John Locke - 133 s.

• Krytyka absolutyzmu Filmera - Jak wiadomo, Filmer za zasadniczą przyjmuje tezę, że władza monarsza i to absolutna, ma swoje źródło we władzy rodzicielskiej-współcześni władcy mają być dziedzicami władzy królewskiej, jaką Bóg nadał pierwszym rodzicom, a ściślej Adamowi. Lock uważał inaczej - twierdzi między innymi, że władza rodzicielska nie jest nigdy władzą absolutną. Rodzice na przykład nigdy nie rozporządzają życiem i śmiercią swoich dzieci. Jeżeli nawet Bóg ustanowiłby Adama pierwszym władcą absolutnym, to, ponieważ ani prawo boskie, ani prawo natury nie podaje porządku dziedziczenia, dlatego też nikt nie może ustalić, kto miałby być dziedzicem rodzaju ludzkiego. Według Filmera to Bóg zadbał o to, by wspólnoty powstałe po pomieszaniu języków były wspólnotami rodzinnymi i by w ten sposób została zachowana zasada „ojcostwa”. Z kolei John Locke przeciwstawia się tej tezie. Twierdzi, że z tezą Filmera nie da się pogodzić opowieści o wieży Babel. Fimler głosił że monarch ma władzę absolutną z czym się nie zgadzał Locke. Źrudłem tej władzy wesług Fimlera jest dziedzictwo po Adamnie. Lock był natomiast zwolennikiem władzy umiarkowanej.

• Stan natury to według Locke'a stan równości, stan wolności i stan pokoju. U podstaw tego przekonania leży teza, że Bóg wyposażył wszystkich w jednakowy katalog praw naturalnych. Prawa natury przysługujące jednostce stanowią rodzaj jej własności, wynikającej także z naturalnego prawa związanego również z poczuciem samej własności. Do praw naturalnych jednostki zalicza Locke prawo własności obejmujące prawo do życia, wolności osobistej i mienia. W stanie natury każdy cieszy się doskonałą wolnością zarówno jeżeli chodzi o podejmowane czyny, jak i o dysponowanie posiadanym majątkiem i własną osobą. zabrania ono nastawać na życie, zdrowie, wolność i majątek innych ludzi. W stanie natury nie ma żadnego innego sposobu zapobieżenia przestępstwom. Ponieważ wszyscy są równi, wszyscy też muszą pilnować przestrzegania prawa natury. Prawo karania przestępców jest ograniczone przez cel, któremu kara ma służyć. Rozmiar kary nie może być, więc dowolny, a „proporcjonalny do przestępstwa”. Celem karania przestępców jest wyrównanie szkody i powstrzymanie ewentualnych przestępców, którzy chcieliby iść ich śladem. Stan natury u Locke'a to okres powszechnej pomyślności i szczęścia, cechujący się jednak pewną niepewnością („jednostki w razie naruszenia ich praw, same mogły dochodzić sprawiedliwości, co mogło spowodować zamęt z eskalacją przemocy wynikającą z „bycia sędzią” we własnej sprawie”). Samo pojęcie stanu natury posiada u Locke'a. W swojej koncepcji stanu natury Locke podobnie jak Tomasz Hobbes odwołuje się do zasady samozachowania, jednakże jego wizja różni się zasadniczo od wizji Hobbesa. Stan wojny u Locke'a powstaje wówczas, gdy ktoś wbrew prawu natury zagrozi życiu innego człowieka. Wówczas rozstrzygnięcie pomiędzy ofiarą a napastnikiem przynosi „siła i gwałt”, gdyż ofiarę z napastnikiem przestają łączyć wszelkie więzy i ma ona prawo użyć wszystkich sposobów w swojej obronie. Podobnie rzecz ma się, gdy ktoś próbuje narzucić władzę absolutną innym, zagrożony w ten sposób ma prawo bronić się tak jakby został napadnięty.

• Umowa społeczna - składa się z dwóch aktów. Najpierw umawiają się ze sobą jednostki powołując społeczeństwo, a dopiero potem umowa społeczeństwa z władzą tworzy rząd, czyli państwo. W rezultacie rozwiązanie drugiego aktu nie niweczy samego społeczeństwa które jest starsze a niżeli państwo, podobnie jak starsza od państwa i społeczeństwa jest jednostka. Celem umowy było umocnienie praw jednostki. Ludzie rezygnują ze stanu na tury celem umocnienia swoich praw do własności, życia czy wolności. Państwo maiło jedynie karaś gwałcicieli praw natury. W tym państwo jest monolopistą i dla tego została zawarta umowa społeczna.

• Prawa naturalne - Podstawowym prawem naturalnym jest własność, symbol pracowitości, źródło bogactwa, członków wspólnoty, a więc prawa do wypowiadania własnego zdania, prawa do zrzeszania się, bez którego nie ma możności forsowania własnych poglądów w ramach wspólnoty, oraz do prowadzenia własnej działalności gospodarczej, co pociąga też za sobą prawo do posiadania własnego majątku.

• Wątki ustrojowe - Zasadnicze hasła liberałów XVIII i XIX wieku zostały przez niego sformułowane. Są to: indywidualizm i prymat praw naturalnych jednostki, gloryfikacja własności prywatnej i aprobata dla nierówności praw opartej na cenzusie majątkowym, pochwała różnorodności form życia społecznego, przeciwstawionego uniwersalnemu uniformizmowi absolutyzmu, ograniczenie roli państwa do zabezpieczania życia i własności obywateli, bez wtrącania się do sfery produkcji i wymiany, do życia religijnego, kulturalnego i społecznego; podział władzy i jej dekoncentracja w imię wolności jednostki i praworządności. Wzorem dla Locka była umiarkowana monarchia w której władza była podzielona. Podział na 3 dziedziny aktywności państwa - prawodawstwo, wykonywanie ustaw, obrona państwa od zewnątrz. Odpowiedniki władzy wykonawczej, ustawodawczej i federacyjnej. Najwarzniejsze by nie łączyć władzy ustawodawczej z władzą wykonawczą. Władza ustawodawcza nie jest suwerenna w stosunku do jednostki. Istotne jest to by parlament reprezentował jak najszersze kręgi obywateli. Wybory miał y być objęte cenzusem majątkowym. Parlament miał podejmować decyzje większością głosów. Miał być dwuizbowy i reprezentować dwie siły angielskiego społeczeństwa.

Adami Smith - 165 s.

• Geneza państwa - 1. państwo rodzi się spontanicznie pod wpływem żywiołowo rozwijających się stosunków między ludźmi. Gospodarka rządzi się określonymi prawami ekonomii a jej wartość płynie z pracy ludzkiej.

2. Praca jest źródłem bogactwa jednostki oraz czałego społeczeństwa.

3. najlepszą ochroną praw jednostki jest wolna konkurencja.

• Obowiązki i kompetencja państwa - główne zadanie państwa polega na ochronie regół rządzących gospodarką. Państwo nie może ingerować w życie gospodarcze oraz przejawy życia społecznego. Państwo ma być strużem naturalmych praw jednostki. Może interweniować tylko gdy: gdy jednostka zwróci się sama o pomoc lub gdy sytuacja zakłócenia porządku publicznego. W takim państwie to bo gadzi kształtują politykę państwa.

• Idea taniego rządu - o jego sfera zainteresowań powinna być jak najwęższa, ograniczona jedynie do kilku elementarnych funkcji (bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne, sądownictwo, w uzasadnionych okolicznościach edukacja). Wchodzenie rządu w inne sfery aktywności jest dla Smitha marnotrawstwem pieniędzy podatników, ponieważ te same efekty mogłyby zostać uzyskane przez inicjatywę prywatną dużo szybciej, łatwiej i taniej.

• Problem podatków - Są to zasady: równości, pewności, dogodności i taniości podatków. Pierwsza mówi o równości opodatkowania. Druga mówi o pewności podatków, które muszą być precyzyjnie i jasno określone, a nie kształtowane dowolnie przez organy podatkowe. Trzecia mówi o dogodności podatków, które powinny być pobierane w takim czasie i w taki sposób, aby podatnikowi było najdogodniej je zapłacić. „czyli wówczas, gdy istnieje największe prawdopodobieństwo, że ma je czym zapłacić”. Czwarta mówi o taniości podatków, które powinny być ściągane jak najmniejszym kosztem, aby ich efekt skarbowy był jak największy.

• Wolna konkurencja - Smith uważał, że największą dochodowość jednostce i społeczeństwu daje przedsiębiorstwo indywidualne gdy panuje wolna konkurencja. Natomiast monopol prowadzi do wyzysku wysokich cen i ograniczenia produkcji. Państwo nie powinno krępować działalności gospodarczej jednostki i winno znieść wszystkie istniejące ograniczenia. Państwo powinno również wyzbyć się swoich przedsiębiorstw.

• Niewidzialna ręka - Poprzez niewidzialną rękę rynku Smith stara się wykazać, że mechanizm rynkowy jest zdolny do samodzielnej regulacji procesu zaspokajania potrzeb społecznych i tym samym odrzuca konieczność interwencjonizmu i protekcjonizmu państwowego, jako warunków realizacji interesu publicznego. Za jej pomocą Smith starał się opisać mechanizm charakterystyczny dla gospodarek kapitalistycznych, a polegający na tym, że działania poszczególnych jednostek, wynikające z ich egoistycznych chęci zaspokojenia własnych potrzeb w istocie przyczyniają się również do realizowania potrzeb społecznych.

Jeremy Bertham - 227 s.

• definicja utylitaryzmu - ilościowy. oznaczał że człowiek aprobuje to co, co jest dla niego pożyteczne, pożyteczne jest zaś to co mu sprawia przyjemność. Aprobował tylko takie zachowanie które zwiększa w skali ogólnej sumę przyjemności a zmniejsza sumę cierpień. Przyjemność to całokształt konsekwencji postępowania. Czynu ludzkie powinny być oceniane ze względu na ich pożytek jaki przynoszą jednostce i społeczeństwu.

• Utylitaryzm a moralność - Ten człowiek jest więc moralny, który postępuje z myślą o społeczeństwie i dla jego dobra. Każdy ma do spełnienia jakąś rolę, dzięki której staje się użyteczny społecznie, jednak po pewnym czasie odwrócił się od utylitaryzmu skłaniając się bardziej do koncepcji Kanta.

• Zasada użyteczności - zasada użyteczności. Głosi ona, że postępowanie jest słuszne, jeśli prowadzi do uzyskania jak największej ilości szczęścia i jak najmniejszej ilości nieszczęścia. głosił iż dokonania człowieka mają być użyteczne społecznie.Ten człowiek jest więc moralny, który postępuje z myślą o społeczeństwie i dla jego dobra. Każdy ma do spełnienia jakąś rolę, dzięki której staje się użyteczny społecznie, jednak po pewnym czasie odwrócił się od utylitaryzmu skłaniając się bardziej do koncepcji Kanta.

• Teoria atomizmu społecznego- społeczeństwo to lużny agregat jednostek podobnych do skupiska atomów. Nie ma dobra społecznego które było by niezależne od dobra jednostek. Działanie na rzecz własnego szcześcia przyczynia się do dobra ogółu. Tą teorią nazwał zasadą użyteczności. Zachowanie człowieka jest wtedy moralne gdy prowadzi do największego szcześcia największej liczby ludzi.

• Wizja gospodarki - gospodarka miała opierać się na wolności konkurencji. Tylko tak można było zapewnić jednostce a przez co społeczeństwu pomyślności i szczęście. Państwo i prawo muszą chronić interesy jednostki. Indywidualizm uzasadniał rozwój kapitalistycznego przedsiębiorstwa. Bogactwo tego przedsiębiorstwa to droga do powszechnego dobrobytu. Państwo ma chronić nietylaknośc osobistą oraz majątki jednostek. Własność prywatna nie mogła być niczym ograniczona.

• Dobro społeczeństwa a dobro indywidualne - dobro jednostki przekłada się na dobro społeczeństwa. Człowiek dbając o własny interes przyczynia się do dobra społecznego = patrz utylita. A moralność.

• Teoria stosowania prawa - racjonalne ustawodawstwo jest użyteczne wtedy gdy potrafi obywatelom zapewnić bezpieczeństwo, obfitośc posiadania, oraz równość. Berhtam podkreślał niebezpieczeństwo ograniczania praw jednostki po przez państwo. Aprobował ustrój demokratyczny

• Definicja sprawiedliwości - kara swoją surowościa powinna powinna odstraszać jednostki od popełniania przestępstw. Kara dla przestępcy jest przykrością ale jednocześnie dla społeczeństwa stanowi to gwarancję bezpieczeństwa. Rola państwa była sprowadzona do kontroli wolności jednostki oraz stworzenia najlepszych warunków dla działania jednostki.

• Teoria dowodów - Wielkie zasługi położył w ugruntowaniu postawy praworządności, szczególnie w teorii dowodów i zapewnieniu stronie oskarżonej należytych możliwości i narzędzi obrony.

• Wątki ustrojowe - Był zwolennikiem Był zwolennikiem demokracji politycznej, zapewniającej równość interesów rządzących i rządzonych, a zarazem przeciwnikiem monarchii. Uważał, że demokracja jest gwarantem równości, a monarchia prowadzi to jej zaprzeczania. Jego zdaniem państwo powinno być ograniczone w swoich funkcjach. W szczególności należy unikać jego aktywności w gospodarce, gdyż wtedy jego główne cele polegałyby na realizacji zadań gospodarczych, a nie zapewnianiu szczęścia ludziom. Silne rządy, dla których jedynym celem jest potęga państwa, nie liczą się z jednostką. Wola suwerena jest tak długo prawem, jak długo istnieje w społeczeństwie stały nawyk posłuszeństwa władzy. Trwałość władzy jest zdeterminowana przez rachunek korzyści i strat jednostek.

James Mill -

• Wola a pragnienie - Działania człowieka rządzone są przez jego wole, a wola rządzona jest przez pragnienia: pragnienia te są skierowane ku przyjemności i unikaniu bólu jako ostatecznych celów oraz ku bogactwu i władzy jako głównym środkom. Nie ma końca pragnieniom osiągnięcia tych środków; działanie, które wypływa z tego nieograniczonego pragnienia staje się wszędzie podłożem powstawanie złego rządu.

człowiek odczuwa tylko własną przyjemność. Za swoją wolę i odczuwa pragnienie tylko sowje. To pragnienie może być inne od innych i nieść przykrość innym. Z przedmiotów pragnień ludzkich, ze środków do osiągnięcia celów ludzkich pragnień (bogactwa i władzy) każda z trzech stron (król, arystokracja, lud) będzie chciała uzyskać tyle, ile jest możliwe. Jeśli jakiś środek jest skuteczny dla którejkolwiek stron w osiągnięciu celu, to można wnioskować ze z cala pewnością zostanie zastosowany. Każde dwie strony przez połączenie się mogą pochłonąć trzecia. Dla Milla ta teoria jest co najmniej „chybiona”, gdyż gdy istnieją 3 siły, to jak można zapobiec, aby dwie z nich nie połączyły się w celu pochłonięcia trzeciej? Rozumowanie na temat rządu zawsze odnosić się musi do stwierdzenia, iż interesem społeczności, rozważanym z demokratycznego pkt widzenia, jest to aby każda jednostka otrzymała ochronę i żeby władza stworzona w tym celu, do tego celu została wyłącznie użyta.

• Ciało przedstawicielskie - Korzyści systemu przedstawicielskiego są stracone na wszystkich przypadkach, w których interesy ciała wyborczego nie są identyczne z interesami społeczności. Czy jakaś część społeczności, która zostanie ciałem wyborczym, pozostanie taka sama? ( te same interesy co reszty społeczności).

Interesu identycznego interesem całej społeczności należy szukać w grupie męskiej w wieku sui iuris, która może być uważana za naturalnego przedstawiciela całej ludności.

(Dzieci - interes związany z interesami rodziców, kobiety - mężów, ojców).

Oznakami, które dadzą się zastosować, by stwierdzić poziom cech umysłowych grupy męskiej, wydają się być - wiek, majątek, zawód.

Wiek 40 lat - dla tej grypy interesami będą interesy całej ludności. Kwalifikacja majątkowa jeśli nie będzie bardzo niska, stworzy Rząd Arystokratyczny i spowoduje wielkie zło.

Przedstawiciele zawodów, obojętnie ile by ich było, muszą być wyborcami.

John Steward Mill - 229 s.

• Pojęcie utylitaryzmu Milla i Berthama- Pojmuje ją inaczej niż Bentham. Do rozważań o utylitaryzmie wprowadza pojęcie sprawiedliwości, które stanowi najistotniejszy element moralności. Różnicą są również pojęcia autoszacunku i pośredniości nieistniejące w doktrynie Benthama. Odżucił tezę że wszystkie przyjemności są równe.

• Uważał że są przyjemności wyższego i niższego stopnia. Rozróżnia je na przyjemności wyższego i niższego rodzaju. Te pierwsze to przeżycia duchowe, a drugie są odczuciami fizycznymi. Filozof nie stawia znaku równości między przyjemnością a szczęściem. Podejmowanie różnych działań takich jak: praca, twórczość, realizacja pasji życiowych, praca dla dobra innych pozostając celami samymi w sobie mogą także dać człowiekowi szczęście. Może on osiągnąć je tylko w społeczeństwie.

• Definicja wolności - Najważniejszą wartością w koncepcji Milla jest wolność. Pojmuje ją jako indywidualną odrębność jednostki, brak wszelkiej społecznej i państwowej ingerencji, warunek prawidłowego rozwoju jednostki i społeczeństwa. Występuje ona w kategoriach wolności negatywnej (wolność od) oraz pozytywnej (wolność do). Swój początek bierze od wewnętrznych przeżyć człowieka. Wewnętrzna sfera wolności obejmuje wolność sumienia, wyznania, opinii, uczucia, myśli i osądu. W zakres wolności wchodzi także swoboda gustów i wyboru zajęć, opracowania planu życia zgodnie z charakterem, dowolnego działania pod warunkiem ponoszenia konsekwencji na wypadek wyrządzenia szkody bliźniemu oraz swoboda zrzeszania się jednostek podobnie myślących. Nikt nie może ingerować w autonomiczne działania dorosłej i świadomej jednostki dotyczące jej samej. Wyjątkiem jest fakt naruszenia przez jednostkę spokoju i porządku, wyrządzenia drugiemu krzywdy. W takiej sytuacji Mill dopuszcza odejście od zasady nieingerencji państwa. A więc człowiek wolny ogranicza swą wolność tylko w stopniu, w jakim krzywdzi innych. (zas. krzywdy - wolność os. A kończy się tam, gdziezaczyna się wolność os. B)

• Tyrania opinii - Niebezpieczeństwem zagrażającym wolności jest tyrania opinii publicznej, ruch masowy, zbiorowość. Tyranem w stosunku do ludzi jest nie tylko władza państwowa, ale samo społeczeństwo tyranizujące poszczególne jednostki, z których się składa. Pojawia się, gdy nastąpi kolizja między interesami jednostki a społeczeństwa. Tyrania przejawia się w narzucaniu określonych zachowań, hołdowaniu ustalonym obyczajom, braku tolerancji dla odmienności. Społeczeństwo wykazuje skłonność do narzucania idei i praktyk, krępowania rozwoju indywidualności, zmuszania wszystkich, aby kształtowali się na modłę większości. Swój sąd opiera zazwyczaj na własnych upodobaniach, przesądach, zabobonach. Często narzucane są reguły moralne klasy panującej wypływające z interesów klasowych, poczucia jej wyższości.

• Problem społeczeństw zacofanych - Filozof wskazuje problem społeczeństw zacofanych, „niepełnoletnich”. Są nimi takie społeczeństwa, które nie wykazują wysokiego poziomu rozwoju kulturalnego, politycznego, które ulegają przesądom i zabobonom, fanatyzmowi religijnemu, nie są zdolne rozumować racjonalistycznie, nie rozumieją mechanizmu politycznego. Z tego wynika, że jego doktryna nie odnosi się do takich społeczeństw jako, że dotyczy tylko społeczeństw dojrzałych, pełnoletnich. Owa zbiorowość jednostek musi dopiero nauczyć się korzystania z wolności. Mill uważa, że dla takich krajów wskazanym ustrojem byłaby władza autokratyczna. To społeczeństwo będzie zacofanym dopóki nie wykształci obywateli w stopniu, w którym będą potrafili korzystać z wolności, do czasu, gdy nie wejdzie w fazę postępu - rozwoju społecznego i narodowego, dopóki nie będzie w stanie przeprowadzić reform. Postęp może być osiągnięty przez despotycznego władcę. Usprawiedliwieniem jego działania jest jego cel.

• Kompetencja państwa w sferze gospodarczej - Państwo demokratyczne, w koncepcji Milla, odgrywa dużą rolę w sferze gospodarki. W koncepcji zostaje rozróżnionych kilka półaktywności. Pierwsza to działania konieczne (sądy, policja, wojsko) oraz sprawne funkcjonowanie państwa (emisja pieniądza, normalizacja wag i miar, podatki na cele publiczne). Drugie pole aktywności to działania niekonieczne lub takie, które muszą być uzależnione od zgody obywateli, bo są formułowane jako zakazy lub nakazy, bądź takie, które tej zgody nie wymagają, bo polegają na podejmowaniu tych samych działań - realizowanych również przez jednostki.

• Kwestia robotnicza - W kwestii robotniczej myśliciel wypowiada się w sposób następujący. Z rządu wykluczona jest klasa robotnicza, aczkolwiek on sam oraz parlament odznaczają się jak najlepszymi intencjami, jeśli chodzi o obronę interesów robotniczych. Uważa, że można podnieść stan majątkowy i moralny klasy robotniczej. Jedną z teorii nazywa koncepcją zależności i opieki, a drugą koncepcją dojrzałości. Wg pierwszej, klasie robotniczej należy okazywać wszelką możliwą pomoc, bez jakiegokolwiek udziału ze strony podopiecznych. Klasy wyższe powinny za nich myśleć i brać za nich odpowiedzialność, tak postępować, by wzbudzać zaufanie w biednych, aby ci byli posłuszni i odczuwali wdzięczność. Robotnicy nie powinni działać samodzielnie, lecz sumiennie pracować, postępować uczciwie i być nabożnymi. Robotnicy nie będą pozytywnie nastawieni do w/w koncepcji, gdyż sami będą chcieli wziąć na siebie obowiązek czuwania nad własnym losem. Będą chcieli pokazać, że „ich interesy oraz interesy ich pryncypałów nie są tożsame”. Przyszła pomyślność klas pracujących zależy ostatecznie od stopnia ich świadomości, wykształcenia.

• Wolność myśli i słowa - Punktem wyjścia do rozważań na temat wolności jest wolność myśli, a co za tym idzie - także wolność słowa. Nikt nie ma prawa do ograniczenia - wg Milla - wolności myśli, opinii, ponieważ „gdyby cała ludzkość z wyjątkiem jednego człowieka sądziła tak samo i tylko ten jeden człowiek był odmiennego zdania, ludzkość byłaby równie mało uprawniona do nakazania danemu osobnikowi milczenia, jak i on sam, gdyby zdobył władzę, do zamknięcia ust ludzkości”. Opinia jest osobistą własnością jednostki i zakazanie wiary w tę ideę stanowi osobistą krzywdę dla całego rodzaju ludzkiego, grabież w stosunku do przyszłych pokoleń, okradanie aktualnego. Jeśli zakazywana jest opinia słuszna - utrudnia lub uniemożliwia ludzkości dojście do prawdy. Jeśli natomiast jest niesłuszna - ludzkość traci możliwość jaśniejszego zrozumienia prawdy przez konfrontację z błędem.

• Rząd reprezentacyjny - Myśliciel postuluje wpływ społeczeństwa na rządy. Uważa, że w jego ręce powinna być złożona najwyższa władza. Taką formę rządu - reprezentacyjnego, gdzie lud ma swój udział - uważa za ideał. Ów rząd nakłania ludzi do dobra ogólnego, zabezpieczenia wolności. Sprzyja dodatniemu rozwojowi spraw publicznych, udoskonala charakter narodowy. Rząd reprezentatywny ma - zdaniem Milla - wytyczyć granicę dla zabezpieczenia interesów jednostek, która by je chroniła zarówno przed despotyzmem, jak i przed tyranią większości. Jest przekonany, że w rządzie powinny zasiadać osoby wykształcone. Tym samym wyklucza z niego klasę robotniczą. Z drugiej strony uważa, że należy dopuścić przedstawicieli tej klasy do włądzy, co sprawi, że parlament stanie się forum konfrontacji rozbieżnych opinii. Rząd ten jest odpowiedzialny przed narodem. Co jakiś czas następuje odnawianie składu organów rządzących. Uważa, że rząd reprezentacyjny może zostać ustanowiony tam, gdzie naród wykazuje się wyższym poziomem kulturalnym moralnym i cywilizacyjnym. Może istnieć w narodzie, gdzie po pierwsze lud jest usposobiony chętnie do tej formy rządów, po drugie ma wolę i umiejętność czynienia tego, co jest potrzebne do utrzymania tego rządu, po trzecie posiadać chęć i zdolność wykonania obowiązków i sprawowania czynności, jakich dany rząd domaga się od niego.

• Argumenty przeciw despotyzmowi - W gruncie rzeczy Mill jest przeciwnikiem despotyzmu. Udowadnia, że despotyzm prowadzi do bierności narodu, zaniku uczuć patriotycznych. Bierność społeczeństwa przeszkadza z kolei w podnoszeniu poziomu kulturalnego i moralnego, nie sprzyja postępowi i cywilizacji. Despotyzm poza tym deprawuje i obezwładnia myśli, uczucia oraz zdolności wrodzone ludzi. Pozbawia ostatecznie ludzi umiejętności aktywnego działania. Człowiek nie umie sobie sam radzić, nie czuje się równy z innymi. Poza tym despotyzm powoduje upadek moralności prywatnej. Jednostka nie potrafi kierować się potrzebami sprawiedliwości i dobra ogółu, a tylko własnym interesem. Nie ma poczucia wspólnoty z interesem państwowym. Staje się częścią „stada baranów spokojnie pasących się obok siebie”. Autor „Utylitaryzmu” wskazuje na fakt, iż despota choćby przed dojściem do władzy był najuczciwszy i najprzyzwoitszy, ulegnie szybko demoralizacji.

• Ograniczona demokracja - Może się wydawać, że jest to model ustrojowy ograniczonej demokracji. Powodem takiego twierdzenia jest fakt, że uprawnione do zasiadania w rządzie są tylko warstwy bogate i wykształcone. Istnieje cenzus wyborczy, w parlamencie nie pojawiają się mniejszościowe grupy wyborców. Kobiety nie posiadają pełni praw wyborczych. Nie istnieje ich równouprawnienie z mężczyznami. Mill poza tym uważa, że zgromadzenie reprezentacyjne nie powinno rządzić oraz wykonywać funkcji prawodawczych.

• Model ustrojowy - Ustrój liberalny wg Milla ma stanowić najlepszą ochronę interesów większości klas i jednostek. Podstawą ustroju politycznego jest zasada utylitaryzmu. Składa się na niego rząd reprezentacyjny oraz zgromadzenie reprezentacyjne. Z rządu wykluczona jest klasa robotnicza, aczkolwiek on sam oraz parlament odznaczają się jak najlepszymi intencjami, jeśli chodzi o obronę interesów robotniczych. Filozof wyznaje koncepcję rządów elitarnych połączonych z ideą reprezentacji, o kompetencjach opiniodawczych wobec działań rządzących.

Alexis de Tocqueville -

• Empiryzm - dokonał gruntownej analizy pierwszej demokracji która panowała w USA. Swóją ocenę oparł na wielu czynnikach opartyna na: prawie, postawach ludzkich, obyczajach, polityki, kultury, gospodarki. Stosunek T do tego ustroju cechowała ambiwalencja.

• Socjologiczna i politologiczna definicja demokracji - socjologiczna - demokracja jest wyzwolona od dolnych inicjatyw społecznych. Jest głęboko ukorzeniona. Społeczeństwo jest bezpieczne dzięki temu strojowi - ochrona przed łamaniem praw jednostki. To społeczeństwo kształtuje swoje prawa i obowiązki. Polotologiczne ujęcie to walka klas poglądów. Niebezpieczeństwo to narzucanie społeczeństwu swoich poglądów. A jeśli demokracja jest ustrojem właściwym dla równości możliwości, to właśnie do demokracji w sposób nieuchronny dążyć powinno (i dąży) społeczeństwo - proces się zamyka. Transformacja z absolutyzmu w demokrację nie odbywa się jednak skokowo, lecz w sposób płynny - zakłada więc etap przejściowy, rozgraniczający ustrój stary od nowego. Tym okresem jest czas rewolucji. W ujęciu de Tocqueville'a demokracja jest bowiem stanem nieuchronnym, efektem rewolucji. Nie można tych dwóch pojęć od siebie oddzielić. Rewolucja zdąża do demokracji, może jednak wpaść w sidła wspomnianego wyżej despotyzmu. Z drugiej strony, to właśnie charakter demokracji - ustroju skądinąd niedoskonałego - pozwala na uformowanie się nowej tyranii. Związek ten, jak widzimy jest ścisły. A zatem oręż pozytywnej wolności, dzierżony przez aktywne społeczeństwo, jest zarówno metodą skierowania rewolucji na właściwe tory, jak i sposobem zwalczania ekscesów samej demokracji. Jak zatem widzimy Alexis de Tocqueville był w swojej analizie nie tyle skrajnym optymistą i apologetą przemian, czy też ich krytykiem, ale realistą, który dostrzegał zarówno zalety jak i niebezpieczeństwa (podkreślmy) nieuchronnej demokracji. Jego celem nie była bezcelowa krytyka, ale odnalezienie klucza, który pozwoli ustrojowi funkcjonować w sposób możliwie najbardziej efektywny. Przede wszystkim Francuzowi zależało na urzeczywistnieniu dwóch idei, dzięki którym demokracja nabierała oblicza systemu trwałego postępu. Były nimi tkwiąca w istocie demokracji równość możliwości i ograniczająca ją wolność.

• Społeczeństwo masowe - stosunek de Tocqueville'a do demokracji, choć pozytywny, nie pozbawiony był krytycyzmu. Uważał on, że społeczeństwo, które w realiach demokracji dochodzi do władzy jest społeczeństwem masowym, społeczeństwem, którego wybory są uśrednioną, a więc przeciętną, wypadkową wyborów jednostek zarówno wybitnych, jak i godnych potępienia. Jeśli więc krytyka przeciętnego gustu artystycznego mas nie ma większego wpływu na pozytywną ocenę demokracji, o tyle wypaczenia, do których doprowadzić może władza powodowanej niskimi pobudkami większości, są poważnym zagrożeniem, a w zasadzie cezurą oddzielającą faktyczną demokrację od zakamuflowanego despotyzmu

• Nowy despotyzm - Postulat równości tak pojmowanej niesie ze sobą niebezpieczeństwo zbudowania nowego despotyzmu w ramach rzeczywistości rewolucyjnej. Polityczna bezwładność może spowodować że do władzy będą dochodzić tylko wybitne jednostki które będą chciały nucić mu własną wole. To proces centralizacji władzy. Obywatele wolą nie ujawniać swoich poglądu ze względu na ich potencjalne piętnowanie. Według T wolność ustępuje przez zasadą równości.

• Problem rewolucji - Transformacja z absolutyzmu w demokrację nie odbywa się jednak skokowo, lecz w sposób płynny - zakłada więc etap przejściowy, rozgraniczający ustrój stary od nowego. Tym okresem jest czas rewolucji. Rewolucja nie jest w stanie całkowicie odciąć się od niektórych obyczajów, tradycji, metod działania burzonego ustroju. Oto bowiem myśliciel stawia tezę, że rozbijając więzi społeczne uprzednio łączące poszczególne grupy i ludzi, monarchia sama przygotowała grunt pod rewolucję. Rewolucja zdąża do demokracji, może jednak wpaść w sidła wspomnianego wyżej despotyzmu. Z drugiej strony, to właśnie charakter demokracji - ustroju skądinąd niedoskonałego - pozwala na uformowanie się nowej tyranii. Związek ten, jak widzimy jest ścisły. A zatem oręż pozytywnej wolności, dzierżony przez aktywne społeczeństwo, jest zarówno metodą skierowania rewolucji na właściwe tory, jak i sposobem zwalczania ekscesów samej demokracji.

• Okiełznanie ekscesów demokracji - Otóż jeszcze jedną metodę udoskonalenia demokracji Francuz dostrzega w religii. Rozwój demokracji wymaga bowiem edukacji i wysokiego stopnia refleksji politycznej. W sytuacji, w której ten postulat stanowi społecznie nieosiągalny ideał, zadanie uszlachetnienia i okiełznania szalejącego materializmu spada na barki kościoła (niekoniecznie katolickiego). Religia jako idea pierwotna wobec wszystkich innych może zapewnić odpowiedź na każde pytanie. Odpowiedzi dostarcza poprzez służących jej kapłanów, którzy są na gruncie obszaru religii duchowymi przywódcami i którzy poza obszar ten wychodzi nie powinni.

• Wolność - Wolność jako przywilej, to wolność, która przypada w udziale tylko wybranym grupom społecznym (klasycznym przykładem występowania wolności jako przywileju jest arystokratycznie zorientowana monarchia). Wolność jako powszechne prawo to z kolei charakterystyczna dla społeczeństw demokratycznych możliwość swobodnego działania zarówno w rozumieniu negatywnym, jak i (w myśli Francuza przede wszystkim) pozytywnym Wolność pozytywna to jednocześnie możliwość i chęć aktywnego uczestnictwa w życiu publicznym, aktywność w sferze politycznej i stowarzyszanie się ludzi w obronie demokracji. A zatem oręż pozytywnej wolności, dzierżony przez aktywne społeczeństwo, jest zarówno metodą skierowania rewolucji na właściwe tory, jak i sposobem zwalczania ekscesów samej demokracji. Wolność negatywna - Obywatel może bowiem dysponować pewnym zakresem wolności w znaczeniu negatywnym - władza do pewnego momentu nie jest zainteresowana ingerowaniem w jego sprawy - lecz nie obali w ten sposób kształtującego się despotyzmu. Umiarkowana - Obyczaj stanowi formę autorytetu stojącego nad konieczną wolnością obywateli (stąd mowa u de Tocqueville'a o „wolności umiarkowanej” - nie w rozumieniu realnego jej ograniczenia, ale norm życia społecznego, które nie pozwalają wolności przerodzić się w dowolność, czyli anarchię). Partycypacyjna - czyli udział grupy jednostek w wyborze Polityczna - Wolność polityczna ma łagodzić skutki dążenia społeczeństwa do równości faktycznej (przypomnijmy: ludźmi kieruje skłonność do zaspokajania pożądliwości i dobrobytu materialnego życia). Demokracja jednostek aktywnych w życiu publicznym wykształca szereg instytucji stojących na straży równowagi ustroju.

Proudhon - anarchoindywidualizm

• Własność - była ograniczona do minimum. Mogła być jedynie drobną własnością prywatnych właścicieli. Uważał że własność rodzi ubóstwo innych. Własność może istnieć tylko jako funkcja efektywnej pracy. Stosunki społeczne miały być oparte na dużej własności prywatnej. System kapitalistyczny należy zastąpić systemem mutualistycznym który zapewni wolność jednostce.

• Problem pieniądza - Zniesienie pieniądza. To jest nażędzie wyzysku który twoży dochody z cudzej pracy. Zamiast pieniądza miał powstać bank wymiany gdzie za bony towarowe można było nabyć potrzebne towary. Towar miał zastąpić pieniądz. Bank miał też udzielać robotnikom kredytów w środkach produkcji.

• Krytyka marksizmu -

• Krytyka państwa - państwo należało zlikwidować gdyż było przyczyną przymusu wobec ploretarioatu. Rewolucję należało przeprowadzić stopniowo. Zamiast państwa mioały być stosunki umowne w równym społeczeństwie zrzeszonym w gminach tworzących federację.

• Pojęcie mutualizmu - polegało na świadczeniu wzajemnych usług na podstawie wolnej umowy autonomicznych jednostek. W rezultacie powinna powstać drobna własność prywatna.

• Rewolucja oddolna - Proudhon postulował coś, co nazywał rewolucją od dołu, czyli "za zgodą obywateli, na gruncie doświadczenia ludzi pracy", będącą efektem oświaty i postępu.

• Rewolucja od góry - inicjowanej przez sprawujących władzę, mającej charakter pozorny. Pomimo powyższego opisu, Proudhon nie objaśnia w jasny sposób, jak miałoby dojść do usunięcia organizacji państwowej.

Jakby nie rozumieć proudhonowskiej rewolucji, musiała ona prowadzić do zniknięcia władzy państwowej, która miała roztopić się w organizacji przemysłowej. Miejsce państwa zajmie system wzajemnej pomocy. Prawa w społeczeństwie pozbawionym władzy państwowej zastąpią umowy pomiędzy zainteresowanymi, w drodze których realizowane będą funkcje państwa. Na podstawie zawartych umów działać będą różnorakie stowarzyszenia współdziałające ze sobą.

• Kwestia równości - Proudhona taka umowa powinna być oparta na zasadzie równości, poddana nieskrępowanej, swobodnej dyskusji i przez każdego kontrahenta własnoręcznie podpisana. Według niego wszyscy mają być sobie równi. Powszechna równość społeczna.

Bakunin - 295s.

• Pojęcie wolności oraz równości - państwo identyfikował z pojęciem przemocy wyzysku i lichwy. Był za zdecydowanym zniesieniem państwa. Wolność powinna mieć najważniejsze znaczenie. Ma totalny i nie podzielny charakter. Jakie kol wiek ograniczenie wolności to naruszenie wolności każdego. Państwo uniemożliwiało swobodne organizowanie się.

• Własność kolektywna - chciał uspołeczniać srodki produkcji. Chciał połączyć jednostki w grupy wytwórcze a je w gr. Terytorialne które współniemiały prowadzić produkcje.

• Krytyka państwa - opowiadał się za jego radykalnym zniesienien przy uzyciu zastraszania terroru. Zniesienia prawa dziedziczenia własności. Państwo ograniczało jednostkę w jego wolności i ingerowało w prawo naturalne. Było narzędziem przymusu wyzysku. Państwo identyfikował z aparatem przemocy który w wolnym społeczeństwie nie może istnieć.

• Krytyka Marksizmu - Zarzucał marksizmowi tendencje autorytarne które miał wyrażać się w koncepcji dyktatury proletariatu. Z doktryny tej przejął jedynie analizę kapitalizmu.

• Przesłanki rewolucji - Rewolucja miała odbyć się w radykalny sposób po przez terror zastraszanie i przemoc. W krajach nie przemysłowych chłopi mieli przewodzić rewolucji. Rewolucje miała wywołać tajna organizacja spiskowa. Głosił że bez walki społeczeństwo jest martwe. Chciał dokonać zamachów na ces acha niemieckiego, prezydenta Francji i USA.

• Ateizm - uważał że kościół i religię należy wyeliminować z życia społecznego gdyż zagrażają one wolności człowieka będąc podporą władzy aparatu państwowego.

• Kosmopolityzm - negował wszelkie podziały kulturowo-polityczne i terytorialne. Zwolennicy kosmopolityzmu uważają za swoją ojczyznę nie jakiś kraj czy inny obszar, ale cały świat. Dążą oni do politycznej i społecznej jedności świata, wolnego od podziałów i konfliktów.

Kropotkin - 296e.

• Problem rewolucji - pojęcie i przebieg - rewolucja musi być przygotowana przez propagandę i agitację wśród mas. Wytwory ludzkie są wspólnym dziedzictwem skąd nie sposób wycenić ich wartości. To przyczyna dla czego kapitalizm upadnie. Komunizm powstanie na jej miejscu. Przejście ma dokonać się w sposób rewolucyjny. Dla K rewolucnie nie powinna nieśc siły nieszczącej lecz powinna być swoistą ewolucję przygotowaną wcześniej programowo. Jej powodzenie zależy od jasno wytkniętego celu. Nie usiłuje zdobycia obalonych organów tylko zapewnia masom natychmiastowe poczucie poprawy. Podstatowym zadaniem rewolucji uciskanych grup jest zdobycie chleba. K wyobrażał sobie rewolucje jako proces długotrwały i złożony. W rezultacie tej rewolucji powinien zostać zlikwidowany pieniądz oraz wszelkie formy własności prywatnej + obowiązkowa praca dla wszystkich do 50 roku życia. W dziedzinie dystrybucji towarów - każdemu według potrzeb.

• Krytyka państwa - państwo uważał za niepotrzebny środek wyzysku, tyrani i lichwiarstwa wobec biednych. W państwie tylko nieliczni sobie zapewniają świadczenia i żyją na koszt innych.

• Krytyka marksizmu - Zarzucał marksizmowi tendencje autorytarne które miał wyrażać się w koncepcji dyktatury proletariatu. Z doktryny tej przejął jedynie analizę kapitalizmu.

• Własność - własność miała tylko charakter wspólnych środków produkcji oraz dóbr konsumpcyjnych. Własności prywatnej nie było.

• Wizja systemu gospodarczego - Głosił zasadę bezwzględnej wolności jednostki. Społeczeństwo jako związek wolnych samorzutnie zrzeszonych stowarzyszeń produkcyjnych. W tej zasadzie miała mieć zastosowanie zgodność wspólnych interesów jednostki i społeczeństwa. Kolektywna praca oraz wzajemna pomoc.

• Równość - każdy miał być równy. Równośc miała być uczciwa powszechna, bezwzględna wolność jednostki.

• Krytyka prawa - prawo nie może ograniczać jednostki.

Sorel - 298 s.

• Kryzys kultury burżuazyjnej - uważał że burżua. Jest skłonna do ustępstw oraz trzużliwa. Dzięki temu łatwiej będzie ustrój zmienić. Ploretariat toczył zasiętą walkę klasową z burż.

• Proletariat jako zbawca kultury - Chciał wytworzyć własną kulturę wśród proletariatu. Powinien postawć syndykat robotniczy skupiający tylko ludzi pracujących. Chcą wspólnie zniszczyć państwo. Siłę napędową stanowi proletariat.

• Pojęcie mitu - Mity to wizje przyszłej walki, to strajk powszechny syndykalistów, rewolucja katastroficzna Marksa. za pojęcie mitu uwarzał ideę strajku generalnego który zapoczątkuję rewolucje zmiany prowadzącej do likwidacji państwa i narodzin systemu syndykarów. Mit powstał dzięki elicie proletariatu do walki z burż. Mit miał przemawiać do wyobraźni społeczeństwa. Dzięki takiemu mitowi powstanie ruch masowy zdolny znieść kapitalizm.

• Mit a utopia - Traktował on o mitach i utopiach. Mity to wizje przyszłej walki, to strajk powszechny syndykalistów, rewolucja katastroficzna Marksa. Utopia zaś to intelekt i racjonalne wizje przyszłości; jest ona czynnikiem destrukcyjnym i demoralizującym świadomość grup społecznych.Twórczą więź społeczną widział w istnieniu stosunków pozainstytucjonalnych w spontanicznym tworzeniu nowej kultury przez społeczeństwo syndykalizmu. Postulował odizolować proletariat od innych klas.

• Historiozofia - refleksja nad sensem i istotą dziejów rozumianych jako całość uporządkowanych lub nie zmian - zachodzących w czasie. Podstawowe problemy historiozofii to: 1) Czy istnieje uporządkowany proces historyczny (sens dziejów), czy też może dzieje mają charakter przypadkowy? 2) Czy dzieje zależą od jednostek, czy też może są zdeterminowane przez jakieś wewnętrzne lub zewnętrzne (np. ekonomiczne) prawa?

• Strajk generalny - Był przeciwny akcjom sabotażowym, a idea strajku powszechnego miała być poprzedzona licznymi strajkami lokalnymi. Strajk generalny miał przyczynić się do upadku kapitalizmu i wprowadzi ustrój wolnych wytwórców zrzeszonych w syndykaty. Ważne by strajku dokonywała uświadomiona grupa ludzi nawet może być w mniejszości lecz musi być świadoma co chce osiągnąć.

• Siła a przemoc - siła - Rozwój społeczny według niego opierał się na grze sił wypadkowych, co odpowiadało walce człowieka np. z żywiołami przyrody. Przemoc - nie powinna dominować w społeczeństwie. Rewolucja powinna być w srodze ewolucji wcielona a nie przemocy i terroru.

• Antyegalitaryzm - nie równość społeczna.

• Wątki anarchistyczne i syndykalistyczne.

Saint-Simon - 248s. socjalizm utopijny.

• Pozytywizm Nieustanne hołdowanie nauce doprowadzilo do sformulowania mysli o dochodzeniu kazdej dziedziny wiedzy do stadium pozytywnego, po wyjsciu z wpierw z teologicznej a nastepnie metafizycznej fazy (pozniej te mysl rozwinal Comte). Pozytywiści wychodzili z założenia, że ludzkie działania można obserwować, opisywać i tworzyć teorie.

• Historiozofia materializm- Przyszly materializm historyczny- Saint-Simon doszedl do wniosku, iz przyszlosc ludzkosci nalezy badac pod katem dotycczasowych zmian historycznych i ich tendencji. Postep narzedzi wytwarzania jest zrodlem wszystich przemian politycznch w dziejach ludzkosci, a obecny stan technologiczny wymaga adekwatnych przemian w polityce. Nedza i kryzysy maja swoja geneze w swobodzie konkurencji, co za tym idzie anarchii w produkcji i wymianie. Ludzie czynni produkcyjnie fabrykanci. kupcy, robotnicy, rolnicy musza znosic niekompretentna wladze prozniakow. Najwazniejszy podzial spoleczny to przeciwstawienie prozniakom ludzi pozytecznych wytwórczo.

• Podział dziejów - Dzieje ludzkie postrzegane sa jako staly postep z dwoma przemiennymi fazami: okresami organicznymi i krytycznymi. Okresy organiczne to te w ktorych pewne powszechnie uznane zasady panuja w umyslach, hierarchia spoleczna jest wyraznie ustabilizowana i jednosc wierzen nienaruszona. Okresy krytyczne - nieuchronne fazy przejsciowe - charakteryzuja sie bezladem, brakiem jednosci, zatrata poczucia wspolnoty. Po okresie krytycznym od reformacji do czasow wspolczesnych myslicielowi, ma nadejsc okres organiczny, ktory okaze sie juz ostatecznym, Saint-Simon mocno podreslal, iz zarzadzanie musi byc scentralizowane musi umozliwiac kontrole nad caloscia procesow wytworczych oraz ich planownie, stad czesto bywa postrzegany jako autorytarysta.

• Progresywnośc historii - są nimi materialne siły produkcji i własności orz intelektualne siły nauki odkrywające prawa rządzące rzeczywistościa.

• Krytyka wolnego rynku - własność prywatna powinna być podporządkowana wolnemu rynkowi. Jednak nie chciał likwidować własności prywatnej. Społeczeństwo miał omieć charakter industrialny. Praca jest najważniejsza - podstawą bytu społecznego. Polityka zostanie podporządkowana produkcji. Władzę mają tylko reprezentanci industrii.

• Plan przyszłego społeczeństwa - Przyszle spoleczenstwo winno byc ustrojem "industrialnym" zarzadzanie przejdzie w rece wytworcow, bedzie mozna planowo organizowac produkcje, ktorej zakres beda okreslaly potrzeby spoleczne, wlasnosc prywatna utraci dawny charakter, gdyz uzytkowanie jej bedzie poddane dobru ogolnemu, a prawo dziedziczenia zostanie zniesione. Nie ma równości w społeczeństwie. Są przydatni (pracujący) i nie przydatni.

Nowa chierarchi w społeczeństwie - brak dziedziczenia - każdemu według zdolnośc. Konieczność centralistycznej ogranozacji pracy przy produkcji wspólnej własności. Każdy ma prawo do równego rozwijania się.

• System industrialny - nastąpi likwidacja przywilejów feudalnych, praca stanie się podstawą bytu a problemy polityczne będą dostosowane do produkcji. Społeczeństwo ma zostać zorganizowane na wzór warsztatu. Tylko przedstawiciele industrii będą mieli na nią wpływ.

• Hierarchiczność - pracy, zdolności i wiedzy. Dwie władze: władza świecka - coś jak warsztat i druga władza duchowa.

• Wątki parareligijne - Zycie religijne jako trwaly skladnik ludzkiego bytu nie moze ulec przedawnieniu, wrecz przeciwnie ustroj industrialny ma byc splenieniem tresci cywilizacji chrzescijanskiej czyli przekazania milosci wzajemnej. Bezposredni uczniowie Saint-Simona podjeli ten watek, usystematyzowali go z czasem przeksztalcajac filzofie spoleczna w dogmat religijny, tworzac sekte.

• Parlament - opowiadał się za stworzeniem parlamentu europejskiego. 3 izbowy parlament gdzie będą zasiadać uczeni, technicy oraz przemysłowcy. Parlament nie miał prawa inicjatywy ustawodawczej, opracowywanie budżet oraz kontroli budżetu.

• Autorytaryzm - system rządów bezpartyjnych, opartych na autorytecie charyzmatycznego przywódcy, a często także na armii. Autorytet miał rządzić industią. Saint-Simon mocno podreslal, iz zarzadzanie musi byc scentralizowane musi umozliwiac kontrole nad caloscia procesow wytworczych oraz ich planownie, stad czesto bywa postrzegany jako autorytarysta.

• Środku budowy nowego systemu - potępiał rewolucje i pojny. Do użyczywistnienia miała przyczynieć się koncepcja nowego chrześcijaństwa którego celem było poprawienie bytu najbiedniejszych po przez okazanie wsparcia moralnego. To właśnie religia miała kluczowe znaczenie w przejściu z kapitalizmu tego socjalizmu.

Owen -

• Pomysły reformatorskie - Reforma wychowawcza realizowała się w wychowaniu dzieci i dorosłych. Według niej dzieciom można wpoić odpowiednie zasady postępowania, pragnienie życzliwości i współpracy. Wychowanie to przeciwdziałałoby determinującemu wpływowi środowiska. Aby ten cel został osiągnięty powinny być kształcone przynajmniej na poziomie elementarnym z uwzględnieniem ich indywidualnych zdolności. Z kolei dorośli powinni kształcić się i dokształcać przez całe życie. Tak rozumiana reforma wychowawcza miała być połączona z reformą pracy. Według niej zmiana doli pracowników leży również w interesie samych fabrykantów. Pracownicy fabryk stanowią podstawowe źródło nabywców na wyprodukowane w niej towary. Niskie płace powodują spadek kupna tych dóbr, doprowadzając do sytuacji nadprodukcji skutkującej ruiną właścicieli. Owen z biegiem lat nabrał przekonania, że porozumienie z kapitalistami jest niemożliwe, robotnicy muszą walczyć sami o poprawę swojego losu.

• Krytyka kapitalizmu - Owen z biegiem lat nabrał przekonania, że porozumienie z kapitalistami jest niemożliwe, robotnicy muszą walczyć sami o poprawę swojego losu. Robert Owen uważał ustrój kapitalistyczny za niezgodny z naturą i rozumem, równie niedoskonały jak system stanowy i podobnie jak feudalizm był etapem przejściowym w rozwoju ludzkości. Owen dążył do zniesienia podziałów klasowych, ponieważ jak uważał wszyscy ludzie są sobie równi. Krytykował wyzysk, własność prywatną, podział pracy, konkurencję, rosnące zubożenie robotników. W okresie „oświeconego kapitalizmu” udowadniał, że wyższe płace, mniejsza ilość godzin i lepsze warunki pracy nie zrujnują przemysłu angielskiego, ale go dźwigną. W warunkach ustroju kapitalistycznego szczęście osiąga się kosztem innych ludzi, dlatego należy wpoić im, że szczęście może być osiągnięte tylko wtedy, gdy wzrasta szczęście innych.

• Utylitaryzm - Definicja szczęścia głoszona przez Owena jest następująca: „Szczęście można osiągnąć tylko przez takie działanie, które przyczynia się do szczęścia społeczności”. Koncepcja szczęścia jest tu oparta na utylitaryzmie Benthama, z której wyciągnął jednak inne wnioski. W warunkach ustroju kapitalistycznego szczęście osiąga się kosztem innych ludzi, dlatego należy wpoić im, że szczęście może być osiągnięte tylko wtedy, gdy wzrasta szczęście innych. Owen uważał, że człowiek ma wrodzone pragnienie szczęścia, które stanowi pierwotną pobudkę jego działań, trwa przez całe życie i potocznie jest nazywane interesem własnym. Oprócz tego posiada wrodzone zalążki instynktów zwierzęcych, związanych z koniecznością przedłużenia gatunku, te pragnienia nazywa skłonnościami naturalnymi, a także zdolności myślowe - zdolność pojmowania i porównywania. Każdy jednak przychodzi na świat z innym zasobem zdolności i skłonności, dlatego można powiedzieć, że Robert Owen nie jest zwolennikiem tabula rasa.

• Założenie o plastyczności ludzkiego charakteru - Założenia o plastyczności ludzkiego charakteru, możliwości harmonii społecznej, która co prawda nie eliminuje egoizmów, ale je uzgadnia należy do klasycznego kapitału umysłowego oświecenia.. Owen wyciągnął z niej wnioski praktyczne mające zreformować ustrój, w postaci reformy wychowawczej i reformy pracy. Owen głosił, że decydujący wpływ na charakter człowieka ma otoczenie, warunki życia, środowisko, w którym przebywa. Jednostka nie jest odpowiedzialna za swój charakter i nawyki, za przykład podawał przestępcę i sędziego, którzy są tak samo produktami sytuacji i edukacji. Stwierdzenie, że decydujący wpływ na charakter człowieka ma otoczenie, było sprzeczne z panującym wówczas mniemaniem, wzmacnianym dodatkowo przez doktrynę kościelną, że nędza i towarzyszący jej zazwyczaj upadek moralny są konsekwencją indywidualnej moralnej wartości człowieka i jego postępowania.

• Sposób reformy społecznej - nie ba być rewolucja lecz proces reform przeprowadzanych przez ludzi oświeconych metodami perswazji wobec kapitalistów.

• Kształt społeczeństwa przyszłości - Owen wierzył w milenium, epokę gdzie ludzkość układa swoje życie według jego idei osiągając okres nieprzerwanego szczęścia i moralnej doskonałości. Wierzył także w złoty wiek, który ludzkość lekkomyślnie utraciła, a do której wskazywał drogę powrotną. Zalążkiem bezkonfliktowego społeczeństwa, miały być rolniczo-przemysłowe gminy komunistyczne. W gminach tych dzięki dobrej organizacji i solidnemu współdziałaniu ludzie mieli produkować lepiej, więcej, chętniej. Odpowiednie wychowanie skłoni ich do współpracy, usunie nietolerancję religijną, praca będzie oparta na służeniu bliźnim zgodnie z owenowską definicją szczęścia. Nie będzie nieróbstwa, pijaństwa, rozpusty, więzień też nie będzie, bo nie będzie, kogo karać. Swoje pomysły przedstawiał m.in. carowi Mikołajowi II i królowi Ludwikowi Filipowi.

Fourier -

• Krytyka kapitalizmu - Kapitalizm uwazal za " szczyt chaosu, nedzy i rozpusty" . Zasadniczym zrodlem nedzy spoleczenstwa jest- wedlug niego - nadmierne rozdrobnienie wlasnosci prywatnej i pasozytniczy charakter handlu. Wolna konkurencja pomaga wzbogacic sie jednym wykorzystujac drugich. Pracownicy nie wlasciciele sa mniej wydajni niz pracownicy ktorzy pracowaliby na swoj wlasny rachunek. Oprocz tego zauwazyl ze postep technologiczny prowadzi do zwiekszenia nedzy proletariatu, i ze place robotnikow maja tendecje do utrzymywania sie zawsze na poziomie minimum zyciowego. Ludzi zatrudnionych w zawodach posredniczych uwazal za marnotrawstwo. Ogolnie ten stan rzeczy nazywal anarchia gospodarcza, i za to obwinial on ustroj kapitalistyczy i zla organizacje w nim pracy. sposobem na uzdrowienie tej sutuacji powinno byc uspolecznienie srodkow produkcji.

• Periodyzacja dziejów -

• Historiozofia - progresywność - Fourier jest tez tworca swoistej historiozofii, ktora bierze jako kruterium postep gospodarczy i techniczny. zaklada ze rozwoj ludzkosci oznacza ze kazdy etap w porownaniu do poprzedniego jest bardziej rozwiniety. Widzi to np. Na podstawie rodzajow narzedzi jakimi ludzie sie posluguja w kazdej z epok. musimy przejsc jednak przez te wszystkie etapy rtozwoju gdyz kazdy z nich przygotowuje nas do nastepnego. Byl on jednak przekonany ze dzieki zorganizowaniu zycia w falansterach mozliwe jest przyspiesznie tego postepu. Od stworzenia 1 ego falanstera dojscie do harmonii na calym swiecie zajeloby kolo 4 lat.

Cale dzieje ludzkosci podzelil na 8 etapow. XIX wiek jest etapiem cywilizacji- tak zwnym wielkim rozwojem kapitalizmu . jest to 5 z 8 etapow rozwoju ludzkosci. Przeszla ona juz przez etap pierwotny, dzikosci (bezwładu), partiarchatu (drobny przemysł), barbarzyństwa (średni przemysł), cywilizacji (wielki przemysł). Ta ostatnia podzielil jeszcze na 2 stadia: feudalizmu szlachecko- teokratycznego i monopolu przemyslowo-handlowego. Ludzkosci czekaja ja jeszcze etapy: gwarantyzmu (półasocjacja), socjentyzmu (asocjacja prosta) o harmonii (asocjacja złożona). Harmonia jest wiec celem do ktorego dazymy.

• Falanga - zapewnia minimum zyciowe, jednak brak ochoty do pracy jest przy takim podziale jest wrecz nie mozliwy poniewaz praca nie jest udreka ale przyjemnosca. Zycie rodzinne zostanie zniesione, poniewaz uwazal on ze "zlo ma swoj korzen w rodzinie". kobiety natomiast będą zrównane we wszystkim z mężczyznami. brak jakiego kolwiek przymusu i chec respektowana gustow kazdej jednostki prowadzi do zaakceptowania przez niego poligami, zycie w parach nie jest jednak wykluczone. czlonek falangi bedzie zajmowal sie roznymi pracami, poniewaz fourier twierdzil ze wykonywanie powtarzajacych sie czynnosci jest bardzo nuzace. praca fizyczna jest tak samo wartosciowana jak i praca inteluktualna, poniewaz to kazdy z czlonkow nowego spoleczenstwa wykonywal by i jedna i druga.

• Falanster - Jedynym sposobem na zaspokojenie rozrywajacych nas namietnosci jest zorganizowanie zycia w tak zwane falanstery. Wyroznial 12 rodzajow namietnosci podstawowych, wspolnych wszystkim ludziom, sa one rozdzielone na: 4 uczuciowe do ktorych zaliczamy: przajazn, ambicja, milosc i uczucia rodzinne --5 zmyslowych tzn: 5 zmyslow -- 3 dystrybutywne takie jak: potrzeba stalej odmiany, potrzeba intryg oraz sklonnosci do jednoczenia sie w konkurujace ze soba grupy.droga obliczen dowiodl ze rozne kombinacje tych namietnosci tworza 810 typow charakterystycznych. Wiec jeden falaster powinien byc zamieszkiwany przez dokladnie 1620 osob, czyli dokladne 2 razy kombinacji tych charakterow. aby miec pewna rezerwe, liczba mieszkancow moze byc powiekszona do 2000. ci mieszkancy beda tworzyc falange, ktora jest podstawawa jednostka spoleczna w jego przyszlym ustroju. To mini spoleczenstwo bedzie zamieszkiwa falanster tzn. jednostka rolniczo-przemysłowa. Jest to budynek polozony na obszarze okolo 400 ha w przyjemnej wiejskiej okolicy. Falanstry beda samo wystarczalne i przemysl w nich bedzie zmniejszony do strict minimum. W tak zorganizowanych falanstrach kazdy bedzie mogl znalezc zajecie odpowiadajace swoim upodobania.

• Rodzina - Zycie rodzinne zostanie zniesione, poniewaz uwazal on ze "zlo ma swoj korzen w rodzinie". kobiety natomiast będą zrównane we wszystkim z mężczyznami. brak jakiego kolwiek przymusu i chec respektowana gustow kazdej jednostki prowadzi do zaakceptowania przez niego poligami, zycie w parach nie jest jednak wykluczone. Zrodzone z wolnych związków dzieci będą wychowywane wspólnie, na koszt społeczności. Szkoly beda ksztalcic w wielu dziedzinach jednoczesnie aby dorosle mogly pelnic wiele funkcji w falansterze.

• Równość i własność prywatna - był zwolennikiem hierarchicznej i terytorialnej struktury falangi. Tworzyć miały księstwa, konfederacje a w skali światowej omnianarchię. Własność prywatna była zniesiona.

• Życie w falangach - Zycie w falansterach jest zorganizowanie we wspolnote, nie ma jednak wspolnoty majatkowej jak w ustrojach komunistycznych. Istnieje tez instytucja dziedziczenia i mozna tam tez zauwazyc nierownosci majatkowe spowodowane pewna hierarchizacja spolecznstwa w oparciu o zaslugi. Mozliwa jest tez calkowita rezygnacja i pracy. W tym wypadku falanga zapewnia minimum zyciowe, jednak brak ochoty do pracy jest przy takim podziale jest wrecz nie mozliwy poniewaz praca nie jest udreka ale przyjemnosca

Lassalle -

• Spirzowe prawo pracy - spiżowe prawo płacy - teoria ekonomiczna Lassalla oparta na teoriach Adama Smitha (fundusz płac) i Malthusa (teoria ludnościowa). „Spiżowe prawo płacy” to mechanizm ekonomiczny, który przywracał poziom płac robotniczych zawsze na ten sam poziom będący poziomem minimalnym, koniecznym do egzystencji rodziny robotniczej. Wg Lassalla cena sprzedawanego produktu = płaca robotnika + zysk kapitalisty, który jest właścicielem przedsiębiorstwa i zatrudnia robotnika. Gdy jeden element składowy się zwiększa, drugi maleje i na odwrót. Robotnik natomiast miał określoną „wartość” - wartość naturalną, określająca minimalne potrzeby egzystencji oraz wartość rynkową, czyli płacę jaką otrzymywał za pracę. Te dwie wartości nie musiały być tożsame. Na rynku pracy działają siły popytu i podaży. Gdy podaż rąk do pracy jest wysoka, płace są niskie, obniżane do tej minimalnej wartości, powoduje to zmniejszenie prokreacji klasy robotniczej. Za tym idzie z kolei zmniejszenie podaży rąk do pracy, a to pociąga za sobą wzrost płac, co powoduje poprawę standardu życia, wzrost ilości rąk do pracy i tym samym powrót poziomu płac do minimum. Ta właśnie siła, która zawsze sprowadza płace na minimalny poziom konieczny do przeżycia rodziny robotniczej nazywał Lassalle „spiżowym prawem płacy robotniczej”.

• Kooperaty i asocja - koncepcje kooperatyw i asocjacji robotniczych - sytuacja klasy robotniczej Niemiec w XIX w była fatalna, co dostrzegano i na różne sposoby usiłowano temu zaradzić. Koncepcję spółdzielni robotniczych, które miały pomóc w poprawie poziomu egzystencji robotników wysunął Shulze von Delitzsch. Oparł się na założeniu, że robotnicy mogą oszczędzać i przeznaczać oszczędności na tworzenie związków kredytowych udzielających swym członkom pożyczek. Wychodził z założenia, że człowiek w kapitalizmie zdany jest na siebie i nie może oczekiwać wsparcia finansowego z zewnątrz. Lassalle nie zgadzał się z tą teorią. Uważał, że nędza, w której żyją robotnicy jest tak głęboka, iż nie pozwala na działania finansowe zaproponowane przez Shulzego - nie są oni w stanie oszczędzić kwot koniecznych do założenia spółdzielni. Poza tym, koncepcja Shulzego znowu stawiała robotnika w roli pracownika, zatrudnionego, a nie właściciela przedsiębiorstwa, wytwórcy. Dlatego też stworzył własną teorię. Pożyczek na stowarzyszenia udzielać miało robotnikom państwo na zasadach polityki kredytowej banków (siła kreacyjna pieniądza), przy czym miało to być państwo przyszłości, z wprowadzonym systemem wyborów powszechnych, gdzie legislatywa to faktycznie „głos narodu”. Stowarzyszenia miały skupiać się w związek ubezpieczeniowy, ochraniający interesy.

• instytucja państwa - Lassalle nie podawał nigdzie definicji państwa, ale wyróżniał cztery etapy jego rozwoju: - państwo stanowe - republika - liberalne państwo dochodowe - komunizm Twierdził, że ewolucja form państwa związana jest ze zmianami społecznymi, a zmiany społeczne odzwierciedlały etapy rozwoju „ducha narodu”. Stadium pożądane do przekształcenie państwa kapitalistycznego w socjalistyczne, do czego miał się przyczynić proletariat (drogą pokojową). Lassalle uważał, że państwo ma rolę pozytywną, powinno realizować określone cele. Tym samym krytykował państwo sobie współczesne, które tych celów nie realizowało. Twierdził, że „Celem państwa nie jest ochraniać osobistą wolność i własność jednostki [...], celem państwa jest, aby przez połączenie jednostek dostarczyć im możność osiągnięcia takich stopni dobrobytu, do jakich sama jednostka własnymi siłami nigdy dojść nie mogłaby, uzdolnić ją do zdobycia takiej sumy oświaty, sił i swobody, o jakiej pojedynczemu człowiekowi marzyć nawet by się nie mogło”. Chodziło o ochronę jednostki, zabezpieczenie jej praw, ale nie w takim sensie jak to pojmowali liberałowie (ochrona przedsiębiorczości, stworzenie warunków swobodnego rozwoju jednostki przedsiębiorczej) - Lassalle mówił o ochronie jednostek najsłabszych. Poza tym - likwidacja podatków pośrednich i zysku kapitalistycznego. nacjonalizm - pojęcie narodu (Volk, Nation) podobnie jak Fichte; naród - łączy się z państwem. Postulat zjednoczenia Niemiec (pod przewodnictwem Prus); jedynie państwo zjednoczone, unitarne, mogło być, wg. L. państwem silnym. Ustrojem takiego państwa powinna być republika, ewentualnie monarchia konstytucyjna, ale jako etap przejściowy. Lassalle popierał koncepcję państwa narodowego, ale nie traktował wszystkich narodów równo i nie twierdził, że mają takie samo prawo do suwerenności. Naród powinien rozwijać się (duch narodu) przyczyniając się jednocześnie do rozwoju ludzkości (duch światowy). Gdy państwo spełnia tę rolę, duch narodu jest jednocześnie duchem światowym, to takie państwo powinno mieć pozycję specjalną. Państwa, które hamują rozwój zasługują natomiast, by je podbić. Wysuwał pojęcie „dumy narodowej”. Zjednoczenie terytorialne -> wykształcenie „wolnego obywatela” , a naród niemiecki posiadający „nieskazitelny pierwotny język” jest „szczególnie predysponowany do stworzenia `człowieka wolnego'”

• stosunek do demokracji - demokracja - powszechne prawo wyborcze, rola parlamentu w kształtowaniu ustroju (unikanie rozwiązań rewolucyjnych); parlament jako rzeczywiste odzwierciedlenie układu społecznego ma tak ukierunkowywać politykę państwa, by była jak najbardziej przychylne jednostkom słabszym; ustrój - republika; krytyka absolutyzmu, dopuszczanie monarchii konstytucyjnej; konstytucja pojmowana jako konstytucja rzeczywista

Kautsky -

• scjentyzm - prawdziwą i w pełni uzasadnioną wiedzę o rzeczywistości dostarcza tylko nauka, przy trzeźwym i wąskim jej rozumieniu. Kautsky miał ściśle naukowy punkt widzenia. Wierzył w „czystą naukę”, obiektywizm i neutralizm. W ten sposób podchodził również do socjalizmu. Odrzucał jego etyczne uzasadnianie(charakterystyczne dla neokantyzmu), ponieważ uznawał wyższość nauki nad etyką(której to wyniki mogą być moralne lub też nie).

• Darwinizm i materializm - Człowiek a zwierzęta. Charakterystyczne dla Kautskiego -„połączenie darwinizmu społecznego z materializmem historycznym Marksa ”.czyli uważał tj. Darwin, iż większość ludzkich zachowań ma początek u zwierząt. Uczucia nie są tylko ludzkie-mają swoje odpowiedniki w świecie zwierząt. Najtrwalsze normy moralne zostały wytworzone w walce o byt w przedludzkim stadium ewolucji, a umiejętności są wynikiem adaptacji( Np. język i narzędzia) -postęp to dalsze prawa adaptacji. Z tego wynika iż państwo jest wynikiem podboju-procesem walki o byt i selekcją najlepszych. Tak było i jest. Przy tym zgadzał się z Marksem co do historycznej konieczności.-„przyrodniczej konieczności” zaistnienia warunków przejścia do socjalizmu.

• Socjalizm a moralność - Moralność nie ma nic do socjalizmu. Moralność stoi poniżej nauki, poza tym z upływem czasu podlega ciągłym zmianom .To, że istnieją jakieś wieczne i bezwzględne wartości, to wynika z tego, że rozwój społeczny był przez tysiące lat bardzo powolny, dlatego pewne nakazy i zakazy trwały niezmiernie długo w niezmienionych warunkach i utrwaliły się w umysłach jako absolutne prawdy. Wg Kautskiego niezmienne są tylko instynkty

• Zadania partii proletariackiej - Cele partii muszą być formułowane w oparciu o „naukową wiedzę”.Wiedzy tej nie mają proletariusze,więc cele te muszą być kształtowane z zewnątrz.Tutaj Kautsky zgadza się z Leninem-iedzę posiada inteligencja burżuazyjna.

Zadania partii zostały określone w planie partyjnym, kt óry stworzył na kongres SPD, czyli tzw.:program erfurcki.W nim są poruszone 3 ważne wątki:1.Konieczne prawa produkcji kapitalistycznej, 2.pogląd na społeczeństwo socjalistyczne, 3.koncepcja wolności.

Wg Kautskiego:-proletaryzacja drobnych wytworców jest nieunikniona i bolesna.

-powstawanie trustów i syndykatów jest konieczne i postępowe.

Cele:-państwo ma być jedym olbrzymim przedsiębiorstwem przemysłowym

-centralne planowanie, które wyeliminuje „anarchię rynku”.Jest to zgodne z marksistowską koncepcją zbiorowego Robinsona Cruzoe.\

Kautsky był też za zniesieniem gospodarki towarowej i przekształceniem jej w bezpośrednio zaspokajającą potrzeby.Chciał zastąpić „ciężary pieniężne” „ciężarami w naturze”, ale jak się naoglądał komunizuu radzieckiego to mu przeszło i uznał że naeży jedynie znieść własność prywatną i nie niszczyć tego co zawdzięczamy pieniądzu :podziału pracy, zróżnicowania produkcji, wolności jednostki.

• relacje partia- robotnicy - Produkcja socjalistyczna daje bezpieczeństwo, ale nie daje wolności.Robotnik nie może pracować jak, gdzie, kiedym się podoba.To nie dałoby się pogodzić z planowanym współdziałaniem ludzi.Wolność jest możliwa jedynie w drobnym przemyśle,a i tam nie do końca.Praca będzie interesem ogółu, więc nie będzie odczuwalna jako zewnętrzny przymus.Przy tym czas pracy ma być znacznie skrócony, a to zwiększy wolność.Alternatywą zarobkowania jest uczenie się(inteligencji i robotników)Tak Kautsky to wsio widział: Nauka-> postęp Zmniejszenie czasu pracy<=> więcej czasu wolnego Czas można poświecić na naukę(czyli wracamy do punktu wyjścia, SOCJALIZM= komunizm w sferze produkcji materialnej +anarchizm w sferze twórczości duchow

• Konieczność socjalizmu - Konieczność to wg Kautskiego nie jest nieuchronność. Konieczność oznacza możliwość dalszego rozwoju Kapitalizm jak każdy inny system straci zdolność do panowania nad wytworzonymi przez siebie warunkami technologicznymi.

Albo upadnie nasza cywilizacja, albo się rozwiniemy. Nie jest oliwa pozostanie przy kapitalizmie. Kautsky nie wierzy w żadna eschatologię ani w sens ludzkiego istnienia.

Zwycięstwo socjalizmu zależy od: WOLI I ŚWIADOMOŚCI ludzi kierujących się obiektywną wiedzą naukową.

• Problem momentu upadku kapitalizmu - Rewolucja to warunek nieuchronny dla socjalizmu. Jej moment to rezultat dojrzałości ekonomicznej kapitalizmu(zatracone zostanie panowanie nad wytworzonymi warunkami technologicznymi)-sam kapitalizm przygotuje warunki do swojej zagłady.Sam kapitalizm nigdy nie uniknie anarchii, periodycznej nadprodukcji, masowego bezrobocia. Poza tym kapitalizm nigdy nie rozwinie świadomości klasy robotniczej. Przejęcie władzy z byt wcześnie nie doprowadzi do obalenia kapitalizmu. Moment zaostrzenia się antagonizmu klasowego nie jest tożsamy z ubożeniem klasy robotniczej. Walka proletariatu nie jest wynikiem nędzy, ale przeciwieństw klasowych. Walka klasowa może się zaostrzyć nawet w momencie poprawy sytuacji klas wyzyskiwanych(stanowisko przeciwne do rewizjonistów).

• .Zanik klas średnich - Polaryzacja klasowa to tego doprowadzi, w skutek koncentracji kapitału.Rozwijając się burżuazyjne społeczeństwo doprowadzi do zagłady drobnej własności ziemskiej.

• stosunek do blankizmu i proodhonizmu- (znany kryminalista):spisek w organizacji konspiracyjnej, przewrót, a potem dołączenie się ludu.

Kautsky był mu zupełnie przeciwny:nie rewolucji, nie konspiracji i nie spiskowi.Przewrót ma być masowy i jawny.Rządy proletariatu maja być demokratyczne.Przewrót gdy kapitalizm dojrzeje ekonomicznie i nastąpi polaryzacja klasowa. Krytykowal utopijny socjalizm Blanquiego.

Proudhon(pierwszy anarchista)-chciał wszystko zlikwidować: państwo, pieniądz, własność(poza wytworzoną przez właściciela). Kautsky po rewolucji w Rosji przestał się z nim zgadzać.

Proudhon chciał wzajemnych świadczeń(mutualizm), banku wymiany produktów i kredytów rzeczowych.

• .Rewolucja gospodarcza a polityczna - To nie proletariat a sam kapitalizm przygotuje rewolucję. Przejęcie władzy politycznej nie musi oznaczać wyzwolenia. Proletariat może jednak wtedy wykorzystać swoją władzę. Zbyt wczesna rewolucja nie poniesie za soba zmian ekonomicznych.

• Definicja rewolucji - Jest to świadomy akt przejęcia władzy politycznej przez zorganizowany proletariat.

• Rewolucja a przemoc - Rewolucja nie musi być jednorazowym aktem przemocy. Może przebiegać pokojowo, zależy to od proletariatu: od jego zorganizowania, świadomości historycznej i przyzwyczajenia do demokratycznych instytucji.

Rewolucja może przebiegać powoli, nawet dziesięciolecia.

Dyktatura to nie forma rządu(jak uważał Lenin), ale społeczna treść.

• Problem rządu koalicyjnego-z kim sojusze: „Socjalizm jest w interesie wszystkich, ale walka o socjalizm jest tylko w interesie klasy robotniczej”

Kautsky był za klasowością ruchu, który będzie to ruchem klasy wyłącznie robotniczej lub ruchem doraźnie sprzymierzonym z drobnomieszczaństwem lub burżuazją w walce o konkretne cele. Niechętny był sojuszom z chłopstwem, bo ci w Niemczech byli siłą wybitnie konserwatywną. Tylko dla proletariatu cele doraźne i cele ostateczne się ze sobą nie kłucł. U pozostałych klas kłucą się one z interesem ogółu ucieleśnionym w idei socjalizmu.

Socjalizm wg Kautskiego jest wolą większości,, a nie mniejszości, która rewolucyjnie ją wprowadza. Socjalizm to też wolność słowa, druku

Swoboda zrzeszeń i wolność twórczości kulturalnej

(ostatnie podpunkty dr Machaj sam dokończył na ćwiczeniach).

BERNSTEIN - rewizjonizm

• Problem rolnictwa - Lata 90-te XIX wieku to czas dyskusji nad kwestią agrarną (sprawa ta została poruszona na zjeździe we Frankfurcie w 1894 r.). Zgodnie z poglądem Marksa i Engelsa rozwój rolnictwa w kapitalizmie musi zasadniczo przebiegać tak samo jak w przemyśle. Konkretnie chodzi o to, aby prowadzić do coraz większej koncentracji ziemi w rękach coraz mniej licznych posiadaczy i tym samym zrujnować drobną własność chłopską, która zdaniem ortodoksów i tak jest klasą skazaną na zagładę ( w sensie historycznym klasą „reakcyjną” ). Spierano się, czy proces koncentracji w rolnictwie naprawdę istnieje. Niektórzy twierdzili, że to nieprawda, że nie ma w rolnictwie koncentracji, a najlepszą formą produkcji rolnej jest gospodarstwo rodzinne. Tradycyjna doktryna Marksa zakładała, że kapitalizm musi zmierzać ku:

- polaryzacji klas,

- koncentracji kapitału,

-ruinie drobnych przedsiębiorstw,

-proletaryzacji mas,

w konsekwencji głównym zadaniem socjalistów jest zorganizowanie sił w oczekiwaniu na rewolucję.

• Krytyka założenia o konieczności socjalizmu - Zdaniem Bernsteina błędem Marksa było rozpatrywanie rozwoju społecznego w oparciu o schematy dialektyki, a pomijając fakty. Marks wierzył w determinizm dziejowy oraz w obecność jednego, „określającego czynnika” dziejów, którego ludzie są tylko organami.

Engels łagodził formuły historycznego materializmu: zakładał przyczyny pośrednie w rozwoju historycznym. Twierdził, że im są one bardziej liczne i różnorodne, tym bardziej muszą ograniczać przewagę przyczyn ostatecznych. Tak też się dzieje w rzeczywistości: różnorodność sił działających w społeczeństwie prowadzi do redukcji „konieczności” i pozwala ludziom coraz skuteczniej wpływać na procesy społeczne. Gdy się to uzna- marksizmu nie można określić jako doktrynę czysto materialistyczną, ani za teorię „czynnika ekonomicznego”, który w dużym stopniu określa dzieje.

• Odrzucenie ścisłego materializmu - Bernstein uznawał materializm historyczny za błędną metodę wyjaśnienia rozwoju społecznego. Jego zdaniem rozwój społeczeństwa przebiega ewolucyjnie, a zasadnicza rola w tym procesie przypada instytucjom politycznym i gospodarczym. Bernstein krytykował filozoficzne założenia marksizmu oraz jego Heglowską ideologię.

Zdaniem Bernsteina błędem Marksa było rozpatrywanie rozwoju społecznego w oparciu o schematy dialektyki, a pomijając fakty. Marks wierzył w determinizm dziejowy oraz w obecność jednego, „określającego czynnika” dziejów, którego ludzie są tylko organami. Bernstein wskazywał, że z heglizmu pochodzi także „blankistowski” element w marksizmie, wiara w totalną rewolucję i w twórczą rolę przemocy politycznej. Marks próbował znaleźć kompromis między dwiema tradycjami ruchu socjalistycznego, między:

1. nurtem konstruktywnym, ewolucjonistycznym - zmierzał do emancypacji społeczeństwa przez nową organizację ekonomiczną, a

2. nurtem konspiratorskim, terrorystycznym -który to chciał zmienić społeczeństwo przez przymusowe pozbawienie własności rządzących klas.

Marksizm był kompromisem między tymi dwoma tradycjami, a nie ich syntezą.

• Przemiany kapitalizmu - Czy pożądany jest gwałtowny przewrót społeczny? Czy nieodzowna jest rewolucja socjalistyczna? Bernstein:

„Byłem i jestem przeciwnego zdania, ponieważ według mnie stałe posuwanie się naprzód jest lepsza rękojmią trwałego powodzenia niż nieprzewidziane wypadki, jakie przewrót pociągnie za sobą”.

Uzasadniając swe stanowisko Bernstein odwoływał się do rzeczywistości społecznej i wskazywał, że rozwój formacji kapitalistycznej przynosi wzrost zamożności społeczeństwa. Rozrastają się klasy , rośnie standard życiowy mas robotniczych ( za sprawą masowej produkcji kapitalistycznej). Skoro odnotowuje się wzrost płacy robotniczej i wzrost ten uzależniony jest od siły proletariatu w walce z burżuazja, to w następstwie realizacji żądań ekonomicznych ruchu robotniczego może dojść do takiej sytuacji, w której płaca robocza będzie równa całej nowo wytworzonej przez robotnika wartości. Czyli- mogą zaistnieć warunki, kiedy wzrost płacy roboczej doprowadzi do całkowitej eliminacji kapitalistycznego wyzysku jeszcze w ramach ustroju kapitalistycznego. Teza ta stanowiła rewizję głównego trzonu teorii Marksa.

Bernstein wskazywał na umacnianie się postępowej tendencji, polegającej na demokratyzacji burżuazyjnego systemu sprawowania władzy. Tendencja ta miała zapewnić coraz większe wpływy polityczne klasie robotniczej.

Oba wymienione czynniki:

- wzrost standardu życia

- demokratyzacja burżuazyjnego systemu politycznego

prowadzą do „złagodzenia walki klasowej”.

• Postualaty reformatorskie - swym postulatom podporządkował strategią partii socjaldemokratycznej. Priorytetem była walka o miejsca w parlamencie samorządach oraz doraźne cele taktyczne. Wyrażał poparcie dla polityki kolonialnej. Nie był zwolennikiem krwawych rewolucji.

Grocjusz - szkoła prawa natury

• Zasady prawa natury -

1) obowiązek dotrzymywania umów,

2)zakaz naruszania cudzej własności

3)obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej z własnej woli

4)zasada karalności przestępców

Grocjusz uważał, że taka treść głównych zasad prawa naturalnego narzuca się wręcz każdemu rozumnemu człowiekowi.

Prawo pozytywne dzielił Grocjusz na prawo ludzkie i boskie.

Prawo natury - doktryna prawna mająca za przedmiot prawo, które wg jej zwolenników wypływa z niezmiennej natury człowieka, prawo będące nakazem "prawego rozumu", mówiącego, że pewne działania są dobre lub złe same przez się.

Społeczeństwo - Instynkt samozachowawczy (Appetitus societatis) jest powiązany z jednostkową naturą człowieka. Rozumna troska o jednostkowe przetrwanie prowadzić jednak musi do troski o przetrwanie innych ludzi, kreującej społeczną naturę człowieka. Przetrwanie innych ludzi w rozumnie uporządkowanej społeczności warunkuje przetrwanie jednostki ludzkiej. Pragnienie życia w społeczności (appetitus societatis) urasta w myśli Grocjusza do rangi nadzwyczaj doniosłej, ale wtórnej do instynktu samozachowawczego, zasady prawa naturalnego. Tylko istoty obdarzone rozumem (ludzie), zdolne do poznawania i świadomego działania, mogą czynić zadość zasadzie appetitus societatis. Działanie z nią zgodne odpowiada zarazem rozumnej i społecznej naturze człowieka.

Pufendorf - Według Samuela Pufendorfa człowiek posiada dwie skłonności

instynkt samozachowawczy i instynkt życia społecznego, z czego wypływają dwa podstawowe prawa natury:

1) każdy winien chronić swoje życie, dobra i majątek

2) nikt nie może szkodzić społeczeństwu

Odrzuca on twierdzenie o boskim pochodzeniu praw natury, ponieważ okazują się one prawem wspólnym dla wszystkich ludzi i epok. Wprawdzie przypisuje ludzką egzystencję, w sensie kreatywnym, Bogu, lecz formy postępowania jednostki pozostają zależne od niej samej.

Prawo natury to ostatecznie zbiór nakazów podyktowanych przez rozum i w tym znaczeniu jego poznanie zakłada uwzględnienie trzech elementów:

a) wartości moralnych,

b) treści prawa natury jako ich podsumowania,

c) instrumentem badawczym w tym procesie okazuje się rozum.

Treści prawa natury zakładają istnienie 4 komponentów:

a) człowiek najbardziej miłuje samego siebie

b) bez pomocy bliźnich jednostka ludzka jest bezbronna

c) człowiek szuka pomocy i poparcia u swoich bliźnich

d) w naturze ludzkiej tkwi często destruktywna chęć szkodzenia sobie nawzajem.

Stąd konstrukcja prawa powinna odpowiadać drugiej stronie interpretacji praw natury i wspierać się na nakazach:

1) jednostka posiada prawo i obowiązek obrony własnego życia, zdrowia i mienia

2) nikt nie ma prawa naruszania spokoju i harmonii współżycia społecznego

Umowa społeczna składała się u Pufendorfa aż z 3 aktów:

1) aktu zrzeszenia się jednostek w społeczeństwo

2) aktu, na mocy którego społeczeństwo otrzymuje swój ustrój konstytucyjny

3) z aktu, w którym zrzeszone społeczeństwo poddaje się władzy suwerena, ustanowionej w akcie poprzednim.

Umowa społeczna składała się u Pufendorfa aż z 3 aktów:

1) aktu zrzeszenia się jednostek w społeczeństwo

2) aktu, na mocy którego społeczeństwo otrzymuje swój ustrój konstytucyjny

3) z aktu, w którym zrzeszone społeczeństwo poddaje się władzy suwerena, ustanowionej w akcie poprzednim.

Suwerenność to konstytutywna cecha państwa, identyczna z niezawisłością na zewnątrz i władza najwyższa, którą ludzie obdarowali władcę. Jest niepodzielna i posiada moc absolutnego rozkazywania. Suwerenność posiada autorytet nie od Boga, ale od umowy społecznej. Suweren nie może być przez nikogo pociągnięty do odpowiedzialności i nie może być przez nikogo karany. Jego ziemska władza nie może potykać się o jakiekolwiek przeszkody. Suwerenna władza nie zna skrępowania prawami ludzkimi, jest usytuowana ponad nimi. W suwerenności ześrodkowuje się jedna wola państwa, która jest wypadkową woli wszystkich. Nie daje się ona rozłożyć na części.

Hobbes

Fundamentalne prawo natury składa się z dwóch części.

1. Pierwsza to nakaz poszukiwania pokoju tam, gdzie jest on możliwy oraz jego utrzymania.

2. Druga zaś to uprawnienie przyrodzone, które w sytuacji, gdy zachowanie pokoju jest niemożliwe, dopuszcza użycie wszelkich środków dla obrony własnej w stanie wojny.

Umowa społeczna - Zdaniem Hobbesa jedynym sposobem na zaprzestanie wojny każdego z każdym, jest zrzeczenie się wolności jednostkowej, przez zawarcie umowy społecznej, przekazującej całą władzę suwerenowi (jednostce lub organowi kolegialnemu). Umowa taka tworzy wspólnotę i państwo, które wbrew poglądom Arystotelesa, nie może powstać w sposób naturalny, lecz musi być wynikiem świadomej decyzji. Do zawarcia paktu popycha człowieka oczywiście lęk przed skutkami stanu naturalnego, ale nie tylko lęk. Państwo rodzi się tak samo w wyniku strachu przed potęgą jakiejś osoby, jak i w wyniku ufania komuś, że jest on zdolny zapewnić opiekę i obronę.

Prawo naturalne i pozytywne

Za życia wyrzucano Hobbesowi ateizm. Homocentryczna koncepcja Hobbesa pozostaje bez wątpienia myślą akceptującą Boga. Zarówno pewność poznanych rozumową drogą praw, jak i ich obowiązywanie, potrzebują Boga. Trudno jednak wyobrazić sobie większą wiarę w człowieka. Prawo naturalne jest ukazane człowiekowi słowem wiecznym Boga, występującym w człowieku jako rozum przyrodzony. Najważniejszym prawem natury jest prawo do obrony. W celu uniknięcia konieczności jego stosowania wspólnota polityczna ustanawia prawa pozytywne (ius gentium)[1]. Ogólnie przedstawione przez T. Hobbesa prawa ustanowione podzielić można na: prowadzące do pokoju, eliminujące wojnę bez udziału arbitra i prowadzące do uniknięcia walki z udziałem arbitra.

1

---