ROSJA WIEKU XXI


Biblioteka Instytutu Rozwoju Nowoczesnego

ROSJA WIEKU XXI:

ZARYS JUTRA POŻĄDANEGO

Moskwa

2010

TREŚĆ

PRZEDMOWA…………………………………………………………………………………3

ROZDZIAŁ I . MODERNIZACJA ROSYJSKA W WIEKU XXI: WYKŁAD SKRÓCONY.5

ROZDZIAŁ II. PRZEŁOM INNOWACYJNY……………………………………………….13

ROZDZIAŁ III. ROSJA: WIEK XXI. POŁUDNIE ………………………………………….20

ROZDZIAŁ IV. OD TRWOŻNEJ TERAŹNIEJSZOŚCI KU POŻĄDANEJ PRZYSZŁO- ŚCI: KROKI PIERWSZE……………………………………………………………………..47

PRZEDMOWA

Na pytaniu o przyszłość Rosji skupia się uwaga społeczeństwa. Mówią i piszą o tym eksperci, politycy, przywódcy kraju. Zwrócenie się ku prognozom i scenariuszom opisującym przyszłość jest widomym znakiem tego, że kraj potrzebuje przemian. Jakie te przemiany będą? Tutaj wiele zależy od liderów, ale w pierwszej kolejności od samego społeczeństwa. Po dwudziestu latach od początku transformacji społeczeństwa można skonstatować, że rozwój przebiegał z trudem. Za każdym razem liczne kryzysy stawiały pytanie o słuszność wybranego kursu. Cele rozwoju pozytywnego pozostawały jedynie jako domyślne lub też były czysto technokratyczne. Posuwaliśmy się do przodu, bez określenia dokąd idziemy i jaki jest ten „ zarys jutra pożądanego” .

Teraz społeczeństwo, jego liderzy powinni dokonać wyboru: jak widzimy siebie, swój kraj, swoje państwo w przyszłości, czemu służyć ma nasz trud, aby nie stracić unikalnej, historycznej szansy.

Wszyscy rozumiemy, że Rosja jest na rozdrożu, że musi ona wyraźnie określić swoje cele i że całe społeczeństwo musi dokonać świadomego wyboru, aby przejść przez rozdroże we właściwym kierunku i bez strat nieodwracalnych. To od dzisiejszego wyboru, zależy, czy w końcu uda się Rosji stać krajem nowoczesnym we wszystkich aspektach. Ponownie pojawia się przed nami groźba, iż staniemy się bezsilnymi świadkami degradacji wielkiego mocarstwa. Rosja nie może pozwolić sobie na kolejny okres bezkrólewia, po którym kraj ostatecznie zalegnie na obrzeżach cywilizacji.

Sytuacja jest bardziej złożona, niż by się wydawało. Rosja wpadła w pułapkę historyczną. Musi ona wykonać jeszcze jeden skok modernizacyjny, robić to jednak trzeba będzie w warunkach, w których zbyt wiele jest czynników sprzyjających inercji i gniciu- poczynając od koniunktury na rynkach surowcowych a kończąc na nastrojach w polityce i na przekonaniu władzy o swojej zdolności do kierowania świadomością masową.

Doświadczenie historyczne dowodzi, że sytuacja nie jest beznadziejna. Pod koniec wieku XX Rosja dokonała niebywałego skoku od posttotalitaryzmu ku wartościom takim, jak wolności i prawa, demokracja i rynek. Proces ten nie został zakończony, lecz jest wystarczająco radykalny i bezprecedensowy w naszej historii. Przejście formacyjne jakie dokonało się w naszym kraju, odbyło się w bardzo szybkim tempie i prawie bezkrwawo.

Nagromadziło się zmęczenie, nastąpiła dekapitalizacja zasobów i utracona została pewność co do przyszłości kraju- być może teraz jest nawet mniej nadziei na odnowę niż wtedy. Pozostaje jednak historyczna szansa i społeczeństwo musi ją wykorzystać. Chodzi o to, aby Rosja przetrwała, przynajmniej w jej dzisiejszych parametrach geostrategicznych, jako naród wiodący. Problem tkwi w tym, czy zdołamy uświadomić sobie to wyzwanie i przystąpić do niezwłocznych działań.

Sytuacja jest dwoista: gospodarka zorientowana na zysk wstrzymuje przekształcenia , które już dawno nabrzmiały, ale wyzwania strategiczne są takie, że ześlizgnięcie się na tory mobilizacyjne- znane w naszej historii, oznaczałoby jeszcze większe oddalenie „ pożądanego jutra” .

W takich sytuacjach szczególne znaczenie uzyskują wizje przyszłości- modele normatywne ukazujące, jakim chcielibyśmy widzieć nasz kraj w przewidywalnej przyszłości. To nie marzenie, lecz racjonalna próba zrozumienia, jak można uniknąć zrodzonych przez zastój i pozostawanie w tyle wstrząsów, do których już się przyzwyczailiśmy i osiągnąć poziom rozwoju, godny naszej historii i naszego potencjału.

Programy odnowy zaczęły pojawiać się już u zmierzchu epoki radzieckiej. Okres reform tym bardziej był chłonny na opracowania prognostyczne, scenariuszowe i projektowe. Lecz wizja pożądanej dla Rosji przyszłości jednak się nie ukształtowała- zwłaszcza, gdy wyjdzie się poza granice parametrów technicznych i wskaźników ekonomicznych.

Model proponowany - to przekazywane pod dyskusję skonsolidowane stanowisko ekspertów o różnych specjalnościach, sformułowane w oparciu o wyniki szeregu wstępnych opracowań w dziedzinie filozofii i wiedzy humanistycznej, politologii, teorii zarządzania, ekonomii, nauk społecznych i in. , łączy które nie tylko rozumienie problemów i dróg dojścia do nowych granic, lecz i wspólne stanowiska aksjologiczne, wspólne wyobrażenia o etyce społecznej i o moralności politycznej. Jest oczywiste, że daleko nie wszyscy podzielają te wyobrażenia o pożądanej przyszłości Rosji. INSOR jest gotów do polemiki i liczy na to, że rozpoczęta praca posłuży zjednoczeniu wspólnoty intelektualnej i politycznej wokół wartości takich, jak wolność i prawo, sprawiedliwość i godność ludzka, moralność i rozumienie.

ROZDZIAŁ I .

MODERNIZACJA ROSYJSKA W WIEKU XXI:

WYKŁAD SKRÓCONY

Parametry modernizacji ( warunki zadania)

Temat przyszłości Rosji staje się coraz bardziej aktualny. Znakiem czasu staje się idea modernizacji. Tym samym uznaje się: a) fakt pozostawania w tyle, b) konieczność kardynalnych zmian. Przełom w nastrojach, w ocenach sytuacji i perspektyw zaczął się dopiero w ostatnim czasie i nie został jeszcze zakończony.

Dojrzewająca modernizacja wymaga zgody strategicznej w społeczeństwie. Przy braku konsensusu w kwestii wartości, światopoglądu i poglądów politycznych, zauważalny jest jednak wspólny punkt startu. Zadanie zmiany wektora rozwoju- przezwyciężenia nadmiernej zależności od eksportu surowców z przejściem do ekonomii wiedzy, produkcji naukochłonnej, wysokich technologii i innowacji intensywnych- staje się ogólnie akceptowanym.

Powyższa formuła, akceptowalna jako motyw początkowy i stricte pragmatyczny, wymaga rozwinięcia, uściślenia:

bieżąca koniunktura, na odwrót- ciągnie kraj do tyłu, ku wzmocnieniu orientacji surowcowej;

Wyzwanie jakie rzuca nam czas ma charakter obowiązujący. Możliwe, iż histo-

ria tak wyraźną szansę stwarza nam po raz pierwszy. Niewybaczalne byłoby przeoczenie tej możliwości: biorąc pod uwagę głębokość, szybkość i nieodwracalność zmian zachodzących w świecie - szansa taka może już nigdy więcej się nie pojawić.

Sytuacja wiąże się z podwyższonymi ryzykami. Podczas, gdy pogłębia się zależność kraju od eksportu surowców, nawet najłagodniejsze prognozy osiadania gospodarki surowcowej (pod parciem innowacji technologicznych w energetyce, obniżenia się rentowności surowcowych gałęzi gospodarki, zewnętrznych ukierunkowanych manipulacji lub jakiegokolwiek niemożliwego na razie do prognozowania rozwoju wydarzeń) nie wyklucza scenariuszy ekstremalnych. Najgorsze warianty dopuszczają:

Nieodpowiedzialnym politycznie jest brak zarysowania wariantów „ mrocznych”

Ma to zasadniczy charakter: zarówno w planowaniu strategicznym jak i w wielkiej polityce scenariusze, zawierające straty nie do przyjęcia, rozpatrywane są jako strategicznie aktualne nawet, gdy ich prawdopodobieństwo jest bardzo małe. Ich brak może kosztować istnienie kraju. Dlatego wizja pożądanej przyszłości nie jest tylko obrazem możliwego teoretycznie rozkwitu, lecz, w pierwszej kolejności, zagwarantowanym wykluczeniem wariantów niedopuszczalnych.

Aby uniknąć zagrożeń i odpowiedzieć na wyzwania wieku, modernizacja w Rosji powinna być:

a) głęboką- wyjście z ram rozwoju opartego o zasoby oznacza przezwyciężenie wielowiekowej tradycji, co jest porównywalne z zadaniem zbudowania gospodarki planowej lub odtworzenia na jej ruinach cywilizowanego rynku ( „ zmiana formacji” ) ;

b) systemową- nie można zapewnić postępu w gospodarce i technologiach kosztem archaizacji polityki i życia społecznego; skazuje to modernizację na fragmentaryczność i niestabilność, powodujące przeplatanie się okresowych sukcesów i zapaści historycznych;

c) zdecydowaną- w warunkach rosnącego przyspieszenia procesów innowacyjnych zacofanie staje nieodwracalne; już teraz kraj nasz przekracza punkty, spoza których nie ma powrotu.

Ponieważ bieżąca koniunktura raczej sprzyja inercji, modernizację trzeba rozpoczynać „ od pożądanego jutra” , w znacznej mierze korzystając z intuicji i woli politycznej. Umacnia to konieczność rezygnacji z iluzji technokratycznych, sprowadzających wszystko do gospodarki, technologii i zarządzania ręcznego.

Sytuacja ta wymaga nader ostrożnego stosunku do zazwyczaj stosowanych metod realizacji projektów szczególnie dużych. Zasada niestosowania przemocy wobec przyszłości warunkuje tworzenie konstrukcji nie sztywnych, lecz organizmu społeczno- ekonomicznego, zapewniającego maksymalną mobilność i wolność wyboru. To zakreśla ramy parametrów aksjologicznych i politycznych proponowanego modelu.

Wartości i zasady: od moralności opartej na zasobach do etyki wolności

Modernizacja zaczyna się od właściwego nastroju. Szczególnego znaczenia nabiera jej humanistyczna składowa: wartości i zasady, moralność i motywacje, nastawienia i systemy zakazów.

Na początku nowego wieku Rosja będzie musiała rozwiązać fundamentalny konflikt wartości. Społeczeństwo ufundowane na zasobach, bazujące na gospodarce surowcowej, tradycyjnie skłonne jest do sakralizacji władzy i państwa- naczelnego dystrybutora ( „ podarowującego” ) dóbr. Kształtuje się stosunek do społeczeństwa częściowo jak do ciężaru, częściowo jak do zasobów odnawialnych ( surowców w magazynach) czynów historycznych, tytanicznych fabryk itd. - do wręcz pojmowania masy społecznej jako przedmiotu manipulacji przy pomocy technologii politycznych. Kształtuje się cała cywilizacja płytkich przeróbek, kultura niedoróbek; sam kraj staje się wiecznym półfabrykatem pod przyszłe prawidłowe, słuszne istnienie.

Zarówno jednak teraz jak i w przyszłości próby zwykłej w Rosji modernizacji w stylu zasobowo- mobilizacyjnym nie tylko pozbawione są perspektyw lecz są też niemożliwe:

dnim etapie ( budowania socjalizmu) ;

lega demobilizacji również sam „ aparat modernizacji autorytarnej” : klasa polityczna i administracyjna, nastawiona na działania autorytarne, staje się głównym hamulcem odnowy.

I najważniejsze: w odróżnieniu od etapów industrializacji, urbanizacji itp. pełnowartościowe modernizacje epoki postindustrialnej w warunkach braku wolności są zasadniczo nierealizowalne. W świecie współczesnym głównym zasobem rozwojowym stają się twórcze zdolności człowieka, jego energia i inicjatywa. Przechył w stronę etatyzmu, kultu władzy i wartości wspólnotowych ( grupowych- tł. ) w nowym świecie z góry jest skazany na nieefektywność. Megamachina państwa, składająca się z „ trybików” teraz i w przyszłości, w ostatecznym rozrachunku beznadziejnie przegrywa ze społeczeństwem wolnych jednostek. Wielkość i rozkwit kraju nie może już dłużej odbywać się kosztem obywateli, przy pomocy ograniczeń politycznych i ekonomicznych. Rozwój odbywa się na bazie wolności i prawa. Na tej jedynie podstawie możliwe jest też zaspokojenie ambicji mocarstwowych, geopolitycznych, militarnych i innych. Brak wolności i brak ochrony prawnej obywateli na odwrót, skazują kraj na wieczne wleczenie się w ogonie i na porażki geostrategiczne- niezależnie od patriotycznych i innowacyjnych postaw kierownictwa.

Tym samym ulega kardynalnej przebudowie system stosunków. Wartości pasożytniczo- redystrybucyjne są zastępowane wartościami twórczo- wytwórczymi. Ustawia to wolność ponad władzą, naród ponad państwem. Model „ obywatele w służbie państwa” zastępuje zasada „ państwo obsługujące obywateli” . Autorytaryzm w polityce i zarządzaniu, w redystrybucji własności, w kontrolowaniu gospodarki, w ideologii i kulturze, w komunikowaniu się i w sferze socjalnej- staje się rudymentem historycznym.

Najbardziej cennymi właściwościami „ kapitału ludzkiego” stają się samodzielność w czynach i niezależność poglądów, zdolność do refleksji i racjonalność, krytycyzm i realistyczna percepcja rzeczywistości, odrzucanie paternalizmu, inicjatywność i odpowiedzialność, dynamika i mobilność. Strategicznym zadaniem wszelkiej władzy nowoczesnej jest kultywowanie tych jakości w społeczeństwie i w ludziach.

Nowe wartości i zasady zmieniają relację statusów władzy i społeczeństwa, państwa i człowieka. Najbardziej nowoczesnym i istotnym strategicznie wymogiem wobec władzy jest jej zdolność do racjonalnego samoograniczenia. We władzy kształtuje się nowy kodeks służebności- nie sobie samej czy też abstrakcyjnemu „mocarstwu” , lecz żywym ludziom zamieszkującym ją. Teraz kraj- to my, naród. Dokładnie tak, jak w konstytucji.

W tym systemie wartości nie wolno poniżać ludzi nie tylko fizycznie lub moralnie, ale i intelektualnie. Błędem strategicznym staje się stosunek do narodu, jak do publiczności, której obrazek w telewizorze jest w stanie zasugerować dowolne myśli i nastroje. Władcy, oślepiając innych, sami szybko ślepną. Systematyczne pranie mózgów w rezultacie prowadzi do ich wypłukiwania, w tym u samych wypłukujących. Teatralizacja procesu politycznego, przekształcająca „ realną” politykę początkowo w apoteozę, a potem w bałagan pi-aru, obraża godność ludzką. Nawet, jeżeli na razie zadowala to wielu, wystarczy, że narusza to bazę socjalną modernizacji.

Zasobem strategicznym staje się godność ludzka. Zawsze była ona imperatywem etycznym, ale teraz moralność ta staje się rękojmią przyszłości, wymienia się bezpośrednio na wartości pragmatyczne i jest inwestowana w rozwój, staje się zbywalną w bezpośrednim sensie ekonomicznym tego słowa. I na odwrót: dyktat, przemoc i poniżanie nie są już zbywalne, hamują rozwój, pozbawiają perspektyw.

Takie przewartościowanie wartości wymaga zmiany całego systemu instytucji, praktyk i stosunków.

Wejście w modernizację rozpoczyna się od akceptacji ideologicznej. Priorytet wartości ludzkiej godności, wolności i prawa już są deklarowane- lecz epizodycznie, fragmentarycznie i wygląda to jak polemika z ukrytą ideologią samej władzy. W kraju odnawiającym się, stosunek do tych wartości powinien być wyrażony w sposób określony, bezwarunkowo i w sposób uzasadniony:

talnego, samodzielnego i odpowiedzialnego, oraz kraju, aspirującego do statusu nowoczesnego;

Dalej akceptacja ta jest transmitowana szerzej, umacniając wsparcie społecz-

ne i asystę ekspercką władzy modernizującej. Sygnałem początku modernizacji stanie się wykluczenie archaiku ideologicznego ze wszystkiego, co wprost lub pośrednio związane jest z oficjalnym stanowiskiem i z instytucjami zaangażowanymi przez państwo.

Polityczna przyszłość kraju: z powrotem do Konstytucji

Konieczne jest rozpatrywanie relacji modernizacji i transformacji ustroju politycznego w konkretnie- historycznym kontekście naszego kraju. Każda spirala modernizacji lat minionych, niezależnie od towarzyszących jej osiągnięć rodziła mniejszą konkurencję ekonomiczną i mniejszą wolność polityczną. Dlatego każda modernizacja okazywała się nie zakończoną, efektywną jedynie częściowo, jej luki przewyższały zyski z przemian pozytywnych.

Odnowienie systemu politycznego staje się konieczną składową modernizacji z kilku powodów.

Po pierwsze, jako tryb dyskutowania, uzgadniania i „ więzi zwrotnej” państwa ze społeczeństwem zmniejsza demokracja ryzyko popełniania błędów strategicznych. Z doświadczeń międzynarodowych wiadomo, że w dziesiątkach „ lepszych” i „gorszych” modeli transformacji ekonomicznych jest po osiem „ nie demokracji”- w wyniku autorytarnie przyjętych strategii one albo mocno wygrywają albo przegrywają katastrofalnie. Ryzyko „ przegrania modernizacji” jest dla Rosji niedopuszczalne.

Po drugie, modernizacja współczesna w dużej mierze budowana jest na „ kapitale ludzkim” . Pracownik wysoko wykwalifikowany jest główną tajemnicą jej sukcesu. Wymaga więc ona zarówno mechanizmu „ reprodukcji” takiego kapitału ( system kształcenia), jak również jego wsparcia ( system ochrony zdrowia, zabezpieczenia emerytalnego, bez czego nie będzie on mieć bodźca do oszczędzania) . Wdrożenie takich mechanizmów również wymaga otwartości, dialogu z „ konsumentami”, uwzględniania zarówno ich obiektywnych interesów jak i subiektywnych ocen podejmowanych kroków z punktu widzenia sprawiedliwości społecznej. Jaskrawym przykładem błędów popełnianych przy realizacji takich reform jest „ monetyzacja ulg”: burzliwe protesty „ ulgowiczów” spowodowała nie tyle treść reformy, ile metody jej przeprowadzenia i „ sprzedania” społeczeństwu.

Po trzecie (jako kontynuacja argumentu pierwszego i drugiego) aktywność zawodowa i działalność społeczna obywateli wymagają uwolnienia się od pressingu „ pionowego”, bo w innym przypadku modernizacja „ technologiczna” nie da po prostu wyniku. O ile równocześnie nie zostaną obniżone bariery administracyjne i nie zostanie okiełznana korupcja, to sukcesy w rozwoju technologii informatyczno- komunikacyjnych pozostaną jedynie „ zabawkami”, nie dadzą efektu multiplikacyjnego. T-IK dają przewagę w szybkości opracowania informacji i podejmowania decyzji- lecz taki efekt łatwo zniweluje koruptant (korupcyjny urzędnik-tł) lub biurokrata, żądający łapówki lub długich uzgodnień. To samo odnosi się do zwiększenia energoefektywności: obniżenie przez producenta kosztów może zostać odczytane przez biurokratę- łapówkarza jako możliwość nałożenia na przedsiębiorcę wyższej kwoty łapówki. Dodajmy do tego rozpowszechnioną praktykę najazdów ( setek nie zapowiadanych kontroli- tł), brak umocowanych praw własności. Jest oczywiste, że taki tryb stosunków z państwem niezdolny jest do stworzenia właściwego gruntu pod modernizację.

Obecna modernizacja stawia określone wymagania systemowi politycznemu kraju:

nanie bazowych funkcji państwa i udostępnienie społeczeństwu bazowych dóbr społecznych, nieskorumpowane, przezroczyste, odpowiedzialne i podtrzymujące stałą więź zwrotną ze społeczeństwem. W określeniu tym mieści się zarówno praworządność, jak i sprawiedliwość społeczna, solidarność społeczna, optymalna polityka ekonomiczna i socjalna, zapewniająca kroczący i ewolucyjny rozwój kraju;

Państwo takie- obok wszystkich swoich pozostałych funkcji bazowych- wystę-

pować powinno jak arbiter i zarządzający wszystkimi konfliktami pojawiającymi się między pluralistycznymi interesami. Arbitraż ten obowiązkowo zakłada pluralizm polityczny, oparty na prawie i ustalonych praktykach politycznych, socjalnych i sądowych: rywalizacja w polityce, ze zmianą władzy przez różne siły polityczne włącznie, niezależny sąd, ogólna gotowość do uregulowania konfliktów w ramach ukształtowanych instytucji.

Wyżej opisane cechy pożądanego ustroju społecznego precyzyjnie określają go jako demokrację, przy czym demokrację nowoczesną. Liberalizacja, rozpoczęta w polityce i rozprzestrzeniona na praktykę codzienną, otworzy możliwości swobodnej samorealizacji obywateli najbardziej aktywnych i wydajnych a także możliwości przyciągnięcia masowych inwestycji, zarówno w postaci środków jak i w postaci umysłów i rąk.

System zarządzania: ku odbiurokratyzowaniu poprzez odekonomizowanie biurokracji

System zarządzania nie sprowadza się do gospodarki, ale włącza również regulację i kontrolę w sferze socjalnej, w nauce, kulturze i kształceniu, w działalności innowacyjnej i w rozwoju technologii, w dziedzinie zapewnienia obrony i bezpieczeństwa itd. Ważne jest w kontekście modernizacji, aby reformowanie danego systemu podporządkowane było jednolitym zasadom i strategiom, wspólnym pozycjom w sferze wartości i prawa.

Konieczna zmiana instytucji to proces nader konfliktowy. Zarządzanie, którego głównym sensem jest redystrybucja dochodów ze sprzedaży surowców, rodzi szczególne środowisko instytucjonalne, z nadmierną regulacją, masową korupcją i biznesem ograniczonym barierami administracyjnymi. Rozwój innowacyjny (i produkcja jako taka) wymagają odrębnego środowiska instytucjonalnego. Oznacza to jednak śmierć już ukształtowanej pasożytniczej gałęzi- klasy. Dlatego próby dokonania reform instytucjonalnych natykają się na dobrze zorganizowany opór. Sytuacja wymaga niezwyczajnej woli politycznej- nie pokojowego nagabywania, lecz twardego systemowo uporządkowanego przeciwdziałania oporowi.

Kierunek podstawowy- to strategia deregulacji. Nie chodzi o zwykłe ograniczenie wtrącania się państwa w sprawy kompanii i obywateli, ale o jego radykalną optymalizację. Państwo będzie musiało nie tylko uwolnić się od mnóstwa zbędnych funkcji, lecz i skoncentrować się na wykonywaniu tych, które aktualnie wykonuje źle lub nie wykonuje w ogóle.

Odbiurokratyzowanie gospodarki wymaga deekonomizacji biurokracji - radykalnego ucięcia uzyskiwania dochodów związanych z pełnieniem funkcji państwowych i służbą publiczną, likwidacji gigantycznego systemu przedsiębiorstw afiliowanych jako parapaństwowe. Organy władzy skończyć powinny z „ zagospodarowywaniem” środków, zorientowane być powinny na efektywność i przezroczystość ich wykorzystania. Jest to strategicznie korzystne. Obciąży to budżet dodatkowo, ale da ogromną oszczędność w skali kraju i całej gospodarki. Przecięcie konfliktu interesów usunie powód zachowania urzędników zgodnego z zasadą: „ my będziemy wam przeszkadzać więcej, abyście nam więcej płacili, abyśmy wam mniej przeszkadzali” . Załamanie biznesu robionego na zarządzaniu albo przy zarządzaniu:

  1. obniży zainteresowanie, karmiące zorganizowany opór wobec reformy

administracyjnej;

  1. zmniejszy zasoby, które na opór ten są wydzielane.

Zasada liberalna, że dozwolone jest wszystko, czego prawo nie zabrania, nie

Jest uniwersalną i odnosi się jedynie do obywateli, osób prywatnych. Jeśli chodzi o system władzy funkcjonuje zasada wręcz przeciwstawna: urzędnik ma prawo robić tylko to, co mu prawo umożliwia- pozostałe działania są bezprawne.

Dlatego wagę pierwszorzędną zdobywa uporządkowanie dystrybucji pełnomocnictw określających zakres władzy oraz bazy normatywnej:

reglamentacje powinny być kształtowane jako: zwarte, dostępne, zorganizowane w sposób zrozumiały, przezroczyste i wyczerpujące ( „ zamknięte” ) wykazy norm koniecznych jako minimum dla wszystkich rodzajów działalności wymagających regulacji- zarówno jeśli chodzi o podmioty działające, jak i o samo administrowanie;

działalności z międzynarodowymi systemami wymogów i standardów, z uwzględnieniem jednak specyfiki rosyjskiej i jeśli chodzi o kryteria zbliżania się rzeczywistych warunków prowadzenia biznesu ( a nie imitacji schematów zagranicznych, maskującej rzeczywisty brak zmian) .

Środowisko instytucjonalne zrodzone przez gospodarkę nakazowo-rozdzielczą blokuje powstawanie nie tylko alternatywy opartej nie na surowcach lecz i same reformy instytucjonalne. Wyczerpany jest już limit czasu przeznaczony na eksperymenty z reformami; przy poprzednim trybie realizacji projekt ten jest skazany na niepowodzenie. Wyjście z zamkniętego kręgu reform instytucjonalnych wiecznie od nowa zaczynających się i niczym się nie kończących wymaga radykalnej woli politycznej i rozwiązań niekonwencjonalnych. Konieczne jest przestrojenie samego systemu reformowania, zakładające:

imitacją;

nie „ kierunek” ); zapewnienie normalnej rotacji kadr w najwyższym kierownictwie;

wdrożenie optymalnych systemów zarządzania reformami instytucjonalnymi; wykorzystanie obiektywnych wskaźników efektywności realizacji reform instytucjonalnych- nie, co się robiło, lecz co zrobiono;

zagwarantowanie udziału społecznego i kontroli (kierownictwo polityczne i społeczeństwo „ biorą w kleszcze” zdemoralizowaną część biurokracji średniego i niższego szczebla) ;

Kurs na nowe środowisko instytucjonalne jest szerszy od potrzeb gospodarki.

Chodzi o likwidację samowoli i bezprawia na poziomie podstawowych kontaktów obywateli z władzą ( demokracja codzienności) . „ Demokracja oddolna” , stosunków codziennych, odsłania nowe możliwości niepolitycznej działalności w obronie praw człowieka i inicjatyw obywatelskich i w rezultacie tworzy realną bazę dla demokracji w „ dużej polityce” .

ROZDZIAŁ II

PRZEŁOM INNOWACYJNY

Przełom innowacyjny, jego skala…

Wiek XXI- wiek wiedzy, produkcji naukochłonnych, wysokich technologii i intensywnych innowacji. Gospodarka światowa wystarczająco szybko, a co najważniejsze - nieuchronnie, przekształca się w postindustrialną, w której zwykła produkcja towarowa ustępuje pierwszeństwo aktywom niematerialnym, tworzonym na bazie wiedzy. Wiodące w tych kierunkach kraje dzisiaj już uzyskują decydujące przewagi konkurencyjne. Co więcej, przewagi te pozwalają liderom rozwoju światowego na zmonopolizowanie jeżeli nie prawa, to samej możliwości zarządzania przyszłością. Jakim będzie ten nowy świat trudno jest teraz zgadywać, ale jest już oczywiste, że będą w nim całkowicie inne hierarchie globalne i układy i kształtować się one będą na innych podstawach.

Historia Rosji, kraju przyzwyczajonego do znajdowania się w gronie liderów rozwoju duchowego, intelektualnego i naukowo- technicznego- mocno zobowiązuje. W wieku XX zrealizowany został przez nas szereg potężnych przełomów na poziomie przywództwa światowego, zostało to jednak zrobione na tle bezprecedensowej archaizacji polityki i sfery socjalnej, kosztem nadzwyczajnej mobilizacji, a w ostatecznym rozrachunku- kosztem załamania własnych perspektyw, w tym również w aspekcie kumulowania wiedzy i technologii. Rzeczywiście był to przełom- ale przełom ku ślepej uliczce. Jeśli chodzi o wyniki rozwoju globalnego i własnej ewolucji reżimu, system innowacyjny ukształtowany w tamtym momencie okazał się niewydolny. Przy końcu wieku kraj musiał utracić szereg podstawowych pozycji, strategicznie ważnych, ujawniając wyraźne zacofanie technologiczne, a co najważniejsze- fatalną niezdolność do przezwyciężenia tego zacofania przy istniejącym porządku rzeczy.

Już w pierwszej połowie nowego wieku, który nadszedł, okaże się, na ile jest to nieodwracalne. Mimo przyzwyczajenia do „ łatwej renty” , społeczeństwo nasze ma jeszcze szansę odwrócić ten proces- poniżający i zgubny dla kraju.

Nie o to tylko chodzi, że świat wchodzi w zasadniczo nowy układ technologiczny. Globalny proces koncentracji wysokowydajnej aktywności intelektualnej trwa, co już teraz prowadzi do jej koncentracji w kilku dosłownie krajach. Aktualny stan mózgów w naszym kraju (niestety jednak, nie instytucji) ciągle jeszcze teoretycznie zezwala Rosji na wejście do tej puli. Osiągnięcie jednak poziomu krajów- liderów rozwoju i „ gospodarzy przyszłości” zakłada coś istotnie odmiennego i znacznie większego, niż postęp przyspieszony, rozpoczynający się od pozycji bardzo zacofanych, skupowania technologii lub złodziejstwo totalne na rynkach intelektualnych, jak to się dzieje w przypadku „ przełomów” innowacyjnych poszczególnych krajów z drugiego i trzeciego szeregu światowego rozwoju.

Jeśli chodzi o punkt startu w procesach innowacyjnych to teraz nie mamy co zadzierać nosa. Wiele z tego, co już teraz robią kraje, usiłujące przyłączyć się do wyścigu innowacyjnego, będziemy musieli dopiero uruchomić, a potem przejść, aby przynajmniej uwolnić się od „ kroplówki naftowej” , zapewnić start innowacyjny i minimalne fundamenty dla możliwości dokonania szerokiego manewru. Równocześnie konieczne jest też dokładne wyobrażenie prawdziwej skali wyzwań, jakie czas rzucił Rosji- zwłaszcza, gdy mowa jest o perspektywach wejścia (a dokładniej powrotu) kraju do grona globalnych ośrodków rozwoju intelektualnego i innowacyjnego. Zadania tego nie da się rozwiązać uruchamiając kilka drogich projektów i robiąc remont kosmetyczny środowiska innowacyjnego. To, co robi się teraz, zasadniczo nie rozwiązuje zadania- maksimum. Co gorsza, to, co się jednak realizuje, stwarza często iluzję „ aktywności wystarczającej” , a to spowalnia (o ile w ogóle nie zatrzymuje) pracę perspektywiczną, która służyć ma realizacji zmian rzeczywiście nabrzmiałych i koniecznych.

…i alternatywy jego

Sytuacja nie jest całkiem określona i nie jest jednoznacznie traktowana. O ile w wieku bieżącym nasz „ przełom doganiający” nie zda egzaminu, dla historii świata nie będzie to niczym unikalnym, a tym bardziej tragicznym ( o ile, oczywiście, fiasko Rosji nie stanie się globalną klęską, co w gruncie rzeczy nie jest wykluczone) . W historii ludzkości poszczególne kraje niejednokrotnie wysforowywały się na pozycje liderów rozwoju światowego „ prawie znikąd” , a później ponownie spokojnie wracały na dalsze pozycje, lub w ogóle na plan tylny. Często bez fatalnych strat dla jakości życia elit, a nawet i podstawowej masy ludności. Dla większej części ludzkości ta nadaktywność nie jest niczym strasznym. Jest to szczególnie interesujące dla Rosji, gdyż epokowe osiągnięcia w historii naszej, co chwila realizowane były na tle gwałtownego obniżenia się jakości życia podstawowej masy ludności- zubożenia, głodu itp. I na odwrót: jak byśmy się krytycznie nie odnosili do jakości życia w dzisiejszej Rosji, nie można nie przyznać, że zdecydowana większość ma ten poziom jakościowo wyższy, niż w czasach, gdy wstrząsaliśmy świat unikalnymi innowacjami, odkryciami naukowymi i objawieniami artystycznymi.

Pytanie tylko, na ile pokojowa trajektoria wegetowania w drugim szeregu w ogóle jest dla Rosji otwarta- nie na odrębnych, względnie pomyślnych odcinkach, lecz w dalekiej perspektywie. Niewykluczone, że Rosja z powodu swoich rozmiarów, unikalnych zasobów naturalnych i potencjału ludzkiego jest po prostu skazana na walkę o przywództwo i szczególne pozycje w świecie.

Jest tutaj też i poważne niebezpieczeństwo. Przy naszym charakterze to sprawa zwykła, że mobilizując siebie do walki o przywództwo, sprowadzamy wszystko do produkcji znaków, symbolicznych atrybutów przełomu. Często nie tyle wypracowujemy nagrody w wyścigu światowym, ile sami sobie te nagrody fabrykujemy- i stawiamy na półce z osiągnięciami. Przy tym państwo nie tyle zapewnia rozwój innowacyjny, ile stwarza sobie alibi- jeśli chodzi o działania i parawyniki. Zazwyczaj robi się to ze szkodą dla ewolucji głębokiej, dla całego ruchu innowacyjnego, ze szkodą dla systemowej pracy instytucjonalnej, dla wprowadzenia podstawowego choćby porządku w rutynie i w „ drobiazgach” , ze szkodą dla zapewnienia innowacyjności gospodarki i społeczeństwa, a nie odrębnych mianowanych innowatorów i całej tej jaskrawej innowacyjności, która jest eksploatowana przez ideologię i propagandę.

Jeżeli rozmowy o przywództwie naukowo- technologicznym sprowadzą się do symboliki innowacyjnej, do produkcji eksponatów na kolejną Wystawę Osiągnięć Gospodarki Narodowej- to sprawa jest przegrana. Jeżeli jednak rozumienie gigantyczności zadań i tego jak odległe są cele zmusi przynajmniej do ruszenia pracy systemowej z martwego punktu, obecny wyciśnięty patos i ambicje nie zawsze uzasadnione mogą być wybaczalne i na swój sposób pożyteczne.

Warunki startu: ludzie i instytucje

Rosja wstępuje w nowy wiek ze skrajnie sprzecznymi warunkami startu dla manewru innowacyjnego. W panteonie naszej szkolnej historii znaczące miejsce zajmują figury światowej rangi- uczeni, wynalazcy, inżynierowie, geniusze- samorodki, nowatorzy- chałupnicy. Świeża jest jeszcze pamięć o unikalnym zjawisku historycznego- pełnym kompleksie naukowym ZSRR, o przywództwie światowym w takich superinnowacyjnych dziedzinach, jak kosmos czy tworzenie poszczególnych rodzajów broni. Równocześnie jednak wady systemowe nie zostały usunięte, lecz wręcz pogłębione:

gię i obronę, na siłę i sławę władzy, ale nie na potrzeby człowieka ( tym bardziej na konsumenta masowego) ;

Poprzeczka zawieszana przez naszą przeszłość i wyzwania nie naszej przy-

szłości jest bardzo wysoko, ale warunki startu są przygnębiające.

Produkcja „ mózgów” i wiedzy- dla ludzi w Rosji pozostaje sprawą bojowników a dla kraju- jeszcze jedną branżą” surowcową” , przedmiotem darmowego eksportu, zwiększającego na nasz koszt dystans dzielący nas od globalnych konkurentów. Tymczasem, potencjał innowacyjny Rosji, określany w pierwszej kolejności przez jakość kapitału ludzkiego, jest na swój sposób unikalny i stanowi drugą naszą „przewagę naturalną” , w perspektywie o rząd bardziej znaczącą niż bogactwa naturalne. Kłopot historyczny polega na tym, że „ bogactwa” te (surowce i mózgi) zbyt często są w konflikcie zamiast dawać rezonans pozytywny.

Problem tkwi w warunkach, w środowisku. Jeśli ci sami ludzie za granicą dokonują cudów twórczości i mają wielkie osiągnięcia w sferze innowacyjności, oznacza to, że problem tkwi w sferze instytucjonalnej i w sferze praktyki. W tym wieku manewr innowacyjny dla Rosji zaczyna się nawet nie od inwestycji, akcji siewnych, inkubatorów czy też parków technologicznych, lecz od usunięcia przeszkód i zrzucenia balastu, przede wszystkim od strony władzy. Pierwsze hasło startu innowacyjnego to- nie przeszkadzać! W tym- nadmiernym współczuciem i uciążliwą „ troską”. Zmianie powinien ulec ton strategii innowacyjnej władzy - z nasyconego ambicją na samokrytyczny: na razie głównym ogranicznikiem jest samo państwo. Jego działania stymulujące lokalnie mogą być pożyteczne, ale generalnie jest to próba forsowania silnika w sytuacji, gdy hamulce samochodu są zablokowane.

Rosja w tym wieku potrzebuje pełnowartościowego procesu innowacyjnego, a nie wersji demo „ ekonomii wiedzy” - a to tylko uzyskać można przy pomocy ręcznego sterowania procesem intelektualnym i twórczością naukowo- techniczną.

W związku z powyższym konieczne jest uściślenie wskazań strategicznych.

Zadanie nasze polega na tym, aby stworzyć gospodarkę generującą innowacje, a nie generować innowacje aby potem w męczarniach wdrażać je do gospdarki.

Nowa konkurencja globalna jest urzeczywistniana w dwóch podstawowych

kierunkach:

innowacyjności i przedsiębiorczości, zdolność do współpracy i nie tylko

za wynagrodzenie ale również w imię osiągnięcia celów ogólnonarodo-

wych;

sytuacją ideologiczną i polityczną, która sprzyjać będzie realizacji same-

go ducha innowacyjności, lub będzie go blokować.

Na poziomie retoryki oficjalnej uznano już, że wartością podstawową i podsta-

wowym potencjałem przyszłego ( a, ściśle mówiąc, już i obecnego) rozwoju jest tak zwany kapitał ludzki, jego posiadanie i dynamika, jego jakość.

Jeśli słowa te zaczną stawać się ciałem, zachowanie i kumulowanie potencjału ludzkiego będzie zmierzać w dwóch podstawowych kierunkach.

Po pierwsze (właśnie po pierwsze- uwzględniając log czasowy* przy kształtowaniu nowych pokoleń) , trzeba będzie rozwiązać zadanie osiągnięcia rozszerzonej reprodukcji „ kapitału ludzkiego”. Nasz system kształcenia powinien zostać przebudowany nie tylko pod kątem orientowania się na nową wiedzę i pragmatykę innowacyjną, lecz również pod kątem orientowania się na wskazówki związane z wartościami i moralnością, odróżniające społeczeństwo innowacyjne od zasobowo- surowcowego. Kształtowanie nowego pokolenia jest procesem, mającym wyraźnie określony log czasowy, dlatego praktycznie czasu na reformę instytucji oświatowych i wychowawczych już nie ma.

Po drugie, przy całej niejednoznaczności problemu drenażu mózgów dla rozwoju nauki jako takiej („ intelekt globalny” ) , problem ten jest dla kraju istotny i stał się już krytycznym. Aby zapobiec wyniszczeniu kadr intelektualnych i umożliwić im powrót, konieczne jest kształtowanie co najmniej normalnych, konkurencyjnych wa-

* odstęp czasu pomiędzy dwoma albo kilkoma przedsięwzięciami znajdującymi się w związku przyczynowo- skutkowym

runków do samorealizacji. Nie mniej ważne jest utworzenie odpowiedniego środowiska politycznego i społecznego, które nie zmuszało by do czerwienienia się i nie ob-

rażałoby jakiegokolwiek człowieka racjonalnie myślącego, rozumiejącego wszystko i siebie szanującego. Teraz jest to ważniejsze od pieniędzy.

Zmienia się system finansowania nauki i innowacji. W miarę dokonywania reform instytucjonalnych uzbroimy się w system, przyjęty w krajach rozwiniętych: państwo finansuje nauki podstawowe oraz projekty szczególnych rozmiarów i ( lub) projekty perspektywiczne, ale przez 3-4 lata; o ile dalej kierunków tych nie przejmie biznes ich finansowanie z budżetu federalnego zostanie podzielone.

Ponieważ manewr innowacyjny rozpoczyna się w warunkach prawie bojowych, konieczna jest kontrola obywatelska wydatkowanych środków, przydzielanych na takie projekty- nie mniej twarda, niż ta, której podlega uzasadnianie i wydatkowanie budżetu obronnego.

Przy pomocy wszystkich dostępnych jemu środków państwo zapewnia promocję innowacji rosyjskich na rynkach światowych, gwarantuje warunki konkurencji wolne od dyskryminacji. Działa też na rzecz udziału Rosji w wielkich międzynarodowych projektach badawczych, rola których w przyszłości będzie umacniać się w związku z gwałtownym wzrostem kosztów w nauce współczesnej i komplikowaniem się techniki badawczej obsługującej ją.

Przy tym nie mniej ważnym zadaniem państwa dla innowacyjnego manewru jest zapewnienie optymalnych warunków dla rodzimych, lokalnych, a wśród nich super małych projektów (mikroinnowacje) . Na tym chyba polega najbardziej radykalne rozkręcenie strategii innowacyjnej państwa rosyjskiego.

Najważniejszą jednak konieczną zmianą w innowacyjnej gospodarce i w gospodarce innowacji jest stworzenie warunków, w których korporacje polują na wiedzę niosących i na aktywa niematerialne a nie na odwrót.

Wystarczająco jest już opisana specyfika innowacyjnego środowiska w krajach wiodących jeśli idzie o rozwój innowacyjny. Jest to:

perspektywie długookresowej;

nicznej i rynku towarów o wysokiej technologii i usług o ograniczonym kręgu uczestników;

specjalizacji technologicznej (odzwierciedlającej rozwój technologii krytycznych w danym kraju) ;

poziomie międzynarodowym i ogarniających cały kompleks instytucji, zapewniających generowanie wiedzy i innowacji, rozwój i komercjalizację nowych technologii;

niu jakości zasobów ludzkich ( kapitału ludzkiego) ;

ekonomiczna, tryb sprzyjania opanowywaniu nowych segmentów rynku światowego.

Równocześnie istnieje cały szereg „ zewnętrznych” ( wobec systemu innowacyjnego jako takiego) warunków, bez których jakiekolwiek próby rozpoczęcia i rozwinięcia innowacji w trybie systemowym skazane są na porażkę. Warunki te już dawno zostały opisane, ale w dalszym ciągu są aktualne. A wśród nich np. :

Ten wykaz warunków można uściślać i kontynuować. Już z powyższego jed-

nak widać, że podstawowe priorytety zabezpieczające manewr innowacyjny - start i rozwój- tkwią nie tyle w samej sferze innowacyjnej, naukowo- technologicznej, ile w warunkach „ zewnętrznych” . Dlatego dowolne opracowania strategiczne, dowolne plany, a tym bardziej raporty w dziedzinie wdrażania innowacji powinny zaczynać się i kończyć zmianami tych warunków. Rejestr pierwszy ( specjalne wsparcie innowacji) nie ma sensu bez realizacji drugiego (warunków samej ich możliwości) .

Nowa treść innowacji

Zmiana systemu wartości z państwa i władzy na jednostkę i społeczeństwo zasadniczo zmienia samą treść innowacji, ich ukierunkowanie i motywację. O ile obsługiwanie ideologii i obrony nadawało innowacjom charakter w zasadzie przyrodniczo- naukowo techniczny, to w świecie współczesnym innowacje nie mniej fundamentalne, jeśli nie najważniejsze, mają charakter humanistyczny i społeczny. Od „żelaza” ważniejsze staje się kształtowanie nowych potrzeb.

Do takich innowacji jesteśmy historycznie nieprzyzwyczajeni. Nie jest do tego również przyzwyczajona sama nasza nauka, zmuszona, jak w reszcie świata, do prowadzenia równorzędnego dialogu ze społeczeństwem, uzasadniania i obrony swoich stanowisk, uczciwego dzielenia się prognozami dotyczącymi sukcesów i zagrożeń, dóbr możliwych i ryzyk.

Ogólny trend zakłada przesunięcie w kierunku wiedzy humanistycznej i społecznej. Jest to słuszne również jeśli chodzi o nasz kraj.

Zarówno ogólnie, jak i w sytuacji rosyjskiej szczególnie, nie ma nic bardziej niebezpiecznego od iluzji, jakoby w społeczeństwie konserwatywnym możliwe były autentyczne przełomy innowacyjne i rozwój innowacyjny systemowy, stabilny. Autentycznie nowoczesna gospodarka innowacyjna nie jest możliwa w kraju z elementami neofeudalizmu, z zacofanymi, a tym bardziej z archaicznymi instytucjami- niezależnie od tego, jak bardzo mają one zmodernizowaną fasadę.

Najbardziej niebezpieczna jest iluzja, jakoby z obecnej Rosji- w tej postaci, w jakiej ona się ukształtowała- uczynić można kraj innowacyjny, obcujący jak równy z równym z liderami światowego rozwoju innowacyjnego i konkurujący o możliwość zarządzania przyszłością. Rozwój autentycznie innowacyjny (a w gruncie rzeczy i zapewnienie samego startu innowacyjnego) wymaga kraju innego- o innym systemie wartości i stosunków, o innej polityce i środowisku społecznym, o innym systemie zarządzania, o innym nastawieniu w biznesie.

ROZDZIAŁ III.

ROSJA: WIEK XXI. POŁUDNIE

Obraz zarysowany poniżej nie jest ideałem o którym marzymy. Każdy normalny człowiek chce, aby kraj, w którym on mieszka- był najlepszy: najbardziej sprawiedliwy, najbardziej bezpieczny, najbardziej dostatni, najbardziej w świecie szanowany i najpiękniejszy. W gruncie rzeczy, do tego obrazu niczego dodać już nie można- dlatego postawiliśmy sobie zadanie inne: opisania Rosji po z powodzeniem przeprowadzonej modernizacji. Modernizacja jest złożonym procesem zmian we wszystkich sferach życia społecznego, trwającym dziesięciolecia. Dlatego nie określamy ram czasowych oprócz tej, najbardziej ogólnej uwagi. Ważniejsza jest merytoryczna charakterystyka tego punktu: zakończenie modernizacji jest społecznym konsensusem co do tego, że podstawowe cele „ zrywu modernizacyjnego” generalnie zostały osiągnięte a dalej kraj płynnie może doskonalić się we wszystkich dziedzinach życia, inaczej mówiąc, modernizacja stała się samoreprodukującą i nie ma konieczności dokonywania gruntownych zmian.

Taka Rosja nie będzie idealną. Wychodząc ze zrywu modernizacyjnego kraj może nie osiągnąć najwyższych dla swoich czasów wskaźników dotyczących jakości życia, wydajności i zdolności konkurencyjnej gospodarki, doskonałości mechanizmu politycznego. Nie na tym polega główne kryterium sukcesu modernizacji, lecz na zdolności kraju do sprostania wyzwaniom współczesności. Można je określić w sposób następujący:

podstawowych parametrach;

jąca wszystkie przewagi związane z bogactwami naturalnymi i kapitałem ludzkim kraju, wpisana w międzynarodowy podział pracy w charakterze jednego z wiodących liderów przemysłowych i demonstrująca trwałą zdolność do innowacji i reakcji na wyzwania konkurentów;

kapitału ludzkiego, równość możliwości startu wszystkich obywateli i pewną ochronę słabych socjalnie warstw ludności;

osiągnięcia kultury narodowej;

ny, zapewniający każdemu obywatelowi wolność osobistą i ochronę jego interesów, przestrzeganie praw i swobód podstawowych oraz panowanie prawa;

międzynarodowej, osiągane dzięki przyłączeniu się do powszechnych wszechogarniających systemów bezpieczeństwa międzynarodowego, konstruktywna współpraca ze wszystkimi sąsiadami i wiodącymi mocarstwami światowymi; nowoczesne i efektywne siły zbrojne, zdolne zapobiec i przeciąć jakiekolwiek możliwe wrogie działania wobec kraju;

przyrodniczego kraju.

Spójrzmy więc, jak wygląda południe jasnego dnia kiedyś w wieku XXI. Jaką Rosję zobaczymy?

Demokracja rosyjska

Rosja- republika federacyjna z silną władzą prezydencką i silnym parlamentem dwuizbowym.

Okres pełnomocnictw prezydenckich skrócony został do pięciu lat. Duma wróciła do czteroletniego cyklu życiowego.

W kraju funkcjonuje system wielopartyjny. Działa kilkadziesiąt zarejestrowanych partii o najróżnorodniejszej orientacji politycznej. Rejestracja wyborcza, sponsorowanie partii przez biznes rodzimy, agitacja wyborcza niewiele różnią się od sytuacji w krajach europejskich; zdarzają się mini skandale, są przypadki nielegalnego finansowania, ale generalnie systemu to nie destabilizuje. Bywa, że na Północnym Kaukazie i w niektórych innych republikach na jednego kandydata głosuje po 70%, ale coraz rzadziej i rzadziej.

System wyborczy- związany mieszany: połowa miejsc kształtuje się w wyniku głosowania na listy partyjne a druga połowa to zwycięzcy wyborów w okręgach jednomandatowych. W każdej Dumie niezależni jednomandatowcy zdobywają około 50 miejsc i tworzą w parlamencie grupę deputowanych „ Polityka regionalna”. Większa część jednak jednomandatowców wchodzi do Dumy dzięki poparciu partii. Dość powszechna jest praktyka tworzenia bloków wyborczych. Frekwencja na wyborach prezydenckich- 60%, na parlamentarnych- nieco ponad połowę. W wyborach regionalnych głosuje od 40 do 60% wyborców.

Jądrem systemu partyjnego są partie prawicowo- centrowa i lewicowo- centrowa. Pierwsza z nich ma wsparcie biznesu (zarówno dużego jak i średniego) , który odbudował się w wyniku modernizacji, a bazą socjalną tej partii jest znacząca część „ klasy średniej”, zatrudnionej przeważnie w sektorze prywatnym gospdarki i mały biznes. Partię lewicowo- centrową wspierają: biznes gałęzi tradycyjnych (w pierwszej kolejności- KPE (Kompleks Paliwowo- Energetyczny) i przemysł rolniczy) , „ budżetowcy” , mieszkańcy wsi, wyborcy w podeszłym wieku. Każda z tych partii uzyskuje w wyborach około 30- 35% głosów. Programy tych partii istotnie się różnią i w wyborach realnie konkurują ze sobą. Prawocentrowcy częściej wygrywają w regionach, które są bardziej zaawansowane w modernizacji gospodarki i w dużych miastach, lewocentrowcy zdobywają władzę w wielu republikach etnicznych, więcej głosów mają w małych miastach. Nie są jednak rzadkością wyjątki od tej ogólnej reguły.

Do Dumy regularnie dostają się, przekraczając granicę 4%, prawicowi populiści z Partii Patriotycznej, mającej umiarkowanie nacjonalistyczny program ( jednak po odejściu W. Żirinowskiego z aktywnej działalności politycznej nie udaje im się przekroczyć bariery 5- 6%) i Zjednoczona Partia Obywatelska- socjalliberalna koalicja społecznych ruchów obrońców praw obywateli i ekologicznych, która zachowała emblemat partyjny w postaci jabłka. Na granicy balansuje Nowa Partia Lewicy- spadkobierczyni KPFR (Komunistycznej Partii Federacji Rosyjskiej) . Partie pozostałe dostają po 1-2% głosów.

Zdarzało się już, że względną większość w parlamencie zdobywała nie ta partia, która wystawiała aktualnie działającego prezydenta. Rząd (włącznie z premierem) jest kształtowany przez większość parlamentarną. Opanowane jednak nawyki budowania koalicji i zarządzania konfliktami umożliwiają władzy wykonawczej i ustawodawczej konstruktywną współpracę. Budżet i inne poważne inicjatywy ustawodawcze dyskutowane są solidnie, i przyjmowane są w wyniku osiągania istotnych kompromisów. W proces budowania budżetu włączona jest Izba Społeczna (Izba Społeczna Federacji Rosyjskiej powstała zgodnie z Federalną Ustawą nr 32 z 4 kwietnia 2005 roku „ O Izbie Społecznej Federacji Rosyjskiej” . IS wybierana jest co dwa lata i realizuje współdziałanie obywateli z organami władzy państwowej i samorządu lokalnego w celu uwzględniania potrzeb i interesów obywateli, obrony ich praw i swobód przy kształtowaniu i realizacji polityki państwowej, oraz w celu urzeczywistnienia kontroli społecznej nad działalnością organów władzy- od tł. ) , która przekształciła się w płaszczyznę uzgadniania interesów rządu, asocjacji biznesowych i zawodowych stowarzyszeń pracy najemnej i zawodów wolnych.

Rozumie się, że lobbing w Dumie istnieje i ustawa regulująca to pojawiła się stosunkowo niedawno. Nieformalne jednak „ reguły gry” już dawno zostały ustalone i są przez większość „ aktorów sceny politycznej” przestrzegane. Osławione „ klany” nie zniknęły, ale większą część swoich interesów przyzwyczaiły się już załatwiać za pośrednictwem konkurujących partii i organizacji społecznych.

W Izbie Wyższej Zgromadzenia Federalnego zasiadają senatorzy wybrani przez naród. Dopiero niedawno została przyjęta poprawka do konstytucji, anulująca wymóg reprezentowania przez nich władzy wykonawczej i ustawodawczej ze swoich regionów. Po tym, jak kilkakrotnie odbyły się wybory członków Rady Federacji, kandydaci na których zgłaszani byli przez gubernatorów i zgromadzenia ustawodawcze, wszyscy uświadomili sobie zbędność takiego wymogu: senatorzy i tak przekształcali się w aktywnych lobbystów swoich regionów. Dlatego nierzadko krytykują projekty ustaw przyjęte przez Dumę, ale , zazwyczaj, osiągają tylko fragmentaryczne zmiany: podstawowy ciężar pracy ustawodawczej, jak dotychczas, spoczywa na Izbie Niższej. Natomiast Rada Federacji skrupulatnie analizuje kandydatury sędziów Sądu Konstytucyjnego i Prokuratora Generalnego. Żadna zaproponowana przez prezydenta kandydatura nie została „ uwalona” przez Izbę Wyższą, były jednak przypadki, gdy po konsultacjach w kuluarach drużyna prezydenta zawczasu zmieniała kandydaturę. Izba Wyższa parlamentu przywróciła sobie prawo do podejmowania decyzji o wysyłaniu sił zbrojnych za granicę. Teraz prezydent ma prawo samodzielnie, w sytuacji nadzwyczajnej samodzielnie skierować wojska za granicę, ale jest zobowiązany w ciągu 40 dób po tym fakcie uzasadnić swoją decyzję przed Radą Federacji.

Gubernatorzy wybierani są w głosowaniu bezpośrednim przez ludność regionu. Regionalna władza w dalszym ciągu silnie oddziaływuje na samorząd lokalny, nie jest usunięty konflikt pomiędzy gubernatorem i merem miasta stołecznego (zazwyczaj reprezentuje on inną partię) , ale sprzeczności rozwiązywane są w ramach praworządnych instytucji i procedur. Generalnie lokalny poziom władzy umocnił się w sposób istotny.

Federacja Rosyjska w dalszym ciągu jest wielonarodowa, multikulturowa i wielojęzyczna, jednak stosunki międzyetniczne stały się harmonicznymi. Specyficzne interesy etnosów Rosji w dziedzinie zachowania i rozwoju języka, kultury narodowej i równych możliwości są chronione zarówno przez relacje federalne, jak i przez autonomie narodowo- kulturowe rozsianych diaspor. Przejawy nacjonalizmu i nastroje antyimigracyjne w dalszym ciągu się zdarzają, ale jakiekolwiek próby przeniesienia ich na szersze forum stanowczo są likwidowane przez organy chroniące prawa i porządku.

Władza sądownicza w sposób istotny umocniła się i (w powszechnym przekonaniu) stała się niezależną. Był to proces długi i niełatwy, a rolę decydującą odegrało w nim to, że w procesie modernizacji przywódcy kraju aktywnie wspierali niezależność sądu jako instytucji regulującej konflikty. W pojęciu polityków i urzędników regionalnych właśnie sędzia wspólnie z prokuratorem stali się „ federalnymi” , stojącymi na straży prawa i porządku federalnego w każdym rosyjskim mieście i wsi.

Jeśli chodzi o poziom skorumpowania w dalszym ciągu Rosja znajduje się w ostatniej dziesiątce krajów europejskich, ale już wyprzedza autsajderów europejskich i wcale nie jest już npodobna do skorumpowanych krajów „ trzeciego świata” .

Społeczeństwo obywatelskie w sposób istotny umocniło się. Rejestracja organizacji niekomercyjnych została uproszczona i ma charakter powiadomienia. Sprawozdania z ich działalności w trybie obowiązkowym są publikowane w środkach informacji masowej lub zamieszczane na wyspecjalizowanych stronach w Internecie. W procesie modernizacji wyraźnie okrzepły wspólnoty ochrony praw konsumenta, socjalnie zorientowane organizacje społeczne, pojawiające się spontanicznie nowe związki zawodowe i związki wolnych zawodów. Wszystkie partie polityczne aktywnie walczą o wsparcie i sieci aktywistów organizacji społecznych.

Udział rosyjskich organizacji pozarządowych w projektach globalnych stał się rzeczą zwyczajną. Nikogo nie dziwi częściowe finansowanie tych projektów przez fundusze zagraniczne: przecież i rosyjski biznes aktywnie angażuje się w realizację programów dobroczynnych, oświatowych, ekologicznych, w tym - w krajach ościennych (bliskiej zagranicy- tł. ) .

Nadejście telewizji cyfrowej w sposób radykalny zmieniło sytuację na rynku środków informacji masowej. Wsparcie udzielone konsumentom przez państwo przy przejściu na „ cyfrę” zmieniło popyt na tym rynku, w wyniku czego upadł monopol federalnych kanałów telewizyjnych. Rozwój Internetu zmusił drukowane ŚIM do zmiany polityki redakcyjnej i podwyższenia profesjonalizmu. Państwo zrezygnowało z praktyki kontroli ( zarówno bezpośredniej jak i przez podporządkowane struktury biznesowe) środków informacji masowej. Jako rudymentarne pozostałości poprzedniego systemu gdzieniegdzie istnieje jeszcze gazeta sponsorowana przez gubernatora ze sprawozdaniami o jego osiągnięciach, ale rozpowszechniana jest ona bezpłatnie: nie ma chętnych do kupowania jej. Za to poważną konkurencję dla ŚIM stanowią blogi- znanych polityków, działaczy społecznych, blogerów zawodowych, które stają się w kampaniach wyborczych jednym z najcenniejszych zasobów. Większość obywateli interesują wiadomości lokalne- robione jako „ tabloidy ” lub „ jakościowo” oraz najważniejsze wydarzenia ogólnorosyjskiego życia politycznego.

Demokratyzacja życia politycznego stworzyła warunki do niebywałego wzrostu poziomu kultury i sfery wypoczynku.

Klasyczna kultura rosyjska ponownie jest popularna zarówno wewnątrz Rosji jak i w całym świecie, a jej podtrzymanie i popularyzacja wspierane są przez specjalne programy rządowe i zaangażowane środki mecenasów prywatnych. Równolegle aktywnie rozwija się kultura nowoczesna we wszystkich jej przejawach. Wraz ze zmianą pokoleń na placach miejskich zaczęły pojawiać się dzieła współczesnej sztuki monumentalnej.

Ujawnianie i wspieranie twórczych zdolności dzieci i młodzieży stało się zadaniem priorytetowym zarówno organów oświatowych jak i organizacji i ruchów społecznych. Kółka zainteresowań i sekcje istnieją przy szkołach i instytucjach municypalnych: są albo bezpłatne, albo cena jest dostępna, gdyż aktywnie wykorzystują społeczną pracę uczestników organizacji społecznych. Upowszechnienie technologii komputerowych i Internetu nie doprowadziło do zniknięcia bibliotek (również wspieranych praca wolontariuszy)- ale przekształciły się one raczej w miejsce spotkań grup zainteresowań.

Obcowanie międzykulturowe zarówno wewnątrz Rosji jak i z narodami innych krajów ma wyjątkowo intensywny charakter i w dużej mierze sprzyja to kształtowaniu pozytywnego obrazu Rosji w świecie.

Rosyjskie państwo socjalne

Rosyjskie państwo stało się w pełnej mierze socjalnym- odpowiadającym swojej głównej charakterystyce konstytucyjnej. Droga do uzyskania przez społeczeństwo rosyjskie własnej wizji państwa socjalnego była niezbyt szybka i niełatwa.

Skuteczna modernizacja gospodarki stworzyła zapotrzebowanie na pracę „mądrą” i kwalifikowaną- coraz większa ilość ludzi widziała związek między własnym wysiłkiem związanym z uzyskaniem wykształcenia, zawodu, zaangażowaniem i uzyskiwanymi dobrami. To z kolei tworzyło zapotrzebowanie na wysokiej jakości wykształcenie, służbę zdrowia, system emerytalny, które oparte byłyby na zasadzie równości możliwości, a nie na „ urawniłowce” . Takie przesunięcie w systemie wartości społeczeństwa rozpoczęło się jeszcze w pierwszym dziesięcioleciu wieku XXI- mniej więcej z dziesięcioletnim logiem od początku reform rynkowych, ale formę imperatywnego zapotrzebowania społecznego uzyskało dopiero na skutek sukcesu modernizacji. Głównym kryterium efektywności państwa socjalnego stało się okazanie w maksymalnie możliwym zakresie usług socjalnych tym właśnie grupom ludności, które artykułowały zapotrzebowanie na nie, tzn. realna adresowość polityki socjalnej państwa, która daje jednocześnie maksymalny efekt socjalny i finansowy.

W rezultacie żadna znacząca grupa socjalna- czy to inwalidzi czy ludzie w podeszłym wieku- nie wypada ze środowiska socjalnego i wnosi własny wkład do rozwoju społecznego, wzbogacając tym samym również własne życie jako pełnowartościowych członków społeczeństwa.

Poziom rozwarstwienia socjalnego w Rosji pozostaje dość wysoki, ale zmniejszył się zauważalnie w porównaniu z początkiem wieku- gdy weźmiemy wskaźnik decylowy , to wynosi on około 1:10 , co generalnie odpowiada poziomowi europejskiemu (północnoeuropejskiemu) .

Najliczniejszą warstwą socjalną społeczeństwa rosyjskiego jest klasa średnia, licząca nie mniej niż 50% ludności ( gospodarstw domowych) . Jej wyróżniającymi cechami są:

czej z roku 2009 na członka gospodarstwa domowego) ;

(dla „ wyższej” klasy średniej - drugiego lokum , zazwyczaj poza miestem);

W skład klasy średniej wchodzą gospodarstwa domowe małych i średnich

przedsiębiorców, wykwalifikowanych specjalistów ze sfery budżetowej (pracownicy oświaty, służby zdrowia, kultury), oficerów Sił Zbrojnych, pracowników służb pilnujących przestrzegania prawa, urzędników, pracowników wykwalifikowanych.

Typowa rodzina z klasy średniej uzyskuje dochody nie tylko w postaci płacy, lecz również w postaci dywidendy od ulokowanych oszczędności, papierów wartościowych, akcji, oddawanych w dzierżawę nieruchomości itp. Pozwala to na zmniejszenie ryzyka spadku dochodów, zwłaszcza przy przejściu na emeryturę. Warunki mieszkaniowe takiej rodziny można, zazwyczaj, zapisać w postaci wzoru N= K+ 1 , gdzie N- ilość pokojów w mieszkaniu, a K- ilość członków gospodarstwa domowego.

Ponad klasą średnią są 2-3% ludności bogatej, a jednym z kryteriów znalezienia się w tej grupie stają się nagromadzone aktywa finansowe i majątkowe. Wchodzą w skład tej grupy przeważnie wielcy przedsiębiorcy, oraz najlepsi menedżerowie z odnoszących sukcesy przedsiębiorstw komercyjnych. Pojawiła się też własna „ arystokracja dziedziczenia” - dzieci wnuki, które odziedziczyły bogactwo od swoich przodków; nawiasem mówiąc, podatek od spadku został przywrócony.

Na drabinie socjalnej, poniżej kasy średniej, mieści się pewna warstwa przejściowa pomiędzy nią a warstwą biedną, do której trafia 30-35% ludności. Jej cechą wyróżniającą jest brak jednego lub kilku parametrów do zaliczenia jej do klasy średniej (przede wszystkim nieduże dochody bieżące i/ albo braki wykształceniu i/ albo zajmowanie się pracą niewykwalifikowaną). Są to gospodarstwa domowe, których dorośli członkowie wykonują pracę, wymagającą najmniejszych nawyków profesjonalnych, okresowo bezrobotni, inwalidzi niepracujący, studenci itp. Jednak w warstwie tej reprezentacja ludzi pracujących staje się coraz mniej znaczącą.

Z podziału niniejszego wynika stałe zasilanie „ dolnej” klasy średniej. Równocześnie zsuwają się do niej ci, którzy nie zdołali utrzymać standardów właściwych klasie średniej.

Na koniec, jest około 10% gospodarstw domowych biednych, tzn. z punktu widzenia wyobrażeń społecznych ich sytuacja zmusza do zaliczenia ich do grupy „słabo sytuowanych” . Zazwyczaj są to gospodarstwa samotnych emerytów, samotnych inwalidów, rodzin wielodzietnych oraz marginesu.

Gospodarstwa domowe, w których przeważają osoby na utrzymaniu (dzieci niepełnoletnie, emeryci) znaczną część swoich dochodów otrzymują (dokładnie adresowanych, wykorzystujących ocenę sytuacji materialnej) w postaci dotacji municypalnych- zarówno w formie pieniężnej, jak i w postaci usług w naturze bądź ulg na ich nabycie.

Różnice regionalne poziomu i jakości życia istnieją, jak w każdym rozwiniętym społeczeństwie, ale nie są tak duże, jak to było charakterystyczne dla wieku XX. Zapewnione jest to dzięki względnie równomiernemu rozmieszczeniu punktów intensywnej działalności gospodarczej w zamieszkanych regionach kraju. Tym samym istnieją obiektywne przesłanki wysokiej mobilności terytorialnej siły roboczej, przemieszczającej się tam, gdzie jest zatrudnienie wysoko opłacane.

Dzięki rozwojowi infrastruktury drogowej i łączności, masowemu upowszechnieniu miejsc pracy nie wymagających codziennej fizycznej zespołowej obecności, mieszkańcy dużych miast stopniowo je opuszczają, przesiedlając się do stref podmiejskich. W tym samym czasie proces ten sprzyja napływowi pracowników do podmiejskiego, nasyconego wysoką technologią rolnictwa i do sfery rekreacji (turystycznej) .

Podniesienie jakości życia przekształciło troskę o zdrowie w jedną z głównych wartości społeczeństwa. System służby zdrowia składa się z dwóch segmentów:

stępnego (niezależnie od sytuacji materialnej i socjalnej czy miejsca zamieszkania);

dów gospodarstw domowych i ze składek pracodawców.

Społeczna służba zdrowia bazuje na systemie obowiązujących medyczno- ekonomicznych standardów leczenia, w które włączony jest zarówno wykaz procedur i lekarstw niezbędnych, preparatów medycznych jak i ich wartość (z wydatkami na pensje personelu medycznego, amortyzację sprzętu, usługi komunalne włącznie).

Średnia płaca lekarza w sektorze społecznym (przeważnie municypalnym) o 1,5 raza przewyższa średnią płacę w podmiocie Federacji, doświadczonej pielęgniarki- odpowiada płacy średniej, a młodszego personelu medycznego - nie mniej niż 70% średniej płacy w podmiocie Federacji. Warstwa lekarzy ma wysoki status socjalny i społeczny i wchodzi w jądro klasy średniej.

Została przeprowadzona pełna informatyzacja służby zdrowia. Dla autoryzowanego dostępu w dowolnym punkcie Rosji stworzony został bank danych o stanie zdrowia każdego obywatela („elektroniczna historia choroby ”) . Podtrzymanie takiego systemu wymaga corocznych powszechnych profilaktycznych badań lekarskich i większa część ludności chętnie korzysta z tej usługi.

Wydatki na utrzymanie społecznego sektora służby zdrowia w porównaniu z początkiem wieku uległy podwojeniu i stanowią nie mniej niż 7% PKB.

Jako uzupełnienie sektora społecznego ukształtowany został potężny sektor ubezpieczeń medycznych, zbudowany na zasadzie dobrowolności. Składki płacą nań zarówno pracownicy jak i pracodawcy- z reguły w relacji 50:50. Składki ubezpieczeniowe nie są obłożone podatkiem dochodowym ani innym lub składkami.

Zachowała się w kraju sieć lekarzy praktykujących prywatnie, świadczących usługi płatne w pojedynczych wąskich sektorach ( na przykład - stomatologia).

Następuje przesunięcie (w porównaniu z sytuacją obecną) zakresu świadczonych usług medycznych z ogniwa stacjonarnego na korzyść ogniwa ambulatoryjnego, popularna stała się sieć medycznych domów dziennego pobytu.

Sieć szpitali uległa zróżnicowaniu na takie, które specjalizują się w świadczeniu usług standardowych, pomocy wysokotechnologicznej, leczenia końcowego i rehabilitacji.

Zarówno w polityce państwa w sferze oświaty jak i w zapotrzebowaniu społecznym na nią na plan pierwszy wyszła jakość jego i adekwatność zdobytej wiedzy do potrzeb gospodarki i rynku pracy.

U podstaw polityki państwa tkwi udostępnienie młodym Rosjanom maksymalnie szerokich możliwości uzyskania bezpłatnie pierwszego wykształcenia zawodowego.

Wykształcenie staje się ustawicznym: w społeczeństwie zmodernizowanym najważniejsza jest umiejętność nieustannego uczenia się w ciągu życia. W tym celu rozszerzane są możliwości kształcenia podstawowego i średniego zawodowego i tworzony jest system „ oświaty dorosłych” , w którym uczestniczą państwo i pracodawcy.

W sferze edukacji szkolnej na bazie najlepszych tradycji procesu nauczania, który wyróżnia solidne przekazywanie wiedzy, w tym w najbardziej oddalonych zakątkach kraju, praktykowane są powszechnie nowoczesne metody nauczania. Status socjalny i społeczny nauczyciela jest bardzo wysoki. Z reguły należy on do jądra klasy średniej.

Powszechne bezpłatne wykształcenie średnie składa się z trzech szczebli: podstawowego, średniego i szkoły starszej. Uwagę szczególną poświęca się przejściu z klas średnich do starszych. Tutaj decyduje się los oświatowy każdego ucznia. Jeżeli ma zamiar aspirować do uzyskania wyższego wykształcenia, to idzie do klas starszych wyspecjalizowanych ( profilowanych) - matematycznych, fizykochemicznych, biologicznych, humanistycznych itp. Trafia się do nich na podstawie testów (z reguły pisemnych) i zakłada się, że ubieganie się o miejsce nie jest łatwe.

Pozostali uczniowie kontynuują naukę w koledżach ( technikach) , które, obok świadectwa ukończenia szkoły średniej, dają zawód i bezpośrednie wejście na rynek pracy.

Absolwenci szkoły starszej zdają do szkół wyższych na podstawie egzaminów maturalnych- radykalnie udoskonalonego jednolitego egzaminu państwowego i rozszerzonej skali ogólno rosyjskich konkursów i olimpiad przedmiotowych. Pewne ulgi mają ci, którzy na podstawie kontraktu odsłużyli min. trzy lata w siłach zbrojnych.

Zrodzone przez modernizację zapotrzebowanie na pracę kwalifikowaną „ błękitnych kołnierzyków” zasadniczo zmieniło system kształcenia zawodowego: pozostaje ono całkowicie bezpłatne (oprócz kursów przekwalifikowujących, opłacanych przez pracodawców) i jest nader pożądane.

W sferze wykształcenia wyższego funkcjonują tylko te uczelnie państwowe i niepaństwowe, które w wyniku twardej społeczno- państwowej akredytacji przekazują wiedzę, konkurencyjną w/ g mierników światowych. Odnosi się to nie tylko do tradycyjnie charakterystycznych dla Rosji specjalności (przyrodoznawczych, technicznych, lekarskich) lecz i do humanistycznych (prawo, ekonomia i kształcenie biznesowe). Prestiż dyplomu rosyjskiego na światowym rynku pracy znacznie wzrósł.

Funkcjonuje rozwinięty system wsparcia finansowego uzdolnionych absolwentów szkół, pragnących uzyskać wyższe wykształcenie. Są to prywatne fundacje, przydzielające granty i stypendia indywidualne, dostępne są też kredyty na wykształcenie. Są również specjalne stypendia dla rodaków z zagranicy, w pierwszej kolejności dla tych, którzy będą pracować w szkołach rosyjskojęzycznych zagranicą.

Z punktu widzenia organizacji znakomita większość jednostek strukturalnych w systemie kształcenia to instytucje autonomiczne. Finansowane są one poprzez państwowe lub municypalne zamówienia, liczone na podstawie uczących się jednostek. Budżety uczelni, kontrakty z personelem, dydaktyczna i naukowa polityka uczelni jest pod kontrolą rad zarządzających, w skład których wchodzą przedstawiciele organu założycielskiego ( państwa lub miasta), społeczeństwa, rodziców, studentów i absolwentów. Uczelnie konkurują o miejsca w niezależnych rejtingach, autorytet których jest wysoki zarówno u abiturientów jak i wśród pracodawców.

Uczelnie (zarówno państwowe jak i prywatne) stają się równocześnie w coraz większym stopniu ośrodkami badawczymi, koncentrując u siebie najbardziej perspektywiczną część uczonych spośród własnych absolwentów.

Kryterium do określenia odbiorców pomocy adresowanej państwowej, municypalnej lub od organizacji dobroczynnych nie jest kryzysowe „ minimum socjalne” lecz europejska „ granica ubóstwa” dochody w przeliczeniu na członka gospodarstwa domowego niższe o 50% od poziomu mediany dochodów w regionie zamieszkania.

Pomoc taką koordynuje miejscowy samorząd, które prowadzi rejestr takich gospodarstw domowych, bada przyczyny trafiania ich do strefy ubóstwa, oraz wyznacza metody leczenia tej choroby (wypłaty zasiłków, zniżki i ulgi, bezpłatne usługi, pomoc w przekwalifikowaniu i poszukiwaniu pracy itd. ). Wskaźnikiem świadczącym o powodzeniu w rozwiązywaniu problemu ubóstwa jest 8-10% ( udział rodzin, mających dochód poniżej granicy ubóstwa).

Następuje przejście ku całkowitemu wykonaniu wymogów Konwencji ONZ „ O prawach inwalidów” z roku 2006. To oznacza wprowadzenie (w tych przypadkach, gdzie jest to uzasadnione pedagogicznie) kształcenia inkluzywnego , (w tym zawodowego), integrowanie inwalidów z rynkiem pracy, praktyczną realizację zasad designu uniwersalnego.

Na poziomie municypalnym ukształtowany został potężny sektor mieszkań socjalnych, które są wynajmowane (nawet dożywotnio) tym rodzinom, którym z powodu przyczyn obiektywnych nie wystarcza środków na nabycie lub wynajęcie mieszkania na wolnym rynku.

Na rosyjskim rynku pracy przeważają miejsca pracy, wymagające wysokich kwalifikacji i odpowiedniego okresu nauki. Na przykład, na stanowiskach robotniczych jest to nie mniej niż pełne wykształcenie średnie, uzupełnione przez koledż (technikum). System kształcenia dla dorosłych daje możliwość operatywnego zdobywania nowych kwalifikacji a nawet specjalizacji. Dlatego różnica w płacy pomiędzy średnimi wartościami 10% najlepiej wynagradzanych i 10% najniżej opłacanych fachowców jest nie więcej jak 1:10. Udział pracy niskokwalifikowanej i niewykwalifikowanej skurczył się z obecnych 30- 40% całego rynku pracy do nie więcej niż 5- 10%.

W dalszym ciągu Rosja przyciąga na swój rynek pracy migrantów, ale jakościowo strumień ten zasadniczo się zmienił i składa się z trzech części:

* do Rosji powracają różne kategorie ludzi, dla których jest ona historycz-

ną ojczyzną (niezależnie od stanu zdrowia, wieku, pochodzenia etnicz-

nego); kalifornijska „ Dolina Krzemowa” przestała mówić po rosyjsku:

wielu wróciło do rosyjskich „ technoparków” , pootwieranych w całym

kraju, tam też idą do pracy młodzi specjaliści, którzy otrzymali wykształ-

cenie w Rosji (w tym obcokrajowcy);

tu ludzie socjalnie perspektywiczni zarówno z krajów ościennych (bliskiej zagranicy- tł) jak i z bardziej odległych;

państwo: zapraszani są do prac zawczasu ogłaszanych, takich, których obywatele Rosji nie mogą wykonywać, z wykorzystaniem procedur, z których większość wykonywana jest przed wjazdem do kraaju.

W Rosji istnieje efektywny system obowiązkowego ubezpieczenia społecznego, który obejmuje następujące ryzyka:

* niezdolność do pracy z powodu wieku;

* konieczność opieki zewnętrznej gdy nastanie niezdolność do pracy;

* inwalidztwo;

* okresowa niezdolność do pracy;

* nieszczęśliwy wypadek w pracy i choroby zawodowe;

* bezrobocie.

System ten realizuje wypłaty poprzez dwa fundusze pozabudżetowe, działające w postaci wyspecjalizowanych autonomicznych organizacji niekomercyjnych (AON):

przy pojawieniu się niezdolności do pracy, inwalidztwo);

cy, nieszczęśliwy wypadek w pracy i choroby zawodowe, bezrobocie).

Założycielami tych funduszy są: rząd federalny, stowarzyszenia pracodawców i przedstawicieli pracowników (organizacje non profit, organizacje samorządne, związku zawodowe) partie polityczne, zgromadzenia ustawodawcze. Szefowie zarządów tych funduszy wybierani są przez radę zarządzającą, w skład której wchodzą na zasadzie parytetu przedstawiciele wszystkich założycieli.

Stawki odpisów ubezpieczeniowych do tych funduszy przeglądane są regularnie (co dwa- trzy lata) przez rady zarządzające po odbyciu obowiązkowych konsultacji publicznych ze wszystkimi zainteresowanymi stronami. Przy czym udział w wypłacie stawek w równej części biorą na siebie robotnicy i pracodawcy.

Stopa zastąpienia emerytury pracowniczej osiąga 60- 65% kosztem trzech źródeł:

Rosyjski cud gospodarczy

Już w latach dziesiątych XXI wieku gospodarka globalna stała się fundamen-

talną podstawą narodowych kompleksów gospodarczych i systemów finansowych. Odpowiadając adekwatnie na to wyzwanie, wykorzystując przewagi globalizacji i zabezpieczając się przed związanymi z nią ryzykami Rosja zajęła stabilną pozycję wśród światowych liderów gospodarczych.

Realizując ogłoszone na początku modernizacji priorytety rozwoju technologii jądrowych, wzrostu efektywności energetycznej i oszczędności energetycznych, zapewnienia przełomu w farmacji i medycynie, w kompleksie kosmicznym i w nano-bio- info technologiach- kraj nie poszedł drogą tradycyjną od superindustrializacji ku społeczeństwu postindustrialnemu. Wykorzystanie przewag konkurencyjnych w produkcji surowców, energii i w wytwarzaniu cykli pośrednich umożliwiło skierowanie rosnących dochodów na rozwój wysokich technologii. W jej wyniku otrzymaliśmy takie pozycjonowanie Rosji w gospodarce światowej, w którym nowe sektory innowacyjne organicznie splatają się ze starymi „ strefami” międzynarodowych zdolności konkurencyjnych, rozwijającymi się na podstawie frontalnej dywersyfikacji, zapewniającej efektywny transfer technologii i wykorzystującej odnowioną bazę prawną w sferze korzystania z zasobów naturalnych, oszczędności surowcowych i ochrony środowiska naturalnego. W tym wszystkim - najważniejszą rosyjską przewagą konkurencyjną jest wysoka jakość kapitału ludzkiego, którego kumulowanie się jest trwałą siłą napędową (w oryg. - driverem-tł. ) rozwoju społecznego i ekonomicznego.

Uruchamiając potencjał innowacyjny sektora energetyczno- surowcowego Rosja przeznaczała na to 4-5% PKB rocznie. Uzyskany z obniżenia więcej niż o 50% zużycia energii efekt został wykorzystany zarówno do rozwoju nowych sektorów priorytetowych jak i do przyspieszonego rozwoju produkcji rolnej. Rosja stała się jednym z czołowych eksporterów produkcji rolnej i gwarantów światowego bezpieczeństwa żywnościowego.

Wykorzystując wiodące pozycje w energetyce światowej, kraj nasz stał się również globalnym innowatorem w sferze ekologii i ochrony klimatu. Podejście racjonalne, efektywne i innowacyjne stało się zasadą, zasobem i przedmiotem polityki państwowej. Zostały zrealizowane duże projekty międzynarodowe w zakresie utworzenia na terytorium rosyjskim stref rekreacyjno- ochronnych o randze ogólnoświatowej.

Przezwyciężyła Rosja również „ chorobę rosyjską”- < przekleństwo> zależności surowcowej i słabość/ brak elastyczności instytucji rynkowych i państwowych. Państwo co najmniej dwukrotnie zmniejszyło swoją bezpośrednią obecność w gospodarce (udział jego w PKB nie przekracza 30%) . Przy czym istotnie wzrosła rola jego w zapewnieniu elastyczności środowiska regulacyjnego, zdolnego szybko i solidnie zaadaptować się do nowych wyzwań. Główna zasada takiego przeładowania to stymulowanie konkurencji, ochrona i wzmocnienie własności prywatnej kompanii i obywateli, wspieranie przedsiębiorczości i inwestycji prywatnych. W praktyce regulacyjnej aktywnie stosowane są normy uznane w skali międzynarodowej i wskaźniki celowe, będące przedmiotem międzypaństwowego monitoringu stabilności makroekonomicznej i stanu sfery finansów.

Społeczeństwo obywatelskie, biznes i państwo- są równoprawnymi uczestnikami i partnerami w polityce ekonomicznej, tzn. w systemie stosunków kształtujących się w związku z wypracowaniem i podejmowaniem przez państwo decyzji dotyczących gospodarki. Taka polityczna technologia, zastępując „ pionową” państwową regulację, umożliwia osiąganie trwałego zbilansowania interesów wszystkich uczestników i stanowi podstawę określenia „ reguł zmiany reguł” . Pozwoliło to na utworzenie w Rosji komfortowego klimatu inwestycyjnego i w ogóle biznesowego i na uzyskiwanie korzyści z „arbitrażu instytucjonalnego” , tzn. wyboru inwestorów wynikającego z analizy przewag porównawczych instytucji rynkowych w różnych krajach.

Narodowy system finansowy charakteryzuje wysoka zdolność konkurencyjna w skali międzynarodowej, określana przez niską inflację (nie przekraczającą 3%), status rubla jako waluty rozliczeń międzynarodowych na rynkach towarowych i finansowych (rublowe instrumenty dłużne wchodzą w skład rezerw walutowych banków centralnych wiodących państw), stabilność i odporność budżetów na wszystkich poziomach (deficyt budżetu federalnego nie przekracza 2% PKB). W Rosji funkcjonuje cieszące się autorytetem międzynarodowe centrum finansowe, łączące w sobie funkcje koncentracji kapitału, instrumentów handlowych i udostępnianych usług finansowych.

Rosja wydostała się z „dołka” inwestycyjnego (kredytowego), zlikwidowany został chroniczny deficyt „ długiego pieniądza'', ponad połowa zasobów , koniecznych do realizacji dużych projektów w dziedzinach priorytetowych oraz dla rozwoju biznesu innowacyjnego są przyciągane z rynków finansowych i ze sfer bankowych. Poziom finansowych umiejętności społeczeństwa, który wzrósł w sposób istotny umożliwił kształtowanie umotywowanego zachowania inwestycyjnego obywateli, w tym zapewniającego efektywną równowagę pomiędzy spożyciem a kumulacją.

Na początku modernizacji doprowadzenie normy akumulacji do 25-30% (przy odpowiednim rozwoju stymulujących funkcji systemu podatkowego) umożliwiło zapewnienie tempa wzrostu nie niższego od 5% rocznie. To ukształtowało „ poduszkę bezpieczeństwa nowego pokolenia” i dało możliwość realizacji nie forsownego, lecz zrównoważonego (organicznego) wzrostu ekonomicznego.

Przejście do rozwoju zrównoważonego, „wymiana” rozwoju forsownego na jakość wzrostu, stały się makroekonomicznym ekwiwalentem modernizacji. Jego składowymi były:

Gospodarka nie demonstrowała nadzwyczaj wysokiego tempa wzrostu, dzięki

jednak zrównoważonemu rozwojowi przechodziła przez wszystkie światowe kryzysy cykliczne i finansowe z mniejszymi stratami i głębokością spadku, niż w latach 2008- 2012.

Najważniejszym warunkiem instytucjonalnym jakościowego wzrostu organicznego stało się konkurencyjne środowisko. Sytuacja, w której do 40% przedsiębiorstw przemysłowych znajdowało się poza jakimikolwiek relacjami konkurencyjnymi - przeszła do historii. W istotny sposób sprzyjała temu twarda, ale przewidywalna polityka antymonopolistyczna, zorientowana nie na wielkość kompanii, lecz na kontrolę ich zachowania rynkowego. Podobnie jak w polityce podatkowej, właśnie rzeczywista praktyka administrowania antymonopolistycznego umożliwiła stworzenie normalnych warunków działania dla biznesu.

W Rosji zmodernizowanej równocześnie z okrzepnięciem prawa usunięty został ciężki postprywatyzacyjny (i postradziecki) problem legalności dużej własności prywatnej. Własność jest mocno chroniona nie tylko przez prawo i deklaracje przywództwa kraju lecz i przez praktykę stosunków wzajemnych państwa i biznesu. Ucięcie najazdów, rezygnacja z praktyki ukrytej nacjonalizacji i wtrącania się organów władzy w podział dochodów w postaci poborców okupu dały przedsiębiorcy pewność co do jego praw własności. Biznes uzyskał możliwość pracy „ na biało”.

Umocnienie podstaw prawnych i ochrony biznesu uwarunkowało jego przejście od krótkich horyzontów przy podejmowaniu decyzji do pozycjonowania strategicznego na rynkach, kurczenia się podejmowanych przez biurokracje prób wyłudzenia „ płatności na wejściu” i procentów, udziału obywateli w gospodarce poprzez zakup akcji i obligacji. Zysk zamiast procentów- jest to ogromny przełom w świadomości biznesu, władzy i obywateli. Przełom ten stymulował aktywność wkładów obywateli w ich przyszłość i stał się decydującą motywacją modernizacji ekonomicznej od dołu.

Praktyka prowadzenia biznesu jako długookresowego inwestowania kapitału pieniężnego i zarządczego i otrzymywania dochodu z przedsiębiorczości, zwłaszcza w biznesie małym i średnim, odzyskała swoje odwieczne dla gospodarki rynkowej prawa.

Stabilność wzrostu ekonomicznego i stabilna socjalizacja wyników jego (tzn. rozwój kapitału ludzkiego) jest zapewniana dzięki rozwiniętemu i konkurencyjnemu narodowemu systemowi finansowemu. Tempo zwiększania objętości sektora finansowego wyprzedza dynamikę ogólnoekonomiczną. Rosja, zaczynając od konsekwentnego znoszenia prawnych i infrastrukturalnych ograniczeń rozwoju rynku finansowego, tworząc początkowo regionalne centrum finansowe rozwijając je następnie do poziomu międzynarodowego, zaczęła odgrywać zauważalną rolę na globalnym rynku kapitałowym. Krocząco rośnie skala, generalnie pozostająca stabilną, relacji między rynkową oceną aktywów i wynikami finansowymi. Rzeczywiste stawki procentowe zachowują minimalne wartości dodatnie. Rozwiązana została kwestia przekształcenia oszczędności narodowych w inwestycje.

W systemie bankowym nastąpiły reformy bankowe na dużą skalę. W wyniku konsolidacji w kraju funkcjonuje 250- 300 banków o minimalnym poziomie wystarczającego kapitału 1 mld rubli ( od 1. 01. 2010 r. dla drobnych banków to 90 mln rubli a dla dużych- 180 mln rubli- od tł) .Banki z pierwszej dziesiątki stały się uznanymi graczami w skali globalnej. Przeprowadzona została prywatyzacja banków. W tych , które pozostały w gestii państwa oraz w instytucjach rozwojowych zachowuje ono jedynie pakiet blokujący. Władcy pieniędzy przeszli do makroostrożnościowego nadzoru, konsekwentnie analizując ryzyka, przede wszystkim systemu jako takiego, a nie tylko jego poszczególnych uczestników.

Utworzenie sektora małego i średniego biznesu finansowego (regionalne instytucje kredytowe o szczególnym statusie, kasy budowlane itp.) umożliwiło rozwiązanie problemu dostępności usług finansowych dla ludności na całym terytorium Rosji. Ukształtował się narodowy system kart płatniczych, udział gotówki w obrocie zmniejszył się do 10-15% bazy pieniężnej.

Poważne zmiany zaszły w finansach państwowych. Wzrost efektywności wydatków budżetowych o 50-60% wzmocnił tendencję do stopniowego obniżania, umożliwiając równocześnie przesunięcie środka ciężkości w systemie podatkowym od funkcji fiskalnej do funkcji pobudzającej. Pojawił się nowy format w relacjach międzybudżetowych: udział federalny w budżecie skonsolidowanym nie przekracza 40-45%. Wzmocnieniu bazy dochodowej na wszystkich poziomach sprzyjało pełne zaangażowanie w obrót gospodarczy ziemi, nieruchomości, kopalin, zasobów wodnych i innych zasobów przyrodniczych na bazie ich wyceny rynkowej. Rosyjskie fundusze suwerenne zostały wbudowane w kumulowanie kapitału ludzkiego. Państwo aktywnie wykorzystuje instrumenty polityki zadłużeniowej (w tym do finansowania dużych projektów infrastrukturalnych), przy tym dług państwowy w sumie nie przekracza 60% PKB.

Dostępność zasobów kredytowych i usług finansowych, akceptowalny poziom obciążenia podatkowego zapewniły zrównoważony rozwój biznesu dużego, średniego i małego. Udział ostatniego w PKB wynosi 35-40%.

Oprócz tradycyjnych sektorów handlu i usług mały biznes jest skoncentrowany więcej niż w połowie na produkcji innowacyjnej. Będąc jednym z głównych źródeł zasilania klasy średniej, stał się podstawą rosyjskiego środowiska rynkowego.

Kompanie duże i średnie działają w środowisku konkurencji globalnej. Staromodne tworzenie gałęzi i podciąganie korporacji do poziomu wysokiej zdolności konkurencyjnej kosztem państwa (zamykającego, między innymi, oczy na ustawodawstwo rajów podatkowych) odeszło w przeszłość jako sprawa zbyt droga i mało efektywna- sukces w Rosji zmodernizowanej zapewnia jakość instytucji i kapitału ludzkiego oraz dostępność źródeł finansowania.

Modernizacja kraju nie opierała się na konkretnych typach biznesu bądź typach zarządzania, lecz na łączeniu harmonicznym celów i ról różnych rodzajów biznesu.

Rola podstawowa, którą odegrało w gospodarce państwo- to regulator, zapewniający akceptowalne dla wszystkich warunki prowadzenia biznesu. Przewidywalność zachowania się państwa jako reformatora instytucji osiągnęła wysoki stopień jasności. Rozwinięte państwo i społeczeństwo rosyjskie w miarę kształtowania się bazy instytucjonalnej osiągnęło parametry bliskie większości krajów z tradycjami europejskimi- z poprawką na przestrzenie Rosji i koncentrację aktywów. Państwo jako redystrybutor środków zminimalizowało faktycznie swoją rolę.

Jego pionowe rozrastanie się samo się okazało przeszkodą dla modernizacji. Dlatego państwo zmuszone było skorzystać z pomocy społeczeństwa obywatelskiego w celu obniżenia obciążenia życia biznesowego, redukcji barier przy prowadzeniu biznesu, obniżenia podatków. Państwo stało się stosunkowo nieduże w(w porównaniu z początkiem wieku) i efektywne, co otworzyło możliwości dla jego jakościowego, a w tym i kadrowego odnowienia. Górę wzięła ogólna tendencja do przekazywania środków pod zarząd prywatny (odpowiedzialny przed społeczeństwem i przez nie kontrolowany). Bezpośredni udział państwa w biznesie uznany został za paliatyw, zanim znaleziony został adekwatny system instytucji do rozwiązania konkretnego problemu ekonomicznego w ramach partnerstwa prywatno- państwowego.

Podział państwa na regulatora i reformatora, konsumenta i inwestora, właściciela i redystrybutora doprowadzony został do takiego stadium, w którym granica pomiędzy tymi funkcjami i działaniami biznesu prywatnego nie ma charakteru deklaratywnego, lecz jest praktycznie zrozumiała i odczuwalna oraz przestrzegana przez wszystkie strony. W celu zburzenia nieefektywnych mechanizmów gospodarowania stworzone zostały odpowiednie prawa w dziedzinie konkurencji, przejrzystości własności a nawet nacjonalizacji z następującą po niej strategią reprywatyzacji w interesie obywateli i biznesu. Głównym kryterium „optymalizacji państwa” stał się nie konkretny procent własności państwowej, nie udział w redystrybucji dochodów regionów i biznesu, lecz poziom uzasadnienia funkcji, przewidywalność działań i wyraźne rozgraniczenie ról w relacji z biznesem i społeczeństwem obywatelskim. Tym samym usunięte zostały przeszkody (przede wszystkim „podatek korupcyjny” nałożony na biznes i obywateli), które w pierwszych dziesięcioleciach przekształceń rynkowych powodowały przemieszanie się własności i zarządzania oraz nieprzewidywalność działań władz wykonawczych, ustawodawczych oraz- nierzadko- sądowniczych.

Modernizacja oznaczała ruch od polityki regionalnej typu tradycyjnego, głównie opartej na redystrybucji dochodów, do rozwoju przestrzennego, zrównoważonego, zorientowanego na innowacje. Jego najważniejsza zasada: kraj powinien zapewnić swoim obywatelom równe możliwości i warunki do życia, pracy, wypoczynku i konsumpcji, gdziekolwiek by nie mieszkali.

Instrumentarium- to działania stymulujące wsparcie przedsiębiorstw efektywnych i innych struktur przedsiębiorczości, rozwój partnerstwa prywatno- państwowego, bezpośrednie inwestycje państwowe i wspólne z biznesem prywatnym finansowanie w ramach programów docelowych. Strategie dużych korporacji rosyjskich są skoordynowane ze średnio i długookresowymi programami rozwoju społeczno- ekonomicznego regionów, między innymi nacelowanymi na wypracowanie przez nie specjalizacji w ramach międzynarodowego podziału pracy.

Polityka rozwoju przestrzennego zintegrowała w sobie działania o charakterze uniwersalnym (wakacje podatkowe, korzystanie z instytucji płatnika skonsolidowanego, zapewnienie dostępności kredytów, obniżenie barier administracyjnych, umocnienie budżetów regionalnych) i odnowiony arsenał środków punktowych polityki strukturalnej i przemysłowej. Zresztą, zastosowanie tych ostatnich, zwykle dyktowane było przez specyfikę rozwiązywania zadań społecznych lub geopolitycznych ( Północny Kaukaz, Daleki Wschód itp.).

Pierwszemu dziesięcioleciu po kryzysie, który rozpoczął się w roku 2008, towarzyszyło wzmocnienie konkurencji globalnej w przekroju wielkich miast, poszczególnych regionów i ich aglomeracji. Uwarunkowało to skierowanie polityki rozwoju przestrzennego na przekształcenie regionów rosyjskich w podmioty gospodarki światowej. W efekcie w kraju ukształtowało się 10-15 miast globalnych i 25- 30 terytorialnych aglomeracji naukowo- produkcyjno- infrastrukturalnych jako składników systemotwórczych gospodarki światowej. Ścieranie międzyregionalnych różnic w poziomie życia było dodatkowym bodźcem do zmiany znaku w „ drenażu mózgów”.

Bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne

Rosja to kraj, w którym wojsko i organy ochrony prawa pracują efektywnie, cieszą się w społeczeństwie wysokim autorytetem w związku z godnym wypełnianiem swojej misji: obrony kraju przed zagrożeniem zewnętrznym u utrzymywanie porządku prawnego wewnątrz kraju.

Potencjał rakietowo- jądrowy pozostaje pewną ochroną przed agresją ze strony dowolnego państwa. Potencjał ten został zredukowany po zawarciu umów z innymi mocarstwami jądrowymi- początkowo dwustronnych z USA, a następnie z Anglią, Francją i Chinami. Niemniej jednak Rosja (podobnie jak USA) zachowuje „ tarczę rakietową”, istotnie przewyższającą arsenały wszystkich innych państw.

Siły Zbrojne kształtowane są wyłącznie na zasadzie dobrowolności. Budżet wojenny jest bardzo dokładnie analizowany przez parlament: Komitety ds. obrony Dumy Państwowej i Rady Federacji dysponują niezbędnymi instrumentami finansowymi i politycznymi aby mieć decydujący wpływ na politykę obronną państwa. Dysponują całą informacją do analizowania i kierowania rozwojem rosyjskich Sił Zbrojnych. Tym samym zapewniona jest autentyczna kontrola obywatelska nad sferą wojskowości

Armia rosyjska stała się zawodową nie tylko ze względu na sposób jej kształtowania, ale też ze względu na wyposażenie i poziom kompetencji składu osobowego. Uzbrojenie jej odpowiada wymogom odbywającej się na całym świecie rewolucji w sferze wojskowości. Szerokie wykorzystywanie technologii informatycznych zapewnia wyczerpującą informację o działaniach przeciwnika i zezwala na uderzanie przy pomocy broni o wysokiej celności, będąc setki i tysiące kilometrów od strefy konfliktu. Rozwijają się intensywnie zrobotyzowane środki prowadzenia działań bojowych.

Siły Zbrojne, budowane zgodnie z najnowszymi osiągnięciami naukowo- technicznymi, wymagają wysokiego poziomu wykształcenia i przygotowania bojowego wszystkich wojskowych. Odpadła konieczność posiadania masowej armii z mobilizacji. Liczebność Sił Zbrojnych czasu pokoju zredukowana została do 500- 600 tysięcy żołnierzy. Do 700 tys. zmniejszyła się liczebność przeszkolonych rezerwistów, ale za to ich skład jakościowy i ustawiczne przeszkalanie (rezerwiści otrzymują nieduże wynagrodzenie) pozwalają na rozwinięcie armii zgodnie z wymogami dowolnego potencjalnego konfliktu.

Kontrolę dużych terytoriów i rozciągniętych granic zapewnia nie liczebność Sił Zbrojnych lecz ich zdolność do szybkiego rozwinięcia. W celu zapewnienia takiego rozwinięcia wszystkie formacje Sił Zbrojnych są formacjami stałej gotowości, a na kierunkach zagrożonych zmagazynowana została broń ciężka.

Służba w wojsku stała się prestiżową- w tym jeśli chodzi o jakość wykształcenia i poziom płac oraz zabezpieczenia materialnego. Uznawana jest za dobrą „ drabinę kariery” , zwłaszcza dla mężczyzn (mimo, że kobiet w armii rosyjskiej też jest niemało) z rodzin o niewysokim statusie społecznym, pochodzących ze wsi i z małych miast.

Korpus oficerski sformowany jest z obywateli, którzy obok specjalności wojskowych uzyskali pogłębione wykształcenie humanistyczne i z nauk przyrodniczych. System awansu służbowego oraz tryb mianowania na wyższe stanowiska są konkursowe i przezroczyste; funkcjonuje system kształcenia nieustającego kadr oficerskich, w którym warunkiem koniecznym uzyskania kolejnego stopnia wojskowego jest nie tylko wysługa lat, ale i podnoszenie kwalifikacji i sukcesy w przygotowaniu pododdziału lub jednostki.

Najważniejszym elementem nowych Sił Zbrojnych jest korpus sierżantów zawodowych. Młodszy dowódca włada złożoną specjalnością wojskową i on właśnie wnosi do koszar moralność zawodową nie najemników, lecz żołnierzy kadrowych, praca których polega na obronie Ojczyzny. Tę kategorię wojskowych przygotowują specjalne placówki szkoleniowe.

Poziom dochodów oficera z określoną wysługą lat w sposób istotny przewyższa średnią płacę w Rosji a sierżanta - nieco powyżej średniego poziomu. Do tego wojskowi mają dodatkowe bezpłatne ubezpieczenie zdrowotne, maja istotne ulgi przy zaciąganiu kredytów hipotecznych. Zdemobilizowani szeregowi i sierżanci mają ulgi przy zdawaniu na budżetową pulę miejsc na uczelniach, powszechne jest też wśród nich studiowanie na odległość ( distance learning) . Przy tym ułatwienia szczególne (na przykład stypendium trakcie studiów) mają ci zdemobilizowani wojskowi, którzy zgodzili się zostać rezerwistami.

Wykorzystywanie coraz bardziej złożonego uzbrojenia wymaga coraz dłuższych okresów szkolenia: to właśnie doprowadziło do rezygnacji z poboru.

Dowodzenie Siłami Zbrojnymi jest realizowane za pomocą rozkazów, które idą od ministra obrony przez Sztab Generalny bezpośrednio do operacyjno- strategicznego dowództwa Sił Zbrojnych. Przy takiej organizacji Sztab Generalny nie ma funkcji bezpośredniego dowodzenia operacyjnego. Zadania jego ograniczają się do zarządzania Strategicznymi siłami jądrowymi, wojskami kosmicznymi, koordynacji działań pomiędzy dowództwami operacyjno- strategicznymi, organizacji użycia rezerwy Naczelnego Dowódcy, oraz do strategicznego planowania i przedstawiania zaleceń ministrowi obrony oraz kierownictwu politycznemu kraju. Sztab Generalny uczestniczy w ocenie zagrożeń wybuchu wojny, a najważniejsze- wypracowuje propozycje dotyczące ich parowania, zapobiegania wojnie. Przy tym ocena sytuacji wojskowo- politycznej, planów i możliwości prawdopodobnego przeciwnika jest dokonywana na podstawie informacji uzyskiwanych przez Główny Zarząd Wywiadu ( GRU-tł) , podległy bezpośrednio ministrowi obrony, we współpracy z aparatem Rady Bezpieczeństwa.

W wojsku podtrzymuje się tradycje wojskowej sławy Rosji, dużo uwagi poświęca się utrzymywaniu pomnikom Wielkiej Wojny Ojczyźnianej i innym pomnikom z historii wojen.

Reforma systemu ochrony prawnej stała się jednym z głównych projektów modernizacyjnych, w trakcie realizacji którego zasadniczo zmieniło się podejście do organizacji bezpieczeństwa wewnętrznego w państwie- od policyjno- represyjnego do obrony obywateli i prawnych przejawów wolności.

Główna policyjna instytucja kraju- Ministerstwo Spraw Wewnętrznych- zostało zlikwidowane. Różnorodne funkcje ochrony porządku prawnego zostały dokładnie porozdzielane na różne poimy władzy publicznej, tzn. zniknął „ pion policyjny” , który łączył walkę z przestępczością z utrzymywaniem porządku społecznego.

Funkcje ochrony porządku prawnego zostały odpowiednio zdecentralizowane i są wykonywane przez kilka resortów i służb. Ogniwo najniższe- milicja municypalna- jest zarządzana przez organy samorządu lokalnego.

Prawnym spadkobiercą MSW została Federalna Służba Policji Kryminalnej (FSPK). Jej zadania podstawowe to przeciwdziałanie przemocy i przestępstwom z pobudek materialnych korzyści tzn. przeciwdziałanie przestępczości „kwalifikowanej” ( „klasycznej”) w tym zorganizowanej. Pododdziały strukturalne FSPK istnieją we wszystkich regionach, ale terytoria będące w ich jurysdykcji nie są zbieżne z granicami podmiotów FR.

Regionalne służby policyjne są podporządkowane tylko organom władzy danego podmiotu FR. W zakres ich funkcji wchodzą:

Spory o „podległość” policji regionalnej i federalnej rozwiązywane są na zasa-

dzie „starszeństwa”, tzn. jeżeli przedstawiciel FSPK twierdzi, że sprawa leży w kompetencjach tej właśnie służby, to sprawa przekazywana jest do FSPK.

Na poziomie wiosek i osad mieszkalnych działa policja municypalna, podporządkowana jedynie miejscowej wspólnocie. Finansowana jest z lokalnego budżetu- tak tylko można zagwarantować, że organy ochrony prawa stać będą na straży praw obywateli i znajdować się będą pod kontrolą obywatelską. Lokalne zarządy o niewystarczającym poziomie dochodów dostają subsydia z budżetu regionalnego do poziomu finansowania określonego ustawowo.

Podstawowe zadanie milicji municypalnej to ochrona porządku społecznego- służba patrolowo- posterunkowa z pełnomocnictwami do przesłuchań, instytucja dzielnicowego, milicyjne izby dziecka itp. W miastach milicja ta dba też o bezpieczeństwo ruchu drogowego.

Funkcje dawno zlikwidowanego GIBDD (ros. skrót od Państwowej Inspekcji Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego- tł.) - drogówki- podzielone zostały pomiędzy policję regionalną ( na drogach poza miastami i wsiami) , policję municypalną i obywatelską służbę ruchu drogowego, zajmującą się kontrolą stanu technicznego samochodów, wydawaniem praw jazdy i zabezpieczeniem metodycznym organizacji ruchu drogowego.

Wojska wewnętrzne MSW zostały przekształcone w gwardię narodową: podlegają bezpośrednio prezydentowi FR. Zadania tej struktury to: zabezpieczenie trybu sytuacji nadzwyczajnej; stłumienie (zapobieganie) aktów terrorystycznych na dużą skalę; stłumienie (zapobieganie) działalności powstałych niezgodnie z prawem formacji zbrojnych; ochrona obiektów znaczenia strategicznego (o ile nie zaliczono ich jako podległych Siłom Zbrojnym) .

Stopnie wojskowe zachowane zostały tylko w gwardii narodowej i pododdziałemach ochrony siłowej (w rodzaju OMON-u lub SOBR-u (sił szybkiego reagowania- tł ) , istniejących przy wszystkich służbach ochrony porządku prawnego. W strukturach pozostałych używane są specjalne tytuły- hierarchia tytułów stała się krótsza i nie ciąży nad merytokratycznie zbudowaną strukturą zarządzania.

Walką z przestępstwami ekonomicznymi zajmuje się Federalna Służba Policji Finansowej (FSFP) , która ma swoje placówki na terenie całego kraju; współpracuje ona ściśle z Federalną Służbą Policji Kryminalnej. Podstawowe działania FSFP to przeciwdziałanie przestępstwom ekonomicznym i korupcji, w tym w służbach policyjnych i milicyjnych.

Federalna służba imigracyjna jest całkowicie samodzielnym organem podległym Rządowi FR.

Federalna służba kontroli obrotu narkotykami pozostaje wraz z zakresem odpowiedzialności.

Organy prokuratury nadzorują legalność działalności wszystkich organów policyjnych i służb specjalnych oraz systemu wykonywania wyroków. Prokuratura zachowała: prawo wszczynania spraw karnych z późniejszym przekazywaniem do przeprowadzenia śledztwa w/ g właściwości, funkcję sporządzania aktów oskarżenia i wspierania oskarżenia w sądzie w imieniu państwa. Prokuratorzy dawno już zrezygnowali ze służbowych mundurów, zachowali jednak system własnych stopni służbowych .

Odtworzona Federalna Służba Graniczna (FPS) do swoich zadań tradycyjnych związanych z ochroną granicy państwowej dodała zadanie zabezpieczenia ( przede wszystkim siłowego) działalności Federalnej służby celnej w punktach kontroli granicznej. Do organów FPS są oddelegowani współpracownicy federalnej służby kontrwywiadu.

Organy Federalnej Służby Celnej przestały być resortem siłowym. Ich współpracownicy jedynie sporządzają protokoły o złamaniu prawa i przekazują je do policji finansowej.

Przy Ministerstwie Obrony działa Policja Wojskowa. Sens jej działania to prewencja, wykrywanie, likwidacja i prowadzenie śledztwa w przypadkach łamania prawa (administracyjnego i karnego) przez wojskowych. W Policji Wojskowej obowiązuje system stopni wojskowych oraz istnieją oddziały obrony siłowej.

Zlikwidowana została Federalna Służba Bezpieczeństwa. Odtworzona została Federalna Służba Kontrwywiadu (FSK) z kompetencjami odpowiadającymi nazwie. Oprócz wykrywania i likwidacji stricte wywiadowczej działalności obcych służb specjalnych ( w dziedzinie wojskowości, w nauce, w gospodarce) , FSK zabezpiecza bezpieczeństwo informacyjne, z zachowaniem tajemnicy państwowej włącznie. FSK nie jest organem policyjnym, lecz służbą specjalną, ponieważ dominującym rodzajem jej działalności nie jest działalność procesowa, lecz operacyjno- dochodzeniowa, w tym agenturalna. W FSK nie ma stopni wojskowych, lecz jest własny system stopni służbowych. Gdy tylko ograniczone zostały funkcje FSK, zniknęła konieczność posiadania formacji terytorialnych, do każdego powiatu ( rajona- tł) włącznie. FSK zabezpiecza przykrycie kontrwywiadowcze konkretnych obiektów, skąd mogłyby „ wypłynąć” te lub inne tajne informacje.

Utworzona została Federalna Służba Ochrony Konstytucji (FSOK). Odpowiada ona za prewencję i likwidację aktów terrorystycznych; zapobieganie i reagowanie na zagrożenie separatyzmu; wykrywanie i walkę z nielegalnymi ugrupowaniami zbrojnymi.

Podstawowym podmiotem przeciwdziałania aktom terrorystycznym na skalę masową ( w tym wyzwalania zakładników) jest jednak Gwardia Narodowa ( albo jej specjalne oddziały. Stopnie wojskowe pozostały tylko w Specnazie FSOK. Pozostali funkcjonariusze mają swój system stopni służbowych.

Z Federalnej Służby Ochrony (FSO) wydzielona została Służba Bezpieczeństwa Prezydenta FR (SBP). Jej obecne funkcje i pełnomocnictwa pozostają. W samej Federalnej Służbie Ochrony pojawia się funkcja ochrony świadków i ofiar, oraz sędziów i funkcjonariuszy organów kontrolnych. Skład osobowy FSO ulega odpowiednio powiększeniu. Decyzję o ochronie konkretnych osób (o terminach, warunkach ochrony itp.) wydaje odpowiedni prokurator.

Do cywilnej kontroli działalności policji i służb specjalnych utworzony został niezależny organ państwowy- Komitet Dochodzeń Obywatelskich, który na żądanie obywateli rozpatruje działania organów ochrony prawa, gdy są podejrzenia, iż mają one charakter bezprawny.

Wielkie mocarstwo XXI wieku

Rosja jest jednym z liderów w budowaniu ładu światowego w XXI wieku, oraz pełnoprawnym uczestnikiem wszystkich czołowych organizacji globalnych. Jako jedna z wiodących gospodarek świata zajmuje ważne miejsce w WTO i OECD. Status Rosji jako sojusznika strategicznego Unii Europejskiej może w przewidywalnej perspektywie przekształcić się na członka stałego. A z NATO, które w sposób istotny się zmieniło, Rosja z powodzeniem kończy rozmowy na temat wstąpienia do sojuszu, co będzie stymulować dalszą jego pozytywna transformację. Stworzona już nowa jakościowo baza traktatowa stosunków partnerskich Rosja- NATO uwarunkowała również znaczące reformy w OBWE.

Rosja aktywnie promuje na arenie międzynarodowej zasadę wzajemnego uzupełniania wysiłków w celu optymalizacji kolektywnego potencjału przy rozwiązywaniu wspólnych problemów. W świecie dalej funkcjonuje maksymalnie ostra konkurencja, uzupełniona jednak o nowy wymiar- konkurencję zdolności do konstruktywnego współdziałania. Inaczej mówiąc, pierwsze skrzypce w polityce światowej gra ten, kto w konfliktowych sytuacjach znajduje kompromisy i rozwiązania do przyjęcia przez strony zaangażowane i przekonuje pozostałych do przyłączenia się do tego procesu. To właśnie zwycięzcy w tej walce konkurencyjnej są liderami wieku XXI. Formujący się świat globalny ma za fundament kooperację i stanowi swego rodzaju strukturę sieciową, a nie tradycyjny i dominujący w przeszłości system bloków.

Uświadomienie sobie przez graczy światowych celowości takiego podejścia szczególnie ujawniło się jeszcze w roku 2008 przez utworzenie „dwudziestki” w celu przezwyciężenia skutków światowego kryzysu finansowo- ekonomicznego; stopniowo sfera takiej „konkurencji kooperacyjnej” rozszerzała się w dwóch kierunkach. Pierwszy z nich to rozwiązanie problemów globalnych, w pierwszej kolejności ekologicznych: właśnie w wieku XXI ludzkość poczuła, że zasoby naturalne (ze słodką wodą włącznie) nie są nieograniczone, wymagają oszczędnego i odpowiedzialnego zarządzania, a tam, gdzie to możliwe- odtwarzania. Kierunek drugi współpracy to odpowiedź na tzw. „ zagrożenia nietradycyjne”- poczynając od sieciowego terroryzmu międzynarodowego ( z bioterroryzmem włącznie) i handlu narkotykami do niekontrolowanej migracji, przezwyciężenia skutków klęsk żywiołowych i katastrof.

Cele podstawowe polityki zagranicznej Rosji stale zorientowane są kształtowanie otoczenia zewnętrznego sprzyjającego wewnętrznemu rozwojowi kraju. Za warunek kluczowy osiągnięcia tego celu kraj uważa zachowanie pokoju, pokojowe rozwiązywanie pojawiających się problemów i sprzeczności pomiędzy państwami, niedopuszczenie do konfrontacji z jakimikolwiek dużymi graczami międzynarodowymi przy jednoczesnym unikaniu zależności jednostronnej od nich. Do priorytetowych kierunków polityki zagranicznej Rosji w dalszym ciągu należą: zapewnienie bezpieczeństwa, globalne uznanie kraju naszego za jednego z liderów świata, suwerenność, oraz dalsze integrowanie się z gospodarką światową.

W stosunkach Rosji ze światem zewnętrznym w dalszym ciągu jako aktualne pozostają takie zalecenia dla współdziałania konstruktywnego jak przewidywalność, maksymalnie możliwe właściwe rozumienie interesów i zamiarów stron, gotowość i zdolność do racjonalnego i konstruktywnego prowadzenia dialogu z partnerami.

Rosja konsekwentnie wypowiada się za bezwarunkowym przestrzeganiem w stosunkach międzynarodowych prawa międzynarodowego, niedopuszczaniem do wybiórczego stosowania podstawowych norm prawno- międzynarodowych.

Zmiana widzenia świata globalnego w rosyjskiej klasie politycznej zachodziła stopniowo. Nie tylko w Rosji, ale i w całym świecie, pozostawało dosyć ludzi niezdolnych do myślenia w kategoriach współpracy- orientujących się na archaiczne kategorie panowania i podporządkowania. Zasadniczego przełomu w takim nastawieniu dokonała realizacja programu modernizacji. Konfrontacja i izolacjonizm stały się niedopuszczalnym luksusem, potrzeba rozwoju zagranicznych kontaktów gospodarczych i pozyskiwania nowych technologii zmusiła do poszukiwania nowych podejść i kompromisów, zapożyczania i przenoszenia na grunt rosyjski praktyki zarządzania gospodarką, sferą socjalną oraz regulowania konfliktów w społeczeństwie. Zarówno poszukiwanie zasobów do modernizacji jak i umacniająca się współpraca z krajami rozwiniętymi uczyniły jako jeden z priorytetów polityki zagranicznej - demilitaryzację stosunków międzynarodowych.

Szybka, potężna wewnętrzna modernizacja umożliwiła Rosji radykalne skrócenie zacofania w stosunku czołowych mocarstw świata jeśli chodzi o poziom stanu instytucji, tempo rozwoju i dywersyfikacji gospodarki. Realne sukcesy w przezwyciężeniu kryzysu bez wstrząsów społecznych i wyjściu z niego na nowy poziom rozwoju społeczno- ekonomicznego na bazie innowacji i wysokich technologii, skuteczna walka z korupcją, rozwój autentycznych instytucji demokratycznych i społeczeństwa obywatelskiego, postęp w rozwiązywaniu problemów demograficznych i ekologicznych, w odrodzeniu Syberii, Dalekiego Wschodu i Skrajnej Północy, urzeczywistnienie efektywnej reformy sił zbrojnych i in. - wszystko to przyjęte było zagranicą jako wyrażona wola polityczna modernizacji Rosji i przyniosło krajowi nie tylko szacunek w świecie, ale i wrażenie wejścia w przestrzeń wspólnych wartości. W tych warunkach klasy polityczne krajów zachodnich poradziły sobie z własnymi „jastrzębiami” i przeszły swoją połowę drogi budowania nowych stosunków z Rosją. Szczególnie złożonej konfiguracji nabrała walka między „gołębiami” i „jastrzębiami” w Rosji i na Zachodzie na etapie tworzenia efektywnego aliansu Rosji z NATO- poważny przełom osiągnięty został dzięki sukcesom wspólnej operacji sił pokojowych w jednym ze znaczących krajów trzeciego świata.

W efekcie Rosja zdobyła na Zachodzie oblicze kraju, który trzeba szanować- zarówno za siłę zbrojną i ekonomiczną, jak i za skuteczną modernizację oraz konstruktywne podejście do kooperacyjnego rozwiązywania problemów globalnych. Pozwoliło to na rozwiązanie zadania zmiany stosunku do Rosji w świecie, zadania, które miało w większej mierze charakter moralno- polityczny niż technologiczno- stosowany.

Rosja jest związana z Unią Europejską statusem sojusznika strategicznego na nowej bazie prawnej, „ dużą umową”. Jej perspektywy członkostwa pełnego w UE są wypracowywane, ale uwzględniane są przy tym zarówno utworzenie w WNP wielostronnej strefy wolnego handlu jak i pozycja Unii Europejskiej względem zgodności jej standardów ze standardami innych członków Wspólnoty Niepodległych Państw, z którymi Rosja współdziała w ramach wspólnego rynku.

Związek ten zbudowany jest na wzajemnym uzupełnianiu się ekonomicznym, wielowiekowym doświadczeniu w kontaktach handlowo-ekonomicznych, jednolitych korzeniach społeczno- kulturowych, wspólnych podejściach cywilizacyjnych i wartościach, historii i widzeniu przyszłości. Sojusz ma charakter strategiczny: powołany jest on do funkcjonowania w charakterze instrumentu realizacji odpowiedzialności globalnej Rosji i Europy, zapobiegania prawdopodobnemu względnemu osłabianiu ich roli w świecie, sprzyjania ich przyspieszonemu rozwojowi, odporności na wyzwania i zagrożenia przyszłości.

U podstaw stworzenia sojuszu strategicznego Rosji i UE tkwiło sukcesywne kształtowanie jednolitego kompleksu energetycznego Europy, bazującego na krzyżowym władaniu gospodarującymi podmiotami i na wspólnym zarządzaniu wydobyciem i redystrybucją gazu oraz innych nośników energii. W jednolitym europejskim kompleksie energetycznym zarówno konsumenci, kontrolujący źródła jak i producenci, kontrolujący dystrybucję, jednakowo są zainteresowani sprawiedliwą ceną energii i jej oszczędnym wykorzystywaniem.

Obok „ dużej umowy” weszło w życie nowe porozumienie w sprawie bezpieczeństwa i współpracy w Europie (Helsinki 2) . Było ono niedostatecznie doskonałe i znajdowało się jeszcze pod ciśnieniem starych stereotypów konfrontacji, ale właśnie doświadczenie współdziałania, nagromadzone w trakcie rozmów i jego realizacji, otworzyło drogę do jeszcze bardziej jakościowych kroków w celu umocnienia bezpieczeństwa w przestrzeni euroatlantyckiej.

Podstawą sojuszu jest ścisła współpraca i koordynacja polityki Rosji i Unii Europejskiej w najważniejszych kwestiach strategicznych, w większości z których interesy są zbieżne. Należą do nich: niedopuszczenie do nowej militaryzacji polityki europejskiej; zmiany klimatyczne; zapobieganie wojnom na dużą skalę w warunkach rozpoczętych szybkich przetasowań w świecie; rozpowszechnianie broni masowego rażenia; ochrona uniwersalnej wartości prawa i instytucji międzynarodowych; oddanie pokojowemu regulowaniu konfliktów międzypaństwowych i wewnętrznych; podtrzymywanie stabilizacji w niespokojnych i podatnych na kryzysy regionach świata.

Dawno już określona została jednolita przestrzeń humanitarna, z bezwizowym przemieszczaniem się wszystkich europejczyków włącznie. Rosjanie, na równi z obywatelami UE, włączeni są we wszystkie programy wymiany studenckiej, naukowej i kulturalnej.

Rosja i UE poważnie zbliżyły się do wspólnego rynku, swobodnego przemieszczania się towarów, kapitałów, usług i siły roboczej, usunięte zostały bariery techniczne i inne przeszkody o charakterze normatywnym. Utworzony został wspólny rynek usług transportowych, zintegrowany z globalnym systemem transportowym. Rosja i UE wspólnie rozpracowują i zapewniają sprzedaż na rynku światowym technologii, wyrobów i usług w najbardziej zaawansowanych sektorach gospodarki (lotnictwo, kosmos, energetyka jądrowa, informatyczno- komunikacyjne, nanotechnologie i in.).

Rosja i Unia Europejska zdołały wspólnie istotnie obniżyć ryzyka, związane z nieprzewidywalnością polityki innych istniejących i pojawiających się dużych graczy.

Rosja i USA związane są relacjami partnerstwa strategicznego. Stosunki te budowane były stopniowo- poprzez doskonalenie dialogu, zawarcie umów w dziedzinie stabilizacji wojskowo- strategicznej na poziomie globalnym, zbudowania nowego systemu bezpieczeństwa europejskiego, przeciwstawiania się terroryzmowi i ekstremizmowi światowemu. Po stronie rosyjskiej motorem tych zmian były również potrzeby, zrodzone przez modernizację gospodarki rosyjskiej na bazie wysokich technologii.

Początkiem zbliżenia stały się zawarcie nowej umowy o redukcji strategicznej broni ofensywnej i wysiłki związane z poszukiwaniami wyjścia z kryzysu finansowo- ekonomicznego. W ślad za tym Rosja i USA zdołały dokonać przełomu w rozwoju stosunków handlowo- ekonomicznych i biznesowych- w obu krajach pojawiły się i aktywnie zaczęły pracować wpływowe grupy interesów ekonomicznych, dla których korzystne było łagodzenie konfliktów politycznych między oboma państwami.

Następnym krokiem w zbliżeniu Rosji i USA stały się wypracowanie wspólnych programów obrony przeciwrakietowej i wejście na nowy jakościowo poziom współpracy w dziedzinie dalszego umacniania międzynarodowych zasad nierozpowszechniania broni masowej zagłady (BMZ) . Szczególnie ważna stała się współpraca na kierunkach irańskim i północnokoreańskim. Dalej, już w formatach „ósemki” i innych kluczowych forów, prowadzona była wspólna praca na rzecz umocnienia bezpieczeństwa jądrowego w innych krajach mogących potencjalnie stwarzać problemy i na rzecz przeciwdziałania strukturom niepaństwowym, stanowiącym niebezpieczeństwo z punktu widzenia wykorzystania BMZ w celach terrorystycznych.

Trudniej było uzyskać zrozumienie w kwestii reguł współdziałania w przestrzeni postradzieckiej. Rezygnacja USA (i ich sojuszników z NATO) z forsownego rozszerzenia bloku na wschód i wznowienie normalnego dialogu na temat demokracji i praw człowieka- w pakiecie z przyłączeniem Rosji do wysiłków koalicji zachodniej w Afganistanie (bez kierowania tam żołnierzy rosyjskich)- umożliwiły uregulowanie tych stosunków.

Alians Rosji i USA ogarnia też wiele innych sfer- wspólne wysiłki w celu zapewnienia bezpieczeństwa w regionie Azji i Oceanu Spokojnego, podtrzymanie stabilizacji w świecie muzułmańskim i przeciwdziałanie zagrożeniom stamtąd wychodzącym, współdziałanie w dziedzinie wysokich technologii ( badania w dziedzinie wysokich energii i fizyki jądrowej, nanotechnologii, energetyki jądrowej, syntezy energii, obserwacji sejsmologicznych, hydrometeorologii) . Aktywnie współpracują sieci badawcze przy udziale szkół wyższych, ośrodków badawczo- naukowych i biznesu.

Pojęcie „przestrzeni postradzieckiej” pozostało w dalekiej przeszłości, ale termin „ bliska zagranica” dalej jest szeroko stosowany. Trwa WNP, złożona ze wszystkich 12 byłych państw radzieckich (Gruzja ponownie jest w jej składzie). Wspólnota stała się jednak nie „ klubem głów państw”, lecz sieciową, nową jakościowo i efektywną strukturą do koordynacji więzi, których podtrzymywanie wszystkie państwa uznają za korzystne i pożyteczne.

Rosja odbiera „bliską zagranicę” jako wspólny dla zamieszkujących ją narodów areał cywilizacyjny i nie utożsamia uwarunkowanych historycznie korzystnych wzajemnie i uprzywilejowanych stosunków z tymi krajami ze „ sferą wpływów” . Wyraźnie formułuje ona gwarancje nienaruszalności terytorialnej, poszanowania niezależności i suwerenności, pokojowego rozwiązywania konfliktów etnicznych na terytorium WNP, działa jednak przeważnie „siłą miękką”- sukcesy w modernizacji dają po temu wystarczające podstawy: Rosja odtworzyła bezwarunkową pozycje lidera na rynkach WNP, stała się silnym konkurentem innych czołowych państw a nie przeważnie honorowym dawcą energii, wróciła do roli „ ośrodka cywilizacyjnego” , przykładu do naśladowania przez europejskie i azjatyckie kraje członkowskie WNP.

Współdziałanie z krajami postradzieckimi ufundowane jest na forsowaniu konkretnych rosyjskich interesów ekonomicznych, wojskowych, demograficznych, humanitarnych i względów bezpieczeństwa (ochrona granic, walka z przestępczością zorganizowaną, narkobiznesem, terroryzmem, migracją nielegalną i in.) . W gospodarce okresu modernizacji potencjał integracyjny, rynki krajów WNP odegrały wyjątkowo ważną rolę. Centralnym elementem więzów ekonomicznych stała się wielostronna strefa wolnego handlu.

Istotnym czynnikiem w stosunkach Rosji z krajami WNP jest współpraca w sferze humanitarnej, w pierwszej kolejności- w rozszerzeniu przestrzeni rosyjskojęzycznej. Przekształcenie Rosji w lidera modernizacji i innowacji przywróciło językowi rosyjskiemu wysoką popularność: po rosyjsku mówi przeważająca większość ludności miejskiej w krajach Azji Środkowej i Zakaukazia. Posługiwanie się językiem rosyjskim wielu młodych ludzi w krajach WNP uważa za przewagę konkurencyjną w kształceniu się i w karierze społecznej. Rosja aktywnie inwestuje w przygotowanie kadr dla szkół rosyjskojęzycznych w krajach WNP i w inne programy upowszechniania języka.

Ponadto, sfery współpracy zawierają także politykę demograficzną i wspólną służbę wynajmu siły roboczej. Rozumie się, że realizowanych jest wiele innych programów sieciowych, ogarniających całą przestrzeń WNP.

Równolegle z WNP istnieją również inne instytucje integracyjne, tworzące częściowo przecinające się wspólnoty krajów WNP. Przez ich system stworzone zostały stabilne i maksymalnie korzystne warunki działania dla rosyjskiego biznesu, zapewnione jest dokładne przestrzeganie umów związanych z liberalizacją regionalnej współpracy handlowo- ekonomicznej, priorytet uzyskała realizacja przede wszystkim wspólnych projektów długoterminowych.

Utworzony został stały format współdziałania WNP- UE, w którego ramach sformowane zostały zdolne do działania mechanizmy wielostronnej koordynacji procesów integracyjnych. Nowo powstała Rada Partnerstwa WNP-UE podejmuje decyzje o dalszej harmonizacji ustawodawstwa ekonomicznego w kształtującym się pomiędzy UE i krajami Wspólnoty systemie stosunków wolnego handlu z perspektywą zawarcia porozumienia wspólnego w rodzaju Europejskiej przestrzeni ekonomicznej, jednoczącej UE z Norwegią, Islandią i Lichtensteinem.

Organizacja Traktatu o Bezpieczeństwie Zbiorowym (ODKB-CSTO (skr.ang) ), zachowała swoją żywotność, ale jej misja uległa pewnej transformacji. W pierwszej kolejności zajmuje się ona walką z terroryzmem, ekstremizmem religijnym ( w Azji Środkowej), przemytem narkotyków, a służy również jako ochrona przed nowymi zagrożeniami i rozwojowi współpracy wojskowo- technicznej. W tej jakości ODKB efektywnie i ściśle współpracuje z kluczowymi organizacjami międzynarodowymi.

Przesunięcie środka ciężkości globalnego rozwoju ekonomicznego do Regionu Azja- Ocean Spokojny (ATR) i gwałtowny wzrost Chin zmieniły dotychczasowy system bezpieczeństwa międzynarodowego, skonstruowany na problematyce transatlantyckiej. Ocean Spokojny stopniowo przekształca się w „ Morze Śródziemne” wieku XXI. W ATR kształtuje się nowy model stosunków z elementami współpracy i współzawodnictwa, pierwotnie w czworokącie USA- Japonia- Rosja- Chiny. Właśnie dialog pomiędzy tymi czterema krajami w kwestii bezpieczeństwa w strefie Oceanu Spokojnego i w skali globu określa podstawowe kontury współdziałania w regionie i dopełnia ogólnoeuropejską architekturę bezpieczeństwa.

Cały szereg czynników sprzyjał umocnieniu pozycji Rosji w regionie, a w pierwszej kolejności sukcesy modernizacji i utworzenie we Wschodniej Syberii i na Dalekim Wschodzie stref rozwoju innowacyjnego. Jednym z instrumentów promocji interesów rosyjskich w regionie stała się Szanghajska Organizacja Współpracy (SzOS) - jako pierwsza platforma uzgadniania rosyjsko- chińskich interesów i podejść, zwłaszcza w Azji Środkowej, w ramach organizacji międzynarodowej, do której nie wchodzą kraje Zachodu. Za pośrednictwem SzoS zaczęła układać się wielostronna współpraca ekonomiczna: większy dynamizm gospodarki rosyjskiej i reformy współdziałania ekonomicznego w WNP pobudziły Chiny i kraje Azji Środkowej do zmiany agendy dla SzoS.

ROZDZIAŁ IV

OD TRWOŻNEJ TERAŹNIEJSZOŚCI DO POŻĄDANEJ PRZYSZŁOŚCI

KROKI PIERWSZE

Po wszystkim co napisano powyżej pojawiają się pytania: kiedy te panoramiczne obrazy przyszłości powinny przekształcić się w realną rzeczywistość Rosji? I kto będzie się tym zajmować?

Jeśli chodzi o pierwsze pytanie, to nie spieszymy się z wejściem na zewnętrznie atrakcyjną drogę określania konkretnych dat ( 2020, 2030, 2100 itd.) . Jak nam się wydaje, historia nie rozwija się dlatego, że wyznaczane są dla niej punkty orientacyjne w postaci określonych okrągłych dat. Istnieje wewnętrzna logika i ciąg wydarzeń, wyłowienie których jest o wiele ważniejsze dla osiągnięcia sukcesu ostatecznego i rzeczywistego. Dalej spróbujemy opisać ten ciąg choćby w postaci kroków pierwszych.

Odpowiadając na pytanie drugie zauważmy, iż jakiekolwiek konkretne środki bazować powinny na systemie wartości odpowiadającym XXI wiekowi. W przeciwnym przypadku proces modernizacji nie uzyska charakteru nieodwracalnego.

Od jakiej spuścizny w sferze wartości powinniśmy się odciąć?

Zasobowo- surowcowy sposób istnienia automatycznie przesuwa system wartości od jednostki, obywatela, społeczeństwa, narodu do bieguna państwa i władzy, zarządzania i fałd komunalnych.

Jeżeli bogactwo narodowe czerpie się z głębi ziemi, a nie jest ono tworzone przez ludzi, to władza przekształca się w najwyższego darczyńcę, a obywatele we wdzięcznych, mimo iż zawsze niezadowolonych odbiorców. Sprawą najbardziej prestiżową, dochodową i perspektywiczną, „ prawdziwie państwową” staje się dystrybucja i redystrybucja, a nie zapewnienie produkcji i twórczości. Wartością główną stają się nie ludzie, lecz struktury, ich znaki i personifikacje.

W ideologii prowadzi to do kultu państwowościowości i wielkomocarstwowości. Wartości takie jak „ ogólne” i „ całość” zaczynają dominować na takimi jak „ jednostka” i „ prywatność”, „osoba” . Państwo umacnia swój prestiż za pomocą odrębnych, pokazowych osiągnięć, znaczących ideologicznie eksponatów, takich jak odkrycia naukowe, wynalazki, cuda techniki, osiągnięcia w sztuce lub sporcie, a nie za pomocą jakości życia codziennego obywateli i warunków ich rozwoju duchowego, moralnego.

W polityce oznacza to „ naturalne” wartości koncentracji i personifikacji władzy, tłamszenie praw obywateli i ograniczanie swobód politycznych; ograniczenie mobilności politycznej i rotacji, konserwowanie zawężonych elit, pozycji i statusów; dławienie informacji, kształtowanie stref zamkniętych dla krytyki czy też nawet zwykłej, obiektywnej informacji; imitowanie procedur demokratycznych i prawnych, życia politycznego, dyskusji społecznej i inne namiastki wolności. Nader przypadkowy udział konkretnych person w eksploatacji ekonomicznej a szczególnie politycznej dóbr surowcowych tworzy atmosferę niepewności w kierownictwie i elitach, dążenie do maksymalnego usunięcia możliwości otwartej konkurencji i monopolizowania przestrzeni politycznej. Resztki zdrowego konserwatyzmu przeradzają się w strach przed zmianami jako takimi, w dążenie do zamrożenia a następnie do w ogóle zabetonowania sytuacji.

W systemie zarządzania oznacza to przesunięcie wartości w stronę administrowania jako takiego. W świadomości urzędników i całych instytucji wyrabia się wrażenie własnej samowystarczalności i autowartości. W tym systemie wyobrażeń nie obsługują oni wytwórczej i twórczej aktywności społeczeństwa, lecz rozdzielają ograniczone zasoby. W efekcie, do zasobów ograniczonych i redystrybuowanych, oprócz limitów, dochodów ze sprzedaży surowców itp. zaczyna się zaliczać i samo prawo do działalności, obojętne czy jest produkcja, handel, twórczość, wynalazczość, wykształcenie itd.. Zezwolenie na prowadzenie biznesu wydawane jest tak, jak zezwolenie na odstrzał rzadkiego zwierza i zazwyczaj nie za darmo. Zamknięty i nadmiernie scentralizowany tryb podejmowania decyzji staje się naturalny. A prostą konsekwencją jest manipulowanie autorytarnym kierownictwem przez biurokrację średniego i niskiego szczebla (separatyzm resortowy). Zarozumiałość biurokratyczna ma bezpośrednie organizacyjne, ekonomiczne i społeczne konsekwencje. Nadmierne ciśnienie administracyjne w tym systemie wartości nie jest zboczeniem, lecz zjawiskiem naturalnym, wyraża istotę. Organicznie związane są też z tym systemem masowa korupcja, biznes robiony na barierach administracyjnych i inne zjawiska retorycznie potępiane, ale realnie nie podlegające nawet potępieniu moralnemu, nie mówiąc już o jakichś konkretnych krokach. Istnienie materiału kompromitującego jest takim samym atutem kandydata na stanowisko, jak brak własnego zdania albo zdolność do nie dzielenia się nim z innymi.

W gospodarce prowokuje to „ syndrom holenderski” nie tylko w aspekcie ekonomicznym ale i w wartościach: orientacja na surowce i zasoby dewaluuje produkcję własną i innowacje, w tym zarówno kierunki strategiczne jak i ważkie społecznie zajęcia. Obecna wyraźnie wzmocniona retoryka innowacyjna władzy wyraża dążenie do skompensowania tego przesunięcia w sferze wartości. Jednak postępowe wypowiedzi strategiczne często okazują się w sprzeczności z praktyką i pozostałym dyskursem. Jest to tym bardziej niebezpieczne w związku z dużą skalą i systemowością postawionych zadań. Przezwyciężyć trzeba będzie tak samo „naturalne” nastawienia takiego systemu współrzędnych: zawyżoną koncentrację własności i zrastanie się biznesu z władzą, rosnąca monopolizacja i ograniczanie wolnej konkurencji, tolerancyjny stosunek bardzo dużego, albo zrośniętego z władzą biznesu do administracyjnego parcia na gospodarkę jako taką, nadmiernie scentralizowane obciążenie socjalne na biznes itd. itp.

W sferze socjalnej to, przede wszystkim, prowadzi do wzrostu nastrojów stricte konsumpcyjnych, w tym pasożytniczych. Przyzwyczajenie do „ łatwego dochodu” rozsiewa metastazy po całym organizmie socjalnym. Na poziomie masowym za prawdziwy sukces życiowy zaczyna się uważać wmontowanie siebie w system władzy i redystrybucji (albo przyklejenie się do nich) , nie zaś samodzielny interes. Odpowiednio jest też dzielony prestiż socjalny. Szeregowy urzędnik uważa siebie za personę bardziej znaczącą niż rozwinięty przedsiębiorca czy osobowość twórcza. Wszystko to ogranicza jeżeli nie zwija aktywność, nadzieje na uczciwą, wypracowaną mobilność socjalną.. Pasywność życiowa uzupełniana jest przez nieśmiały konserwatyzm („oby gorzej nie było” ) . Walka o prawa socjalne, do otwarcie wyrażonego protestu włącznie, kierowana jest na to, aby „otrzymać”, a nie na żądania radykalnej zmiany warunków własnej aktywności („dajcie pieniądze! ” zamiast „dajcie zarobić!” Stąd wynika określona słabość inicjatyw obywatelskich i wartości konformizmu, przemieszczanych ze sfery socjalnej w polityczną i na odwrót.

Ważne jest tutaj mieć na względzie charakter ciągły tych tendencji i problemów. Zmiany w stylu politycznym na samej górze z niedużym interwałem, ale dokładnie są odtwarzane w relacjach z obywatelami ze strony regulatorów, różnego rodzaju „obsługi” administracyjnej, przedstawicieli organów kontroli i nadzoru, inspektorów ruchu drogowego albo pracowników socjalnych.

Koordynacja kroków pierwszych

Jeśli chodzi o kroki pierwsze, to konieczna jest uwaga: w różnych wyżej przez nas opisanych sferach życia społecznego równie różny jest stopień gotowości do wystartowania z modernizacją. Nie znaczy to jednak, że na przykład, można rozpocząć od modernizacji ekonomicznej, „ na później” odkładając reformy polityczne. Gdyby porównać sytuację z przygotowaniem do startu statku kosmicznego, to we wszystkich wyżej określonych kierunkach (system polityczny, sfera socjalna, gospodarka, obrona i zapewnienie bezpieczeństwa, pozycjonowanie zagraniczne) trzeba równocześnie rozpocząć odliczanie przed startem.

Tablica 1

Warunki uruchomienia modernizacji w poszczególnych sferach

życia społeczno- politycznego Rosji

Kierunki

Modernizacji

Warunki uruchomienia niezbędnych przekształceń

System polityczny

Przygotowanie i uruchomienie nowej bazy ustawodawczej; konstruowanie wyłącznie na tej bazie praktyki stosowania prawa

Sfera socjalna

Przygotowanie zmian w bazie ustawodawczej

Gospodarka

Ustawodawcze i polityczne pozycjonowanie państwa i biznesu w gospodarce

Siły Zbrojne i orga- na ochrony prawa

Kontynuacja trwającej reformy Sił Zbrojnych, reorganizacja organów ochrony prawa

Polityka zagranicz- na

Przygotowanie i przyjęcie nowej doktryny Rosji w polityce zagranicznej

Z tablicy 1 wynika, że jeśli będzie po temu okazana wola polityczna, nic nie przeszkadza choćby jutro ( kompleks kroków Nr 1):

• rozpocząć przygotowania do reorganizacji organów ochrony prawa;

• nieugięcie kontynuować trwającą już reformę Sił Zbrojnych;

• rozpocząć przygotowanie projektu nowej doktryny Rosji w polityce zagra-

nicznej;

• uznać, że konieczne jest zreformowanie systemu politycznego, gospodarki i

sfery socjalnej.

Kompleks kroków Nr 2 powinien być poświęcony uruchomieniu reform w sferze politycznej, ekonomicznej i socjalnej. Przy tym, powtarzamy, ważne jest zrobienie tego praktycznie jednocześnie i we wzajemnym związku z tego powodu, że np. klimat inwestycyjny zależy wprost od stanu instytucji politycznych w kraju, a stan sfery socjalnej w dużej mierze określany jest przez sytuację w gospodarce.

Pomiędzy kompleksami kroków Nr 1 i Nr 2, powinien być zapewne bardzo nieduży odstęp- nie lata, lecz miesiące, które winny być poświęcone przygotowaniu politycznemu do zamierzonych reform. W trakcie tych miesięcy kształtują się na przykład struktury formalne i nieformalne, na których spoczywać będzie odpowiedzialność za ustawodawcze, organizacyjne i kadrowe zabezpieczenie reform, zmienia się polityka informacyjna tych środków masowej informacji, które wprost lub pośrednio zależą od państwa. Do udziału w dyskusji ogólnonarodowej o treści modernizacji powinny być zaproszone wszystkie zarejestrowane i niezarejestrowane organizacje polityczne i społeczne, co stać się może jednym z najważniejszych czynników reformy politycznej.

A teraz przejdziemy do środków konkretnych.

System polityczny

Współczesnej zachodniej demokracji liberalnej miano dają - i uczestniczą w jej budowaniu, funkcjonowaniu i rozwoju- nie tylko liberałowie ideowi, lecz i konserwatyści i socjaldemokraci. Za obrońców demokracji liberalnej gotowi są podawać siebie w równej mierze konserwatystka M. Thatcher i labourzysta T. Blair, których partie w czasie wyborów były w opozycji wobec siebie i wobec partii liberalnej. Dlatego dywagacje o tym, że w Rosji niemożliwa jest partia liberalna, ponieważ partie liberalne nie mogą uzyskać większości w wyborach, są podyktowane albo przez nieżyczliwość albo przez brak umiejętności zrozumienia istoty współczesnej demokracji. A w ogóle to historycznie demokracja nie była wprowadzana przez liberałów ideowych, lecz przez dalekowzrocznych polityków o różnych poglądach politycznych, kierującymi się pragnieniem uporządkowania konfliktu w elitach, nadania jemu sterowalnego w/ g określonych reguł procesu ewolucyjnego- charakteru, aby uniknąć wstrząsów rewolucyjnych. I tam to wychodziło, gdzie udawało się zastąpić wojnę na wyniszczenie przeciwnika wychowaniem zaufania- początkowo wśród elit, a potem w całym społeczeństwie. Nawiasem mówiąc, w równej mierze dokonywane były liberalizacje reżimów politycznych- zwłaszcza w historii Rosji- nie przez liberałów, lecz przez liderów, rozumiejących, że dalsze dokręcanie śruby pogłębi jedynie stan kryzysowy kraju.

Najbliższym zadaniem w dziedzinie modernizacji politycznej jest „ restart” mechanizmów konkurencji politycznej. Podstawowe jego parametry:

• obywatele aktywni politycznie powinni uzyskać możliwość wyboru dróg reali-

zacji swoich dążeń- albo w ramach „ demokracji partyjnej” partii dominującej,

albo w jednej z partii opozycyjnych (faktycznie druga droga jest teraz zam-

knięta, a pierwsza- zatkana przez „zatory biurokratyczne”) . Wyklucza się dy-

skryminację aktywizmu politycznego, realizowanego w ramach „opozycji sys-

temowej” . Umożliwi to przyłączenie zdrowych sił opozycji do realizacji pro-

jektu modernizacyjnego: liczne idee modernizacji podzielane są przez libe-

ralne struktury opozycyjne;

• pion władzy wykonawczej powinien zacząć myśleć politycznie. Rozumie się

przez to reżym rzeczywistej dyskusji z władzą ustawodawczą o decyzjach,

umiejętność prowadzenia dialogu z opozycją oraz adekwatnego reagowania

na jej krytykę, zdobycie nie tylko przez wyższych przywódców kraju, ale i

przez całą „ górną półkę” władzy nawyków polityki publicznej- umiejętności

„sprzedawania ” swoich decyzji opinii publicznej. Równocześnie wyklucza się

wyjście poza ramy urzędowych pełnomocnictw w celu utworzenia jednostron-

nej przewagi przy użyciu zasobów adminstracyjnych;

• zarejestrowane partie polityczne wypracowują i przestrzegają wypracowane

na zasadzie konsensusu reguły postępowania- swoisty „ pakt zgody narodo-

wej” . Jego sens polega na tym, aby zagwarantowane przez władzę wyko-

nawczą rozszerzenie konkurencji politycznej do normalnych granic spotkało

się z odpowiednimi zobowiązaniami partii co do treści i form ich działalności.

Między innymi porozumienia takie zawierać powinny w sobie zobowiązanie

nieunikania sporów i dyskusji merytorycznych (zarówno w parlamencie, jak i

w przestrzeni publicznej, w czasie kampanii wyborczych jak i w okresie mię-

dzy wyborami) i prawo do wykorzystywania wszystkich form działań politycz-

nych, w tym akcji masowych. Równocześnie uczestnicy porozumienia zobo-

wiązują się nie dopuszczać do jakichkolwiek form ekstremizmu i do wspólne-

go przeciwdziałania im, zdecydowanego przecinania dowolnych wystąpień

szowinistycznych i prób działań prowokacyjnych podczas akcji masowych;

• równolegle rozpocząć się powinien nowy etap reformy administracyjnej i re-

formy służby państwowej, wdrażający podstawy podrzędności biurokracji kie-

rownictwu politycznemu i merytokracji- w przeciwnym przypadku przyszli „ka-

pitanowie modernizacji” ryzykują pozostanie na zawsze porucznikami.

Taki „restart” konkurencji, z jednej strony zachowa ramy zarządzania systemu politycznego ze strony kierownictwa politycznego kraju a w konsekwencji pomoże optymalnie wykorzystać instrumentarium modernizacji, z drugiej strony, zdobywane nawyki pluralizmu politycznego stworzą ramę polityczną modernizacji, ponieważ otworzą kanały mobilności, osłabią presję biurokratyczną na przedsiębiorców, uruchomią mechanizmy regulowania konfliktów bez przemocy.

Stawianie określonych zadań dokładnie wskazuje konieczność istnienia woli politycznej kierownictwa kraju: ono tylko może wysłać wystarczająco silne sygnały i wymusić ich wykonanie. Jeżeli „klasa polityczna” zareaguje na działania rozszerzające kanały konkurencji, to utworzy się „ oddolny ruch idących naprzeciw” który, w istocie stanowić będzie istotę reformy systemu politycznego.

Dopiero co opisane kroki rozrywają zaklęty krąg, w którym biurokracja na wyborach prawie otwarcie gra po stronie „ Rosji Jednolitej” ( Jedinaja Rossija) , a ta, zdobywając przy wsparciu pionu biurokratycznego większość absolutną w organach przedstawicielskich na wszystkich poziomach, posłusznie wykonuje wolę biurokracji- prawie bez dyskusji przyjmuje inicjowane przez władzę wykonawczą prawa i broni władzy wykonawczej w przestrzeni publicznej. Bez twardego sygnału „ z góry” partia pod przywództwem regionalnych i lokalnych naczelników jak dotąd będzie się kierować niejawnym, ale w pełni identyfikowalnym nastawieniem na uzyskanie za wszelką cenę dwóch trzecich mandatów w organach przedstawicielskich wszystkich szczebli, co demotywuje jej reformę i rozwój konkurencji idei i ludzi- zarówno wewnątrz partii jak i w stosunkach z partiami opozycyjnymi.

W każdym razie trzeba kategorycznie- przy czym publicznie- zrezygnować z praktyki nagradzania gubernatorów i regionalnych organizacji partyjnych za bardzo dobre wyniki w wyborach.

Konieczne jest dokonanie zdecydowanej reformy ustawodawstwa o partiach:

• zlikwidować bariery administracyjne przy rejestrowaniu partii. Do stworzenia

partii o zasięgu federalnym wystarczy poinformować o posiadaniu 10 000

członków w min. 25 podmiotach Federacji Rosyjskiej. Jedynym powodem

odmowy rejestracji mogą być tezy ekstremistyczne w programie partii;

• określić odpowiedzialność organów rejestrujących za próby nadmiernej kon-

troli życia wewnątrzpartyjnego, za nieuzasadnione odmowy rejestracji;

• wprowadzić bardziej elastyczne ramy dla pojawienia się nowych partii lub

przeformatowania już istniejących.

Powinna być rozpoczęta reforma procesu ustawodawczego. Jak w wielu innych przypadkach, chodzi nie o formalną zmianę ram instytucjonalnych, lecz o zmianę stylu i treści pracy, a w tym celu należy:

• szerzej praktykować wysłuchania parlamentarne i aktywizować ( nawet nie-

doskonały) mechanizm parlamentarnych komisji śledczych;

• prowadzić bezpośrednią transmisję wszystkich otwartych posiedzeń plenar-

nych Dumy w Internecie;

• wykluczyć praktykę „szybkiej ścieżki” przy uchwalaniu ustaw, zwłaszcza

przy drugim czytaniu, aby na projekt ustawy zdążyły zareagować wszystkie

podmioty inicjatywy ustawodawczej;

• zobowiązać wszystkich członków rządu i szefów służb i agencji federalnych

do występowania w Dumie nie rzadziej niż 1 raz w trakcie sesji podczas „go-

dziny rządu” .

Rozpocząć trzeba korektę ustawodawstwa wyborczego, oczyszczającą system wyborczy z „ nawarstwień biurokratycznych” - umyślnie stworzonych „ mechanizmów sprzyjania” partii władzy i za nią stojącej biurokracji federalnej i regionalnej.

Celowe jest obniżenie progu wyborczego we wszystkich wyborach, w których stosowane jest głosowanie na listy partyjne, do 5%. Zasada dopuszczania do parlamentu 1-2 przedstawicieli partii na Dumę Państwową wydaje się paliatywem: partie takie uzyskują wiele przywilejów partii parlamentarnych, ale dysproporcja pomiędzy 32 mandatami ( co najmniej) za wynik 7%-owy i 1 mandatem za 5%-owy wygląda na złamanie zasady proporcjonalności. W parlamentach regionalnych 5-6% w dowolnym przypadku daje 1 mandat.

Odbudować trzeba na wyborach federalnych i zachować na regionalnych mieszany system wyborczy, w związku z tym, że przewagi „podręcznikowe” systemu proporcjonalnego w realnych warunkach rosyjskich dają efekt odwrotny: „ umocnienie partii” w praktyce oznacza monopol na budowanie korpusu parlamentarzystów przez instytucję partii o małym w społeczeństwie autorytecie. „ Dyscyplina partyjna” tych, którzy weszli z list partyjnych, przekształca się nieomal w zależność feudalną szeregowego posła od kierownictwa klubu parlamentarnego, jest zachętą do braku inicjatywy i konformizmu. Chowając się za plecami „lokomotyw” , do władzy przedstawicielskiej przechodzą ludzie nie zorientowani na dialog i składanie sprawozdań wyborcom i niezdolni do obrony interesów partii w przestrzeni publicznej.

System mieszany zachowa „rdzeń partyjny” klubów i równocześnie będzie stymulować partie do poszukiwania silnych polityków publicznych, nastawionych na konkurencję i zdolnych do konstruowania dla własnego poparcia szerokich społecznych i elitarnych koalicji. Tym samym otworzą się, choćby częściowo, kanały dla mobilności pionowej w polityce. Umożliwi to ograniczenie kontroli biurokratycznej nad „partią władzy” , wyraźniejszego kanalizowania ekspresji opozycyjnych nastrojów politycznych. Podkreślmy, że to ( razem z innymi środkami) sprzyjać będzie zarówno modernizacji partii rządzącej jak i podwyższeniu autorytetu całego systemu partyjnego.

Wprowadzić należy (poprzez poprawki do Ustawy o Gwarancjach Praw Wy-

borczych i Prawie Obywateli Federacji Rosyjskiej do Udziału w Referendum i do Ustawy o Zasadach Ogólnych Organizacji Organów Ustawodawczych (Przedstawicielskich) i Wykonawczych Władzy Państwowej Podmiotów Federacji Rosyjskiej) jednolite reguły podziału mandatów pomiędzy listami partyjnymi w postaci limitu Hare'a (limit prosty, określany poprzez podzielenie ogólnej sumy głosów ważnych przez ilość mandatów). Tym samym regiony zmuszone będą do rezygnacji z różnorodnych wariantów systemu dzielników Imperiali, który w ostatnich latach jest aktywnie wprowadzany do ustawodawstwa regionalnego i, zdaniem ekspertów, w kilku przypadkach dał „Jednolitej Rosji” przewagę w podziale mandatów. Umożliwi to frakcjom opozycyjnym osiągnięcie minimalnej choćby „masy krytycznej” i usunięcie rzucającego się w oczy odchylenia od zasady proporcjonalności.

Konieczne jest stworzenie bodźców negatywnych dla praktyki „ lokomotyw”- umieszczania na pierwszych miejscach list i regionalnych grup kandydatów osób znanych (gubernatorów, merów, sportowców lub działaczy kultury) o których z góry wiadomo, że nie będą pracować we władzach przedstawicielskich. Osiąga się to za pomocą zapisu o przekazaniu mandatu (wariantowo: dwóch mandatów) innym partiom, w przypadku rezygnacji z niego kandydata z listy (oprócz poważnych przyczyn natury medycznej). Konieczne jest także niezwłoczne usunięcie prawa kandydata, który raz zrezygnował z mandatu, do pretendowania do miejsca w Dumie w razie powstania wakatu („robota do emerytury” dla usuniętych gubernatorów) . Nie ogranicza to pasywnego prawa wyborczego takich działaczy, ale zmusza ich do zajmowania na listach miejsc, o których z góry wiadomo, że są poza pulą wchodzących.

Konieczne jest odbudowanie prawa partii politycznych do tworzenia bloków przedwyborczych pod warunkiem, że dla bloków barierę wejściową ustala się na poziomie wyższym (7-8%) - co jest znaną praktyką w świecie.

Uprościć należy wyborczą rejestrację partii i kandydatów. Osiąga się to przy pomocy zespołu środków równocześnie stosowanych:

● rezygnacja ze zbierania podpisów na listy wyborcze i kandydatów jed-

nomandatowych z partii, które w poprzednich wyborach federalnych lub

regionalnych (w tym regionie) uzyskały nie mniej niż 2% głosów;

● odtworzenie dla kandydatów niezależnych i partii „małych” rejestracji

pod rękojmię, obniżenie liczby podpisów wymaganych i zwiększenie

udziału braku dopuszczalnego;

● przyjęcie ściśle określonej listy podstaw do odmowy rejestracji lub unie-

ważnienia rejestracji partii i kandydata.

Jako jeszcze jeden krok mający pobudzać rozwój systemu partyjnego zaproponować można swoisty „Masz babo placek” : przy najbliższych wyborach do Dumy Państwowej, w przypadku, gdy ilość zarejestrowanych w tym momencie partii nie będzie przekraczać 10-12, znieść jednorazowo zbieranie podpisów dla wszystkich partii i kandydatów.

W sferze reformy zarządzania państwem konieczne jest:

● kontynuowanie prac związanych z określeniem regulacji administracyj-

nej w świadczeniu usług przez państwo. Decydującą przy jej stosowa-

niu jest kontrola przestrzegania jej zasad i odpowiednia ocena urzędni-

ków stosujących ją: nagradzanie za przestrzeganie i sankcje za nie-

przestrzeganie;

● przyspieszenie utworzenia rządu elektronicznego. Praca ta da jednak

efekt ograniczony, jeżeli nie zostanie przyjęta adekwatna do czasów w

których żyjemy ustawa o wolności informacji, dokładnie ustalająca i

określająca odpowiedzialność organów władzy państwowej za bieżące

przekazywanie informacji obywatelom i i podmiotom gospodarczym ;

● przeprowadzenie reformy służby państwowej, wzmacniającej pierwia-

stek merytokratyczny, z zamianą archaicznej hierarchii stanowisk i tytu-

łów w służbie państwowej na elastyczny system bodźców materialnych i niematerialnych;

● realizowanie bardziej elastycznej polityki kadrowej. Czasy, gdy służba

państwowa uważana była za mało prestiżową i niskopłatną, powinny

zostać w przeszłości. Samo w sobie uruchomienie projektów moderni-

zacyjnych raczej nie zakłada istotnych dymisji lub mianowań. W miarę

jednak ich realizacji ujawnią się „ bohaterowie” i „ antybohaterowie”-

dlatego już teraz konieczna jest rezygnacja z „tolerancji” wobec urzęd-

ników nie radzących sobie ze swoimi obowiązkami. Głośne zwolnienia

tych, którzy zawinili, zrodzić powinny praktykę istniejącą w dowolnej

demokracji, ale nieobecną w Rosji, kiedy to urzędnik w określonych

okolicznościach sam podaje się do dymisji, aby nie narażać się na hań-

biące zwolnienie i nie zawodzić swoich politycznych liderów.

Pierwszorzędnymi środkami w dziedzinie prawa są: umocnienie niezależności władzy sądowniczej jako instytucji i niezależności sędziów. „ Programem minimum” w tej mierze jest uzyskanie nieuchronnego wykonywania wyroków sądowych, w których odpowiedzialnymi za ich wykonanie są organy władzy państwowej i samorządu lokalnego. Bez tego, władza sądownicza odbierana jest przez obywateli i „klasę polityczną” jako zależna, a de facto podporządkowana władzy wykonawczej.

Inne środki, mające na celu umocnienie niezależności sędziów, zawierają wzmocnienie zasady niezmieniania, rozwiązanie kwestii sytuacji materialnej sędziów i ich statusu w systemie władzy, optymalizacji obciążenia sędziów, otwarcie kanałów przypływu do „korporacji sędziowskiej” nowych kadr z szeregów adwokackich, prawników z korporacji, uczonych, zwiększenie otwartości systemu sądowego.

W dużej mierze umocnieniu podstaw państwa prawa i rozwiązywaniu zadań modernizacyjnych sprzyjałoby upowszechnienie przedsądowych procedur rozwiązywania sporów gospodarczych .

Jeśli chodzi o rozwój społeczeństwa obywatelskiego, to na etapie początkowym, najważniejsze jest stworzenie systemu bodźców do jego rozwoju. To zakłada:

● uwolnienie ustawodawstwa dotyczącego organizacji społecznych i nie-

komercyjnych (non profit) od nadmiernych norm kontroli ze strony pań-

stwa. Zawiera to również optymalizację ustawodawstwa regulującego

akcje masowe;

● stworzenie dla organizacji non profit - a w pierwszej kolejności dla

współpracujących z państwem przy realizacji projektów socjalnych-

bodźców podatkowych, finansowych i innych. W miarę kumulowania się

pozytywnych doświadczeń- rozszerzenie tych ulg na coraz szerszy krąg

organizacji społecznych.

Nie mniejszą wagę dla uruchomienia reform politycznych stanowią również działania stymulujące rozwój kultury politycznej, sprzyjającej modernizacji i demokratyzacji społeczeństwa.

„Program minimum” to zmiana dyskursu władzy i rezygnacja z „zamówień państwowych” w dziedzinie ideowo- wychowawczej.

Dyskurs władzy już się w znacznym stopniu zmienił. Wartości modernizacji i odnowy w ustach przedstawicieli państwa stają się praktycznie wyłącznymi. Główne niebezpieczeństwo tkwi tutaj w „rozbełtywaniu” modernizacji, co, niestety, częściowo już się dzieje, zwłaszcza gdy w rozważaniach o modernizacji nadmiernie akcentuje się towarzyszące jej ryzyko lub „dbałość o stabilność” .

Jeśli chodzi o „zamówienie państwowe”, to jego sfera jest wystarczająco szeroka: są to podręczniki, filmy dokumentalne nakręcane przy wsparciu państwa i szerzej- wszystkie audycje społeczno- polityczne kanałów telewizyjnych i radiostacji, kontrolowanych dotąd przez państwo.

Takie ”zp” powinno „głosić” modernizację w ogóle a szczególe doskonalenie systemu politycznego i równocześnie wykluczać nawet zawarte implicite głoszenie idei antymodernizacyjnych. Zakłada to:

● kategoryczne wykluczenie „zp” na filmy, programy itp. , które nawet im-

plicite usprawiedliwiają lub głoszą stalinizm, izolacjonizm, autorytaryzm;

● przygotowanie programów kształceniowych i oświatowych o historii i

ideologii rosyjskich projektów modernizacyjnych, dobrych doświadczeń

z modernizacji w innych krajach;

● szersze naświetlenie doświadczeń związanych z projektami moderniza-

cyjnymi na lekcjach historii i nauk o społeczeństwie w szkole średniej;

● poszerzenie formatów audycji społeczno- politycznych, poświęconych

problemom modernizacji, o udział szerszego kręgu ekspertów, w tym-

nastawionych krytycznie wobec władzy, ale będących zwolennikami

modernizacji.

Oprócz tego wykonywany jest cały szereg kroków symbolicznych:

● podejmowane są decyzje ( możliwe, że poprzez wykładnię plenum Są-

du Najwyższego) o niestosowaniu aresztu środka zapobiegawczego

wobec oskarżonych o przestępstwa bez stosowania przemocy, zwłasz-

cza o przestępstwa gospodarcze (z wyjątkiem zaistniałych w konkret-

nych, omówionych okolicznościach);

● wobec kierowców: twarde stwierdzenie, że w Rosji nie będzie zakazu

kierownicy z prawej strony, ostra i kontrolowana redukcja „kogutów” ;

● wykonywane są pokazowe działania wobec biurokracji, na przykład ko-

morników sądowych (między innymi poprzez opis majątku) , wobec or-

ganów władzy państwowej lub municypalnej, nie wykonujących wyro-

ków sądowych z powództwa obywateli przeciw tym organom.

Sfera socjalna

Konieczne jest przede wszystkim podkreślenie, że jakiekolwiek dodatnie zmiany sferze socjalnej odbywać się mogą jedynie na tle zmian pozytywnych w rozwoju ekonomicznym i politycznym kraju. W przeciwnym razie, jak to już nie raz w naszej historii bywało, wszystkie pięknoduchowskie zamiary wobec ludności kraju przekształcają się w gorycz nadziei niespełnionych, depresję duchową i degradację osobowości.

Jeśli założyć jednak, że sfera instytucjonalna, zewnętrzna wobec sfery socjalnej, rozwija się pomyślnie, to jako ideę główną środków pierwszorzędnych zaproponować można zwiększenie wydatków na sferę socjalną przy ścisłym powiązaniu ze wzrostem ich efektywności.

W pierwszej kolejności zastosowania tej zasady wymaga system opieki zdrowotnej, dla którego do dzisiaj nie został wybrany w Rosji optymalny model.

Wprowadzony na początku lat 1990-tych system obowiązkowego ubezpieczenia medycznego (OUM) w powszechnej opinii nie zdołał odegrać roli jemu wyznaczonej. W ogólnym budżecie rosyjskiej opieki zdrowotnej udział OUM to zaledwie 30%. Podstawowa przyczyna to niskie płace pracowników, a więc i nieduże wpływy w postaci składek ubezpieczeniowych. A stan zdrowia ludności wymaga znacznie większych nakładów, niż miało to miejsce w czasie szczytu wzrostu ekonomicznego (3,5% PKB). Ponadto, nie udało się zaszczepić systemowi OUM mechanizmów kontroli jakości udzielanej pomocy medycznej, powszechna jest w nim korupcja, w tym z udziałem towarzystw ubezpieczeniowych, dobór których nie jest przezroczysty.

Dlatego przy wprowadzaniu jednokanałowego systemu finansowania dokonać należy wyboru na korzyść społecznego modelu opieki zdrowotnej, opartego na finansowaniu z budżetu Programu Gwarancji Państwowych Udzielania Pomocy Medycznej (nie mniej niż 7% PKB). Pozwoli to na zahamowanie negatywnych tendencji w stanie zdrowia ludności Rosji. Konieczne jest przy tym opracowanie i stopniowe wprowadzanie powszechnego systemu obowiązkowych medyczno- ekonomicznych standardów leczenia, które staną się obiektywną podstawą do kształtowania zapotrzebowania na środki budżetowe. Terytorialne fundusze obowiązkowego ubezpieczenia medycznego przekształcić się powinny w ośrodki rozliczeniowo- informacyjne, przez które kierowane są środki do systemu opieki zdrowotnej i gdzie jest budowany spersonifikowany bank danych o stanie zdrowia ludności („Karty zdrowia”, elektroniczne „historie choroby” itp.) .

Jako uzupełnienie społecznego systemu opieki zdrowotnej niezbędny jest mocny sektor dobrowolnego (dodatkowego) ubezpieczenia medycznego (DUM), z którego usług korzystać mogą zarówno osoby prawne (dla swojego personelu) jak i obywatele. W tym systemie (do określonej maksymalnej granicy) składki nie powinny być obciążane podatkami i składkami ubezpieczeniowymi.

Jeszcze jeden ważny kierunek, gdzie wymagana jest realizacja szeregu kroków w pierwszej kolejności- to system emerytalny. Konieczne jest wreszcie oddzielenie zabezpieczenia emerytalnego od ubezpieczenia emerytalnego. Sfera pierwsza zawierać powinna zabezpieczenie materialne obecnych emerytów i tych, którzy przejdą na zasłużony wypoczynek w ciągu najbliższych 10-15 lat. Ludzie ci, niestety, nie trafiają już do sfery ubezpieczenia emerytalnego, w której przestrzegana jest zasada bardzo prosta: rozmiar przyszłej emerytury zależy wprost od sumy składek zgromadzonych w ciągu okresu pracy zarówno w funduszach emerytalnych państwowych jak i w niepaństwowych.

W związku z tym trzeba podjąć decyzję o bezpośrednim finansowaniu systemu zabezpieczenia emerytalnego z budżetu federalnego, w którym trzeba stworzyć w tym celu specjalny fundusz. Dochody tego funduszu mogą być kształtowane , jako uzupełnienie do podatków, kosztem środków uzyskanych z prywatyzacji własności państwowej, oraz z jej wykorzystywania komercyjnego (płatności dzierżawne, dywidendy kompanii państwowych i dochody z lokowania pakietów akcji w spółkach akcyjnych kontrolowanych przez państwo).

Pracownicy, którym do przejścia na emeryturę pozostało powyżej 10-15 lat, trafiają do systemu obowiązkowego ubezpieczenia emerytalnego. Pracodawca, obok płacenia specjalnego podatku na rzecz starszych pokoleń, przekazuje nie mniej niż 10% płacy pracownika (im pracownik młodszy, tym bardziej struktura wypłat do systemu emerytalnego przesuwa się od zabezpieczenia emerytalnego do ubezpieczenia emerytalnego) . Należy zlikwidować maksymalne ograniczenie płacy (415 tys. rubli rocznie) , od której pobierane są obowiązkowe składki emerytalne.

Umożliwi to, obok zachowania, a możliwe, że i podniesienia poziomu życia obecnych emerytów, stworzenie stabilnej bazy finansowej do wysokiego standardu życia na zasłużonym wypoczynku również obecnym pracownikom w wieku średnim i młodym, oraz wszystkim następnym pokoleniom zatrudnionych.

Jeśli chodzi o wykształcenie, to trzeba tutaj poddać ponownej atestacji wszystkie placówki kształcenia zawodowego (średniego i wyższego) po to, aby pozostawić te tylko, które dają konkurencyjne i nowoczesne przygotowanie. Jest to tym bardziej niezbędne w związku z początkiem znacznego zmniejszenia się liczebności absolwentów szkół.

Manewr ten umożliwi skoncentrowanie już wykorzystywanych w tej sferze zasobów państwowych i tym samym zapewni znaczące polepszenie zaplecza materialnego procesu nauczania, w tym radykalne zwiększenie płac kadry profesorsko- wykładowczej.

W systemie oświaty szkolnej środkiem pierwszej ważności jest wdrożenie instytucji „placówki autonomicznej” , kierowanej w trybie obowiązkowym przez radę zarządzającą.

W związku z sytuacją na rynku pracy konieczne jest przede wszystkim doprowadzenie do końca realizacji (i kontrola społeczno-państwowa tego)środków stymulujących mały biznes. Umożliwi to znaczące złagodzenie ostrości sytuacji związanych z masową redukcją nieefektywnych miejsc pracy.

Ponadto powinny zostać zaproponowane zasadniczo szersze możliwości przekwalifikowania zawodowego (z uzyskaniem drugiego wyższego wykształcenia włącznie) na bazie najlepszych placówek szkolnictwa zawodowego (średniego i wyższego), oraz zaproponowane środki wsparcia państwowego dla okresowej (wachtowej) metody zatrudnienia na terytorium Rosji.

W końcu, w ramach wzajemnych umów z krajami WNP, wymagane jest wypracowanie efektywnej procedury przyciągnięcia na rosyjski rynek pracy czasowych migrantów- pracowników po to, aby proces ten rozpoczynał się jeszcze w krajach „wyjściowych” (przygotowanie zawodowe, nauka języka rosyjskiego, wybór przyszłego miejsca pracy, uzyskanie zezwolenia na pracę w Rosji itd.) .

Gospodarka i system finansowy

Wspominając zaproponowane wcześniej przez nas warunki startu innowacyjnego i hasło- apel do państwa „ nie przeszkadzać!”, dla ekonomicznej i finansowej modernizacji sfery gospodarczej rozpocząć trzeba zmiany ukształtowanego systemu instytucji i trybu ich powstania.

Opisywane przez nas stworzenie warunków do pełnowartościowej dyskusji w sferze politycznej powinno mieć swoje odzwierciedlenie w sferze ekonomicznej. Konieczne są: zmiana systemu wypracowania i podejmowania decyzji ekonomicznych, szukanie wsparcia w społeczeństwie obywatelskim w wypracowywaniu planów rozwoju innowacyjnego.

Do pierwszych kroków w tym kierunku zaliczyć można deregulację gospodarki, redukcję możliwości uzyskania rent (tutaj - nielegalnych zysków-łapówek - tł) na poziomie organów władzy wykonawczej:

● umocnienie roli biznesu prywatnego przy określaniu jakości ustawo-

dawstwa, administrowaniu ustawami i aktami niższego rzędu; rzeczywiste dyskutowanie treści wprowadzanych norm regulatywnych i sposobów ich praktycznego stosowania ze wspólnotą ekonomiczną;

● walka z jakimikolwiek próbami uzyskiwania rent (jw.-tł) , szybka analiza

istniejącego i przyjmowanego ustawodawstwa pod kątem istnienia w

nich barier administracyjnych i korupcjogenności, przede wszystkim na

poziomie poszczególnych organów władzy wykonawczej, do zakazu re-

sortowego normotwórstwa włącznie (w części norm dotykających praw i

obowiązków osób trzecich). Analiza taka powinna być rzeczywiście nie-

zależną, a miejsce prokuratury jako podstawowego partnera władzy wy-

konawczej, dokonującego takiej analizy, zająć powinno społeczeństwo

obywatelskie i wspólnota biznesowa;

● walka ze zrastaniem się organów państwa z biznesem, kardynalna re-

forma sektora przedsiębiorstw państwowych ( których dokładna liczba

nie jest teraz znana nawet państwu), redukcja bezpośredniego udziału

państwa w gospodarce jako podmiotu gospodarczego, prywatyzacja je-

go nadmiernych aktywów, przejrzenie listy gałęzi i przedsiębiorstw stra-

tegicznych i otwarcie dla nich możliwości zasilania przez kapitał prywat-

ny.

Utworzenie gospodarki pełnowartościowej, generującej innowacje, zakłada realizację kompleksu środków w zakresie podwyższenia jakości kapitału ludzkiego, zapewnienie możliwości rozwoju biznesu innowacyjnego w dowolnej gałęzi lub w dowolnym regionie, a nie tylko w różnorodnych „strefach” . Gdyby jednak rozpatrywać rozwój biznesu innowacyjnego w sensie wąskim, to krokami pierwszymi będzie zastosowanie stymulacji podatkowej wobec wszystkich uczestników procesów innowacyjnych i poszerzenie swobody działania szkół wyższych we wdrażaniu i komercjalizacji innowacji. Tym łatwiej będzie rozwiązywać te zadania, im szybciej zostanie ukształtowany narodowy system innowacyjny. To może i powinno przyspieszyć uruchomienie mechanizmów ekonomicznych oszczędności energii i wzrostu efektywności energetycznej.

Nader aktualną wydaje się ocena problemu długookresowej stabilności makroekonomicznej.

Model rozwoju forsownego, realizowany w latach 2005- pierwszej połowie 2008- wyczerpał się. Stawianie na supertempa (podwojenie PKB itp.) doprowadziło do nadwerężenia systemu finansowego- ujawniła się jego „postępująca” nieadekwatność do postawionych zadań i celów rozwoju społeczno- ekonomicznego. Charakterystyczne oznaki tego to znaczne rozmiary zewnętrznego zadłużenia korporacyjnego, krytyczny brak „długich pieniędzy” (przypuszczalnie chodzi o kredyty długoterminowe- tł), pogłębiająca się przepaść pomiędzy wielkością kredytów sektora bankowego i ich zabezpieczeniem w postaci środków. Przy zachowaniu status quo cele Strategii 2020 są niewykonalne z powodu radykalnego wzrostu dysproporcji i skrzywień w gospodarce i w systemie finansowym.

Konieczne jest przejście do innego, zbalansowanego modelu rozwoju, którego główną siłą napędową stają się inwestycje i innowacje biznesu prywatnego (krajowego i zagranicznego). Poświęcenie ( przynajmniej w najbliższej perspektywie) tempa wzrostu gospodarczego na rzecz jego jakości, wymagać będzie szerokiego konsensusu społeczeństwa obywatelskiego, kręgów biznesowych i państwa.

Pierwszymi w tym kierunku krokami powinny się stać podwyższenie odporności finansów państwa i zrestartowanie środowiska regulującego, w którym działa biznes. Zwiększone (w tym w trakcie kryzysu) zobowiązania socjalne państwa powinny zostać zrównoważone przez wzrost efektywności wydatków budżetowych i redukcję części z nich.

Bezpieczeństwo manewru w polityce budżetowej zapewnią niska inflacja i stawki procentowe. W tym celu przejść trzeba do ich targetowania, powiązanego z większą elastycznością w polityce kursowej i w zarządzaniu długiem państwowym.

Na poziomie stosunku państwa do przedsiębiorstw zasadniczą wagę ma przejście od „zarządzania ręcznego”, rozwiązującego poszczególne problemy odrębnych kompanii, do uniwersalnych środków wsparcia konkurencji, ochrony własności, stworzenia nowych instytucji rynkowych (określenie długookresowych stawek za usługi monopoli naturalnych).

Rozwój gospodarki jest niemożliwy bez niezawodnego funkcjonowania jej „systemu krwionośnego” tzn. systemu instytucji finansowych, poszerzenia możliwości przyciągnięcia kapitału ze źródeł zewnętrznych w stosunku do kompanii, podwyższenia dostępności instrumentów inwestycji długoterminowych, finansowania małego i średniego biznesu, stworzenia możliwości wykorzystania oszczędności narodowych wewnątrz kraju.

W związku z tym niezwłocznie dokonać trzeba modernizacji strukturalnej systemu finansowego (budżety na wszystkich poziomach, rynki finansowe, nie bankowy sektor usług finansowych, systemy płatności itp. ). Jej stabilność i wyraźne perspektywy rozwoju (w tym terminy i mechanizmy rozwiązywania problemu „złych długów”) istotnie ułatwią dokonanie koniecznej restrukturyzacji realnego sektora gospodarki.

Jednym z kierunków strategii rozwoju gospodarki stać się powinna większa swoboda działania biznesu i władzy na poziomie regionów. Niemożliwe jest zapewnienie rozwoju życzliwego środowiska instytucjonalnego wyłącznie z Moskwy. Konieczne jest stworzenie systemu bodźców do zbudowania sprzyjającego biznesowi środowiska na poziomie regionów i udostępnienie podmiotom Federacji Rosyjskiej odpowiednich instrumentów i możliwości wykorzystania przewag, jakie powstaną na skutek przekształceń przeprowadzanych w regionie.

Na koniec raz jeszcze powtórzymy postulat, który mimo wszystkich zawartych w wystąpieniach politycznych i eksperckich zapewnień, nie został w Rosji zrealizowany. Rozwój ekonomiczny i jakiekolwiek przekształcenia instytucjonalne w sferze ekonomicznej mogą zakończyć się powodzeniem jedynie w przypadku nienaruszalności i ochrony prawa własności. Przy czym konieczne jest nie tylko doskonalenie ustawodawstwa antynajazdowego, lecz również ochrona przed „nacjonalizacją pełzającą”, nieuczciwego uzyskania kontroli nad biznesem prywatnym przez urzędników państwowych.

Obrona i bezpieczeństwo.

Jednym z najważniejszych celów modernizacji państwa staje się wydzielenie ze wszystkich innych funkcji- funkcji obrony państwa. Służba wojskowa (ze ścisłą hierarchią stanowisk i stopni, bezwarunkowym wykonywaniem dowolnych rozkazów) powinna być zachowana jedynie w Siłach Zbrojnych, gwardii narodowej, która powinna zostać stworzona zamiast wojsk wewnętrznych, wchodzących obecnie w skład MSW, oraz w wojskach ochrony pogranicza. Wszystkie pozostałe resorty podlegają całkowitej demilitaryzacji.

W sferze obrony i bezpieczeństwa konieczna jest nadzwyczaj surowa kontrola cywilna, której podstawą jest kontrola parlamentarna (co, rozumie się, zakłada prawdziwie konkurencyjny system polityczny, o cechach podstawowych którego było wcześniej). Przyjmowana jest ustawa „ O kontroli cywilnej” , zgodnie z którą wprowadza się „pozytywną” kontrolę w sferze obrony i bezpieczeństwa- parlament ocenia krytycznie propozycje Ministerstwa Obrony, resortów stojących na straży prawa, służb specjalnych i zezwala na finansowanie tych tylko programów, które zdaniem wybrańców narodu, odpowiadają interesom kraju i jego możliwościom. W ten sposób, otwarcie i jawnie odbywa się kształtowanie polityki państwowej w dziedzinie obrony i bezpieczeństwa.

Przy tym wydatki na obronę powinny być maksymalnie detalizowane i jawne (w tym celu ulega zasadniczemu przeglądowi ustawa „ O tajemnicy państwowej” ) . Budżet wojskowy powinien stać się znacznie bardziej obszerny od tych kilku stron, jakie państwo dzisiaj kieruje do Dumy Państwowej po to, aby parlamentarzyści mieli możliwość zrozumieć i ocenić podstawowe tendencje rozwoju rosyjskich sił zbrojnych. Zauważmy, że obecnie budżet na obronę dowolnego z krajów zachodnich to wielostronicowy tom. Parlament powinien uzyskać również funkcję kontroli „negatywnej” , tzn. ustawowo umocowanego prawa kontrolowania tego, w jaki sposób są wydatkowane wcześniej przyznane środki. Kontrola cywilna (obywatelska- tł.) nie powinna być ograniczana do parlamentarnej, w tym celu trzeba wprowadzić stanowisko pełnomocnika do spraw wojskowych w służbie czynnej, w którego zakres odpowiedzialności wejdzie kontrolowanie przestrzegania ich praw socjalnych i politycznych.

Oprócz tego, zasadniczy charakter ma stworzenie instytutów niezależnej ekspertyzy w dziedzinie obronności i bezpieczeństwa. Te ośrodki naukowe zapewnią obiektywną analizę procesów zachodzących w tej sferze, wypracowanie zaleceń, nie podyktowanych przez zainteresowane ministerstwa. Równolegle takie ośrodki naukowe tworzą uczelnie, które przygotowują nie tylko przyszłych badaczy, lecz i cywilnych specjalistów, kompetentnych w dziedzinie obrony i bezpieczeństwa. Ci właśnie specjaliści stanowią aparat cywilnych urzędników Ministerstwa Obrony.

Pozycjonowanie w polityce zagranicznej

Mimo iż w perspektywie krótkookresowej prawdopodobieństwo utworzenia związku Rosja- UE wydaje się względnie nieduże, w przyszłości wektor ten staje się priorytetowym. Na drodze do tego związku, budowanego, autentycznego partnerstwa strategicznego, opartego na obiektywnym zainteresowaniu Rosji i UE modernizacją gospodarki, zmniejszenia jej zależności od zewnętrznego ryzyka, celami stają się:

● kształtowanie wspólnej przestrzeni energetycznej z trwałymi wewnę-

trznymi powiązaniami, z gwarancjami bezpieczeństwa energetycznego,

wysokim poziomem efektywności energetycznej i bezpieczeństwa eko-

logicznego, wzajemnym przenikaniem się kapitałów i możliwościami

rozszerzenia działalności na kraje trzecie;

● stworzenie wspólnego rynku usług transportowych, zintegrowanego z

globalnym systemem transportowym;

● wspólne opracowanie i zapewnienie sprzedaży w skali globalnej tech-

nologii, wyrobów i usług w wiodących sektorach gospodarki (lotnictwo,

kosmos, energetyka jądrowa, technologie informatyczno- komunikacyj-

ne, nanotechnologie i in.) .

Przy takim podejściu do celów partnerstwa istnieje możliwość stosunkowo szybkiego przezwyciężenia sprzeczności, które nagromadziły się w ramach stosunków Rosji z UE. Oczywistym staje się, że dla jego realizacji nie wystarczy utrzymać Porozumienia o Partnerstwie i Współpracy i do nowej, bazowej umowy wprowadzić kilka zapisów o charakterze deklaratywnym. W każdym z kierunków, co do których udało się uzgodnić iż są priorytetowe, przygotowywane jest odrębne porozumienie (albo rozdziały w porozumieniu ogólnym), które zawiera plan działań mających wspierać osiąganie celów współdziałania. Opracowanie takich porozumień tworzy format, nadający się zarówno do wielostronnych jak i dwustronnych segmentów stosunków Rosja- UE, ponieważ w nim rozpatrywane są konkretne projekty, stanowiące kompetencję krajów członkowskich. Tym samym udaje się przezwyciężyć rozwarcie pomiędzy oboma kierunkami dialogu oficjalnego Rosja- UE- pomiędzy Moskwą i krajami członkowskimi i pomiędzy Moskwą i Brukselą.

Na wokandzie stosunków Rosja- USA aktualnym zadaniem jest mocniejsze zaakcentowanie potrzeby rozwoju stosunków handlowo- ekonomicznych i biznesowych oraz podwyższenie efektywności odpowiednich mechanizmów. Kształtowane są w obu krajach wpływowe grupy interesów ekonomicznych, dla których byłoby korzystne łagodzenie konfliktów politycznych pomiędzy Rosją i USA.

Zadanie pozytywnego rozwoju stosunków rosyjsko- amerykańskich powiększa zainteresowanie kwestiami dyplomacji publicznej, koryguje obraz Rosji. Problemy te stały się jednymi z najbardziej priorytetowych wokandy dnia.

Rosyjsko-amerykański dialog w sprawie stopniowej redukcji broni strategicznej i jądrowej ponownie staje się „szkieletem” na którym budowane są stosunki dwóch wielkich mocarstw oraz stabilizatorem całe polityki międzynarodowej. Równocześnie, w powiązaniu z tym dialogiem możliwa jest aktywizacja współpracy przy wspólnych programach obrony przeciwrakietowej.

Jednym z głównych warunków procesu przezwyciężania nieufności w stosunkach Rosja- USA, jest odkładanie decyzji o rozszerzeniu NATO na przestrzeń postradziecką na przyszłość nieokreśloną. Rosja, ze swojej strony, powinna na najwyższym poziomie zdecydowane zaakcentować rolę swoją jako gwaranta nienaruszalności terytorialnej i suwerenności sąsiadów z WNP.

Równocześnie, w związku z wysoką wagą, jaką USA oraz NATO i inne państwa przywiązują do zapobiegania akcjom odwetowym talibów w Afganistanie, Rosja uznaje za celowe na ścieżce afgańskiej, oprócz wspierania tranzytu przez swoje terytorium, przyjęcie wyraźnego stanowiska w kwestii poszerzenia pomocy ekonomicznej i humanitarnej, udziału doradców rosyjskich i możliwości realizacji dostaw wojskowych. Kroki takie są konieczne już w najbliższej przyszłości również z punktu widzenia interesów samej Rosji- przecież powrót do władzy w Afganistanie talibów i innych sił ekstremistycznych wywarłby bardzo negatywny wpływ na jej bezpieczeństwo.

W perspektywie krótkoterminowej potężnym atutem Rosji jest współpraca z USA w sprawie irańskiego problemu jądrowego. Inny przełom jest związany z procesem rozmów nt. rozbrojenia jądrowego KRLD. Mimo denuklearyzacji Półwyspu Koreańskiego, rozmowy mogłyby zapewnić Rosji umocnienie swoich pozycji w tym regionie, ze stosunkami z KRLD, Koreą Południową i Japonią włącznie.

Rosyjskie inicjatywy w kwestii budowania nowej architektury bezpieczeństwa euroatlantyckiego pozwalają liczyć, w przypadku ich realizacji, na rozwiązanie co najmniej trzech podstawowych zadań.

Po pierwsze- stabilizacja sytuacji międzynarodowo- politycznej w Europie likwidacja w zarodku tendencji do negatywnego stosunku do Rosji.

Po drugie- nadanie nowego impulsu kooperacji i współdziałaniu w Europie. Zakres i jakość współpracy mogą się powiększać i poza kontekstem „ nowej architektury bezpieczeństwa”. Zdolna jest jednak ona do odegrania pożytecznej roli w dwóch, co najmniej, aspektach: ukształtowania w Europie atmosfery bardziej sprzyjającej współpracy dwustronnej i wielostronnej; pchnięcia do współpracy w nowych dziedzinach, które stają się coraz bardziej znaczącymi dla zapewnienia bezpieczeństwa narodowego i międzynarodowego w Europie

Po trzecie- minimalizowanie rozbieżności w interpretacji podejścia politycznego i prawnego do zapewnienia bezpieczeństwa w Europie. Niemało jest na tym kierunku istotnych sprzeczności. Bezpodstawne jest na razie stawianie maksymalistycznego zadania ich „ całkowitego i ostatecznego rozwiązania”. Szlifowanie odpowiednich sformułowań prawnych mieć będzie, oczywiście, duże znaczenie. Jednak ważniejsze jest jeszcze poświęcenie szczególnej uwagi problemom, wokół których pojawiają się i mogą się pojawiać w przyszłości najbardziej zaplątane węzły sprzeczności. Zaliczają się do tych problemów przede wszystkim: kolizja między prawem narodów do samookreślenia i spójnością terytorialną państw; możliwości i granice zewnętrznego oddziaływania na wewnętrzny rozwój państw, zarówno jak i prawo ich do przeciwstawiania się takiemu oddziaływaniu; niebezpieczeństwo destabilizacji międzynarodowo- politycznej na etnowyznaniowym gruncie, z powodu tendencji separatystycznych i irredentystycznych, w związku procesami demograficznymi i migracyjnymi.

W przestrzeni WNP należy rozmawiać o wypracowaniu i przedstawieniu pod wspólną rozwagę państw nowej doktryny stosunków, wystarczająco dokładnie odzwierciedlającej wyobrażenia krajów partnerskich o konfiguracji wspólnoty ekonomicznej, jaką chcieliby stworzyć. Centralnym elementem tej konfiguracji stać by się mogła wielostronna strefa wolnego handlu. Strefa taka stanowiła by przełom w istniejącej tendencji do erozji WNP.

Równocześnie, rozkład sił zewnętrznych, uczestniczących w opracowaniu przyszłej konfiguracji przestrzeni ekonomicznej WNP, jest już mniej więcej określony. Rosja nie jest już wyłącznym partnerem dla wspólnego rozwoju krajów WNP. Rolę tę od strony ekonomicznej gotowe są wziąć na siebie Chiny i Unia Europejska.

Możliwe inicjatywy Rosji, skierowane na realizację projektów wielostronnych, korzystnych dla krajów WNP i UE, należy ukierunkowywać nie na konfrontację z Unią Europejską, lecz na korzystną wzajemnie współpracę, obliczoną na długotrwałą perspektywę. Utworzenie Szanghajskiej Organizacji Współpracy (SzOS) umożliwia na razie elastyczne kojarzenie polityki integracji w ramach WNP z polityką rozwoju współpracy Rosji i krajów azjatyckich WNP z ChRL, nie przeciwstawiając sobie tych dwóch procesów.

U podstaw pozytywnych inicjatyw rosyjskich, podobnie jak, w przypadku SzOS, tkwić powinna zasada elastycznego kojarzenia integracji wewnątrz WNP z pogłębieniem współpracy gospodarczej z UE. Jako punkt startu do realizacji takiego podejścia Rosja mogłaby zaproponować inicjatywę utworzenia stałego formatu WNP- UE.

KONIEC

Podpisano do druku 25.01.2010 r.

Papier offsetowy. Druk offsetowy.

Um. Ark. Dr. 8,5 Zamówienie 1404

Nakład 200 egz.

Druk- Zamknięta Spółka Akcyjna „ Ekon- Inform“

129329 Moskwa ul. Iwowaja 2. tel. (499) 180-9305

Jednym z najczęściej stosowanych wskaźników zróżnicowania dochodów jest wskaźnik decylowy (albo funduszowy, wyrażający relację pomiędzy średnimi dochodami 10% obywateli o najwyższych i średnimi dochodami 10% obywateli o najniższych dochodach.

Taki poziom, powyżej i poniżej którego uzyskuje dochód jednakowa ilość pracowników lub ludności.

Kształcenie inkluzywne- nauczanie dzieci o szczególnych potrzebach w szkołach ogólnokształcą-

cych (masowych)

System Imperiali lub inne systemy dzielników stosowane były historycznie, aby uniemożliwić wejście do zgromadzeń ustawodawczych małym partiom lub zawyżyć normę przedstawicielską największej partii, kształtującej władzę wykonawczą. Obie te podstawy nie mają w Rosji zastosowania: zadanie pierwsze rozwiązuje wysoka bariera na wejściu, a partie nie kształtują władzy wykonawczej. Jedyną przyczyną wprowadzenia systemu Imperiali jest dążenie biurokracji regionalnej do „poprawienia wskaźników”.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Zapachy XXI wieku!
Transport i drogio w XXI wieku
Wyzwania psychiatrii u progu XXI wieku
Polityka gospodarcza Polski w pierwszych dekadach XXI wieku W Michna Rozdział XVII
OTYŁOŚĆ CHOROBĄ XXI WIEKU
przewidywane problemy zdrowotne Polaków w XXI wieku, Medycyna, Zdrowie Publiczne & Organizacja i eko
Marks, który schodzi jak ciepłe bułeczki Głośny 'Kapitał w XXI wieku' już po polsku
Czy istnieją podziemne światy, zagadki XXI wieku
Wybrane zagrożenia wychowawcze XXI wieku
Glowne nurty kultury XX i XXI wieku wyklady
21 powodow,ze zyjesz XXI wieku
Porządek międzynarodowy w XXI wieku
WYCHOWANIE XXI WIEKU
Prawo autorskie na miarę XXI wieku namiary

więcej podobnych podstron