WYKŁAD 27.02.

• Terminy bliskoznaczne: Iberoameryka, Hispanoameryka, Luzoameryka - wszytki narzucone z zewnątrz

• Hispanoameryka - grunty hiszpańskie

• Luzoameryka - grunty portugalskie

• Ameryka Łacińska - termin stosowany od XIX w. (Michel Chavalieur), poza tym używali go Jose Maria Caicedo, Francisco Bilbao; w wąskim rozumieniu jest to Iberoameryka, w szerszym - takze obszary kolonii francuskich lub nawet angielskich i holenderskich (teren od Rio Grande po Ziemię Ognistą) + tereny karaibskie (nielatynoamerykańskie)

1. Koncepcje

• Beekby - przed podbojem hiszpańskim istniały cywilizacje środkowoamerykańska (Aztekowie, Majowie) oraz peruwiańska

• Brandel - Ameryka Łacińska jako Ameryka „niewłaściwa” (właściwa to USA i Kanada)

• Sanuel Huntington - Ameryka Łacińska jako odrębna tożsamość - nie uznaje jej za część cywilizacji europejskiej, chociaż jest z nią powiązana; cechy kultury Ameryki Łacińskiej: korporacyjna, autorytarna, katolicka; odmienny od Europy rozwój gospodarczy; u źródeł cywilizacji latynoamerykańskiej: kolonizacja i chrystianizacja; dużo bardziej niż w Europie synkretyczny charakter państw

Tożsamość latynoamerykańska

• Opiera się na niedopowiedzeniach

• W całym regionie korelacja wartości (to świadczy o istnieniu odrębnej cywilizacji) - wartości te podobne do wyznawanych w Hiszpanii i Portugalii

• Pod względem języka i religii - jeden z najbardziej homogenicznych regionów na świecie

• Hybrydyzacja tożsamości - homogeniczność ta nie jest tak oczywista dla mieszkańców Ameryki Łacińskiej; bardziej pielęgnuje się różnice niż podobieństwa

• Okres prekolumbijski

• Czas panowania rasy żółtej, Indian, którzy osiadli ok., 4 tys. lat temu

• Uprawy: kukurydza, fasola, dynia, chili, bawełna; szczególnie fasola i kukurydza umożliwiły przejście do osiadłego trybu życia

WYKŁAD 05.03.

• MEZOAMERYKA : Era Olmeków - scentralizowane, zhierarchizowane społeczeństwo - pierwszy okres ujednolicenia w rozwoju Ameryki Łacińskiej; jedność rozpada się ok. 500 r. p.n.e.:

- Majowie, Teotichuakan (również miasto, które z czasem stało się znaczącym centrum miejskim)

- szczyt potęgi Teotichuakan 400-600 n.e., potem dominować zaczęli Toltekowie (900-1200r.); po nich różne ludy, na końcu Aztekowie (od 1428r.), którzy utrzymali panowanie ( w Mezoameryce) aż do momentu najazdu Europejczyków

• REGION ANDYJSKI - rolnictwo prawdopodobnie od 2500 p.n.e.; nazywany też „środkowoandyjski” lub „peruwiański” i jest definiowany kulturowo, nie geograficznie

- pierwsza ważna kultura: AAuin - regionalizacja i rozbicie na „mniejsze kultury” - aż do 600r.; np. Tiwanaku (północna Boliwia), Quari (centralne Peru)

- 1438r. - początek świetności Inków, dominacji w regionie Andyjskim; imperium Inków rozwalił Pizarro

UDERZAJĄCA SYNCHRONICZNOŚĆ W MEZOAMERYCE I REGIONIE ANDYJSKIM

- pytanie o kontakty między tymi dwoma regionami

- w Mezoameryce bardziej rozwinięty rynek; w Regionie Andyjskim - lepiej rozwinięte systemy polityczne

1. MEZOAMERYKA

• Figurki z grobów z okresu przedklasycznego (1500-100 p.n.e.) - możliwe że są to przedstawienia rolniczego bóstwa/boga ognia

• 1. duża budowla - piramida niedaleko dzisiejszego Meksyku z kamiennym trzonem (piramida z Cuinco) - pełniła funkcję kultowe, otoczona była grobami

• W okresie przedklasycznym przejście od życia wiejskiego do miejskiego, rewolucja intelektualna, nowe systemu władzy (teokratyczne)

• Olmekowie:

- najstarsze centrum: San Lorenzo - budowla z ogromnych bloków kamiennych

- gigantyczne głowy z kamienia z nakryciami głowy (w San Lorenzo)

- bóstwa - hybrydy jaguara z ludzkim dzieckiem

- prawdopodobnie prowadzili handel z większością ludów Ameryki

- elita lubowała się w luksusie, np. produkcja luster

- niewiele wiadomo o niematerialnych aspektach kultury Olmeków - nie udało się odczytać hieroglifów

• Majowie - początek mogła dać im grupka Olmeków; inna teoria głosi, że pochodzą od ludów z wyżyn Gwatemali

- zwyczajem było grzebanie zmarłego pod podłogą jego domu, za czasem upowszechniły się piramidy (dla przywódców) - po śmierci mieszkali w „domu Boga”

- ślady cywilizacji Majów - także na Jukatanie; można podzielić ich imperium na 3 obszary:

obszar południowy

obszar centralny

obszar północny

W dwóch ostatnich cywilizacja Majów rozkwitła, między 250 a 900r.

- kalendarz: posługuje się narzędziami o przeznaczeniu historycznym/astronomicznym; w kalendarzach wiele zapisków opisujących upływ czasu, wydarzenia militarne, narodziny, obejmowanie władzy

- zapiski z Palenke: zapiski wydarzeń z życia panujących; informacje o przodkach tych władców; opisy narodzin najważniejszych bogów (nawet z IV tys. p.n.e.)

- hieroglify Majów tworzone od 250r. aż po konkwistę:

a) znaki piktograficzne (obrazek odpowiadał słowu lub idei)

b) system logograficzny

c) pismo sylabiczne

d) alfabetyczne

- byli biegli w matematyce (pozycjonowanie cyfr w liczbach, wprowadzenie zera)

- chronologia Majów: ich rok święty to 260 dni, oparty na kombinacji liczb od 1 do 13; rok solarny oparty na liczbach od 1 do 19; co 52 lata te cykle pokrywały się, było wtedy zagrożenie kataklizmem i trzeba było to przebłagać ofiarami

- najważniejsze bóstwo - Itzamna - bóg ognia i serce; inne: upierzony wąż (Quetzaleoalt); jako ofiarę dla bogów oddawano krew

• Kosmologia Majów:

- uważali, że poprzednio istniały już 4 światy i przewidywali koniec własnego (jako potop)

- ludzie byli z ziemi, potem z drewna, i z kolb kukurydzy (przodkowie Majów)

- ludzie byli kiedyś pogrążeni w ciemności, bogowie stworzyli słońce (pierwiastek męski) i księżyc (p. żeński) - mieszkali początkowo na ziemi, jednak księżyc zdradzała słońce, więc wyprowadzili się na niebo a księżyc straciła jedno oko

- nad ziemią - 13 rajów ułożonych warstwowo, pod ziemią - 9 światów podziemnych

- czas: miał boski wymiar, był cykliczny; u końca świata miały zaznaczyć się diabelskie wpływy

- składanie ofiar z ludzi - nawet po formalnej chrystianizacji ofiary z ludzi były w cenie

- rytuał: gra w piłkę, boisko do takiej piłki to wąska długa aleja otoczona przez dwie ściany

- czarownicy (ahme - ten, który wie) wykorzystywali ziołolecznictwo, pieśni, zaklęcia

WYKŁAD, 12.03.

• Aztekowie tryumfowali wśród ludów Ameryki Łacińskiej w momencie gdy przybyli Hiszpanie

• Okres klasyczny - uznawany za relatywnie pokojowy, pozbawiony imperiów i militarnego ducha; rządy - raczej teokratyczne niż świeckie, nacisk na rękodzieło

• Okres post-klasyczny - imperializm, rządy świeckie, obniżenie poziomu sztuki

• Podział na te okresy to pewna konwencja o charakterze utylitarnym, niekoniecznie możliwa do zastosowania w odniesieniu do wszystkich społeczeństw Ameryki Łacińskiej

1. Życie intelektualne, ideologie, religie

• Różne ludy koegzystowały na różnym poziomie, obok siebie

• W rytuałach dużą rolę odgrywa krew, ofiary z ludzi (Tlalok - bóg deszczu, znany na całym obszarze Mezoameryki; inni bogowie bardziej lokalni)

• Podstawową koncepcją kosmiczną - 4 warstwowy świat (do roku 1591)

• Rozwój astrologii, liczne rachuby czasu ujęte w kalendarze (260dniowy kalendarz kultowy i 365dniowy kalendarz solarny)

• Religia - b. istotna dla życia Indian Mezoameryki:

- religijny charakter monumentalnych budowli, świątynie

- zawodowi kapłani

- dokumentacja pisania u Azteków - utrwalenie sukcesów i osiągnięć linii dynastycznych

- nasycenie zapisków historycznych mitologią - uzasadniali swoje zwycięstwa wolą boga wojny Huitzilopochtli

- zapiski historyczne zaczynają się od 1325, od założenia Tenochtitlan

2. Aztekowie

• Od początku XVw. dominacja w Mezoameryce

• Przed Aztekami - Toltekowieze stolicą w Tula, za ich spadkowiebierców uważali się Aztekowie, ale Toltekowie jako założyciele cywilizacji Mezoamerykańskiej; wg mitu początek Toltekom dał władca Topiltzin, będący jednocześnie bóstwem (pierzastym smokiem); jego przeciwnikiem był Teskatlipoka (władca Azteków), który wygnał Topiltzina aż do wybrzeży Zat Meksykańskiej, gdzie pokonany wsiadł na tratwę ze smoków i odpłynął

• Aztekowie opracowali złożony kalendarz wielkich ceremonii prowadzonych przez kler. Elementy tych ceremonii i rytualne ablucje, ofiary, tańce, śpiewy… Kapłani mieli zachowywać celibat oraz prowadzić surowy tryb życia

• Wojny prowadzone przez Azteków - prawdopodobnie miały charakter polowania na jeńców, których następnie składano w ofierze

• Świat niszczony i odtwarzany na nowo (4 światy, 4 słońca, ich świat - prekolumbijski - miał być 5. słońcem); Aztekowie wierzyli, że trwanie świata zależy od ofiar

- 1. słońce - zniszczone przez jaguary

- 2. słońce - zniszczył huragan

- 3. słońce - zniszczył deszcz ognia

- 4. słońce - zniszczone przez gigantyczną powódź trwającą 52 lata

- 5. słońce - bogowie ożywili wysuszone kości skrapiając je własną krwią - to „nasz” świat, który skończy się trzęsieniem ziemi

• Konieczność krwawych ofiar dla bogów, którzy użyli własnej krwi, by ożywić ludzkość

3. REGION ANDYJSKI

• Nad Pacyfikiem - obszary suche, dalej góry, jeszcze dalej - nizinne tropikalne obszary Amazonki

• El Nino - powoduje silne opady na pustynnym wybrzeżu i susze w górach

• Nieznajomość pisma (oprócz kipu, który był bardziej systemem mnemotechnicznego zapisu danych); brak potwierdzenia, czy istniał chociaż piktograficzny system zapisu danych

• Gł. źródło poznania - dane archeologiczne i ikonografia

4. Inkowie

• Doprowadzili do integracji politycznej b. rozległego i zróżnicowanego obszaru liczącego tysiące km wybrzeża

• Państwo Inków kształtowało się długo; centrum z którego się wywodzili były obszary nieco na południe od Cusco, skąd miał wyłonić się na początku dziejów założyciel Inków: Manco Capac, oraz jego rodzeństwo

• Początki ekspansji Inków (początki XVw.), kiedy nadciągnęli Hiszpanie nastąpił kryzys dynastyczny

• Wojna domowa - Atacualpa dostał się do niewoli brata, jednak potem przeszedł do kontrofensywy i zaczął atakować zwolenników brata (Huaskara)

• Kult Słońca - religia państwowa Inków; Viracocha - ukazywał się pod różnymi postaciami, był opiekunem dynastii Inka i głównym bogiem

• Świątynie - świątynia słońca w Cusco, zrobiona z kamienia; we wnętrzu wyobrażenie słońca o wielkich rozmiarach; oprócz świątyń - huaca, czyli święte miejsca, a także mumie (o ile była to mumia Inka); huaca to także pewnego rodzaju wiara

• Kapłan - jednocześnie wróżbita i uzdrowiciel; zwierzchność miał kapłan szlachetnie urodzony w Cusco

• Wielkie zainteresowanie Inków wróżbitami - wykorzystywane były one do przepowiadania chorób i innych wydarzeń

• Kontakt z bogami można było uzyskać przez wypicie narkotyku lub ogień - wpatrywanie się w niego i żucie liści koki

WYKŁAD, 19.03.

Podbój Ameryki Łacińskiej - spór o termin „odkrycie Ameryki” - implikuje on podział na „lepszych” (odkrywających) i gorszych. Kolejna propozycja - „spotkanie dwóch światów” - przekłamująca, bo sugeruje pokojowy charakter wydarzenia

1. Kolumb odkrywa Amerykę

• Myśli, że to Indianie (kanibale - kaan-chan - Mongołowie - Indie)

• Indianie na początku dzielą się z przybyszami wszystkim

• Byli Tajdowie (prości, słabi) i kanibale - to do nich Kolumb chciał dotrzeć, jednak rozczarował się - zaciągał ich na statki, żeby „wyciągnąć ich z grzechu jedzenia ludzkiego mięsa” - w rzeczywistości chciał, by byli żywym dowodem na to, że tam dotarł

• Zdaniem Kolumba Indianie nie mieli religii i mówili wszyscy jednym językiem

2. H. Cortez

• W 1519r. dopłynął do wybrzeży Ameryki Środkowej i wysłał listy do Karola V, króla Hiszpanii, pisze w nich kłamstwa - oczernia Velazqueza jako zdrajcę, wywyższa siebie - kreuje utylitarny wizerunek Indianina

• Jego relacje, nie tak jak Kolumba, mają odniesienie do rzeczywistości, jednak Cortez wyłuszcza te fakty, które są dla niego najkorzystniejsze

• Przedstawia Indian jako heretyków, dzikusów, kanibali, pokazuje siebie jako konkwistadora - dobroczyńcę

• Montezuma - przedstawiany przez Corteza jako tyran, który niewoli Indian

3. Bartlome de las Casas

• Dominikanin, napisał „Krótką relację o wyniszczeniu Indian” - stronnik Indian; jednak i on traktował Indian przedmiotowo, podporządkował ich wizerunek swojemu retorycznemu zamysłowi; wszyscy Indianie w jego opowieściach tacy sami - potulni, posłuszni, pokojowo nastawieni, pokorni - słowem, idealny materiał na chrześcijan

• Po wydaniu tego dzieła (szczególnie w krajach protestanckich) konkwistadorzy poczuli się zniesławieni

4. Bernal Diaz del Castilio

• Także przedstawia pewną wersję, dostosowaną do swoich przekonań - model wojny sprawiedliwej, takiej która chroni życie Europejczyków i wymierza karę Indianom; pokazuje też pozytywny aspekt obrazu Indian - rozwinięta kultura, budownictwo

• Montezuma wg Diaza - dobry, skrzywdzony przez los, życzliwy

• Doni Marina, arystokratka - skrzywdzona przez rodzinę, potrafiła wznieść się ponad to, przyjęła chrześcijaństwo

5. Garcilas de la Vega (syn konkwistadora i Inkaski) - „O Inkach uwagi prawdziwe”

• Idealizował Inków wskazując, że byli oni poprzednikami Europejskich konkwistadorów

• Wszystko złe, co mówi się o Indianach, nie należy odnosić do Inków

• Uważał, że łączy w sobie najlepsze cechy Inków i Hiszpanów, z dumą pisał o ojcu konkwistadorze, uznawał prawo Hiszpanów do podboju, sprzeciwiał się tylko okrutnemu traktowaniu Indian

WYKŁAD, 02.04.

• Cusco - miasto indiańskie zbyt odległe, potężne, by jego zburzenie lub zdobywanie było opłacalne dla Hiszpanów

• Centrum Hiszpańskim stała się Lima - od podstaw zbudowana przez Hiszpanów po konkwiście; rozrosła się w związku z wydobywaniem srebra; miasto w stylu podręcznikowo neoklasycznym - budowa od zera pozwalała na pełne zastosowanie zasad neoklasycyzmu

• Brak obwarowań w miastach Ameryki Łacińskiej - dzięki temu rozbudowa mogła być niemal nieograniczona, nie hamowały jej żadne mury

1. Nieuchronne było mieszanie się kultur - tubylczej i przybyszów

• Dozwolone mieszane związki (w początkowy okresie kolonizacji w Ameryce było niewiele Hiszpanek)

• Metysi (mieszańcy) traktowani jako Hiszpanie i zwolnieni od przymusowej pracy; nie byli jednak równi białym w sensie obyczajowym

• W miarę jak przybywało białych kobiet, mieszane związki coraz częściej łączone były ze statusem nieślubnego dziecka

• Populacja Metysów ustawicznie wzrastała, potem już drogą małżeństw zawieranych we własnych szeregach

• Proces mieszania się ras (białej i żółtej) nosi nazwę metysażu

• Kabalko, kaboko, mameluko - potomkowie Indian i Portugalczyków, nazywani tak w Ameryce Południowej

• Biały potomek kolonizatorów - Kreol, wyróżniał się nie tylko kolorem skóry, ale też kulturą; dzisiaj używa się tej nazwy dla mieszkańców Luizjany, złączonych z kulturą francuską i hiszpańską

• Kreole wyżej społecznie niż Metysi i miejscowi, ale niżej niż Hiszpanie urodzeni w Hiszpanii

• Kreole często zamożniejsi i lepiej wykształceni od peninsulares (przybyszów z Europy); mogli być prawnikami, duchownymi itp… stanowi swoiste ogniwo łączące stary i nowy świat

• Kreole byli w nieustannym antagonizmie z peninsulares, a z drugiej strony z Metysami wobec których się wywyższali

2. Czarni w Ameryce Południowej

• Pierwsi z nich przybyli z konkwistadorami, potem już głównie jako niewolnicy

• Pierwsze pozwolenie na import niewolników z Afryki do Ameryki pochodzi z 1501r.; na masową skalę to zjawisko pojawiło się wraz z rozprzestrzenieniem plantacji

• Do roku 1600 trafiło do A. Łacińskiej 75tys. czarnych niewolników

• 1811-1870 - do Ameryki Łacińskiej trafiło 600 tys. niewolników

• Ogółem do Brazylii trafiło 3,6 mln niewolników

• Liczba niewolników proporcjonalna do znaczenia plantacji w danym kraju

• Tam, gdzie niewolników było mało i byli drodzy - traktowano ich lepiej

• Istnieje teza, że w Ameryce Płd. traktowanie niewolników było lepsze niż w północnej

• Na plantacjach niewolnicy często mieli prawo do praktykowania własnej kultury, obrzędów

• Cimmarones - zbiegowie, którzy uciekli z plantacji, byli swojego rodzaju społecznością, tworzyli własne obozowiska

• Niewolnictwo znoszone było etapami

- formalne zrzeczenie się przez Hiszpanię handlu niewolnikami - traktat z 1817r.; w praktyce handel trwał do 1830r.

- do 1854r. - znoszenie niewolnictwa przez niepodległe państwa Ameryki Łacińskiej (w Brazylii dopiero w 1885r.)

• Podczas gdy do Ameryki Płn. przyjeżdżali ludzie pracowici, samowystarczalni, do Południowej przyjeżdżali awanturnicy, żołnierze… stąd na Północy zakorzeniona idea rozwoju, swobody religijnej, samowystarczalności, zaś na południu - konserwatyzm, podbijanie, kontrreformacja..

• Równocześnie Hiszpanie krzewili autorytarną teologię o politycznych charakterze; w kulturze Ameryki Łacińskiej miała dominować rzeczywistość nieracjonalna, nastawiona na odbiór sztuki itp.

• Rozwijane takie cechy jak: personalizm, nacisk na osobisty kontakt człowieka z Bogiem, regionalizm polityczny; kultura tworem ekskluzywnym wąskiej grupy białych wykształconych

3. Ewangelizacja w Ameryce Łacińskiej

• Z jednej strony ciągła przemoc, z drugiej - krzyż patronował społeczeństwu; wielu misjonarzy i teologów stawało w obronie Indian

• 3.05.1493r. - papież Aleksander VI przyznał ziemie odkryte Hiszpanom, dzień później wyznaczył linię płn-płd dzielącą terytoria na hiszpańskie i portugalskie, a wszystko po to, by odpowiednie państwa podjęły tam działalność ewangelizacyjną; także podział na strefy wpływów języka hiszpańskiego i portugalskiego

• Pierwsza diecezja - San Salwador de Bacha - w Brazylii powstała dopiero w 50 lat po jej odkryciu

• Przez taką politykę kolonizacja nieodłącznie i samoczynnie połączyła się z ewangelizacją

• Jeden z mnichów, Ramon Pane, miał za zadanie zebrać materiały o religii i kulturze Indian i dostarczyć je Kolumbowi - jego dzieło uważane jest za pierwszą książkę napisaną w nowym świecie

• Misjonarze próbowali bronić tubylców przed złym traktowaniem - w rezultacie nie pozyskali niczyjej sympatii

• Enco miendas - powstawały z myślą o ewangelizacji, encomenderos zaś byli tymi, którzy próbowali uczyć Indian

• W miastach - parafie miejskie przeznaczone głównie dla Hiszpanów i Kreoli

• Missiones - centra misjonarskie, wokół których prowadzono ewangelizację, dookoła missiones powstawały ośrodki mieszkania tubylców

4. Redukcje jezuickie

U początków konkwisty misjonarze zorientowali się, że podbój niesie Indianom zniszczenie, co utrudnia ewangelizację. Zakładali więc specjalne wioski dla tubylców i 1 misjonarza, z zakazem wstępu dla konkwistadorów; pierwsi robili to franciszkanie i dominikanie.

Potem jezuici i ich redukcje - zawsze podobny schemat zabudowy: plac centralny, przyległy kościół, budynek rady miejskiej, więzienie, instytucje naukowe.

Poza wioską były tereny uprawne i cmentarz.

Jezuici, oprócz ochrony Indian, dążyli do podniesienia ich poziomu życia i rozwoju umysłowego. Uczono ich życia osiadłego, pracy we wspólnocie. Indianie okazali się być uzdolnieni manualnie/muzycznie. Z czasem nauczycielami zostawali sami Indianie, przyuczeni przez misjonarzy.

WYKŁAD 23.04.

• Bunt Kreoli przeciwko peninsulares

• Oświecenie hiszpańskie - pozbawione filozoficznej otoczki, miało przeciwstawiać się kościołowi, konserwatyzmowi; rewolucję francuską traktowano w Hiszpanii z pewnym dystansem, chociaż główne jej idee docierały do elit latynoamerykańskich

• Katalizatorem zmian w koloniach hiszpańskich - najazd Napoleona na Hiszpanię

• Kolonie portugalskie - królowa Portugalii obłąkana, regentem jej syn Jan; w 1807r. Portugalia zaatakowana przez Francuzów, decyzja dworu o ewakuacji do Brazylii na 14 lat

• W Hiszpanii panuje Józef, przyrodni brat Napoleona, którego Hiszpanie nie chcą uznawać

• Pierwsze wojny o niepodległość w koloniach - właśnie w okresie napoleońskim (Paragwaj, Argentyna); jednak stłumione przez lojalistów

• W Xix. Spod władzy Hiszpanii stopniowo emancypują się kolonie; Kuba pozostaje pod władzą Hiszpanii do 1898r., Panama częścią Kolumbi do 1903r.; Karaibskie posiadłości utrzymały Francja, Wlk. Brytania, Holandia

• Francisco Miranda - pionier w walkach o niepodległość, chociaż nie odniósł sukcesu; urodzony w 1750r. w Caracas; był w Stanach gdy się tworzyły, we Francji w pierwszej fazie rewolucji; w 1810r. w Londynie spotkał Simona Bolivara (urodzonego w Wenezueli); dużo podróżował po Europie; we Włoszech podjął decyzję o wyzwoleniu kolonii spod panowania hiszpańskiego

• Simon Bolivar - w październiku 1813r. w Caracas obwołany libertadorem (wyzwolicielem), wprowadził rządy dyktatorskie; „List z Jamajki” - najsłynniejszy manifest Bolivara; 1817r. - stworzył Republikę Wenezueli; 1819-22 - kampania w Nowej Granadzie, Wenezueli, Ekwadorze; 7 września1821r. - na mocy uchwały stworzył Republikę Panamy

• Antonio Sucre - prezydent Boliwii, prowadził rozstrzygające działania zbrojne przeciwko Hiszpanom

• Jose San Martin - oficer… (?)

• Dwie próby brytyjskiej inwazji na Argentynę, którą obronili Kreole

• 1828r. - niepodległość Urugwaju, nieco wcześniej Paragwaju

• Jose Garcia Rodriguez de Francia - dyktator Paragwaju // HUNTA - ?

• Bernardo O'Higgins (syn Irlandczyka) - prekursor wyzwolenia Chile; pomógł mu San Martin z Argentyny; 1818r. - niepodległość Chile O'Higgins zwrócił się ku Peru

• Najbogatsza z kolonii - Meksyk, także najbardziej ludna; Migiel Idalgo y Castilla - na czele buntu religijnego (?)

WYKŁAD, 07.05.

Początki niepodległych państw Ameryki Łacińskiej

1. Caudillo - nowy typ przywódcy

• Miał powiązania militarne, zaczynał zazwyczaj na szczeblu lokalnym; kiedy przywódca ginął, oddział albo rozpadał się, albo był przejmowany przez innego przywódcę

• Podziw poddanych płci męskiej, wizerunek macho

• W koloniach istniała tradycja podporządkowywania się silniejszemu na szczeblach lokalnych

• Prawo do użycia przemocy legitymizowane przez opinię publiczną

• Skutki pojawienia się caudillo: początkowo stabilność rządów, ale też brak elastyczności, co nie zawsze było korzystne dla państwa

• Brazylia: wpływy armii rosną dopiero w II poł. XIX w., po zwycięskiej wojnie z Paragwajem; armia coraz bardziej rozpolitykowana, po jakimś czasie obala cesarstwo i liberalizm

• Chile: caudillos pojawili się, ale na stosunkowo krótki okres; wojsko zwycięskie zaczęło także być podziwiane - wojskowi wciągnięci na scenę polityczną

• Aspekt genderowy caudillismo - wojna wszystkich przeciw wszystkim, maskulinizacja świata, przemoc wobec kobiet staje się uzasadniona

• Caudillismo nie odeszło całkiem do historii; ta ideologia, wywodzona od Bolivara, istnieje także dzisiaj

2. „Nowy poziom równowagi” - oparty na wspólnocie interesów latyfundystów i kupców; w niektórych krajach już w latach 20-30 XIX w., w innych: do lat 70. XIX w.

• Nowa władza w niepodległych krajach chciała wprowadzić nowe porządki: niezliczona ilość konstytucji, eksperymentów z ustrojami

• Ostatecznie we wszystkich krajach Ameryki Łacińskiej wprowadzono republiki

• „liberalizm boliwarski”

• Liberała od konserwatysty odróżniał stosunek do Kościoła

• Niechęć liberałów budziła pozycja ekonomiczna Kościoła

• Niektórzy uważają, że Ameryka Łacińska była gospodarczo na łasce brytyjskich kapitalistów; towary docierały tam z Wlk. Brytanii, kapitał też; zależność nie była jednak całkowita, latynoamerykanie też mieli w tym swój udział

• Lata 70. XIX w. - tryumf liberałów na kontynencie - Europeizacja, napływ imigrantów z Europy; lokalnie notable - łącznicy między interiorem a Europą

WYKŁAD, 28.05.

• Kreole - wykształceni i podatni na hasła rewolucji dotkliwie odczuwali ograniczenia ekonomiczne i społeczne w koloniach

• Wystąpienia Bolivara, San Martina, Sucre - Kreoli; tendencje oligarchiczne kreolskich libertadores - bardzo swoiste pojmowanie kreolskiego patriotyzmu

• Odeszli peninsulares, postępował proces ograniczania niewolnictwa, usuwania przywilejów szlachty i duchowieństwa; rodziły się możliwości awansu społecznego Metysów + wzrost liczebny ludności metyskiej

• Elity kreolskie konstytuujące władzę wspierały imigrację z Europy

• Np. w Argentynie elity kreolskie negatywnie oceniały procesy metysażu, niektórzy z tych krytyków odnosili się bardziej pozytywnie nawet do latynoamerykańskich Mulatów; Mulat jako ogniwo łączące człowieka nieokrzesanego z cywilizowanym

• Dopiero ok. połowy XIX w. państwa Ameryki Łacińskiej zaczęły nabierać świadomości narodowej

• Metysaż długo uważany za coś niekorzystnego; metysaż jako dezindianizacja

• Guzman-Bockler - twierdził, że status Metysów to status „ludzi w próżni”, którzy zostali pozbawieni tożsamości indiańskiej, ale nie zyskali jeszcze nowej

• Obecnie przewaga Metysów - Ameryka Środkowa (Honduras i Salvador - 90% Metysów) oraz Region Andyjski (95% Metysów w Paragwaju)

• Kreole (określani teraz jako „biali Europejczycy”) - przeważają w Argentynie, Urugwaju, Brazylii

• Teraz: formalne bariery zniknęły, Metysów jednak wciąż dotykają stereotypy i uprzedzenia

• Metysi z Indianami w okresie walk o niepodległość stanowili znaczną siłę

• Obecnie Metys bliższy Indianom niż białym, rewolucja meksykańska przyczyniła się do lepszego obrazu Metysa; w Meksyku - biali bardzo nieliczni, ale wykształceni, stanowią elitę

• Kreol - większy prestiż, lepsza pozycja społeczna niż Metys

• Metysi: grupa dynamiczna, płynne granice przynależności, nie tylko rasowe ale i etniczne

• Peru: pod koniec XIX w. niektóre elity podparły ideę korzyści z mieszania się ras; obecnie 2 tendencje:

- jako Metysi identyfikują się głównie mieszkańcy miast, wykształceni

- ten proces utwierdza podziały pomiędzy rasami; Indianin czy Metys to w Ameryce Łacińskiej bardziej kategoria społeczna niż rasowa

• 1996 - protest Indian i dyskusja na temat uprzedzeń etnorasowych; w oczach Metysów kultura Indian stanowiła tylko „lokalny koloryt”

1. Afrolatynoamerykanie

• Afrobrazylijczycy, Afroekwadorczycy - róznie określani

• Jedni uważają, że to określenie czarnych, inni, że dotyczy to wszystkich z czarnymi korzeniami

• Czarni to potomkowie niewolników - stąd nie każdy przyznaje się do pochodzenia + błędy statystycznych metodologii, nieprzystawanie kategorii statystycznych do rzeczywistości = błędy i niedokładności statystyczne

• Wg statystyk Afrolatynoamerykanami jest 65-120 mln lub ok. 150 mln

• Największy ich udział - Ameryka Środkowa, Karaiby, Panama, Portoryko; oprócz tego Brazylia, Kolumbia, Wenezuela

• Wciąż zamieszkiwane przez Afrolatynoamerykanów regiony plantacyjne

• Afrykańskie korzenie dziś - zaczynają być postrzegane jako przejaw bogactwa, dobrego pochodzenia

• Problem społeczności Afrolatyno - upośledzenie w tym sensie, że nawet w krajach intensywnie się rozwijających - np. w Brazylii czarni zarabiają połowe tego co biali; mają gorszy dostęp do opieki socjalnej, uniwersytetów, itp…

2. Nierówność społeczna

• Ekonomiczna - wiele osób żyje poniżej granicy ubóstwa, inni bogaci; jednak dużo większy problem to nierówność społeczno-ekonomiczna (mierzona wskaźnikiem Giniego - indeks pomiędzy 0 [całkowita równość] a 100 [całkowita nierówność])

• W A. Łacińskiej wskaźnik Giniego jest o kilka pkt wyższy niż w większości słabo rozwiniętych krajów świata; tam wskaźnik Giniego potrafi przekraczać 50 - w Kolumbii, Boliwii, Hondurasie

• Rasa wciąż jest czynnikiem pozwalającym przyporządkować ludzi do kategorii etnicznych i społecznych

• Ewentualny awans w hierarchii społecznej związany jest z poczuciem „wybielenia się”

• Stosunkowo duża śmiertelność kobiet, kobieta raczej nie decyduje o posiadaniu dzieci; mimo wszystko sytuacja kobiet ulega poprawie, chociaż są tez dyskryminacje; kobieta Indianka i wieśniaczka ma najbardziej przechlapane!

---