Wodolecznictwo wykorzystuje działanie i nośnik wody lub innego środowiska wodnego na bazie takich bodźców jak:

• Termiczne

• Mechaniczne

• Chemiczne

• Elektryczne

Działanie hydroterapii będzie zależeć w sposób bezpośredni od siły zastosowanego bodźca

Biologiczne oddziaływanie środowiska wodnego na organizm (mechanizmy wyrównawcze):

• W obrębie układu krążenia dochodzi do: zmian pracy serca i ciśnienia krwi, zmian naczynioruchowych, objętości krwi dopływającej i odpływającej ze skóry, kompresyjnych zmian objętości krwi w obrębie krążenia dużego, różnic w wysyceniu krwi tlenem i dwutlenkiem węgla oraz zmian lepkości, opory, szybkości przepływu krwi

• W układzie oddechowym: w zabiegach hydroterapeutycznych ciepłych zwiększa się wentylacja minutowa płuc, w stosunku do ciepłych w gorących może nieco się obniżyć. W następstwie pojawiającej się hiperwentylacji ( usunięciu nadmiaru dwutlenku węgla) dochodzi do zasadowicy, której wyrazem jest tężyczka. W zabiegach wodoleczniczych zimnych wentylacja minutowa po wstępnym niewielkim wzroście zmniejsza się, a oddech staje się płytki i nieregularny. W temperaturach chłodnych wentylacja wyraźnie się zwiększa ( termoregulacja). Należy pamiętać, że w wyniku obniżenia temperatury ciśnienie cząstkowe dwutlenku węgla w powietrzu pęcherzykowym rośnie, co jest związane z występującą kwasicą.

• W układzie pokarmowym: ciepło w pierwszym okresie stymuluje wydzielanie soku żołądkowego i perystaltykę jelit, w drugim spowalnia i hamuje te czynności, spada łaknienie. W np. kąpielach zimnych reakcja jest odwrotna: zwiększa się wydzielanie soku żołądkowego, przyśpieszeniu ulegają ruchy robaczkowe, łaknienie wzrasta. W efekcie zastosowania ciepłych zabiegów zużycie tlenu wzrasta, co powoduje wzrost przemiany materii. Po kilku minutach zapotrzebowanie na tlen zmniejsza się ( do ok. 20%) a tempo przemiany materii spada. W dłużej trwających kąpielach ( całkowitych i ¾ ) z powodu niemożności obniżenia temperatury dochodzi do przegrzania organizmu, spada ilość chlorku sodu co może spowodować zapaść. W kąpielach zimnych w celu wytworzenia ciepła organizm przyśpiesza procesy przemiany materii ( zwłaszcza węglowodanowej i tłuszczowej).

• Wpływ środowiska wodnego na funkcjonowanie nerek to podobnie jak w pozostałych przypadkach efekt działania bodźców termicznych i mechanicznych. W kąpielach ciepłych wydzielanie moczu zwiększa się, w gorących zmniejsza. W krótkotrwałych zabiegach zimnych reaktywność nerek zwiększa się w trwających dłużej zmniejsza się.

• Zabiegi cieplne, krótkotrwałe pobudzają ośrodkowy układ nerwowy, dłuższe hamują, działają przeciwbólowo i nasennie, zmniejszają napięcie mięśniowe. Zabiegi zimnolecznicze pobudzają o.u.n., poprawiają samopoczucie i warunki wykonywania wysiłku fizycznego, zwiększają odczuwanie bólu, wzmagają napięcie mięśniowe.

• Wpływ na układ dokrewny: kąpiele zimne powodują pobudzenie osi przysadka - nadnercze ( wzrost adrenaliny i noradrenaliny, zwiększenie wydzielania glikokortykosteroidów i 17 - ketosteroidów we krwi), zwiększ się uwalnianie histaminy. Przy głębokim ochłodzeniu zwiększa się wydzielanie amin katecholowych, TSH i tyroksyny, spada poziom renin w osoczu z kolei w kąpielach gorących ich stężenie się zwiększa, podnosi się również uwalnianie acetylocholiny i kwasu adenilowego.

Siła bodźca wybranego zabiegu powinna być dostosowana do samopoczucia i aktualnego stanu zdrowia ( choroby) pacjenta. Czynniki wpływające na jego siłę to:

1. Wielkość powierzchni poddanej zabiegowi i okolice ciała.

2. Temperatura:

• Źródlana < 15ºC

• Zimna < 30ºC

• Letnia / chłodna 30 - 33ºC

• Obojętna 34 - 35ºC ( dla kąpieli mineralnych 38 - 40ºC, kwasowęglowych 32 - 34ºC, borowinowych 38ºC, w dwutlenku węgla 21 - 29ºC)

• Ciepła 36 - 40ºC

• Bardzo ciepła 40 - 42ºC

• Gorąca 42 - 44ºC

• Na granicy bólu 44 - 46ºC ( borowiny 50 -60ºC)

3. Czas zabiegu, częstotliwości i ich ilości w serii

4. Dodatkowe bodźce: mechaniczne ( ciśnienie hydrostatyczne i hydrodynamiczne), chemiczne, elektryczne

Ważniejsze wskazania i przeciwwskazania do stosowania poszczególnych temperatur:

• Temperatura zimna:

Wskazania: obniżone napięcie mięśniowe, zmniejszona termoregulacja ustroju, obniżone napięcie ścian żył (żylaki, zastoje żylne), osłabienie pęcherza moczowego, miejscowo - stany zapalne (bez ropni), odruchowo - nerwica serca, nieżyt oskrzeli, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, oparzenia

Przeciwwskazania: niewydolność krążenia, niskie ciśnienie krwi, niewystarczająca adaptacja na zimno, wrażliwość na zimno, ujemny bilans cieplny, brak reaktywności skóry, miażdżyca tętnic, cukrzyca, choroby przebiegające ze skurczem naczyń, ciężka niedokrwistość, ciężkie wyniszczenie ustroju, psychozy, nowotwory.

• Temperatura obojętna:

Wskazania: nadwrażliwość na zimno, napięcia psychiczne i mięśniowe, niepokój, ogólne pobudzenie, bezsenność, nadczynność tarczycy, pokwitanie

Przeciwwskazania: niewydolność krążenia obwodowego, deficyt ciepła w organizmie, ciężka niedokrwistość, ciężkie wyniszczenie ustroju, psychozy.

• Temperatura ciepła i wzrastająca:

Wskazania: podniesiony tonus mięśniowy, odruchowo - rozkurczowo na oskrzela, jelita, przestrajanie autonomicznego układu nerwowego (w kierunku wagotonii), zwolnienie tętna i częstotliwości oddechów, poprawa krążenia wieńcowego, stany zapalne tkanek powierzchownych ( wysięki)

Przeciwwskazania: ropnie, gruźlica, ciężka niedokrwistość, ciężkie wyniszczenie ustroju, psychozy, nowotwory.

• Temperatura gorąca:

Wskazania: osoby zdrowe, podostre i początkowe przewlekłe procesy zapalne toczące się w tkankach powierzchownych np.: ropnie (oprócz stosowania antybiotyków, sulfonamidów)

Przeciwwskazania: RZS, SM, zapalenie opon mózgowych, gruźlica, nerwice, nadczynność tarczycy, przekwitanie, nadciśnienie, miażdżyca, cukrzyca, choroby przebiegające ze skurczem naczyń, nowotwory, ciężka niedokrwistość, ciężkie wyniszczenie ustroju, psychozy.

• Temperatury zmiennocieplne:

Wskazania: choroby naczyń tzw. angiopatie, chwiejne, niskie ciśnienie krwi, brak adaptacja i wrażliwość na zimno, częste infekcje.

Przeciwwskazania: miażdżyca tętnic, choroby przebiegająca ze skurczem naczyń, słaba reaktywność naczyń krwionośnych, chwiejność układu krążenia.

PODZIAŁ:

1. Kąpiele: całkowite, częściowe (¾, ½, kończyn ), perełkowe, tlenowe, aromatyczne, elektryczno - wodne i kinezyterapeutyczne

2. Masaż podwodny

3. Kąpiele kinezyterapeutyczne

4. Polewania

5. Natryski ( stałe i ruchome)

6. Zmywania

7. Nacierania ( szczotkowania i oklepywania)

8. Zawijania

9. Okłady i kompresy

10. Sauna

11. Kąpiele parowe

KILKA ZASAD:

• Nie stosować zabiegów zimnych i gorących na zmarzniętych, zimnych częściach ciała ( utrzymać temperaturę równą stóp i czoła, czasami w gorączce można stosować zabiegi z ciepłą i gorącą wodą). Temperaturę zmieniać stopniowo

• Utrzymać dostateczną ciepłotę ciała ( wyjątek „zimne” stopy i ręce nacierane śniegiem)

• Zabiegi o słabszej sile bodźca wykonywać rano i wieczorem, dużej przed południem, średniej popołudniu. Faza rozgrzania organizmu przypada na godziny od 3.00 do 15.00, w tych godzinach wykonywać zabiegi na bazie zimnych temperatur. Faza ochłodzenia przypada na godziny od 15.00 do 3.00 stosować zabiegi ciepłe

• Po zabiegach ciepłych i gorących stosować krótkotrwały zabieg zimny lub chłodny.

• Nie stosować kuracji przed i po spożyciu posiłków ( ok. 2h), przed zabiegiem oddać mocz i stolec ( w niektórych przypadkach stosuje się lewatywę). Po zabiegu odpocząć 15 - 60 minut. Po zabiegach o dużej sile bodźca przerwa do 48h.

• Obserwować stan pacjenta ( kolor powłok skórnych, kontakt wzrokowy, werbalny itp.)

PRZYKŁADY ZABIEGÓW:

AD. 1. Kąpiele lecznicze

Zestawienie ważniejszych kąpieli całkowitych i ¾:

Rodzaj kąpieli	Temperatura i czas trwania	Pożądane działanie	Główne wskazania
Całkowita chłodna ( zanurzeniowa)	8 - 20 ºC, 10 - 20s	Wtórne silne wytwarzanie ciepła i pobudzenie przemiany materii	Otyłość, zatrucia metalami
Całkowita letnia lub zimna	12 - 25ºC, 10 - 30s 28 - 33ºC, 5 - 20s	Uspokajające, nasenne	Choroba Basedowa, niskie ciśnienie krwi, astma oskrzelowa, duża pobudliwość nerwowa
Całkowita obojętna	34 -37ºC, 15 - 20 min	Uspokajające, nasenne, poprzedzenie kąpieli ruchowych, podstawa masażu podwodnego	Stany podniecenia nerwowego, zaburzenie snu i regulacji autonomicznej, nadciśnienie ( I i II okres), niektóre choroby skóry
Całkowita ciepła	37 - 38ºC, 15 - 20 min	Zmniejsza pobudliwość i napięcie mięśni	Porażenia spastyczne, polineuropatie, sztywność stawów ( przed kinezyterapią lub jako ograniczone kąpiele ruchowe)
Całkowita gorąca ( zanurzeniowa)	40 - 43ºC, 1 - 4 min	Pobudzające i odświeżające	Podniesienie temperatury ciała ( osoby zdrowe)
¾	36 - 38ºC	Przy krótkim czasie trwania działanie uspokajające, dłuższym pobudzające	Ogólny niepokój, nerwowość, zaburzenia snu
Całkowita przegrzewająca	36 - 37ºC, co 5 min podnosimy temperaturę o 1ºC do 40 - 42ºC, pod koniec redukujemy do temperatury początkowej i polewamy zimną wodą ramiona, kark i okolice serca	Wzrost temperatury ciała i ogólne przestrojenie organizmu	W warunkach klinicznych pod nadzorem lekarza - niektóre choroby reumatyczne, rwa kulszowa, wielonerwowe stany zapalne

Przykłady kąpieli połowiczych:

Rodzaj kąpieli	Temperatura i czas trwania	Pożądane działanie	Główne wskazania
Zimna ( zanurzeniowa)	15 - 20ºC 5 - 10s	Prowokuje wytwarzanie ciepła w obrębie brzucha i miednicy, powoduje przesunięcie krwi z innych obszarów, poprawiając ukrwienie	Zaburzenia ruchowe przewodu pokarmowego ( zaparcia, wzdęcia), żylaki odbytu, niektóre choroby kobiece
Obojętna	34 - 35ºC 5 - 30 min	Uspokajające	Niepokój nerwowy, bezsenność, żylaki odbytu, szczelina odbytu
Ciepła i gorąca	36 - 38ºC 38 - 42ºC 1,5 - 5 min	Zwiększ ukrwienie tkanek w obrębie brzucha i miednicy, powoduje przesunięcie krwi, zmniejsza napięcie mięśni gładkich, działa przeciwzapalnie	Żylaki odbytu, kolka jelitowa i nerkowa, zapalenie pęcherza moczowego, niektóre choroby kobiece, zapalenie gruczołu krokowego, szczelina odbytu
O wzrastającej temperaturze	Początkowo 36ºC, podnosimy temperaturę co 1 min o 1ºC, dochodząc do 40 - 42ºC 7 - 15 min	Przekrwienie narządów brzucha i miednicy, działa przeciwzapalnie i przeciwskurczowo	Stany skurczowe jelit, nerek, pęcherza moczowego, moczowodów, nawracające zapalenie pęcherza moczowego, zapalenie gruczołu krokowego, niektóre choroby kobiece

Ważniejsze kąpiele aromatyczne:

Dodatek do kąpieli	Proporcje, temperatura, czas trwania	Działanie	Ważniejsze wskazania
Wyciąg z siana	1 kg siana na ok. 250 litrów wody ( wanna), 38ºC, 10 -20 min	Przeciwbólowe, uspokajające, przekrwienne, rozluźniające dla mięśni	Zaburzenia przemiany materii ( otyłość), przewlekłe choroby reumatyczne, zapalenia nerwów, nerwobóle
Wyciąg ze słomy owsianej	Jw.	Oczyszczające i wysuszające skórę, przeciwzapalne i uśmierzające swędzenie	Przewlekłe choroby reumatyczne, dna, niektóre choroby skórne, porażenia, postrzał
Olejek lub odwar sosnowy	1,5 kg szpilek, szyszek lub olejek 35 -37ºC 12 - 20 min	Pobudzenie krążenia obwodowego, moczopędnie, uspokajająco, przeciwbólowo, orzeźwiająco	Bezsenność, dolegliwości reumatyczne i spowodowane zapaleniem nerwów. U rekonwalescentów i w nerwicach
Odwar skrzypu	0,75 kg skrzypu na ok.125 l wody 37ºC 10 - 20 min	Przeciwzapalnie, przyśpieszające gojenie ran	Swędzące egzemy, owrzodzenie podudzi, pokrzywka, odleżyny, odparzenia
Odwar z rumianku	250 g kwiatów na 250 l ( nasiadowa 100 g) reszta jw.	Przeciwzapalnie, przeciwbólowo	Zapalenia skóry i błon śluzowych ( okolic odbytu, narządów płciowych) swędzenie odbytu
Odwar z kory dębu	Kąpiel ½ - 250g kory 32 - 35ºC 10 -15 min	Garbujące, ściągające, na skórę i błonę śluzową ze zmianami zapalnymi, hamuje wydzielanie gruczołów skóry	Część chorób skórnych, nadmiar potliwości, hemoroidy
Odwar z tymianku	250g / 100 l 35 - 38ºC 10 - 25 min	Drażniące, przekrwienie, bakteriobójcze, wykrztuśne, rozkurczowe	Pomocniczo w chorobach układu oddechowego i świądzie skóry
Odwar macierzanki	200g / 250 l 37 - 39ºC 15 - 20 min	Bakteriobójczo, przeciwzapalnie, ściągające na skórę i błony śluzowe	Do przepłukiwań, obmywań, płukań, okładów, ogólnie wzmacniające
Napar szałwi, babki, rumianku i lipy	100g szałwi + po 250g pozostałych, reszta jw.	Bakteriobójcze, bakteriostatyczne, przeciwwirusowe	Pokrzywka, świąd, odleżyny odmrożenia, nadmierne pocenie, miejscowe podrażnienie i zapalenie skóry
Odwar ślazu dzikiego	36 - 38ºC 10 - 20 min	Przeciwzapalnie, przeciwświądowe, regenerujące skórę	←
Napar z waleriany^2	34 - 38ºC 10 - 20 min	Uspokajające, nasenne	Bezsenność, nadczynność tarczycy, niepokój
Kleik	1 - 2kg mąki pszennej / 100 l 35 - 38ºC 7 - 25min	Łagodzące w stanach zapalnych skóry	Pokrzywka, odleżyny, oczyszczanie i pielęgnacja skóry, trądzik, wyprzenia, nadwrażliwość na inne kąpiele
Napar z lawendy^2	Reszta jw.	Przeciwbakteryjne, przeciw grzybicze, przeciwświądowe, uspokajające, przeciwbólowe	Migrena, neurastenia, nerwica serca, dystonia neurowegetatywna, dolegliwości okresu przekwitania
Odwar z rozmarynu	50g / 75 l 34 - 38ºC 12 - 20 min	Pobudzające krążenie miejscowe, ogólnie tonizujące	Stany wyczerpania, po urazach ścięgien i mięśni
Odwar z krwawnika	2-3 garście / 2 l na 250 l 35 - 37ºC 10 - 20 min	Przeciwzapalnie	Stany zapalne skóry, źle gojące się rany, dermatozy, świąd skóry, odleżyny, wyprzenia, dolegliwości okresu przekwitania
Odwar z jałowca	1kg gałęzi i owoców / 2 l / 75 l ( 1/3 wanny)	Przekrwienie	Przewlekłe choroby reumatyczne, dna, wypryski skórne
Gorczyca czarna	2-3 łyżki mąki gorczycowej ( dla kąpieli częściowych) 35 - 37ºC 2 - 3 min ( przerwać, gdy pojawi się uczucie pieczenia)	Silnie przekrwienie, przy dłuższym działaniu może doprowadzić do uszkodzenia skóry, a nawet do martwicy tkanek	Konieczność pobudzenia krążenia i oddychania, odmrożenia, niektóre choroby naczyń
Dodatek wyciągu arniki	36 - 38ºC 10 - 15 min	Przeciwbólowe, sprzyjające wchłanianiu	Stany pourazowe, po przeciążeniach, krwiaki
Odwar z kasztanów	0,5 - 1 kg gotować w 5l wody, reszta jw.	Zmniejsza łamliwość naczyń włosowatych, hamuje trombinę	Niektóre postacie reumatyzmu, neuralgie, świąd, zaburzenia krążenia obwodowego

Dodatki roślinne do kąpieli wg Krauβa

Dodatek	Przygotowanie i dawkowanie ^∗	Działanie	Zastosowanie zabiegowe	Ważniejsze wskazania
Arnika (Armia motana)	Kąpiel pełna: (250l) 2-4 łyżki ekstraktu z arniki Okłady: 3 łyżki stołowe Tint. Arnice na 1 l wody	Przyspiesza wchłanianie, łagodzi bóle	Kąpiele pełne, częściowe, zawijania, nacierania	Skaleczenia, krwiaki, podskórne formy reumatyzmu, bóle kończyn po przemęczeniu
Waleriana (Valeriana oficinalis)	Przeważnie gotowe ekstrakty do kąpieli	Działanie uspokajające	Przeważnie kąpiel pełna	Bezsenność, nadczynność tarczycy, niepokój nerwowy
Kora dębowa (Cortex quecus)	Kąpiel pełna: 1-3 kg kory dębowej zalać 5 litrami wody, gotować ½ h, odcedzić i dodać do kąpieli Na częściowe kąpiele odpowiednio mniej	Zawiera kwas garbnikowy (taninę), ma działanie ściągające	Kąpiele pełne, częściowe, płukanie ran i jam ciała	Sączące się wysypki, owrzodzenia odbytu, poparzenia, zapalenie sromu, grzybica skóry
Igliwie sosnowe (Pinus silvestris)	Kąpiel pełna: 150g ekstraktu z igliwia sosnowego	Zawiera olejki eteryczne, m.in. terpentynę, działa uspokajająco, pobudza wydzielanie, dezodoryzuje	Kąpiele pełne, rzadziej częściowe	Zaburzenia równowagi nerwowej, dolegliwości związane z klimakterium, nadczynność tarczycy, katar górnych dróg oddechowych
„Kwiat” siana (nasiona traw) (Semina graminis)	Na kąpiel 1-1,5 kg siana zalać5l zimnej wody, ½ h gotować, odcedzić i dodać do kąpieli	Zawiera olejki eteryczne, powoduje przekrwienie, działa spazmolitycznie	Kąpiele pełne, częściowe, zawijania, okłady (worek z sianem)	Reumatyzm tkanek miękkich, zapalenia stawów, chroniczne zapalenia oskrzeli, zapalenia ropotwórcze
Tatarak (Acorus calamus)	Kąpiel pełna: 250g kłączy zalać 3l wody, zagotować i dodać do kąpieli	Zawiera olejki eteryczne, gorczycę garbniki, terpentyny, działa silnie przekrwienie	Kąpiele pełne, kąpiele dzieci	Krzywica, niedorozwój konstytucjonalny, rany ropiejące
Rumianek (Matricaria chamomilla)	Kąpiel pełna: sporządzić napar z 0,5-1 kg kwiatu rumianku, zalać 5l wrzącej wody, po 30 min. Odcedzić i dodać do kąpieli Kąpiel częściowa: odpowiednio mniej kwiatu rumianku lub ekstrakt rumiankowy do kąpieli	Zawiera olejki eteryczne, glukozy, działanie przeciwzapalne, przeciwgnilne, dezodoryzujące	Płukanie jam ciała (jelit, błon śluzowych), nasączanie okładów	Ostre, sączące się egzemy, rany ropiejące, szczególnie rany drążące do ran ciała, owrzodzenia podudzi, przetoki
Kasztanowiec (Aesculus hippocastanum)	Kąpiel pełna: 0,5-1 kg zmielonych kasztanów zalać 5l zimnej wody, 30 min. Gotować, odcedzić, dodać do kąpieli albo użyć gotowego ekstraktu	Duża zawartość saponiny, substancji gorzkich i garbników, zwiększa oporność kapilarów, przeciwdziała tworzeniu się skrzepów	Kąpiele pełne i częściowe, okłady	Reumatyzm tkanek miękkich i stawów, nerwobóle, swędzenia, zaburzenia ukrwienia obwodowego
Lawenda (Lavendula officinalis)	1-2 łyżki stołowe ekstraktu kąpielowego	Środek uspokajający, lekko drażniący skórę, dezodoryzujący	Kąpiele pełne, obmywania	Dolegliwości związane z klimakterium, nerwowo - krążeniowa, dystonia
Kąpiel taninowo - garbnikowa	Kąpiel pełna: 1 kg garbnika (kora dębowa i sosnowa) zalać 5 l wody, gotować przez 30 min., przecedzić i dodać do kąpieli albo stosować gotowy ekstrakt	Zawiera duże ilości garbników	Kąpiel pełna, nasiadowa	Reumatyzm tkanek miękkich i stawów, nerwobóle, chroniczne choroby skóry
Rozmaryn (Rosmarinus officinalis)	Kąpiel pełna: 1-2 łyżki gotowego ekstraktu z rozmarynu	Zawiera duże ilości olejków eterycznych, poprawia ukrwienie skóry i narządów miednicy	Kąpiel pełna, obmywania	Spastyczne zaburzenia krążenia, dolegliwości związane z klimakterium, reumatyzm tkanek miękkich, zmiażdżenia
Szałwia (Salvia officinalis)	Kąpiel pełna: 250 g liści zalać wrzącą wodą (5l), zostawić do naciągnięcia 20 min., przecedzić, dodać do kąpieli, ewentualnie gotowy ekstrakt, szczególnie do płukania	Zawiera olejki eteryczne, żywice, gorczyce, garbniki	Kąpiel pełna, płukanie jam ciała, pielęgnacja błon śluzowych, okłady	Swędząca egzema odbytu (kąpiele nasiadowe, okłady), płukanie błon śluzowych w wypadku kataru i ran
Skrzyp (Equisetum arvense)	Kąpiel częściowa: 100-200 g ziela skrzypu zalać 2l wody, gotować 1h, odcedzić i dodać do kąpieli	Zawiera kwas krzemowy, kwas szczawiowy, substancje gorzkie, pobudza rozplem tkanki	Kąpiel częściowa, okłady, rzadziej kąpiel pełna, zawijanie	Sączące się egzemy, owrzodzenia łydek i inne trudni gojące się rany, chroniczne zapalenie szpiku

AD. 2. Masaż podwodny:

• Klasyczny masaż podwodny: temperatura 34 - 37ºC, zabieg rozpoczynamy po 5 min, czas właściwy 7 - 45 min

• Podwodny masaż biczowy: temperatura 35 - 37ºC, pod koniec zabiegu temperaturę obniżyć do 9ºC, ciśnienie w granicach 250 - 800 kPa, natrysk: stały i ruchomy ( perlenie), średnica dysz 4 - 14 cm², odległość dyszy ruchomej od skóry 3 - 30 cm, kąt 45 i 90º ( „jabłko” i „gruszka”), na powierzchni brzusznej zmniejszyć ciśnienie o 50%

• Kąpiele wirowe - temperatura 35 - 40ºC, czas 15 - 30 min

• Kąpiele z dodatkami gazowymi:

- piankowe

- perełkowe

- tlenowe ( w tym w wodzie morskiej): temperatura: 34 - 36ºC, czas 10 - 20 min, sposoby tlenowania: stały ( 70 -80 mg O2/l, 0,2 - 0,5 atmosfer), chemiczny ( nadboran sodu, boran manganowy), saturator. Czas zabiegu 10 - 30 min, temperatura 36 - 38ºC

AD. 3. Kąpiele kinezyterapeutyczne

Ruch w środowisku wodnym wykorzystuje takie czynniki jak: ciśnienie hydrostatyczne, siłę wyporu ( w wodzie 75 - kilogramowy osobnik zanurzony po szyję waży 15 kg), opór wody i czynnik psychiczny. Temperatura 33 - 34ºC, czas do 30 min

AD. 4. Polewania

Zabiegi z wykorzystaniem ciśnienia hydrodynamicznego wody, długość strumienia przy układzie poziomym 10 -15 cm, średnica dyszy 18 - 20 mm

ryc. Polewania twarzy wg Kneippa

Przykłady zimnych polewań wg Kneippa

Rodzaj zabiegu	Działanie	Wskazania	Przeciwwskazania (oprócz wymienionych)
Polewanie kolan	Rozszerza tętnice, obniża ciśnienie krwi, tonizuje napięcie ścian żył, przemieszcza krew do kkd, ułatwia zasypianie	Żylaki ( w t6ym odbytu), zastój w żyle wrotnej, naczynioruchowe bóle głowy, osłabienie nóg	Niskie ciśnienie, miesiączka, bóle nerwu kulszowego, choroby układu moczowego, marznięcie, dreszcze
Polewanie ud	( ↑silniejsze)	↑	↑
Polewanie dolne	( ↑ dotyczy także podbrzusza i brzucha)	↑oraz przewlekłe choroby zapalne, osłabienie aparatu więzadłowego jamy brzusznej	↑
Polewanie całkowite	Zabieg o bardzo silnym działaniu	Hartowanie silnych osób ze zdrowym sercem i układem krążenia, pobudzenie przemiany materii	Jw., każde osłabienie serca i układu krążenia, miażdżyca tętnic
Polewanie grzbietu	↑, wymaga poprzedzenia serią małych zabiegów wodoleczniczych	Pobudzenie, trening układu krążenia i oddechowego oddechowego osób zdrowych. Zaburzenia ukrwienia tkanek, zwiększenie napięcia mięśni grzbietu	Jw.
Polewanie ramion	Pobudzenie układu krążenia	Osłabienie mięśnia sercowego, niskie ciśnienie, zaburzenia krążenia w kkg, wyczerpanie, znużenie	Organiczne choroby serca, zaburzenie rytmu serca, choroba wieńcowa, astma oskrzelowa, marznięcie, dreszcze
Polewanie ramion i piersi	Pobudza krążenie krwi, zwiększa napięcie tkanek	Hartowanie, skłonność do nieżytu górnych dróg oddechowych, zmęczenie psychofizyczne, konieczność przemieszczenia krwi z obszaru głowy	Astma oskrzelowa, zaburzenia rytmu serca, choroba wieńcowa, choroby organiczne serca, nerwica naczynioruchowa, dreszcze, marznięcie
Polewanie górne ( klatka piersiowa i grzbiet)	Działanie jw., ale silniejsze	↑oraz zastój krwi w obrębie głowy, brzucha i nóg, uzupełniające leczenie chorób oskrzeli, płuc i opłucnej	Jw.
Polewanie twarzy	Uspokajające, tonizujące ( można je wykonywać kilka razy dziennie)	Zmęczenie, zmęczenie znużenie, bóle głowy	Jaskra, zaćma, ostre stany zapalne zatok, zapalenie nerwów w obrębie twarzy

AD. 5. Natryski

Zabiegi te wykorzystują działanie termiczne i mechaniczne wody. Uwzględniając metodykę i sposób wykonania natrysków możemy je podzielić na:

• Spadowe ( deszczowe), czas 10s - 3 min, temperatura wg wskazań

• Boczne ( płaszczowe)

• Wstępujące ( nasiadowe)

• Ruchome ( bicze) - ciśnienie 100 - 300 kPa, odległość katedry od osoby korzystającej z zabiegu 2,5 - 4m, średnica strumienia 5 - 20 mm, czas 3 - 10 min

Ryc. Schemat, kierunek prowadzenia strumienia w biczach szkockich

Ważniejsze wskazania: choroby reumatyczne stawów i mięśni, rwa kulszowa, zaburzenia miesiączkowania, czynności żołądka i jelit

Przeciwwskazania: słaba konstytucja ciała, zwiększona wrażliwość nerwowa, procesy zapalne, żylaki, zakrzepy, choroby w stanie ostrym, choroby serca, choroby grożące krwawieniem, okolice głowy, szyi, brzucha i narządów płciowych

AD. 6. Zmywania

Zabiegi najczęściej wykonuje się na bazie wody zimnej, na całym ciele lub jego częściach. Wykonuje się je tkaninami pochodzenia naturalnego: lnianymi, bawełnianymi

( np.: 50 x 50 cm) rękawicami lub „myjkami”. Czas zabiegu

5 - 35 min. Po zabiegu osuszyć jedynie twarz i szyję, piżamę założyć na mokre ciało i wypoczywać ok. 20 min.

AD. 7. Nacierania

Polega na naprzemiennym nacieraniu ciała mokrymi i suchymi materiałami, najczęściej ręcznikami, po czym osoba korzystająca z zabiegu jest owijana kocem lub innym „izolatorem” termicznym.

W tej grupie zabiegowej uwzględniamy oklepywania ( w tym autooklepywania) i szczotkowania ( suche i mokre).

Czas zabiegu 5 - 25 min

AD. 8. Zawijania

Zabiegi wykonuje się na bazie chust ( lnianych i bawełnianych) wymiarowo dostosowanych do gabarytów części ciała poddawanych zawijaniom ( ryc. 1). Silnie pobudzają czynności skóry. Do najpopularniejszych zabiegów zaliczamy:

• Ochładzające: temperatura 12 - 16ºC ( u osób nadwrażliwych do 25ºC), czas zabiegu 15 - 40 min

• Przegrzewające: czas 45 - 75 min

• Napotne: czas 60 -180 min

• Umiarkowane: czas 60 -120 min, temperatura 20 -25ºC

• Ciepłe ( w chorobach dróg oddechowych)

• Gorące: temperatura 38 - 42ºC, czas 30 -45 min

Dodatki: ocet winny ( 6 - 10 łyżek stołowych/ l), glina ( 2 garści/ 3l), sól ( 1 - 2 łyżki/ 1l), siano i słoma owsiana ( 1 - 3 garści/ 4 - 5l), rumianek ( ← ), skrzyp ( 3 - 4 garści/ 4 - 5l)

Ryc. Warstwowe ułożenie w zawijaniach

Wilgotne prześcieradło

Suche prześcieradło

Wełniany koc

Suche prześcieradło

Wełniany koc

Lokalizacja	Ważniejsze wskazania ( wg Prieβnitza)
Szyja	Angina, zapalenie gardła, zapalenie krtani
Klatka piersiowa	Zapalenie oskrzeli, dychawica oskrzelowa, zapalenie opłucnej, zapalenie płuc i opłucnej, zapalenie mięśnia sercowego
Krzyżowy	Miogelozy mięśni obręczy barkowej
Brzucha	Stany zapalne, wrzody żołądka i dwunastnicy, nieżyt jelit, zapalenie jelita grubego
Tułowia	Leczenie pacjenta z wysoką gorączką
Biodra z podciągnięciem	Zapalenia jamy miednicy, zapalenia odbytnicy i gruczołu krokowego, hemoroidy, wyprysk okołoodbytniczy, zapalenie sromu
Podudzi	Gorączka, ZZŻ, cellulitis, owrzodzenia goleni, bezzsenności
KKD	ZZŻ, cellulitis, zapalenie naczyń chłonnych
Stawy	Reumatyczne stany zapalne, czynna artroza
Zawijanie ¾	Wczesne stadium ostrych infekcji po kąpielach napotnych pozycji leżącej (2 - 3h), w celu odczulania alergików i chorych na reumatyzm

AD. 9. Okłady kompresy

Do najpopularniejszych zaliczamy: zimne (wykonuje się je na dwa sposoby: wysychający - 2 do 3 h i tzw. „pod ceratą”) i gorące

AD. 10. Sauna

Jest etapowym zabiegiem, w którym wykorzystuje się suche, gorące powietrze i okresowe, krótkie schładzanie (suche lub wilgotne). Poszczególne etapy to:

1. Przygotowanie (10 -12 min)

2. I wejście - przegrzanie (8 - 15 min)

3. Ochłodzenie (8 - 12 min)

4. II wejście (8 - 15 min)

5. Ewentualne zabiegi dodatkowe: solarium, masaż (15 - 30 min)

Cały zabieg trwa do 2h.

Pomieszczenie wyłożone jest deskami pochodzącymi z drzew liściastych, posiada trzy szczeblowane stopnie ( ryc. 2). Pierwszy znajduje się 45 cm na poziomem podłoża, drugi 90 cm, trzeci 135 cm, sufit znajduje się na wysokości 235 cm.

Podczas korzystania z zabiegu sauny:

• opór naczyniowy spada o ok. 42 - 46%,

• częstotliwośc tętna wzrasta do 100 - 140/ min

• serce przyśpiesza o 50%,

• pojemność minutowa wzrasta o 80 - 150%

• ciśnienie rozkurczowe spada

• pobudzeniu ulegają procesy przemiany materii i wydzielania wewnętrznego

• skóra zostaje mocno przekrwiona, wydzielanie potu osiąga granicę 20 - 30g/ min, co daje średnio 0,5 - 1,5 l

• odprężają się mięśnie

Podczas zabiegu można korzystać z kąpieli parowej wówczas kamienie paleniska ( pieca elektrycznego) polewamy wodą, co 10 - 15 min rozlewa się do 0,75 l wody, daje to 10 - 15g wody/ m³, wilgotność powietrz sięga 70%.

100ºC

100ºC. w.p. 2 - 5%

70 -80ºC, w.p. 5 -15%

60ºC, w.p. 8 -23%

40 -50%, w.p. 13 - 37%

40ºC, w.p. 20 -60%

ryc. 2.

Ważniejsze wskazania: bolesne napięcia mięśni, przewlekłe reumatyczne zapalenie stawów, ZZSK, przewlekłe zapalenie oskrzeli, astma oskrzelowa, nadciśnienie w I i II stadium ( nieustalone), niedrożność tt obwodowych kkd w I i II stadium, dusznica bolesna naczynioruchowa, zawał serca ( najwcześniej 6 miesięcy po zawale), jako środek hartujący przy zmniejszonej odporności na infekcje, dla poprawy zdrowia i lepszej wydolności, w odnowie biologicznej (sportowcy)

Przeciwwskazania: ostre stany reumatyczne, ostre infekcje i stany astmy, aktywna gruźlica, ostre stany zapalne serca, niewydolność serca i krążeniowa, niewydolność wieńcowa ze stenokardią spoczynkową, faza hospitalizacji po zawale serca, choroby serca z nadciśnieniem płucnym, utrwalone nadciśnienie, ostre stany zapalne narządów wewnętrznych, ostry wrzód żołądka lub dwunastnicy, ogniska zakażenia ( zęby, migdałki), ciężkie zaburzenia neurowegetatywne, nadczynność tarczycy, guzy złośliwe, chroniczne zapalenie nerek, ostry stan jaskry, choroby weneryczne, epilepsja i inne kurcze, choroby psychiczne (klaustrofobia), daltonizm.

AD. 11. Kąpiele parowe

• 
  rusko - rzymska: to kombinacja kąpieli w gorącym suchym i wilgotnym powietrzu. Od strony metodycznej zabieg to przechodzenie pięciu pomieszczeń zabiegowych ( ryc. 3)

2 3 4

• 5

pomieszczenie, etap1 - sauna sucha - temperatura 40 - 50ºC , czas przebywania 10 - 20 min ( kąpiel sucha)

pomieszczenie, etap 2 - sauna sucha - temperatura 60 - 70ºC, czas 20 min ( kąpiel sucha)

pomieszczenie, etap 3 - schłodzenie, np.: natrysk

pomieszczenie, etap 4 - łaźnia parowa - temperatura 40 - 50ºC, czas 10 -30 min ( kąpiel parowa - w.p. do 60%)

gabinet zabiegowy ( pomieszczenie 5) - np.: zawinięcia (pocenie 60 - 120 min), masaż.

• Kąpiel skrzyniowa - parowa, temperatura 40ºC, czas 10 - 30 min, efekt pocenia utrzymuje się 30 - 90 min ( schładzanie natryskiem w temperaturze 28 - 35ºC)

• Kąpiele częściowe: głowy( 8 - 10 min), nasiadowa (15 - 20 min)

Dodatek	Przygotowanie i dawkowanie	Działanie	Zastosowanie zabiegowe	Ważniejsze wskazania
Arnika (Armia motana)	Kąpiel pełna: (250l) 2-4 łyżki ekstraktu z arniki Okłady: 3 łyżki stołowe Tint. Arnice na 1 l wody	Przyspiesza wchłanianie, łagodzi bóle	Kąpiele pełne, częściowe, zawijania, nacierania	Skaleczenia, krwiaki, podskórne formy reumatyzmu, bóle kończyn po przemęczeniu
Kora dębowa (Cortex quecus)	Kąpiel pełna: 1-3 kg kory dębowej zalać 5 litrami wody, gotować ½ h, odcedzić i dodać do kąpieli Na częściowe kąpiele odpowiednio mniej	Zawiera kwas garbnikowy (taninę), ma działanie ściągające	Kąpiele pełne, częściowe, płukanie ran i jam ciała	Sączące się wysypki, owrzodzenia odbytu, poparzenia, zapalenie sromu, grzybica skóry
Igliwie sosnowe (Pinus silvestris)	Kąpiel pełna: 150g ekstraktu z igliwia sosnowego	Zawiera olejki eteryczne, m.in. terpentynę, działa uspokajająco, pobudza wydzielanie, dezodoryzuje	Kąpiele pełne, rzadziej częściowe	Zaburzenia równowagi nerwowej, dolegliwości związane z klimakterium, nadczynność tarczycy, katar górnych dróg oddechowych
„Kwiat” siana (nasiona traw) (Semina graminis)	Na kąpiel 1-1,5 kg siana zalać 5l zimnej wody, ½ h gotować, odcedzić i dodać do kąpieli	Zawiera olejki eteryczne, powoduje przekrwienie, działa spazmolitycznie	Kąpiele pełne, częściowe, zawijania, okłady (worek z sianem)	Reumatyzm tkanek miękkich, zapalenia stawów, chroniczne zapalenia oskrzeli, zapalenia ropotwórcze
Tatarak (Acorus calamus)	Kąpiel pełna: 250g kłączy zalać 3l wody, zagotować i dodać do kąpieli	Zawiera olejki eteryczne, gorczycę garbniki, terpentyny, działa silnie przekrwienie	Kąpiele pełne, kąpiele dzieci	Krzywica, niedorozwój konstytucjonalny, rany ropiejące
Kasztanowiec (Aesculus hippocastanum)	Kąpiel pełna: 0,5-1 kg zmielonych kasztanów zalać 5l zimnej wody, 30 min. Gotować, odcedzić, dodać do kąpieli albo użyć gotowego ekstraktu	Duża zawartość saponiny, substancji gorzkich i garbników, zwiększa oporność kapilarów, przeciwdziała tworzeniu się skrzepów	Kąpiele pełne i częściowe, okłady	Reumatyzm tkanek miękkich i stawów, nerwobóle, swędzenia, zaburzenia ukrwienia obwodowego
Lawenda (Lavendula officinalis)	1-2 łyżki stołowe ekstraktu kąpielowego	Środek uspokajający, lekko drażniący skórę, dezodoryzujący	Kąpiele pełne, obmywania	Dolegliwości związane z klimakterium, nerwowo - krążeniowa, dystonia
Kąpiel taninowo - garbnikowa	Kąpiel pełna: 1 kg garbnika (kora dębowa i sosnowa) zalać 5 l wody, gotować przez 30 min., przecedzić i dodać do kąpieli albo stosować gotowy ekstrakt	Zawiera duże ilości garbników	Kąpiel pełna, nasiadowa	Reumatyzm tkanek miękkich i stawów, nerwobóle, chroniczne choroby skóry
Rozmaryn (Rosmarinus officinalis)	Kąpiel pełna: 1-2 łyżki gotowego ekstraktu z rozmarynu	Zawiera duże ilości olejków eterycznych, poprawia ukrwienie skóry i narządów miednicy	Kąpiel pełna, obmywania	Spastyczne zaburzenia krążenia, dolegliwości związane z klimakterium, reumatyzm tkanek miękkich, zmiażdżenia

Wg prawa van Hoffa wzrost temperatury ciała o1º C zwiększa przemianę materii o 17%.

Wg dawki zalecanej przez producenta

Wg dawki zalecanej przez producenta

∗ kąpiele całkowite: zimne 12 - 25ºC, ciepła 36 - 39ºC, kąpiel wstępująca: 39 - 40ºC, czas 15 - 30 min, kąpiele częściowe: 38 -40ºC, czas 10 - 20 min, kąpiel nasiadowa: > 36ºC, czas 5s - 15 min

13

---