),

3. Otrzewna.

Przewód pokarmowy dzielimy na 2 części:

1. Nadprzeponową,

2. Poprzeponową.

Ad. A)

Jama ustna- ograniczona jest

-z boku: przez policzki,

- z przodu: przez wargi,

- od góry: przez podniebienie,

- od dołu: przez dno jamy ustnej.

Jama ustna dzieli się na przedsionek i jamę ustną właściwą. Granicą między nimi SA zęby i dziąsła.

Do jamy ustnej uchodzą przewody gruczołów ślinowych:

1. Do przedsionka: ślinianki przyusznej, policzkowych i wargowych.

2. Do jamy ustnej właściwej: podjęzykowej i podżuchwowych.

Podniebienie dzielimy na miękkie i twarde.

Podniebienie twarde zbudowane jest ze struktur kostnych. Stanowią je: wyrostek podniebienny szczęki i blaszka pozioma kości podniebiennej.

Podniebienie twarde jest górną ścianą jamy ustnej i dolna jamy nosowej.

W przedłużeniu podniebienia twardego znajduje się podniebienie miękkie, którego głównym elementem jest języczek. Należą do niego też 2 łuki pokryte błoną śluzową, rozciągające się bocznie od języczka. Są to:

- łuk podniebienno- językowy,

- łuk podniebienno- gardłowy.

Między nimi leżą migdałki podniebienne.

Język- składa się z 3 części: nasady, trzonu i koniuszka (wierzchołka).

Ma powierzchnię górną, dolną, 2 brzegi boczne.

W obrębie języka występują brodawki językowe różnego typu (grzybowate, nitkowate, okolone, liściaste).

Język ma mięśnie:

• Wewnętrzne (zmieniają kształt języka):

- m. podłużny górny,

- m. podłużny dolny,

- m. pionowy,

- m. poprzeczny.

• Zewnętrzne (łączą język ze strukturami sąsiednimi i umożliwiają mu dużą ruchliwość):

- m. bródowo- językowy,

- m. podniebienno- językowy,

- m. gnykowo- językowy.

Wszystkie mm. języka unerwiane są przez nerw podjęzykowy (XII).

Unerwienie smakowe języka:

• 2/3 przednie- n. VIII

• 1/3 tylna- n. IX

• Nasada- n. X

Unerwienie czuciowe języka:

• 2/3 przednie- n. V

• 1/3 tylna- n. IX

• Nasada- n. X

Zęby- Wyróżniamy zęby mleczne i stałe:

Wzór uzębienia stałego:

S K P T

3 2 1 2	2 1 2 3
3 2 1 2	2 1 2 3

Wzór uzębienia mlecznego:

S K T

2 1 2	2 1 2
2 1 2	2 1 2

Każdy ząb zbudowany jest z:

- korony ( wystającej z dziąsła)

- szyjki

Wewnątrz zęba znajduje się jama zęba, która w obrębie korzenia przedłuża się w kanał. Wewnątrz znajduje się miazga zawierająca naczynia i nerwy.

Ząb zbudowany jest z zębiny. W obrębie korony zębina pokryta jest szkliwem, a w obrebie korzenia kostniwem.

Ząb umocowany jest przez więzadła w obrębie zębodołów szczęki i żuchwy.

Unerwienie i unaczynienie:

1. zęby żuchwy

unerwienie : nerw zębodołowy dolny (gałąź nerwu żuchwowego → od nerwu V),

unaczynienie: tętnica zębodołowa dolna (od tętnicy szczękowej).

2. zęby szczęki

unerwienie: gałęzie nerwu szczękowego ( od nerwu V),

unaczynienie: gałęzie tętnicy szczękowej.

Gardło- długa mięśniowa rura, rozciągająca się od podstawy czaszki do poziomu C_6. Ku dołowi przedłuża się w przełyk. Tylna ściana zbudowana jest z mięsni, a przednia przebita jest 3 otworami, z których każdy łączy gardło z inną jamą:

1. Otwór górny- tzw. nozdrza tylne. Łączą część nosowa gardła z jama nosową.

2. Otwór środkowy- tzw. cieśń gardzieli. Łączy część ustną gardła z jama ustną.

3. Otwór dolny- tzw. wejście do krtani. Łączy część krtaniowa gardła z krtanią.

W części nosowej gardła znajduje się ujście gardłowe trąbki słuchowej (Eustachiusza). Łączy część nosowa gardła z jama bębenkową.

Mięśnie gardła:

1. zwieracze ( górny, środkowy, dolny)

2. dźwigacze (m. podniebienno- gardłowy, m. rylcowo- gardłowy).

Unerwienie:

MM. gardła i śluzówkę unerwia splot gardłowy, utworzony przez:

- gałęzie n. IX, X,

- gałęzie gardłowe z pnia współczulnego.

Unaczynienie:

- tętnica gardłowa wstępująca ( od tętnicy szyjnej zewnętrznej).

Przełyk- rozciąga się w przedłużeniu gardła od poziomu C₆. Wyróżniamy więc krótką część szyjną, a po wejściu do klatki piersiowej część piersiową. Dalej biegnie w śródpiersiu tylnym, a następnie przechodzi przez przeponę w rozworze przełykowym. Poniżej rozworu zaczyna się część brzuszna przełyku, która przedłuża się w część wpustowa żołądka.

Przełyk ma 3 przewężenia:

1. w miejscu przejścia gardła w przełyk,

2. w miejscu skrzyżowania przełyku z lewym oskrzelem głównym,

3. w miejscu przejścia przełyku przez przeponę.

Unerwienie:

- gałązki nerwu błędnego, które wokół przełyku wytworzyły tzw. splot przełykowy.

Unaczynienie:

- gałązki przełykowe (od aorty piersiowej).

Budowa ściany przełyku:

- od wewnątrz: błona śluzowa,

- w środku: 2 warstwy mięśni o przebiegu okrężnym i podłużnym,

- na zewnątrz: przydanka (luźna tkanka łączna, zawierająca naczynia i nerwy).

Żołądek- narząd wewnątrzotrzewnowy. Składa się z:

• części wpustowej- (z wpustem),

• dna - (najwyższa część żołądka),

• części odźwiernikowej- (z odźwiernikiem).

Żołądek ma 2 powierzchnie: przednią i tylną.

Żołądek ma 2 brzegi (tzw. krzywizny): mniejszą i większą. ( curvatura major et minor ))).

Budowa ściany:

1. Warstwa wewnętrzna- błona śluzowa z licznymi fałdami i tzw. dołeczkami i pólkami żołądkowymi. Śluzówka zawiera też gruczoły wydzielające sok trzustkowy.

2. Warstwa środkowa- mięśniówka złożona z 3 warstw: podłużnej, okrężnej i skośnej.

3. Warstwa zewnętrzna- otrzewna (żołądek całkowicie pokryty jest otrzewną).

Unerwienie:

- autonomiczny splot żołądkowy (od splotu trzewnego).

Unaczynienie:

- od gałęzi pnia trzewnego.

Wątroba- narząd wewnątrzotrzewnowy, leży głównie w prawym podżebrzu, ale częściowo w nadpępczu i podżebrzu lewym.

Żołądek ma 2 powierzchnie:

• przeponową - widać tu 2 płaty (prawy i lewy) rozdzielone więzadłem sierpowatym wątroby.

• Trzewną- widać tu 4 płaty ( prawy, lewy, ogoniasty i czworoboczny). Widać tu też bruzdy tworzące charakterystyczny układ litery H:

- bruzda strzałkowa lewa zawiera 2 więzadła: żylne i obłe,

- bruzda strzałkowa prawa zawiera: żyłę główną dolną i pęcherzyk żółciowy, położony w dole pęcherzyka,

- ramię poprzeczne litery H tworzą tzw. wrota (lub wnęka) wątroby. Zawiera ona: żyłę wrotną (z tyłu), tętnicę wątrobowa właściwą (po stronie lewej), przewód wątrobowy wspólny (po stronie prawej).

Unerwienie:

-splot autonomiczny wątroby (wtórny od splotu trzewnego).

Unaczynienie:

- tętnica wątrobowa właściwa ( od tętnicy wątrobowej wspólnej).

Otrzewna pokrywająca wątrobę wytwarza szereg więzadeł:

- wieńcowe,

- wątrobowo- przeponowe,

- wątrobowo- nerkowe,

- więzadło trójkątne prawe,

- więzadło trójkątne lewe,

- więzadło sierpowate,

- 3 więzadła tworzące tzw. sieć mniejszą:

Wątrobowo-

↓ ↓ ↓

-przełykowe -żołądkowe -dwunastnicze

Pęcherzyk żółciowy- składa się z :

- dna,

- trzonu,

- szyjki,

Szyjka pęcherzyka przedłuża się w:

↓

przewód pęcherzykowy

↓

Przewód pęcherzykowy + przewód wątrobowy wspólny = przewód żółciowy wspólny.

↓

Przewód żółciowy wspólny + przewód trzustkowy uchodzą do części zstępującej dwunastnicy w brodawce większej.

Drogi żółciowe wewnątrzwątrobowe:

Kanaliki żółciowe

łączą się w:

↓

Przewodziki międzyzrazikowe,

łączą się w:

↓

Przewodziki żółciowe

łączą się w:

↓

Przewód wątrobowy prawy i lewy

łączą się w:

↓

Przewód wątrobowy wspólny

Drogi żółciowe zewnatrzwatrobowe:

- przewód pęcherzykowy,

- przewód żółciowy wspólny,

- przewód wątrobowy wspólny.

Trzustka- narząd zewnątrzotrzewnowy. Jest jednym z ważniejszych narządów w tzw. przestrzeni zaotrzewnowej.

Trzustka składa się z:

• Głowy - leży po prawej stronie i jest objęta przez dwunastnicę,

• Trzonu- krzyżuje kręgosłup od strony prawej na lewą,

• Ogona- leży po stronie lewej, sięga do wnęki śledziony.

Wewnątrz trzustki od ogona przez trzon i głowę przebiega przewód trzustkowy, który z przewodem żółciowym wspólnym uchodzi na brodawce większej w części zstępującej dwunastnicy.

W obrębie samej głowy przebiega przewód trzustkowy dodatkowy, który uchodzi na brodawce mniejszej dwunastnicy.

Unerwienie:

- autonomiczny splot trzustkowy (od splotu trzewnego)

Unaczynienie:

- od tętnic trzustkowo- dwunastniczych górnej i dolnej,

- od tętnicy śledzionowej.

Jelito cienkie- składa się z 3 części:

1. Dwunastnica- jej części to:

• Opuszka (leżąca po stronie P),

• Część zstępująca (leżąca po stronie P)- obejmuje głowę trzustki.

Do tej części tej na tzw. brodawce większej uchodzą razem przewód trzustkowy i żółciowy wspólny, natomiast na tzw. brodawce mniejszej- przewód trzustkowy dodatkowy.

• Część pozioma (przecinająca kręgosłup ze strony P na L),

• Część wstępująca (po stronie L, zgięciem dwunastniczo- czczym przechodzi w jelito czcze).

Położenie:

- opuszka dwunastnicy- wewnątrzotrzewnowo,

- pozostałe części- zewnątrzotrzewnowo.

Unaczynienie- dwunastnica unaczyniona jest przez 2 tętnice:

- trzustkowo- dwunastniczą górną,

- trzustkowo- dwunastniczą dolną.

2. Jelito czcze

3. Jelito kręte

Jelito czcze przechodzi w jelito kręte bez wyraźnej granicy w L połowie jamy brzusznej.

Jelito kręte w prawej połowie jamy brzusznej uchodzi do jelita grubego, pomiędzy kątnicą i okrężnicą wstępującą.

Miejsce to zabezpieczone jest tzw. zastawką krętnico- kątniczą.

Jelito czcze i kręte posiadają krezkę zwaną krezką jelita cienkiego.

Różnice w budowie tych 2 części dotyczą jedynie śluzówki.

Położenie:

- wewnątrzotrzewnowo

Unaczynienie:

- tętnica jelita czczego i krętego ( gałęzie od tętnicy krezkowej górnej).

Jelito grube- składa się z 3 części:

1. Kątnica ( z wyrostkiem robaczkowym)- leżą w P dole biodrowym.

2. Okrężnica :

• Wstępująca- biegnie po P stronie ku górze i zgięciem wątrobowym przechodzi w okrężnicę poprzeczną.

• Poprzeczna- krzyżuje kręgosłup ze strony P na L i zgięciem śledzionowym przechodzi w okrężnicę zstępującą.

• Zstępująca- biegnie ku dołowi po L stronie i na poziomie stawu krzyżowo- biodrowego przechodzi w okrężnicę esowatą.

• Esowata- w linii pośrodkowej przechodzi w odbytnicę.

3. Odbytnica- kończy się odbytem.

STOSUNEK CZĘŚCI JELITA GRUBEGO DO OTRZEWNEJ:

- kątnica z wyrostkiem robaczkowym W

- okrężnica wstępująca Z

- okrężnica poprzeczna W

- okrężnica zstępująca Z

- okrężnica esowata i górna część odbytnicy W

- większość odbytnicy Z

Cechy charakterystyczne budowy jelita grubego:

• Wypuklenia (tzw. haustracja jelita)

• Wcięcia półksiężycowate ( między wypukleniami),

• Taśmy ( wytwory mięśniówki podłużnej),

• Fałdy półksiężycowate śluzówki,

• Przyczepki śluzowe ( skupiska tkanki tłuszczowej na powierzchni jelita, pokryte otrzewną).

Unaczynienie jelita grubego:

- gałęzie tętnicy krezkowej górnej,

- gałęzie tętnicy krezkowej dolnej,

Granicą między zakresem unaczynienia tych tętnic są 2/3 okrężnicy poprzecznej.

Tak więc :

• Kątnica,

• Okrężnica wstępująca,

• 2/3 okrężnicy poprzecznej,

zaopatrywane są przez gałęzie tętnicy krezkowej górnej.

• 1/3 okrężnicy poprzecznej,

• Okrężnica zstępująca,

• Okrężnica esowata,

• Górna część odbytnicy

zaopatrywane są przez gałęzie tętnicy krezkowej dolnej.

Pozostałe części odbytnicy unaczyniają:

- gałęzie od tętnicy biodrowej wewnętrznej,

- gałęzie od tętnicy sromowej wewnętrznej.

Otrzewna- jest to błona surowicza, pokrywająca narządy jamy brzusznej i miednicy, ale również wyścielająca ściany jamy brzusznej i miednicy.

Wyróżniamy więc :

- otrzewną trzewną

- otrzewna ścienną

Pomiędzy blaszkami otrzewnej znajduje się potencjalna przestrzeń, tzw. jama otrzewnej z niewielką ilością płynu surowiczego.

Każdy narząd wewnątrzotrzewnowy ma 3 cechy:

• Jest całkowicie pokryty otrzewną,

• Ma krezkę,

• Dzięki krezce jest ruchomy.

Każdy narząd zewnątrzotrzewnowy ma 3 cechy:

• Jest częściowo pokryty otrzewną,

• Nie ma krezki,

• Jest nieruchomy.

Krezka- to zdwojona blaszka otrzewnej trzewnej.

Nasada krezki (korzeń)- miejsce, w którym otrzewna trzewna przechodzi w otrzewną ścienną.

Przykłady narządów wewnątrzotrzewnowych:

- wątroba

- śledziona,

- żołądek,

- opuszka dwunastnicy,

- całe jelito czcze i kręte,

- kątnica z wyrostkiem robaczkowym,

- okrężnica poprzeczna,

- okrężnica esowata,

- macica,

- jajniki,

- jajowody,

- jądro.

Przykłady narządów zewnątrzotrzewnowych:

- trzustka, !!!!!

- nerki, !!!!!

- wszystkie części dwunastnicy z wyjątkiem opuszki,

- okrężnica wstępująca i zstępująca,

- większość odbytnicy.

PODZIAŁ JAMY OTRZEWNEJ:

Otrzewna wytwarza

• Krezki,

• Więzadła łączące narządy ze sobą,

• Fałdy,

• Sieci:

- mniejszą- rozpięta jest między wątrobą, a brzuszną częścią przełyku, żołądkiem, opuszka dwunastnicy. Ma więc 3 więzadła:

Wątrobowo-

↓ ↓ ↓

-przełykowe -żołądkowe -dwunastnicze

- większą- zwisa od krzywizny większej żołądka i jak fartuch pokrywa okrężnicę poprzeczną i pętlę jelita cienkiego.

11

---