Rozdział VII

TERENOZNAWSTWO

1. Orientowanie się w terenie bez mapy oraz ocena odległości

2. Posługiwanie się busolą i satelitarnym urządzeniem nawigacyjnym GPS

3. Marsz wg azymutu

4. Posługiwanie się mapą z siatką kartograficzną UTM

1. Orientowanie się w terenie bez mapy oraz ocena odległości

Orientowanie się w terenie bez mapy polega na:

• wyznaczeniu kierunków stron świata;

• określeniu położenia punktu w którym się znajdujemy;

• wyznaczeniu kierunku dalszego marszu.

Wyznaczanie kierunków stron świata dokonujemy za pomocą:

• busoli (kompasu) - zwalniamy igłę magnetyczną, czekamy aż się uspokoi, koniec igły wskazuje kierunek północy;

• ciał niebieskich:

wg położenia Słońca

Miesiące	położenie Słońca
	na wschodzie	na południu	na zachodzie
marzec, kwiecień, wrzesień, październik	około godz. 6	godz. 12	około godz. 18
maj, czerwiec, lipiec, sierpień	około godz. 7	godz.12	około godz. 17
listopad, grudzień, styczeń, luty	nie widać	godz.12	nie widać

Jeśli określamy kierunki stron świata w innych godzinach niż podane w tabeli, to musimy wiedzieć, że Słońce zmienia swoje położenie o 15° w ciągu jednej godziny.

wg położenia Słońca i zegarka:

-małą wskazówkę (godzinową) zegarka w położeniu pionowym skierować w kierunku Słońca;

-wyznaczyć dwusieczną kata zawartego między małą wskazówką a kierunkiem na godzinę 12;

-przedłużenie dwusiecznej w stronę przeciwną wyznaczy kierunek północny.

rys.1. Wyznaczanie kierunków stron świata wg Słońca i zegarka: a) w godzinach przedpołudniowych, b) w godzinach popołudniowych

wg położenia Gwiazdy Polarnej:

-odszukać gwiazdozbiór Wielkiej Niedźwiedzicy (Wielki Wóz);

-przez dwie skrajne gwiazdy (α i β) gwiazdozbioru („tylne koła” wozu) przeprowadzić prostą;

-na prostej odłożyć pięciokrotna odległość miedzy tymi gwiazdami;

-na końcu odcinka znajdziemy Gwiazdę Polarną i wg niej wyznaczamy kierunek północny.

rys.2. Wyznaczanie kierunków stron świata za pomocą Gwiazdy Polarnej

wg Księżyca

fazy Księżyca	położenie Księżyca o godzinie
	18	24	6
pierwsza kwadra	Na południu	na zachodzie	___
Pełnia	na wschodzie	na południu	na zachodzie
ostatnia kwadra	___	na wschodzie	na południu

• charakterystycznych przedmiotów terenowych

• duże kamienie i skały na otwartej przestrzeni od strony północnej w naszych szerokościach geograficznych pokryte są mchem;

• mrowiska niemal zawsze znajdują się z południowej strony drzewa, pnia, krzaka;

• na północnych skrajach polan leśnych trawa bywa zazwyczaj gęstsza;

• kora drzew samotnie rosnących bywa często grubsza od strony północnej i dodatkowo porośnięta mchem;

• korony drzew samotnie rosnących są bardziej rozwinięte od strony południowej;

• słoje przyrostu rocznego na ściętych pniach drzew są bardziej skupione (węższe) od strony północnej;

• śnieg szybciej topnieje na zboczach południowych.

Ocena odległości za pomocą:

• szczególnych cech terenowych i ludzi - na „oko”

Oceniając odległość na „oko” musimy wiedzieć, że przedmioty: duże, dobrze oświetlone, obserwowane w bardzo słoneczny dzień, na tle jednobarwnym, jasne na ciemnym tle, znajdujące się za przeszkodą wodną, wąwozem i obserwowane z postawy leżącej wydają się bliższe niż w rzeczywistości.

Natomiast przedmioty: małe, obserwowane w nocy, przy złym oświetleniu, przy złych warunkach atmosferycznych (deszcz, mgła), ciemne na ciemnym tle i obserwowane z góry wydają się dalsze niż w rzeczywistości.

odległość w metrach	Widać:
100	części twarzy, broni, oporządzenia, kształt liści na drzewach
150	szczegóły umundurowania
200	dachówki na dachach, liście na drzewach
250 - 300	rodzaj uzbrojenia, kolor umundurowania, części oporządzenia
500	ciężką broń, ramy okienne, kołki płotu z drutu kolczastego
500 - 600	ruchy rąk i nóg, gałęzie na drzewach
700 - 800	ruch rąk i nóg biegnącego, grube gałęzie, sylwetkę człowieka
1000	pnie drzew, słupy telefoniczne
1500	samochód, pojazd gąsienicowy
3000 - 4000	kominy na dachach, okna w domach
5000 - 6000	pojedyncze zabudowania wiejskie, kominy fabryczne
8000	duże budynki

• podręcznych przedmiotów

rys.3. Określanie odległości przy pomocy linijki milimetrowej

• linijki milimetrowej - sposób stosuje się gdy znana jest wysokość lub szerokość przedmiotu, do którego dokonuje się pomiaru;

Dokonując pomiaru linijkę trzymamy 50 cm od oka, mierzymy wysokość lub szerokość przedmiotu terenowego - W, następnie odczytujemy na linijce milimetry - n. Odległość określamy wg wzoru:

W D - szukana odległość w metrach

D = d x —-- d - długość wyciągniętej ręki w metrach

n W - wysokość (szerokość) przedmiotu w metrach

n - odczyt na linijce w metrach

Przy przeliczaniu wszystkie pomiary należy podawać w jednakowych jednostkach, np. mm.

• 
  wg wielkości kątowych przedmiotów terenowych

rys.4. Określanie odległości wg wielkości kątowych przedmiotów terenowych

Określając odległość należy zmierzyć kąt obserwacji wybranego przedmiotu, po czym określić odległość wg wzoru:

W x 1000 D - szukana odległość

D = --------- W - wysokość przedmiotu

K K - kąt

• szybkości światła i dźwięku -sposób stosuje się przy określaniu odległości do obiektów prowadzących ogień;

Prędkość rozchodzenia się fal dźwiękowych w powietrzu wynosi około 330 m/s, a fal świetlnych 300.000 km/s. Błysk oznacza moment wystrzału, dźwięk dochodzi po upływie pewnego czasu. Czas, który upłynie od momentu ujrzenia błysku do usłyszenia wystrzału mierzony w sekundach mnoży się przez szybkość rozchodzenia się fal dźwiękowych (330 m/s) i otrzymuje się odległość od miejsca stania do strzelającego środka ogniowego.

Ocena wysokości przedmiotów terenowych za pomocą:

• wielkości kątowych - dokonuje się pomiaru odległości od miejsca stania do przedmiotu oraz kąta obserwacji od podstawy do wierzchołka, następnie oblicza się wysokość przedmiotu wg wzoru:

D x K W - wysokość przedmiotu

W = ------- K - kąt obserwacji (w tysięcznych)

D D - odległość (w metrach)

rys.5. Określanie wysokości w zależności od wielkości kąta w tysięcznych

• padającego cienia - wysokość przedmiotu określa się za pomocą wzoru

D x h

H = ___

d

H - wysokość określanego przedmiotu

D - długość cienia określanego przedmiotu

h - wysokość znanego przedmiotu

d - długość cienia znanego przedmiotu

rys.6. Określanie wysokości za pomocą padającego cienia

1

359

---