Istota tragedii jako zjawiska teatralnego:

1. Religijne początki przedstawień tragicznych - część obrzędu Wielkich Dionizji.

Dionizos - bóg odrodzenia, radości, rozrywki, patron sztuki (nie była to tylko i

wyłącznie domena Muz).

2. Przedstawienia tragiczne jako część konkursu literacko-teatralnego.

3. Społeczna rola przestawień teatralnych (spotkanie, świeże powietrze, młode wino,

kobiety i śpiew).

4. Ważna rzecz - w czasie agonu tragicznego odgrywane były mity znane widzom.

Oceniali nie tylko treść, co raczej nowe ujęcie i jakość inscenizacji (kosmos opseos)

Koncepcje tragedii/dramatu przed Arystotelesem:

• Gorgiasz (487 - 375)

- poezja tragiczna może wzbudzić: „straszną grozę, litość do łez, bolesną

tęsknotę. Sprawia przyjemność i oddala ból, oczarowuje i przeobraża duszę swą magiczną

siłą.”

„Tragedia jest oszustwem, w którym oszukujący jest sprawiedliwszy od nieoszukującego,

a oszukany mądrzejszy od nieoszukanego”

• Platon:

-irracjonalny, oparty na natchnieniu charakter twórczości.

-Przypisuje sztuce (w tym i tragicznej) ogromną rolę w procesie wychowawczym i dlatego

-krytykuje wszelkie przejawy moralnego upadku bohaterów. Bo przecież szkodzą lub mogą szkodzić odbiorcom.

-Tragedia to ten rodzaj poezji, w której poeta wszystkie swe słowa i on sam ujawnia się przez

bohaterów. To jest sztuka mimetyczna. Dla Platona sztuki mimetyczne są to sztuki piękne,

nie-użytkowe. Naśladowanie rzeczywistości (idealnej lub stworzonej przez poetę) - dlatego mimetyczne

-Sztuka dramatyczna powinna być: pełna, skończona, musi ją cechować prawdziwość jako

wynik wewnętrznego ładu, podobnego do funkcjonowania żywego organizmu (pamiętając, że

Grecy nie wiedzieli, jak funkcjonuje żywy organizm).

-Artysta winien kierować się umiarem (też wynika z celów wychowawczych). A przyjemność

nie powinna być ostatecznym celem sztuki.

-Idealna tragedia - to naśladowanie najlepszego i najszlachetniejszego życia (podejrzewam, że byłaby to idealna nuda).

Arystoteles (384 - 322)

-Założenia realizmu teorio-poznawczego.

-Poetyka - cele normatywne: praktyczne i epistemologiczne. Wskazówki dla przyszłych

twórców i wskazówki dla przyszłych studentów estetyki teatru - czyli, jak patrzeć na

przedstawienia teatralne.

„sztuka poetycka, jej istota i rodzaje oraz właściwości każdego z nich; sposób, w jaki należy układać fabułę, aby utwór poetycki był piękny, jego składniki ilościowe i jakościowe, a także wszystkie inne sprawy, które wchodzą w zakres tej dyscypliny badawczej”

-Mimesis -naśladowcze przedstawienie akcji. Co niekoniecznie oznacza realizm - sam A. pisze, że lepiej czasem pokazać rzecz jedynie wiarygodną, choć niemożliwą, niż możliwą, ale nie trafiającą do przekonania.

Mimesis jako akt twórczy, jako stwarzanie rzeczywistości potencjalnej, zarazem obiektywnej; staje się zatem bliska idei oszustwa u Gorgiasza.

-Podział poezji (epopeja, tragedia, komedia, dytyramb) - różnią się: środkami, przedmiotem i sposobem naśladowania. Każda posługuje się: rytmem, słowem i melodią. (sama melodia i rytm - to muzyka, która też może się pojawić w sztuce tragicznej, sam rytm - to taniec) - środki

-Przedmioty: ludzie lepsi niż są w rzeczywistości, gorsi, albo tacy, jakimi są w istocie -

przedmiot naśladowania, co wynika z późniejszego dookreślenia - tragedia jako przedstawienie działających postaci. Sposób naśladowania: albo poprzez opowiadanie (Homer) albo przez ukazania faktycznie działających postaci. Arystoteles pisze o instynkcie naśladowania - także jako podstawie nauki człowieka.

Przemiana ze szczęścia w nieszczęście - istotna dla tragedii dokonuje się nie ze względu na niegodziwość bohatera, tylko jego zbłądzenie

- TRAGEDIA -

naśladowanie działania (akcji) i życia

/istotną częścią tragedii musi stać się widowisko teatralne - kosmos opseos, a także śpiew i wysłowienie (jak charakterystyczny sposób wypowiadania się).Postacie działające muszą się wykazywać pewnymi cechami myślenia i charakteru.

/w tragedii nie chodzi o doskonałość języka, a o doskonałość fabuły, czyli wydarzeń.

Fabuła- Naśladowcze przedstawienie akcji, to, co widać na scenie. uwaga! Z tego wynika, że akcja jest pojęciem szerszym niż fabuła. Układ wydarzeń tak, jak go widzą odbiorcy.

Akcja obejmuje także to, czego nie widać bezpośrednio na scenie. To także to, co jest jedynie opowiedziane oraz to, czego my się możemy jedynie domyślać.

6 składników tragedii:

1. 
   (środek naśladowania)

2. 
   (środek naśladowania)

3. 
   (sposób naśladowania)

4. 
   (przedmiot naśladowczy)

5. 
   (przedmiot naśladowczy)

6. 
   (przedmiot naśladowczy)

ad 1) FABUŁA- układ zdarzeń. Tragedia nie naśladuje ludzi, ale ich działania. Jest

Dobra fabuła nie kończy się w dowolnym punkcie. Powinna mieć więc ekspozycję, wyraźnie zaznaczony początek, oraz co ważniejsze - wyraźnie zarysowany koniec. Rozwiązanie.

Fabuła tragedii powinna być jednolita; Jednolitość wynika raczej z zasady prawdopodobieństwa i konieczności

Poeta, jako twórca fabuły, nie musi przedstawiać wydarzeń rzeczywistych

Fabuła epizodyczna -

przypomina połączone skecze. Z tego względu, opierając się na Arystotelesie można powiedzieć, że kabaret nie jest teatrem, bo ma charakter fabuły epizodycznej.

Fabuła prosta-
,

fabuła zawikłana -

Celem fabuły jest wzbudzenie litości i trwogi, a to jest łatwiej osiągnąć, kiedy fabuła nas zaskakuje.

Składniki: perypetia, rozpoznanie, patos

Bieg zdarzeń:

• akcja prowadzona przez postacie świadome swych czynów i wzajemnej tożsamości

• dokonywane czyny mogą być nieświadomie, dopiero później uświadamiają sobie

łączących więzów pokrewieństwa (przypadek Edypa)

• trzecia możliwość - bohater chce popełnić zbrodnie, bo nie wie, z kim ma do czynienia, ale po rozpoznaniu - odstępuje od swych zamiarów

ad 2) CHARAKTER - pewne cechy bohaterów, muszą się wykazywać pewnymi cechami myślenia i charakteru.

(postacie działające, wyrażające się w działaniu) powinny być szlachetne, inaczej

nie mogą wzbudzić uczucia litości (raczej uczucie typu: dobrze mu tak!)

Powinny być obdarzone cechą stosowności - na przykład kobieta nie powinna być obdarzona

męstwem.

Powinny być także prawdopodobne.

Powinny cechować się konsekwencją.

Uwaga! U Arystotelesa postać działająca w istocie nie przechodzi przemiany wewnętrznej.

Nie zmienia się w ciągu całego utworu.

Tragedia powinna w sumie prezentować na scenie ludzi lepszych niż są w rzeczywistości.

Stąd niemożliwy do zrealizowania byłby postulat wiernego przedstawiania rzeczywistości.

Mimesis nie może być jedynie odtwarzaniem rzeczywistości.

Ad 3) WYSŁOWIENIE - forma językowa dialogów; wyrażenie myśli w słowach

ad 4) MYŚLENIE-

ad 6) ŚPIEW - najważniejsza ozdoba tragedii

ad 5) WIDOWISKO - element najmniej artystyczny i najluźniej związany ze sztuką poetycką

Tragedia potrafi dostarczyć przyjemności bez widowiska i bez aktorów. Czyli w lekturze, bez

teatru.

Zasada prawdopodobieństwa i konieczności

• dotyczy przemiany losu bohatera tragedii

• zasada ogólna (dot. poezji)

• 
  

Poeta

• twórca tragedii

• nie musi przedstawiać zdarzeń rzeczywistych
  

• powinien być raczej twórcą fabuły niż wiersza - to znaczy - w tragedii nie chodzi o doskonałość języka, a o doskonałość fabuły, czyli wydarzeń.

historia a poezja

• historia - mówi o wydarzeniach, które miały miejsce w rzeczywistości; wyraża to, co jednostkowe

• poezja - traktuje o rzeczach, które mogą się wydarzyć, bardziej poważna i filozoficzna; wyraża to, co ogólne (zgodne z prawdopodobieństwem i koniecznością)- do tego dąży poezja

litość i trwoga

• cel tragedii

• stany emocjonalne wzbudzane dzięki poczuciu niepewności, wbrew oczekiwaniom odbiorcy i splotom wydarzeń

• 
  

• możliwa jest do osiągnięcia tylko dzięki odpowiedniemu bohaterowi

• może wzbudzić widowisko teatralne - ale jest to rozwiązanie gorsze pod względem artystycznym

• nie są tożsame z przerażeniem. To może być efektem widowiska teatralnego, ale nie prowadzi to celu tragedii - oczyszczenia uczuć

• 
  

• składnik fabuły

Rozpoznanie

• 
  

• połączone z perypetią jest najdoskonalsze, bo najlepiej potrafi wzbudzić w nas litość i trwogę

• składnik fabuły

• Rodzaje:

1. Za pośrednictwem znaków zewnętrznych

2. Za sprawą nieuzasadnionego biegiem wydarzeń, wprowadzonego przez poetę

rozpoznania.

3. Za sprawą przypomnienia.

4. Za pomocą wnioskowania

patos

• 
  takie jak
  

• cały repertuar sytuacji i wydarzeń

• nie jest istotą fabuły tragedii. Teoretycznie mogłaby istnieć tragedia bez patosu, w praktyce greckiej - nie istniała nigdy

POETYKA ARYSTOTELESA

5

---