Zarządzanie kapitałem obrotowym netto

Kapitał obrotowy netto

Kapitał obrotowy netto stanowi tę część kapitałów stałych, która jest zaangażowana w operacyjnej działalności przedsiębiorstwa.

Zadaniem kapitału obrotowego netto w przedsiębiorstwie jest zmniejszenie ryzyka wynikającego z mniejszej płynności części aktywów bieżących (zapasów, należności) lub też wynikającego ze strat związanych z tymi środkami, np. trudnością sprzedaży wytworzonych produktów. Kapitał ten stanowi pewnego rodzaju bufor bezpieczeństwa ułatwiający przedsiębiorstwu zachowanie płynności finansowej.

Kapitał obrotowy netto może w praktyce osiągać różny poziom.

Dodatni poziom kapitału obrotowego netto (rysunek 1) oznacza, że część aktywów bieżących przedsiębiorstwa jest finansowana źródłami długoterminowymi i z tego powodu pozostaje w ciągłej jego dyspozycji w obrotowej działalności przedsiębiorstwa.

Aktywa stałe		Kapitał stały
Aktywa bieżące	Kapitał obrotowy netto
			Zobowiązania bieżące

Rysunek 1. Dodatni poziom kapitału obrotowego netto

Korzystając z kapitału obcego, przedsiębiorstwo ponosi koszty kapitału. Dlatego angażowanie tego kapitału w działalność gospodarczą musi być wyważone z powodu kosztów oraz zdolności przedsiębiorstwa do obsługi długu.

W przypadku gdy przedsiębiorstwo nie ma kapitału obrotowego, całe aktywa stałe są finansowane kapitałami stałymi, a aktywa bieżące - kapitałami krótkoterminowymi, mamy do czynienia z zerowym poziomem kapitału obrotowego netto (rysunek 2). Taka sytuacja ma bardziej teoretyczne niż praktyczne znaczenie, aczkolwiek okresowo stan kapitału obrotowego może być zbliżony do zera.

Aktywa stałe		Kapitał stały
Aktywa bieżące		Zobowiązania bieżące

Rysunek 2. Zerowy poziom kapitału obrotowego netto

W przypadku gdy aktywa stałe są wyższe niż kapitał stały, przedsiębiorstwo nie ma kapitału obrotowego netto, a część aktywów długoterminowych jest finansowana źródłami krótkoterminowymi. Taką sytuację określa się mianem ujemnego kapitału obrotowego netto (rysunek 3). Jest to sytuacja poprawna tylko wówczas, gdy część aktywów stałych wiążących na długi okres środki przedsiębiorstwa jest finansowana źródłami elastycznymi, których zwrot można przesuwać w czasie. Do takich źródeł należą rolowane emisje krótkoterminowych papierów dłużnych oraz część kredytów krótkoterminowych, przy których umowa kredytowa z bankiem jest tak podpisana, że istnieje możliwość odraczania spłaty kredytu.

Aktywa stałe		Kapitał stały
		Ujemny kapitał obrotowy netto	Zobowiązania bieżące
Aktywa bieżące

Rysunek 3. Ujemny kapitał obrotowy netto

Wielkość kapitału obrotowego netto jest wykorzystywana w przedsiębiorstwie przy badaniu struktury kapitałowo-majątkowej.

Poziom zapotrzebowania na kapitał obrotowy netto

W celu ustalenia krótkoterminowej równowagi kapitałowej oprócz poziomu kapitału obrotowego netto (KO_N) trzeba ustalić zapotrzebowanie na ten kapitał (ZKO_N). W praktyce stosuje się w tym celu następującą formułę:

Zapotrzebowanie na kapitał obrotowy netto (ZKON)

=

Kapitał obrotowy netto (KON)

-

Saldo netto środków pieniężnych

Saldo netto środków pieniężnych stanowi różnicę między środkami pieniężnymi posiadanymi na dany moment w postaci inwestycji krótkoterminowych, a środkami pozyskanymi. Ich dawcami mogą być:

• banki udzielające kredytów i pożyczek krótkoterminowych,

• inwestorzy nabywający krótkoterminowe papiery dłużne,

• odbiorcy wpłacający zaliczki na dostawy.

Jeżeli w przedsiębiorstwie występują zobowiązania przeterminowane, poziom zapotrzebowania na kapitał obrotowy netto wzrasta o ich kwotę. Zapotrzebowanie na KO_N oblicza się wówczas według zmodyfikowanej formuły:

Zapotrzebowanie na kapitał obrotowy netto (ZKON)

=

Kapitał obrotowy netto (KON)

-

Saldo netto środków pieniężnych

+

Zobowiązania przeterminowane

Zobowiązania przeterminowane mogą być różne. Wobec instytucji publiczno-prawnych obciążone są stawką karnych odsetek ustalonych jako dwukrotność stopy kredytu lombardowego NBP. Nie stanowią one kosztów uzyskania przychodów, zatem nie pomniejszają podstawy opodatkowania. Pozostałe zobowiązania mogą być obciążone odsetkami ustawowymi bądź umownymi. Jednak firmy często odstępują od tak restrykcyjnego instrumentu jak karne odsetki. Urzędy skarbowe natomiast nie mogą zrezygnować z ich naliczania, dlatego z potrzebą przywrócenia równowagi finansowej mogą być związane różne koszty finansowe.

Zapotrzebowanie na kapitał obrotowy netto można również ustalić według równoważnej formuły:

ZKON

=

(

Zapasy+Należności+

Rozliczenia międzyokresowe

)

-

Zobowiązania bieżące (bez kredytów, emisji papierów dłużnych i zaliczek od odbiorców)

+

Zobowiązania przeterminowane

Stan równowagi w przypadku kapitału obrotowego obliczymy, porównując poziom kapitału obrotowego z zapotrzebowaniem na ten kapitał. Zapotrzebowanie to może być:

• równe kapitałowi obrotowemu netto (KO_N = ZKO_N),

• większe od kapitału obrotowego netto (KO_N < ZKO_N),

• mniejsze od kapitału obrotowego netto (KO_N > ZKO_N).

Przykład 1. Sprawdzimy teraz stan równowagi kapitałowej w spółce „Beta”. Sposób ustalania kapitału obrotowego i zapotrzebowania na kapitał obrotowy zamieszczono w tabeli 1.

Wyszczególnienie	2004	2005	2006
Kapitał stały	169572	182283	179 609
Aktywa stałe	141213	122310	106131
Kapitał obrotowy netto	28359	59973	73 478
- Inwestycje krótkoterminowe	42213	20935	11699
+ Kredyty i pożyczki krótkoterminowe	11697	7237	15 744
+ Emisja krótkoterminowych papierów dłużnych	-	-	-
+ Zaliczki od odbiorców	-	-	-
+ Zobowiązania przeterminowane	-	-	-
Zapotrzebowanie na kapitał obrotowy netto	-2157	46275	77523
Stan równowagi (KON - ZKON)	+ 30516	+ 13 698	-4045

Jak wynika z danych zawartych w tabeli 1, w spółce „Beta” w dwóch pierwszych latach badanego okresu wystąpił nadmiar kapitału obrotowego będący wynikiem utrzymywania dużej gotówki i jej substytutów. W 2004 r. kapitał obrotowy netto spółki był równy 59 973 tys. zł, a zapotrzebowanie wynosiło 46 275 tys. zł, co oznacza, że nadmiar kapitału obrotowego netto wynosił 13 698 tys. zł. W ostatnim roku badanego okresu wystąpił niedobór tego kapitału w wysokości 4 045 tys. zł.

Zmiany zapotrzebowania na kapitał obrotowy netto

Dotychczas pokazano, jak ustalić kapitał obrotowy netto, zapotrzebowanie na kapitał obrotowy netto oraz stan równowagi w obszarze tego kapitału statycznie na moment sporządzania sprawozdań finansowych. W praktyce przedsiębiorstwo musi ustalać zapotrzebowanie na kapitał obrotowy w różnych sytuacjach:

1) w działalności inwestycyjnej:

• przy realizacji inwestycji nowopowstającego podmiotu pojawia się zapotrzebowanie na środki służące pierwszemu wyposażeniu przedsiębiorstwa w aktywa obrotowe, tj. w zapasy surowców, materiałów, opakowań oraz w środki pieniężne na pierwsze płatności do momentu uzyskania środków ze sprzedaży produktów (w działalności handlowej po uruchomieniu sprzedaży gotówka pojawia się przy pierwszej operacji, w działalności produkcyjnej okres oczekiwania na własne środki ze sprzedaży produktów będzie zależał od długości cyklu operacyjnego),

• przy realizacji inwestycji rozwojowych podmiotu funkcjonującego na rynku powstaje dodatkowe zapotrzebowanie na kapitał obrotowy, oprócz zapotrzebowania, jakie przedsiębiorstwo posiadało przed oddaniem inwestycji do eksploatacji;

2) w działalności operacyjnej, w której zapotrzebowanie na kapitał obrotowy netto zmienia się w wyniku:

• zmian aktywności gospodarczej wyrażonej poziomem sprzedaży (przy danej polityce finansowej zapotrzebowanie to będzie rosło wraz ze wzrostem sprzedaży, malało zaś w sytuacji odwrotnej),

• zmian polityki finansowej w zakresie poziomu zapasów, terminów płatności faktur przez odbiorców oraz terminów płatności faktur przy dostawach zaopatrzeniowych (politykę tę można wyrazić cyklami, które obrazują czas zamrożenia środków w aktywach obrotowych oraz czas odroczenia płatności faktur),

• równoczesnej zmiany sprzedaży i polityki finansowej w przedsiębiorstwie.

W każdej z tych sytuacji sposób ustalania zapotrzebowania może być różny.

Przyczyny zmian sprzedaży i polityki finansowej w przedsiębiorstwie mogą być zarówno makroekonomiczne (np. koniunktura gospodarcza, stopy procentowe, kursy walutowe) i mikroekonomiczne, niezależne od decyzji kadry menedżerskiej (np. cykl życia firmy, cykl życia produktów, wielkość firmy), jak i zależne (np. polityka kredytu kupieckiego, warunki dostaw surowców i poziom zapasów, poziom zadłużenia przedsiębiorstwa).

Do ustalenia zapotrzebowania na kapitał obrotowy netto można wykorzystać metodę cykli lub procentu od sprzedaży. Cykle mogą być ustalane na podstawie końcowych lub początkowych wielkości zasobów operacyjnych i zobowiązań krótkoterminowych oraz przychodów ze sprzedaży bądź kosztów własnych sprzedaży stosownie do potrzeb:

Cykl zapasów	=	Zapasy (stan na koniec poprzedniego okresu)
				Sprzedaż dzienna z poprzedniego okresu

Cykl należności	=	Należności (stan na koniec poprzedniego okresu)
				Sprzedaż dzienna z poprzedniego okresu

Cykl środków pieniężnych	=	Inwestycje krótkoterminowe (stan na koniec poprzedniego okresu)
				Sprzedaż dzienna z poprzedniego okresu

Cykl zobowiązań krótkoterminowych terminowo regulowanych	=	Zobowiązania krótkoterminowe terminowe (bez kredytów, emisji papierów dłużnych i zaliczek od odbiorców, stan na koniec poprzedniego okresu)
				Sprzedaż dzienna z poprzedniego okresu

Cykl zobowiązań krótkoterminowych przeterminowanych	=	Zobowiązania krótkoterminowe przeterminowane (stan na koniec poprzedniego okresu)
				Sprzedaż dzienna z poprzedniego okresu

Stan początkowy wielkości zasobowych zamieszczonych w zestawieniach bilansowych jest równy stanowi końcowemu z poprzedniego okresu, z którego do obliczeń przyjmuje się przychód ze sprzedaży. Przykładowo, jeśli będziemy obliczać zapotrzebowanie na kapitał obrotowy netto na drugie półrocze w związku z koniecznością wydłużenia terminów płatności faktur do poziomu, jaki stosują firmy konkurencyjne, do obliczeń cykli wykorzystamy stan zapasów, należności, zobowiązań krótkoterminowych na koniec I półrocza, który jest równy stanowi początkowemu II półrocza.

Sposoby przywracania równowagi między kapitałem obrotowym netto a zapotrzebowaniem na ten kapitał

W celu utrzymania równowagi finansowej przedsiębiorstwo może w praktyce podejmować działania zarówno krótkoterminowe, jak i przedsięwzięcia długoterminowe. Może ono: zmniejszyć zapotrzebowanie na kapitał obrotowy, zwiększyć kapitał obrotowy netto lub wykorzystać rozwiązanie mieszane (mix finansowy).

Zapotrzebowanie na kapitał obrotowy netto można ograniczyć poprzez zmniejszenie poziomu aktywów bieżących bądź zwiększenie krótkoterminowych źródeł finansowania (rysunek 4).

Rysunek 4. Sposoby obniżania zapotrzebowania na kapitał obrotowy netto

Obniżając aktywa bieżące, można podjąć takie działania, jak:

• racjonalizacja zapasów,

• zaoferowanie odbiorcom „opustów za płatność”, tj. za przedpłatę, za płatność gotówkową lub za przyspieszenie płatności w relacji do przyjętego terminu,

• kompensaty,

• cesja wierzytelności,

• obrót wierzytelnościami,

• faktoring i forfaiting.

Wzrost zobowiązań o okresie wymagalności do roku można osiągnąć poprzez:

• zaciąganie kredytów krótkoterminowych,

• emisję krótkoterminowych papierów dłużnych,

• wykorzystanie przedpłat i zaliczek,

• wynegocjowanie dłuższych terminów płatności zobowiązań wobec dostawców,

• szersze wykorzystanie weksli w obrocie,

• odroczenie płatności podatków i składek ZUS,

• • skorzystanie z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych.

Pierwsze trzy wymienione sposoby są wykorzystywane do pokrycia niedoboru kapitału obrotowego netto.

Kapitał obrotowy netto można zwiększyć poprzez podniesienie długoterminowych źródeł finansowania bądź uwolnienie kapitałów zamrożonych w aktywach stałych (rysunek 5).

Rysunek 5. Sposoby podwyższania kapitału obrotowego netto

Do sposobów obniżania aktywów stałych zaliczamy:

• sprzedaż posiadanych aktywów finansowych,

• sprzedaż wyodrębnionych aktywów rzeczowych,

• sprzedaż i leasing zwrotny wydzielonych aktywów,

• utworzenie spółki córki i przekazanie jej części aktywów, a następnie sprzedaż w niej udziałów.

Z kolei zwiększenie kapitałów stałych można uzyskać poprzez:

• zatrzymanie zysków wygospodarowanych,

• zaciągnięcie długoterminowych kredytów bankowych,

• emisję obligacji zwykłych lub zamiennych na akcje,

• konwersję długów na akcje,

• układ sądowy,

• emisję akcji zamiennych na obligacje,

• podniesienie kapitałów własnych poprzez emisję nowej serii akcji, skierowanej na rynek lub do inwestora strategicznego.

Zmiany w kapitale obrotowym netto można również obserwować na rachunku przeciwstawnym, odzwierciedlającym zmiany aktywów bieżących oraz krótkoterminowych źródeł ich finansowania.

Rozwiązanie mieszane (mix finansowy) można zastosować poprzez wykorzystanie przedsięwzięć jednego i drugiego sposobu, dobierając je stosownie do kosztów kapitału i dostępności rozwiązań.

Rachunek przepływów kapitałowych

Narzędziem analitycznym wspomagającym proces zarządzania kapitałem obrotowym jest rachunek przepływów kapitałów (tzw. funds flow). Sprawozdanie to przedstawia źródła przychodów i sposoby ich zagospodarowania. Źródła te są:

• wewnętrzne, wygospodarowane przez przedsiębiorstwo, takie jak zysk netto, amortyzacja, przychody pozyskane ze sprzedaży środków trwałych, utworzone rezerwy na przyszłe zobowiązania,

• zewnętrzne, pozyskane z emisji akcji, obligacji, kredytów, pożyczek długoterminowych i innych długoterminowych źródeł finansowania.

W drugiej części sprawozdania znajdują się sposoby trwałego zagospodarowania przychodów. Ujęte są w niej wszystkie transfery zysku netto na zewnątrz - dywidendy, tantiemy, nagrody dla załogi, zasilenie funduszu świadczeń socjalnych i inne cele społeczne. Przychody te przeznacza się ponadto na spłatę pożyczek i kredytów, wykup obligacji i innych papierów dłużnych. W tej części odrębną grupę stanowią wydatki na szeroko pojęte inwestycje rzeczowe i finansowe.

Różnica między łącznymi przychodami a ich trwałym zagospodarowaniem obrazuje zmianę stanu kapitału obrotowego netto. Składają się na nią zmiany aktywów obrotowych przedsiębiorstwa (zapasów, należności, inwestycji krótkoterminowych, rozliczeń międzyokresowych czynnych) oraz zmiany stanu zobowiązań krótkoterminowych i rozliczeń międzyokresowych biernych krótkoterminowych.

Należy podkreślić, że sprawozdanie z przepływu kapitałów wspomaga proces sterowania równowagą finansową w ujęciu kapitałowym, który dotyczy z reguły długo­okresowego horyzontu czasu. Tym samym odgrywa szczególną rolę w procesie pla­nowania finansowego, koncentrującego się na źródłach i wykorzystaniu przychodów z długookresowego kapitału obcego (rodzaj kredytu, czas wykorzystania, emisja papierów dłużnych) lub dodatkowego kapitału własnego.

Planowane sprawozdanie z przepływu kapitałów (funduszy) może być sporzą­dzane na podstawie planowanego bilansu, tzw. bilansu pro forma.

Najważniejsze informacje płynące ze sprawozdania z przepływów kapitału pro forma to pokazanie oczekiwanych długookresowych źródeł przychodów i sposobów ich zagospodarowania. Planista powinien określić mix finansowy zapewniający optymalny koszt kapitału i satysfakcjonującą stopę zwrotu z kapitału.

Przykład 2. W tabeli 2 pokazano przepływy kapitałowe w spółce „Beta” w latach 2004 - 2005

Tabela 2. Sprawozdanie z przepływów kapitałowych w spółce „Beta” (tys. zł)

Wyszczególnienie	2004	2005
I. Źródła przychodów	44983	27420
Przychody wewnętrzne	44983	27420
Zysk netto	8093	847
Amortyzacja	8 877	8087
Wzrost rezerw na zobowiązania	5 787	487
Spadek wartości niematerialnych i prawnych oraz rzeczowych aktywów trwałych	3 438	4431
Spadek należności długoterminowych	7	3
Spadek inwestycji długoterminowych	6 868	13565
Spadek długoterminowych rozliczeń międzyokresowych czynnych	10802	-
Inne	1111	-
Przychody zewnętrzne	-	-
Emisja akcji, wzrost udziałów	-	-
Emisja obligacji	-	-
Wzrost zobowiązań długoterminowych z tytułu kredytów i pożyczek	-	-
Wzrost innych zobowiązań długoterminowych	-	-
II. Zastosowanie przychodów	12091	13 624
Wypłacone dywidendy	1914	-
Wypłata nagród z zysku dla pracowników	-	-
Inne wypłaty z zysku	-	-
Spadek rezerw na zobowiązania	-	-
Wykup papierów dłużnych	-	-
Spadek zobowiązań długoterminowych z tytułu spłaty kredytów i pożyczek	1300	900
Wzrost wartości niematerialnych i prawnych oraz rzeczowych aktywów trwałych (reprodukcja prosta)	8 877	8087
Wzrost należności długoterminowych	-	-
Wzrost inwestycji długoterminowych	-	-
Wzrost długoterminowych rozliczeń międzyokresowych czynnych	-	4637
Pozostałe wykorzystanie	-	-
Saldo źródeł i zastosowania przychodów	32 892	13 796
III. Zmiany stanu kapitału obrotowego netto	32 892	13 796
Wzrost (+) spadek (-) zapasów	-3 893	+ 3582
Wzrost (+) spadek (-) należności krótkoterminowych	+ 25 431	+ 14 267
Wzrost (+) spadek (-) inwestycji krótkoterminowych	- 21 278	-9236
Wzrost (+) spadek (-) krótkoterminowych czynnych rozliczeń między- okresowych	+ 8516	- 21992
Spadek (+) wzrost (-) zobowiązań krótkoterminowych	+ 24830	+ 5 796
Spadek (+) wzrost (-) krótkoterminowych rozliczeń międzyokresowych biernych i przychodów przyszłych okresów	-714	+ 21379

Obliczanie zapotrzebowania na kapitał obrotowy netto

Przykład

Obliczenie zapotrzebowania na kapitał obrotowy netto w warunkach wzrostu sprzedaży i zmianach polityki finansowej

Przedsiębiorstwo „Alew” ma aktywa trwałe równe 2 000 000 zł, zapasy w wysokości 300 000 zł, należności od odbiorców równe 450 000 zł i środki pieniężne na koncie w wysokości 50 000 zł. Aktywa spółki są finansowane kapitałami własnymi wynoszącymi 800 000 zł, kredytami długoterminowymi w wysokości 1 300 000 zł, kredytami krótkoterminowymi w kwocie 100 000 zł. Zobowiązania krótkoterminowe bez kredytów wynoszą 600 000 zł, z czego 200 000 zł stanowią zobowiązania przeterminowane. Dzienna sprzedaż spółki wynosi 10 000 zł.

Specjalista ds. marketingu spółki przeprowadził badania i ustalił, że może ona zwiększyć sprzedaż do 15 000 zł dziennie. Musi jednak powiększyć potencjał produkcyjny i zainwestować w urządzenia 500 000 zł. Amortyzacja roczna będzie wynosić 200 000 zł, zatem inwestycje ogółem finansowane z amortyzacji i rozwojowe finansowane z zysku i kredytów będą wynosić 700 000 zł. Spółka wygeneruje 450 000 zł zysku netto.

1. Sporządź bilans spółki i ustal poziom kapitału obrotowego netto i zapotrzebowanie na kapitał obrotowy netto przy sprzedaży 10000 zł i podanym stanie aktywów i pasywów.

2. Wykorzystując metodę cykli, ustal, jaką politykę finansową prowadziło przedsiębiorstwo, realizując sprzedaż w wysokości 10 000 zł.

3. Ustal zmiany zapotrzebowania na kapitał obrotowy netto przy wzroście sprzedaży do 15 000 zł i niezmienionej polityce finansowej.

Spróbuj tak zmienić politykę finansową spółki, aby ograniczyć niedobór kapitału obrotowego netto.

1. Sporządzenie bilansu otwarcia

Tabela 4. Bilans otwarcia spółki „Alew” (tys. zł)

Aktywa	Stan początkowy	Pasywa	Stan początkowy
Aktywa trwałe Zapasy Należności Inwestycje krótkoterminowe	2000 300 450 50	Kapitał własny Zysk netto Zadłużenie długoterminowe Kredyty krótkoterminowe Zobowiązania krótkoterminowe (bez kredytów)	800 - 1300 100 600
Razem aktywa	2800	Razem pasywa	2 800

Ustalamy równowagę kapitałową w spółce na moment sporządzenia bilansu. Kapitał obrotowy netto wynosi:

KO_N = (800 000 + 1 300 000) - 2 000 000 = 100 000 zł

lub

KO_N = (300 000 + 450 000 + 50 000) - (100 000 + 600 000) = 100 000 zł.

Zapotrzebowanie na kapitał obrotowy netto wynosi:

ZKO_N = 100 000 - (50 000 - 100 000) + 200 000 = 350 000 zł.

Z obliczeń wynika, że spółka nie ma równowagi kapitałowej. Kapitał obrotowy netto jest mniejszy od zapotrzebowania na ten kapitał.

Struktura pokrycia zapotrzebowania na kapitał obrotowy netto jest następująca:

• kapitał obrotowy netto 100000 zł,

• zadłużenie efektywne (100 000 - 50 000) = 50 000 zł,

• zobowiązania przeterminowane 200 000 zł.

Zobowiązania przeterminowane pokazują, jaka część zapotrzebowania na kapitał obrotowy netto nie została pokryta.

2. Ustalenie polityki finansowej spółki w działalności operacyjnej

Cykl zapasów	=	300 000	=	30 dni
						10 000

Cykl należności	=	450 000	=	45 dni
						10 000

Cykl środków pieniężnych	=	50 000	=	5 dni
						10 000

Cykl zobowiązań krótkoterminowych terminowo regulowanych	=	400 000	=	40 dni
						10 000

Cykl zobowiązań krótkoterminowych przeterminowanych	=	200 000	=	20 dni
						10 000

Stany końcowe poszczególnych aktywów obrotowych ustalamy jako iloczyn cyklu danego aktywu i sprzedaży prognozowanej:

Zapasy końcowe = Cykl zapasów x Sprzedaż dzienna prognozowana = 30 dni x 15 000 zł = 450 000 zł,

Należności końcowe = Cykl należności x Sprzedaż dzienna prognozowana = = 45 dni x 15 000 zł = 675 000 zł,

Inwestycje krótkoterminowe (na koniec okresu) = Cykl środków pieniężnych x Sprzedaż dzienna prognozowana

= 5 dni x 15 000 zł = 75 000 zł.

Metodę cykli można wykorzystać do obliczenia stanu końcowego inwestycji krótkoterminowych, pod warunkiem że stan początkowy był optymalny, czyli taki, przy którym koszty utrzymania wolnej gotówki na koncie są najniższe i będzie się on zmieniał liniowo do obrotu. Sposoby ustalania optymalnego salda gotówki zostaną wyjaśnione w dalszej części wykładów.

Zobowiązania krótkoterminowe regulowane terminowo = Cykl zobowiązań krótkoterminowych regulowanych terminowo x Sprzedaż dzienna prognozowana = 40 dni x 15 000 zł = 600 000 zł.

3. Sporządzenie bilansu zamknięcia i ustalenie stanu równowagi kapitałowej spółki przy sprzedaży dziennej równej 15 000 zł

Tabela 5. Bilans zamknięcia spółki „Alew” (tys. zł)

Aktywa	Stan początkowy	Stan końcowy	Pasywa	Stan początkowy	Stan końcowy
Aktywa trwałe Zapasy Należności Inwestycje krótkoterminowe	2 000 300 450 50	2500 450 675 75	Kapitał własny Zysk netto Zadłużenie długoterminowe Kredyty krótkoterminowe Zobowiązania krótkoterminowe (bez kredytów)	800 1 300 100 600	800 450 1 300 100 1 050
Razem aktywa	2800	3 700	Razem pasywa	2800	3 700

Stan zobowiązań krótkoterminowych będzie wynosił 1 050 000 zł, co oznacza, że zobowiązania przeterminowane będą wynosić 450 000 zł (1050000 zł-600 000 zł). Zwiększą się one z 200 000 zł do 450 000 zł, a ich cykl wzrośnie z 20 dni do 30 dni (450 000 zł/15 000 zł).

KO_N = (800 000 + 450 000 + 1 300 000) - 2 500 000 = 50 000 zł.

Poziom kapitału obrotowego netto zmniejszył się, gdyż część środków finansujących wcześniej działalność operacyjną została wykorzystana na finansowanie inwestycji rozwojowych; pozostałe środki pochodziły z wygospodarowanego zysku netto:

ZKO_N = 50 000 - (75 000 - 100 000) + 450 000 = 525 000 zł.

Sposób pokrycia zapotrzebowania na kapitał obrotowy netto jest następujący:

• kapitał obrotowy netto 50 000 zł,

• zadłużenie efektywne (100 000 - 75 000) = 25 000 zł,

• zobowiązania przeterminowane 450 000 zł.

Spółka nie ma równowagi kapitałowej. Po wzroście sprzedaży równowaga ta pogorszyła się. Nie może ona utrzymywać zobowiązań przeterminowanych równych 30 dniom sprzedaży, gdyż dostawcy tolerują przeterminowanie 2-tygodniowe, a następnie wstrzymują dostawy.

4. Dwa sposoby wyjścia z kłopotliwej sytuacji

Zarząd spółki może, więc:

• zmniejszyć sprzedaż, jednak wówczas nie wykorzysta zdolności produkcyjnych nowych urządzeń, co spowoduje przyrost kosztów stałych na jednostkę produkcji i obniżkę rentowności sprzedaży,

• podjąć próbę zmiany polityki finansowej i obniżyć zamrożenie środków w aktywach obrotowych.

Zarząd zdecydował się na zmianę polityki finansowej. Jeśli nie wykorzysta szans wzrostu sprzedaży, to rynek zajmie konkurencja i spółka może wówczas mieć problem z utrzymaniem cen wytwarzanych produktów.

Założono, że cykl zapasów uda się obniżyć z 30 dni do 25 dni, cykl należności zostanie obniżony z 45 dni do 35 dni, a cykl zobowiązań krótkoterminowych zostanie zwiększony z 40 dni do 50 dni. Spółka będzie utrzymywać na koncie bez względu na poziom sprzedaży 50000 zł. Zmiany te spowodują obniżkę aktywów obrotowych i wówczas spadnie zapotrzebowanie na kapitał je finansujący.

Wielkości poszczególnych składników aktywów obrotowych oraz zobowiązań będą wynosiły:

• zapasy końcowe = 25 dni x 15 000 zł = 375 000 zł,

• należności końcowe = 35 dni x 15 000 zł = 525 000 zł,

• zobowiązania krótkoterminowe terminowo regulowane =50 dni x 15000 zł = 750 000 zł.

Możemy teraz sporządzić bilans zamknięcia przy uwzględnieniu skutków zmiany polityki finansowej.

Tabela 6. Bilans zamknięcia spółki „Alew” po zmianie polityki finansowej (tys. zł)

Aktywa	Stan początkowy	Stan końcowy	Pasywa	Stan początkowy	Stan końcowy
Aktywa trwale	2000	2500	Kapitał własny	800	800
Zapasy	300	375	Zysk netto	-	450
Należności	450	525	Zadłużenie długo- terminowe	1300	1300
Inwestycje krótkoterminowe	50	50
									Kredyty krótko- terminowe	100	100
						Zobowiązania krótkoterminowe (bez kredytów)	600	850
Razem aktywa	2 800	3 450	Razem pasywa	2800	3450

Ustalimy teraz poziom kapitału obrotowego netto i zapotrzebowanie na ten kapitał:

KO_N = (800 000 + 450 000 + 1 300 000) - 2 500 000 = 50 000 zł,

ZKO_N = 50 000 - (50 000 - 100 000) + 100 000 = 200 000 zł.

Sposób pokrycia tego zapotrzebowania jest następujący:

• kapitał obrotowy netto 50000 zł,

• zadłużenie efektywne (100 000 - 50 000) = 50 000 zł,

• zobowiązania przeterminowane 100 000 zł.

Poziom zobowiązań przeterminowanych obniżył się z 450000 zł do 100000 zł, a cykl zobowiązań przeterminowanych spadł z 30 dni do 6,7 dnia (100000 zł/15000 zł). Zapotrzebowanie na kapitał obrotowy netto spadnie:

• zapotrzebowanie przed zmianą polityki finansowej wynosiło 525 000 zł,

• po zmianie polityki finansowej będzie wynosić 200 000 zł,

• różnica 325 000 zł.

W praktyce powstaje jednak problem, jak obniżyć cykle zapasów i należności oraz wydłużyć terminy regulowania zobowiązań, aby nie spowodować przyrostu kosztów i nie obniżyć rentowności. Należy przeanalizować strukturę wewnętrzną poszczególnych aktywów obrotowych i obliczyć cykle cząstkowe.

W analizowanej spółce zapasy miały następującą strukturę:

• zapasy surowców i materiałów 150 000 zł,

• zapasy produkcji w toku 50 000 zł,

• zapasy wyrobów gotowych 100 000 zł.

Na podstawie tych danych możemy obliczyć cykle cząstkowe. Wykorzystamy sposób obliczania cykli zaprezentowany wcześniej. Podzielimy zapasy przez sprzedaż dzienną dotychczasową. Cykle będą wynosić:

• cykl zapasów surowców i materiałów wynosi 150000 zł/10000 zł = 15 dni,

• cykl zapasów produkcji w toku wynosi 50000 zł/10000 zł = 5 dni,

• cykl zapasów wyrobów gotowych wynosi 100000 zł/10000 zł = 10 dni,

razem 30 dni.

Powstaje jednak pytanie, które cykle cząstkowe skrócić, aby uzyskać cykl łączny równy 25 dniom. Po głębszej analizie okazało się, że można skrócić cykl zapasów surowców i materiałów do 13 dni, a cykl zapasów wyrobów gotowych do 7 dni. Nie uda się natomiast zmniejszyć poziomu produkcji w toku wyrażonej cyklem.

Ustalimy teraz strukturę wewnętrzną należności według grup odbiorców i terminy płatności faktur wynegocjowane z odbiorcami. Wykorzystując je, można obliczyć cykl należności jako średnią arytmetyczną ważoną, w której wagami będą wskaźniki struktury sprzedaży (tabela 7).

Tabela 7. Dotychczasowy cykl należności

Grupy odbiorców	Struktura sprzedaży	Terminy płatności (dni)	Średnia (dni)
Eksport Hurtownie Producenci Detaliści	0,30 0,30 0,20 0,20	90 30 30 15	27 9 6 3
Razem	1,00	X	45

Chcąc zmniejszyć cykl należności do 35 dni, należy podjąć próbę wynegocjowania krótszych terminów płatności faktur. Po głębszej analizie okazało się, że nie można renegocjować płatności faktur w eksporcie, gdyż nie przewidziano tego w umowach (tabela 8). Nie da się też skrócić terminu płatności faktur detalistom odbierającym 20% produktów. Pozostało, więc wynegocjować krótsze terminy płatności faktur z hurtownikami i producentami wykorzystującymi produkty spółki jako wsad technologiczny. Założono, że terminy te skrócą się z 30 dni do 10 dni. Po zmianach polityki kredytu kupieckiego cykl należności obniży się do 35 dni.

Tabela 8. Nowy cykl należności

Grupy odbiorców	Struktura sprzedaży	Terminy płatności (dni)	Średnia (dni)
Eksport Hurtownie Producenci Detaliści	0,30 0,30 0,20 0,20	90 10 10 15	27 3 2 3
Razem	1,00	X	35

Aby udało się wynegocjować skrócenie terminów płatności faktur, spółka zaproponowała system opustów za przyspieszenie płatności faktur. Dla hurtowni zaproponowano:

• 5% opustu za przedpłatę na 30 dni przed terminem zakupu,

• 3% opustu za płatność gotówkową,

• 2% opustu za zapłatę do 10 dnia od daty wystawienia faktury,

• pełną kwotę faktury spółka uzyska po 30 dniach.

Struktura sprzedaży dla hurtowni według opustów ukształtowała się następująco:

• 20% sprzedaży zrealizowano z 5% rabatem,

• 20% sprzedaży zrealizowano na warunkach płatności w dniu zakupu,

• 10% sprzedaży zrealizowano przy płatności 10 dnia od daty wystawienia faktury,

• 50% sprzedaży zrealizowano przy płatności 30 dnia od daty wystawienia faktury.

Średni termin płatności faktur dla hurtowni można ustalić jako średnią arytmetyczną ważoną strukturą według terminów płatności.

- 30 dni x 0,2 + 0 dni x 0,2 + 10 dni x 0,1 + 30 dni x 0,5 = - 6 + 0 + 1 + 15 = 10 dni.

Średni termin płatności faktur dla producentów można obliczyć analogicznie jak dla hurtowników. Inna może być natomiast struktura sprzedaży dla tej grupy odbiorców.

Średni rabat można ustalić następująco:

0,2 x 5% + 0,2 x 3% + 0,1 x 2% + 0,5 x 0% = 1,7%.

Wykorzystując średni rabat, można obliczyć ubytek przychodów ze sprzedaży spowodowany opustami:

• roczna sprzedaż spółki wynosiła 365 dni x 15 000 zł = 5 745 000 zł,

• sprzedaż dla hurtowni wynosiła 5 745 000 zł x 30,0% = 1 723 000 zł,

• ubytek przychodów ze sprzedaży wynosił 1 723 000 zł x 1,7% = 29 300 zł.

Kolejnym problemem do rozwiązania jest zwiększenie cyklu zobowiązań krótkoterminowych z 40 dni do 50 dni, co spowoduje spadek zobowiązań przeterminowanych.

Tabela 9. Cykl zobowiązań krótkoterminowych terminowo regulowanych

Grupy dłużników	Struktura sprzedaży	Terminy płatności (dni)	Średnia (dni)
Cykl zobowiązań wobec dostawców Cykl zobowiązań wobec instytucji publiczno-prawnych Cykl zobowiązań wekslowych Cykl pozostałych zobowiązań	0,5 0,3 0,1 0,1	30 20 150 40	15 6 15 4
Razem	1,00	X	40

Spośród podanych zobowiązań jedynie zobowiązania wobec dostawców mogą być odroczone w czasie poprzez renegocjowanie terminów płatności faktur. Oznacza to, że trzeba wydłużyć średni termin płatności faktur wobec dostawców. Udział tych zobowiązań w łącznych długach krótkoterminowych wynosi 50% zatem termin płatności faktur musi wynosić:

0,5 -x + 0,3 • 20 + 0,1 • 150 + 0,1 • 40 = 50 dni,

stąd:

x	=	50 - 0,3∗20 - 0,1∗150 - 0,1∗40	=	50 dni
						0,5

Zobowiązania wobec dostawców to zagregowana wielkość długów z tytułu dostaw surowców i materiałów, dostaw energii, paliw, gazu, zobowiązania z tytułu realizacji usług transportowych, remontowych, telekomunikacyjnych itp. Średni termin płatności faktur z tytułu wymienionych zobowiązań powinien wynosić 50 dni. Zatem terminy płatności faktur mogą być bardzo różne - od płatności gotówkowej poczynając, do kilkudziesięciu dni.

Przykład

Obliczenie zapotrzebowania na kapitał obrotowy netto w warunkach spadku sprzedaży metodą procentu od sprzedaży

Hotel realizujący w 2006 r. obrót w wysokości 6 570  000 zł, czyli 18 000 zł dziennie, ustalił w wyniku badań rynku, że w następnym roku obrót ten w wyniku dekoniunktury w branży spadnie do 15 000 zł dziennie. Dotychczas korzystał ona z kredytu bankowego krótkoterminowego na finansowanie zapasów i kredytowanie odbiorców oraz kredytu długoterminowego 3-letniego w wysokości 600 000 zł.

Taki sposób finansowania podyktowany był dużą konkurencją rynkową. Część klientów, przede wszystkim osoby fizyczne za pobyt płacą gotówką, natomiast firmy, dla których hotel często organizuje konferencje biznesowe korzystają z kredytu kupieckiego. Należności stanowią 540 000 zł, czyli 8,22% obrotu. Hotel utrzymuje zapasy równe 15% obrotu rocznego. Hotel utrzymuje również stan gotówki na koncie na poziomie 1,5% obrotu na zakupy uzupełniające i płatności bieżące. Zobowiązania wobec dostawców kształtują się na poziomie 5% obrotu rocznego, a pozostałe zobowiązania krótkoterminowe (bez kredytów) wynoszą 195 604 zł. Pozostała część aktywów obrotowych jest finansowana kredytem krótkoterminowym. W 2007 r. nie zmieni się polityka finansowa hurtowni. Stan pozostałych zobowiązań krótkoterminowych na koniec roku będzie wynosił 179 670 zł.

Należy ustalić zmiany zapotrzebowania na kapitał obrotowy netto w wyniku spadku sprzedaży oraz określić, ile kredytu będzie w stanie spłacić hurtownia. Jedna rata kredytu 3-letniego będzie wymagalna w następnym roku, dla którego wykonujemy obliczenia.

Dotychczasowa sprzedaż roczna hotelu wynosiła:

18 000 zł • 365 dni = 6 570 000 zł. Sprzedaż w 2007 r. będzie wynosić:

15 000 zł • 365 dni = 5 840 000 zł

Obliczymy teraz poziom poszczególnych elementów aktywów bieżących i zobowiązań bieżących w relacji do sprzedaży.

Stan początkowy

Zapasy (6 570 000 • 15,0%) 985 500 zł

Należności (6 570 000 • 8,22%) 540 054 zł

Inwestycje krótkoterminowe (6 570 000 • 1,5%) 98 550 zł

Zobowiązania wobec dostawców (6 570 000 • 5,0%) 328 500 zł.

Stan końcowy

Zapasy (5 475 000 zł • 15%) 821 250 zł

Należności (5 475 000 • 8,22%) 450 045 zł

Inwestycje krótkoterminowe (5 475 000 • 1,5%) 82 125 zł

Zobowiązania wobec dostawców (5 475 000 • 5,0%) 273 750 zł.

Sporządzimy teraz zestawienie bilansowe uzyskanych wyników obliczeń (tabela 10).

Tabela 10. Bilansowe zestawienie aktywów bieżących i zobowiązań bieżących (zł)

Aktywa bieżące	Stan początkowy	Stan końcowy	Źródła finansowania	Stan początkowy	Stan końcowy
Zapasy Należności Inwestycje krótkoterminowe	985 500 540 054 98 550	821 250  450 045 82 125	Kredyty długoterminowe Kredyty krótkoterminowe Zobowiązania wobec dostawców Pozostałe zobowiązania krótkoterminowe	600 000  500 000  328 500 195 604	400 000 500 000 273 750 179 670
Razem aktywa bieżące	1 624 104	1 353 420	Razem pasywa bieżące	1 624 104	1 353 420

Hotel miał na początku okresu 600 000 zł kapitału obrotowego netto w postaci kredytów długoterminowych, co możemy kontrolnie obliczyć przy wykorzystaniu formuły:

KO_N = 1 624 104 - 1 024 104 = 600 000 zł.

Zapotrzebowanie na kapitał obrotowy wynosiło:

ZKO_N = 600 000 - (98 550 - 500 00 ) = 1 001 450 zł.

Zostało ono pokryte kredytem krótkoterminowym, który częściowo był zabezpieczony posiadaną gotówką. Zadłużenie efektywne wynosiło, więc 401 450 zł.

Po spadku sprzedaży kapitał obrotowy netto spadnie do poziomu 400 000 zł, a zapotrzebowanie na kapitał obrotowy netto do kwoty 817 880 zł:

KO_N = 1 353 420 - 953 420 = 400 000 zł,

ZKO_N = 400000 - (82125 - 500000) = 817 875 zł.

Hotel spłaci ratę kredytu długoterminowego w wysokości 200 000 zł oraz będzie musiała rolować kredyt krótkoterminowy.

3

Spadek aktywów bieżących

Wzrost kapitału krótkoterminowego

Spadek aktywów stałych

Wzrost kapitałów stałych

---