System prawa:

1. Przedmiot regulacji i zakres prawa cywilnego

2. Metoda regulacji

3. Systematyka prawa cywilnego

4. Unifikacje i kodyfikacje prawa cywilnego

Przedmiotem prawa cywilnego są stosunki majątkowe i niemajątkowe. Z tych stosunków majątkowych trzeba wyodrębnić własności. Przez prawo cywilne można ustanowić jaka jest treść prawa własności.

Obrót cywilny. Metoda regulacji w prawie cywilnym polega przede wszystkim na uznaniu autonomicznej pozycji względem siebie podmiotów tego stosunku prawnego w związku z czym jednej stronie nie przysługują kompetencje do władczego kształtowania sytuacji prawnej drugiej strony. Cecha ta pozwala odróżnić prawo cywilne od publiczno prawnych gałęzi prawa tj: prawo administracyjne, prawo finansowe, prawo karne, prawo procesowe, prawo konstytucyjne.

Dyspozytywność regulacji. Ustawodawca daje możliwość uczestnikom stosunku cywilno prawnego regulować wzajemnie prawa i obowiązki, jest to możliwe np. przez dokonanie umowy.

Prawo cywilne dzieli się na działy wyrażające strukturę prawa cywilnego. Nie jest ona jednolita we wszystkich systemach prawa. Jednakże w grupie praw kontynentalnych opartym na recypowanym prawie rzymskim największe uznanie znalazł tzw. system pandektowy opracowany przez naukę niemiecką a następnie w szerokiej mierze stosowany w kodyfikacji XIX i XX wieku. Charakteryzuje się przede wszystkim wyróżnieniem rozbudowanej części ogólnej prawa cywilnego, po której następują działy:

- prawo rzeczowe

- prawo zobowiązań

- prawo rodzinne

- prawo spadkowe

Systematyka ta została przyjęta przez polskie kodyfikacje, co znalazło wyraz w podzieleniu kodeksu cywilnego na 4 księgi odpowiadające wspomnianym działom prawa cywilnego. A prawo rodzinne jest regulowane przez Kodeks Rodzinny. Część ogólna prawa cywilnego obejmuje instytucje i zasady wspólne dla całego prawa cywilnego. Normy prawa a statusy prawne, o czynnościach prawnych, przedstawicielstwie, terminach prawa cywilnego. Systematyka pandektowa mówi, że jak nie ma normy szczególnej to stosuje się ogólną.

Prawo rzeczowe obejmuje normy, które wyznaczają bezwzględnie prawa podmiotowe, skuteczne wobec wszystkich a ściśle do rzeczy. Ta część obejmuje normy o podstawach na gruncie prawa własności, treści prawa własności itp. A tak samo prawo rzeczowe obejmuje normy o ograniczonych prawach rzeczowych.

Prawo zobowiązań -dział 3- zawiera normy regulujące prawa majątkowe o charakterze względnym, skutecznym wobec indywidualnie oznaczonych podmiotów. Chodzi o różne umowy (np. kupno sprzedaż, najmu, pożyczka) w zakresie obrotu cywilno prawnego.

Prawo spadkowe reguluje przejście majątku osób zmarłych na inne podmioty. Chodzi o sposoby spadkobrania, o spadkobranie według ustawy i według testamentu i kręgi spadkobierców.

Prawo rodzinne reguluje tak samo stosunki majątkowe i niemajątkowe, ale podmiotem są członkowie rodziny (ewentualnie opiekun, kurator).

Geneza rozwoju prawa cywilnego na obszarze polski

W XIX wieku można wyróżnić 4 główne obszary prawa. Ziemie centralne obejmujące obszary utworzonego po 1815 r. Królestwa Polskiego. Obowiązywało tam francusko polskie ustawodawstwo (chodzi o 2-gą i 3-cią księgę Kodeksu Napoleona) no i jednocześnie był czynny Kodeks Cywilny Królestwa Polskiego z 1825 r. który zastąpił 1-szą księgę Kodeksu Napoleona. Ziemie wschodnie nie wchodziły w skład Królestwa Polskiego, obowiązywało tam w całości rosyjskie prawo cywilne. Ziemie zachodnie objęte zaborem pruskim, tam obowiązywał Kodeks Cywilny Niemiecki z 1896 r. Ziemie południowe były objęte zaborem austriackim i znajdowały się pod rządem Kodeksu Cywilnego Austriackiego z 1811 r. Po zakończeniu I wojny światowej Polska odzyskała niepodległość. Już od 3 VI 1919 r. była uchwalona ustawa o Komisji Kodyfikacyjnej Rzeczpospolitej do zakresu jej zadań należało przygotowanie projektu jednolitego systemu prawa cywilnego. Stosownie do tych zadań komisja miała dokonać regulacji poszczególnych dziedzin prawa prywatnego w drodze szeregu aktów normatywnych z zamiarem łączenia ich później w systematycznie ułożoną większą całość. Stopniowa unifikacja prawa cywilnego miała, więc poprzedzić jego kodyfikację i skutkiem tej pracy było uchwalenie w 1933 r. Kodeksu Zobowiązań a w 1934 r. Kodeksu Handlowego. Praca nad projektami unifikacyjnymi była przerwana wybuchem II wojny światowej, Ministerstwo sprawiedliwości w 1945 r. utworzyło Komisję Kodyfikacyjną i ta komisja podjęła się ujednoliceniu i kodyfikacji prawa cywilnego, która było potrzebne jeszcze przed wojną. Początkiem tej pracy było wydanie szeregu dekretów, które jednolicie dla całego obszaru państwa regulowały poszczególne działy prawa cywilnego. Praca kodyfikacyjna doprowadziła do przygotowania projektu kodeksu cywilnego w 1948 r. W 1950 r. był uchwalony Kodeks Rodzinny, który zastąpił 4 dekrety z lat powojennych. Lata 60 to następny etap. 23 IV 1964 został uchwalony Kodeks Cywilny i w 1964 r. uchwalono też Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy (25 II).

Źródła prawa cywilnego

1. Prawo stanowione

2. Budowa Kodeksu Cywilnego

3. Zwyczaje i prawo zwyczajowe

4. Rola zasad współżycia społecznego

5. Miejsce orzecznictwa sądowego w regulowaniu stosunków cywilno prawnych

Nie każdy stosunek to stosunek cywilno-prawny. Konstytucja wprowadziła zamknięty katalog źródeł prawa, wśród których rozróżnia akty prawne powszechnie obowiązujące i wewnętrznie obowiązujące. Te ostatnie nie są źródłami prawa cywilnego, ponieważ obowiązują tylko jednostki organizacyjne wobec ich organów zwierzchnich, które wydały akty wewnętrzne. Do takich aktów wewnętrznie obowiązujących należą: uchwała Rady Ministrów, zarządzenia prezesa Rady Ministrów i ministrów. Akty prawa powszechnie obowiązujące mogą regulować stosunki cywilno prawne uzyskując wówczas walor źródła prawa cywilnego. Konstytucja wymienia wyczerpująco następujące rodzaje aktów prawa powszechnie obowiązujących. Przede wszystkim chodzi o Konstytucję jako o podstawowy akt. W Konstytucji są ustanowione przepisy o prawie własności o równorzędności statusu prawnego uczestników tego stosunku prawnego. Przypisy o prawnej ochronie praw i interesów uczestników stosunku prawnego, o ochronie praw własności. Takie przepisy są podstawowymi i dla prawa cywilnego. Obok Konstytucji do źródeł odnosi się ustawa. Wśród takich ustaw trzeba wyodrębnić Kodeks Cywilny jako ustawa kodyfikacyjna. Obok Kodeksu Cywilnego stosunki są regulowane i przez szczególne ustawy np. ustawa o lokalach mieszkaniowych, ustawa o księgach wieczystych. Do źródeł należą też umowy międzynarodowe (np. umowy międzynarodowe o prawach człowieka), rozporządzenie organów państwowych, akty prawa miejscowego. Wszystkie te akty tworzą hierarchicznie skonstruowany system źródeł powszechnie obowiązujących aktów prawa stanowionego. Wśród innych aktów prawa stanowionego ważne miejsce należy do Kodeksu Cywilnego jako aktu kodyfikacyjnego. Kodeks Cywilny był uchwalony 23 IV 1964, jego budowa odpowiada strukturze prawa cywilnego. Pierwsza księga -część ogólna- i pierwsze podziały prawa cywilnego części ogólnej. W tej księdze są zawarte normy, przepisy ogólne. Ta księga tak samo obejmuje normy o statusie prawnym osób fizycznych, ich zdolności prawnych i zdolności do czynności prawnych. Obejmuje normy dotyczące uznania za zmarłego osób fizycznych, podstaw całkowitego ubezwłasnowolnienia osób fizycznych. Obejmuje też normy dotyczące wykonania czynności prawnej (zawarcia umowy, formy czynności prawnej, wady oświadczenia woli - jako podstawa do unieważnienia czynności prawnej). Druga księga - własność i inne prawa rzeczowe, odpowiada 2-giemu działowi prawa cywilnego. Obejmuje normy dotyczące prawa własności (treści wywoływaniu własności, przeniesieniu własności, podstawy nabycia prawa własności, ochrona własności) przelicza i charakteryzuje prawa rzeczowe (służebność, zastaw, posiadanie). Księga trzecia - zobowiązania, obejmuje przepisy ogólne, stosowanie prawa zobowiązań i też przepisy dotyczące konkretnych rodzajów zobowiązań (umowa sprzedaży, zamiany, dostawy, kontraktacji, o dzieło, o robocie budowlanej, najmie, pożyczki, komisu, przewozu, przechowania, darowizny i innych umowach). Księga czwarta - spadki obejmuje przepisy o dziedziczeniu ustawowym i według testamentu, normy o przyjęciu spadku. W regulaminie prawa cywilnego ważne znaczenie mają zasady współżycia społecznego np. wolność człowieka, ochrona jego praw i interesów.

Ograniczenia:

- odnoszą się one jedynie do postępowania jednych osób wobec innych. Nie dotyczy, więc wyłącznie przeżywanej postawy, które same mają dla stosunku prawnego, jeżeli nie stanowią motywu działań ludzkich

• przedmiotem zainteresowania prawników nie są zasady współżycia społecznego będące wyrazem obowiązującą norma prawna, ponieważ takie normy rozważa się po prostu jako normy prawne. Nauki prawa cywilnego reprezentowany jest pogląd, że przez zasady współżycia społecznego należy rozumieć także normy obyczajowe. Zgodnie z panującym poglądem przez zwyczaje rozumie się powszechnie stosowaną w danym okresie, w danym środowisku i w danych stosunkach społecznych praktyki określonego postępowania. Są to w pełni fakty społeczne, które jeżeli sąd zna, ustala się w drodze normalnego postępowania dochodowego w szczególności przez zeznania świadków lub opinie biegłych, często sąd ustala zwyczaj przez organizacje profesjonalne, co ułatwia ustalenie ich treści. Same zwyczaje nie mają doniosłości normatywnej, nie są więc aktami prawotwórczymi w zakresie prawa cywilnego natomiast pośrednio uzyskują doniosłość prawną przez to, że w wielu przypadkach przepisy prawne odsyłają do nich wskazując w ten sposób sądowi bardziej szczegółowe od wyznaczonych w ogólnych normach prawa podstawy do orzekania w sprawach cywilnych. Dzięki temu system prawa cywilnego staje się bardziej elastyczny i podatny na dokonujące się zmiany w praktyce społecznej. Przepisy Kodeksu Cywilnego powołują się na zwyczaje ustalone lub przyjęte. Tak samo, kiedy chodzi o zwyczaje to Kodeks Cywilny operuje takim terminem: zwyczaje procesowe. Mimo tych różnic redakcyjnych należy zająć stanowisko podyktowane interpretacją funkcjonalną, że doniosłość prawną mają tylko zwyczaje ustalone w danych stosunkach i ewentualnie w odniesieniu do określonych bliżej przypisów prawnych kręgu osób lub na wskazanym obszarze. Przesłanką konieczną stosowania przez sąd zwyczaju nie jest jego znajomość przez osoby, których sprawę sąd rozstrzyga. Wystarczy, że osoby te należą do grupy społecznej np. zawodowej, w której są określony zwyczaj jest upowszechniony. Odmienny pogląd reprezentowany był w dawniejszej doktrynie prawa cywilnego. Opierał się on na subiektywno - obiektywnej koncepcji czynności prawnej, które wszelkie konsekwencje prawa uzasadniała reakcje przeważonym aktami świadomości i woli człowieka. W związku z tym przyjmuje się założenie, że każdy uczestnik stosunku cywilno prawnego zna zwyczaje społeczności, do której należy i powinien się liczyć z następstwami prawnymi na tej podstawie określonych. Jeżeli jego kontrahent działał w zaufaniu do nich za respektowaniem zwyczajów to w porządku prawnym przejawia także wzgląd racjonalny. Ustalona praktyka pozwala sądzić, że określony sposób postępowania okazuje się użyteczno - społeczny. Wszystko to jednak nie wystarczy, aby zwyczaje mogły pełnić jakąś rolę o doniosłości prawnej. Tylko takie zwyczaje mogą pełnić w RP rolę normatywną, jakie są traktowane za dobre zwyczaje, które nie pozostają w sprzeczności z ogólnie akceptowanymi zasadami moralnymi. Z tego względu powinno się zawsze rozpatrywać spór łącznie z zasadami współżycia społecznego, które wskazują moralne kryteria oceny. W odróżnieniu od zwyczaju przez prawo zwyczajowe rozumiemy normy prawne i faktem prawotwórczym jest w takim przypadku praktyka stałego stosowania przez organ państwowy określonej reguły postępowania. Normy prawa zwyczajowego odróżnić należy od zwyczaju prawa tzn. od pełnej praktyki dokonywania czynności prawnej, co może zaistnieć tylko w procesie interpretacji. Tu właśnie obok ustaw prawo zwyczajowe można odnieść do źródeł prawa cywilnego. Polska należy do państw z kontynentalnym systemem prawa. Orzecznictwo sądowe nie należy do źródeł prawa.

Interpretacje i stosowanie prawa cywilnego:

1. Przepis a norma prawna

2. Pojęcie interpretacji i stosowania prawa cywilnego

3. Podmioty dokonujące interpretacji przepisów

Norma i przepis prawny są zazwyczaj utożsamiane, używane często zamiennie. Tymczasem zakresy znaczeniowe obu terminów nie pokrywają się.

Przepis prawny - jest formą wyrażenie przez prawodawcę norm prawa. Przepis prawny stanowi jednostkę redakcyjną aktu normatywnego np. ustawy, dekretu. Sformułowany może być w postaci: artykułu, paragrafu, których części są też uważane za przepisy.

Norma prawna - jest regułą postępowania skierowaną do wskazanego podmiotu(-ów), czyli adresata normy, wyrażająca nakaz lub zakaz określonego zachowania (dyspozycja normy) w oznaczonych okolicznościach (hipoteza) z zagrożeniem reakcji organów państwa na wypadek nie zastosowania się adresata norm do dyspozycji norm (zapowiedz sankcji).

Norma prawna i wszystkie jej elementy może być wyrażona w jednym lub w kilku przepisach. Ustalenie, jakie normy obowiązują i jakich mają adresatów dokonuje się w procesie wykładni tekstu prawnego i wnioskowań prawniczych o obowiązywaniu jednych norm ze względu na uznanie za obowiązujące innych norm prawnych. Sankcja normy prawnej to zapowiedziany w normie prawnej sposób regulacji organu państwowego na niezastosowanie się adresata normy do określonego zachowania wskazanego w dyspozycji normy.

Interpretacja prawa jest procesem myślowym polegającym na ustaleniu znaczenia przepisów, jakie norma/normy wyrażają. Przepisy poddane interpretacji w szczególności ustają adresatów normy, poszczególne elementy norm prawnych (hipoteza), oznaczony zostaje zakres interpretowanych przepisów dyspozycji norm, dzięki czemu określa się zakres normowania interpretowanych przepisów, zapowiedzi sankcji, co wyznacza sposób reakcji organów państwa na niezastosowanie się adresatów normy do treści dyspozycji normy.

Podstawowe założenie interpretacyjne to racjonalność prawodawcy, to abstrahuje od rzeczywistego sposobu działania konkretnych organów ustanawiających przepisy prawa oraz osób je tworzących. Polega na:

• przyjęciu modelu racjonalnego prawodawcy, którego dziełem powinien być system prawa wewnętrznie spójny i pozbawiony luk. Wyrażonej poprawnie językiem zrozumiałym dla adresatów norm

• założenie o którym mowa wyraża się przy pisaniu cech racjonalnego prawodawcy, prawodawcy rzeczywistego, którego działania są interpretowane przez przepisy prawne.

Stosownie do przyjmowanego założenia o racjonalności prawo można interpretować poprzez językowe, systemowe dyrektywy interpretacyjne służące objaśnieniu tekstu prawnego oraz regule wnioskowań prawniczych za względu za uprzednie uznanie innych za obowiązujące.

Teorie obiektywne uzasadniające dynamiczną wykładnię prawa głoszą, że przepis prawny odrywa się niejako od prawodawcy i zaczyna samodzielnie funkcjonować. W praktyce, wobec czego gdy zmianie ulegają warunki gospodarcze, społeczne i polityczne przepisom prawnym przypisywać można ( a nawet należy) nowe znaczenie dostosowane do zmienionych warunków, w których przepis nieustanowiony nadal obowiązuje.

Teoria dynamicznej wykładni prawa daje się uzasadnić na gruncie założenia o racjonalności prawodawców, a właśnie chodzi o to, że prawodawca tworzy racjonalny system prawa dostosowany do miejsca i czasu obowiązywania wewnętrznie spójny i zupełny.

Teorie subiektywne stosowania prawa głoszą one konieczność dokonywania wykładni statycznej odwołujące się w trybie wykładni historycznej do więzi oraz ocen ustawodawcy z okresu ustanowienia interpretowanych przepisów. W myśl tych teorii zmiana warunków społecznych, gospodarczych i politycznych obowiązywania przepisów nie mogą mieć wpływu na zmiany ich pierwotnego sensu i znaczenia bez interwencji ustawodawcy.

Współcześnie dominują obiektywne teorie wykładni, w Polsce też.

Obok interpretacji prawa istnieje tez procedura stosowania prawa. Stosowaniem prawa nie jest jakkolwiek realizacja prawa w praktyce obrotu prawnego zawarcie np. umowy nie jest stosowanie prawa w jurydycznym znaczeniu tego terminu.

Stosowanie prawa to władcze działanie kompetentnych organów państwowych, w których wyróżnia się tradycyjnie 3 elementy:

1. Następuje ustalenie stanu faktycznego

2. Ustalenie, jakie normy ze względu na swe hipotezy odnoszą się do danego stanu faktycznego

3. Organ rozpoznający sprawę ( w szczególności sąd) ustala konsekwencje prawne stanu faktycznego uwzględniając zawarte zintegrowane normy prawne dyspozycji i ewentualnie zapowiedz sankcji.

Podmioty dokonujące interpretacji przepisów:

1. Wykładnia autentyczna - dokonuje jej organ, który ustanowił interpretowany przepis. Przyjmuje się, że wykładnia autentyczna ma taką moc jak i zinterpretowany przepis oraz obowiązuje od chwili wejścia w życie przepisu.

2. Wykładnia legalna - dokonuje jej organ państwowy upoważniony do ustalania wykładni przepisów wiążące inne organy. Do ustalania powszechnie obowiązujących wykładni ustaw powołany był Trybunał Konstytucyjny.

3. Wykładnia praktyczna - jest dokonywana przez organy stosujące prawo, w dziedzinie prawa cywilnego wykładni praktycznej dokonuje przede wszystkim sąd.

4. Wykładnia doktrynalna - przeprowadzana jest w opracowaniach naukowych np. w komentarzach do kodeksu cywilnego, monografiach, artykułach. Nie ma mocy obowiązującej, ale może mieć wpływ na wyżej wymienione wykładnie.

Prawo podmiotowe:

1. Pojęcie

2. Rodzaje

3. Nabycie, treść i utrata

4. Dokonywanie

Prawo podmiotowe jest konstrukcją nadrzędną w stosunku do konstrukcji uprawnienia. Obejmuje ono, bowiem jedno lub z reguły więcej uprawnień funkcjonalnie za sobą związanych. Takie uprawnienia tworzą treść prawa podmiotowego. Każdemu podmiotowi prawa cywilnego przysługuje jakieś uprawnienie np. uprawnienie do korzystania z rzeczy może być elementem treści prawa podmiotowego i stosunków cywilno prawnych różnych typów (np. dzierżawa).

Analiza funkcjonalnych powiązań uprawnień z innymi uprawnieniami i z obowiązkami innych osób pozwala na pewne ustalenia sytuacji prawnych podmiotu uprawnionego przez wskazanie typu stosunku prawnego i typu prawa podmiotowego, których elementem jest analizowane uprawnienie.

Typy prawa podmiotowego wyróżniane są ze względu na ich treść. Tak, więc odrębnymi typami są takie prawa podmiotowe jak: własność, użytkowanie wieczyste, prawo ograniczone rzeczowe, najem, dzierżawa, pierwokup, i inne prawa za stosunku obligacyjnego, poszczególne prawa na dobrach niematerialnych np. autorskie, prawo twórcy wynalazków.

Poszczególne rodzaje prawa podmiotowego wyróżniane są z uwzględnieniem różnych kryteriów np. zakres ich skuteczności wobec osób trzecich, intensywność ochrony, funkcji, rodzaju chronionego przez nie interesu, samoistność lub związanie z innymi prawami podmiotowymi. Można wyróżnić prawa bezwzględne i względne.

Kryterium rozróżnienia jest zakres skuteczności prawa wobec osób trzecich.

Prawa bezwzględne są skuteczne wobec wszystkich. Chodzi w nim o to, że uprawniony może domagać się od wszystkich nieingerencji w sferze jego prawa podmiotowego i od każdej osoby, która nie wypełni tego obowiązku może domagać się przywrócenie stanu zgodnego z prawem i zaniechania dalszych naruszeń. Jako prawo bezwzględne zostały ukształtowane w szczególności prawa rzeczowe a wśród nich najważniejsze jest prawo własności i prawa osobowe, których przedmiotem są dobra osobiste.

Ze względu na to, że prawa bezwzględne są skuteczne wobec wszystkich, wskutek czego ograniczają ich sferę zastosowania wolną od nakazów i zakazów prawnych, obowiązuje zasada zamkniętej ustawowo listy praw bezwzględnych. Znaczy to, że uczestnicy obrotu cywilno - prawnego mogą kreować tylko taki typ praw bezwzględnych, których istnienie przewiduje ustawa.

Obok praw bezwzględnych istnieją prawa względne. Są to prawa podmiotowe skuteczne tylko wobec niektórych, indywidualnie określonych podmiotów, a więc między stronami oznaczonego stosunku prawnego. Prototypem praw względnych są wierzytelności będące elementem prawa zobowiązań. Następny rodzaj praw względnych to są prawa majątkowe i niemajątkowe. Kryterium podziału jest rodzaj interesu, który bezpośrednio chroni podmiotowe prawo majątkowe. Są to prawa własności bez względu na rynkową wartość rzeczy. Inne prawa rzeczowe: wierzytelności. Interes osobisty, nie gospodarczy chronił prawo podmiotowe niemajątkowe.

Prawa niemajątkowe są zwykle ukształtowane jako prawa bezwzględne i niezbywalne ze względu na ścisły związek z osoba uprawnioną. Różny jest reżim prawny obu rodzaju praw majątkowych i niemajątkowych np. roszczenia niemajątkowe nie ulegają przedawnieniu. Sporo praw niemajątkowych rozpoznają zasadniczo sądy wojewódzkie, rzeczowo właściwe w pierwszej instancji.

Prawa przechodnie i nieprzechodnie - kryterium podziału jest możliwość zmiany podmiotu prawa.

Prawa nieprzechodnie to prawa, których związek z osobą uprawnioną jest taki ścisły, że wykluczone jest przejście prawa na inne osoby. Prawa nieprzechodnie to takie prawa, które są zarazem niezbywalne i nie podlegają przejściu na inne osoby, także wskutek zajścia innych zdarzeń niż czynności prawne lub otwarcie spadku. Takimi prawami są prawa niemajątkowe np. życie, nazwiska. Niekiedy ustawa dopuszcza przejście prawa niezbywalnego na inny podmiot lub podmioty np. można umówić się, że niezbywalna służebność mieszkaniowa po śmierci uprawnionego będzie przysługiwać jego dzieciom, rodzicom, małżonkowi.

Prawa przechodnie to prawa zbywalne, będące z reguły także dziedziczne (mogą przechodzić w drodze spadkobrania). Prawami przechodnimi są zwykłe prawa majątkowe np. dotyczące użytkowania, własności. Prawo zbywalne może przejść z jednej osoby na inną, nie można przez czynność prawną wyłączyć ani nawet ograniczyć uprawnienia do przeniesienia prawa zbywalnego z mocy ustawy.

Prawa związane i akcesoryjne. Akcesoryjne ma pochodny charakter do prawa podstawowego.

Podstawy nabycia zmiany treści i utrata praw podmiotowych

Nabycie prawa może być pochodne i pierwotne.

Pochodne - gdy nabycie jest uzależnione od tego czy nabywane prawo lub prawo o szerszym zakresie treści niż prawo nabywane, przysługiwało osobie, od której swe uprawnienia wywodzi nabywca i która w sposób prawnie doniosły wyraziła wolę nabycia od niej prawa przez inną osobę np. nabyciem pochodnym jest przeniesienie własności, ustanowienie użytkowania wieczystego, ograniczonych praw rzeczowych. Nikt nie może przenieść na inną osobę więcej praw niż sam posiada. A ta osoba (następca) nie może nabyć więcej praw aniżeli miał poprzednik chyba, że nabywca we właściwym imieniu cudzym prawem był do tego upoważniony. Od tej zasady prawo przewiduje wyjątki polegające na tym, że nabywca prawa będący w dobrej wierze nabywa prawa, mimo, że takie prawo nie przysługuje rozporządzającemu, ani nie jest on upoważniony do rozporządzania cudzym prawem i tak np. istnieje możliwość nabycia własności rzeczy ruchomej utraconej przez właściciela wbrew jego woli od osoby, która ta rzeczą faktycznie włada i wydaje jej nabywcy będącemu w dobrej wierze.

Nabycie prawa pierwotne, jeżeli nabycia dokonuje się z mocy postanowienia ustawy, niezależnie od woli (lub nawet wbrew woli) osoby, której ewentualnie prawo nabywane dotychczas przysługiwało. Dochodzi do niego np. przez zasiedzenie, zawłaszczenie niczyjej rzeczy ruchomej. Nabycie może być: translatywne lub konstytutywne.

Kryterium istnienie lub nie istnienie nabywanego prawa przed zdarzeniem powodującym nabycie. Translatywne, gdy przedmiotem nabycia jest prawo już istniejące, które przechodzi w dotychczasowej postaci na nabywcę np. przejście prawa własności z majątku dotychczasowego właściciela do majątku nabywcy na podstawie umowy przenoszenia własności lub w następstwie zasiedzenia.

Konstytutywne, uzyskanie przez nabywcę prawa nieistniejącego poprzednio, prawo nabywane powstaje dopiero w chwili nabycia. Będzie to przykład nabycia własności ruchomej rzeczy w następstwie jej zawłaszczenia. Nabycie rzeczowego prawa ograniczonego w trybie jego ustanowienia przez właściciela obciążonego albo nabycie służebności gruntowej w drodze w drodze zasiedzenia.

Z podanych przykładów wynika, że nabycie pochodne może być translatywne jak i konstytutywne (np. ustanowienie użytkowania wieczystego) tak jak i nabycie pierwotne może być translatywne np. nabycie własności, zasiedzenie i konstytutywne np. zawłaszczenie ruchomej rzeczy niczyjej.

Nabycie prawa podmiotowego może być pod tytułem szczególny i ogólnym. Kryterium rozróżnienia to zakres przedmiotowy następstwa prawnego.

Ogólne (sukcesja uniwersalna) polega na tym, że nabywca wskutek zajścia jednego stanu faktycznego wstępuje w ogół praw majątkowych poprzednika, nabywając cały jego majątek lub oznaczoną jego część.

Uniwersalne (sukcesja syngularna) polega na nabyciu indywidualnie oznaczonego prawa lub indywidualnie oznaczonych praw np. nabycie własności oznaczonej rzeczy.

Zmiana treści prawa a więc zespołów funkcjonalnie powiązanych w uprawnienie polega na zmianie zakresu tych uprawnień, ich przedmiotu, miejsca i czasu ich realizacji. Przy czym prawo zachowuje swą tożsamość jako prawo tego samego typu np. zmieniony zostaje zakres użytkowania nieruchomości przez wyłączenie z treści prawa użytkowania uprawnienia użytkownika do pobierania oznaczonych pożytków, jakie ta nieruchomość przynosi. Nie zmieni się w tym wypadku typ prawa to samo prawo tyle, że o zmienionej treści istnieje nadal.

Utrata praw podmiotowych może być następstwem bądź wygaśnięcia prawa (np. upływ terminu) bądź jego przejścia na inny podmiot.

Wykonywanie prawa podmiotowego.

Polega na zachowaniach podmiotu uprawnionego, podejmowanych w sferze możności oznaczonego postępowania, które określa norma prawa będąca źródłem prawa podmiotowego i podmiot uprawniony czyni użytek z uprawnień cząstkowych tworzących treść prawa.

Może przybierać postać czynności faktycznej lub prawnej. Prawo istnieje chociażby podmiot uprawniony do niej, go nie wykonywał. W pewnych wypadkach takie bierne zachowanie uprawnionych może doprowadzić do utraty praw np. użytkowanie wygasa wskutek nie wykonywania przez 10 lat.

Podmiot uprawniony może wykonywać prawo osobiście lub, (na co z reguły zezwala ustawa) także za pośrednictwem innych osób, które uprawniony upoważnia do czynienia użytku z przysługujących mu atrybutów prawa. Osoba uprawniona niemająca zdolności do czynności prawnej nie może samodzielnie wykonywać przysługującego jej prawa podmiotowego w takim zakresie, w jakim wykonywanie prawa wymaga dokonywania czynności prawnej.

Stosunek cywilno prawny:

1. Pojęcie i cechy

2. Podmioty

3. Przedmiot

4. Treść

Stosunek cywilno prawny jest rodzajem stosunku prawnego.

Jego cechy to:

• równorzędność stron, chodzi o brak podległości prawnej jednego podmiotu do innego podmiotu. W stosunku cywilno prawnym podmioty stosunku są równorzędne.

• autonomia prywatna stron, które wobec siebie w ramach stosunku cywilno prawnego nie występują jako dysponenci władzy państwowej. Dotyczy to także państwa występującego w stosunku cywilno prawnym jako skarb państwa

• sądowa ochrona interesu stron, stosunek cywilno prawny powstaje, ulega zmianie lub ustaje wskutek zajścia zdarzeń cywilno prawnych. Zdarzeniem cywilno prawnym jest fakt (stan faktyczny), z której hipoteza normy prawnej wiąże określone w jej dyspozycji skutki prawne w postaci powstania zmian albo ustania stosunku cywilno prawnego. Zakres zdarzeń jest, więc niejako określony przez ustawodawców, zamknięty w tym sensie, że uczestnicy obrotu prawnego nie mogą wywodzić skutków prawnych z faktów nieuznanych przez ustawodawców za zdarzenia prawne. Wraz z rozwojem systemu prawnego katalog zdarzeń prawnych może ulegać poszerzeniu. Wśród takich zdarzeń można wyróżnić zachowanie podmiotów prawa i dzieli się na zachowanie:

• konwencjonalne

• faktyczne

Do konwencjonalnych odnoszą się czynności ukierunkowane na wywołanie skutków prawnych, a tak samo zachowanie jest niekoniecznie zmierzające do wywołania skutków prawnych.

Wśród faktycznych wyróżniamy:

• faktyczne zgodne z prawem

• faktyczne niezgodne z prawem

Takie zdarzenia związane z zachowaniem podmiotu prawa są zależne od woli podmiotu. Istnieje grupa zdarzeń, która się określa jako zdarzenia niezależne od woli człowieka np.: urodzenie się człowieka, jego zgon, pożar, upływ czasu. I właśnie takie zdarzenia zależne i niezależne od woli są podstawą powstania stosunku cywilno prawnego. Elementami są podmioty stosunku, przedmiot i treść stosunku. W każdym stosunku prawnym może występować podmiot stosunku. Podmiotami powinno być, co najmniej dwóch uczestników. Po każdej stronie może występować jeden podmiot lub większa ich liczba. Istnieć mogą stosunki cywilno prawne wielostronne np. stosunek powstający z umowy spółki cywilnej zawarty przez więcej niż dwóch uczestników. Warunkiem koniecznym bycia podmiotem stosunku cywilno prawnego jest posiadanie zdolności prawnej, czyli zdolności do tego, aby być podmiotem praw i obowiązków. Nie jest natomiast konieczne posiadanie przez podmiot stosunku cywilno prawnego zdolności do czynności prawnej, czyli zdolności do tego, aby za pomocą czynności prawnych nabywać prawa lub zaciągać zobowiązania. Podmiotowość prawa jest cechą normatywną i od ustawodawcy zależy, jakie osoby i jednostki organizacyjne są wyposażone w ten przedmiot. Kiedy chodzi o podmioty stosunku cywilno-prawnego to do nich należy osoba fizyczna i jednostki organizacyjne (osoby prawne). Osoba fizyczna to człowiek od chwili urodzenia do chwili śmierci uczestniczący w stosunku cywilno prawnym. Człowiek z chwilą urodzenia nabywa zdolność prawną, a właśnie normatywnym wyrazem podmiotowości prawa jest zdolność prawna. Prawa i obowiązki nie mogą istnieć bez związku z określonym podmiotem. Upodmiotowienie w sensie normatywnym polega na przyznaniu człowiekowi lub jednostce organizacyjnej zdolności prawnej. Ewolucja polskiego ustawodawstwa według doktryny projektu nowelizacji i przepisu kodeksu cywilnego o osobach prawnych uzasadnia jednak tę tezę i upodmiotowienie nie musi oznaczać prawnej personifikacji podmiotu stosunku cywilno-prawnego. Podmiotem stosunku cywilno-prawnego może być osoba fizyczna i jednostki administracyjne niebędące osobami prawnymi. Początek i koniec istnienia osób fizycznych jako podmiotu w sensie prawnym wyznaczają fakty biologiczne, którym ustawa nadaje moc zdarzeń prawnych wiążąc z nimi skutki prawne. Kwalifikacja człowieka jako osoby fizycznej i podmiotu stosunku cywilno prawnego jest, więc faktem normatywnym. Prawną płaszczyznę kwalifikacji człowieka jako podmiotu stosunku cywilno-prawnego trzeba odróżnić od płaszczyzny filozoficznej i etycznej. Na tych pozaprawnych płaszczyznach istnienie człowieka jako podmiotu różnych stosunków społecznych rozpoczyna się już w fazie prenatalnej. Prawne personifikowanie człowieka jako osoby fizycznej od chwili jego narodzenia nie musi oznaczać odmówienia człowieczeństwa płodu ludzkiemu, gdyż jest personifikacją wyłącznie normatywną. Byłoby inaczej gdyby prawo stanowiło, że płód ludzki staje się człowiekiem od chwili narodzenia. W świetle art. 8 Kodeksu Cywilnego można dojść do wniosku, że tylko po urodzeniu człowieka, nabywa on osobowość prawną. Do uzyskania podmiotowości wystarczy sam fakt żywych narodzin w prawie cywilnym, przy czym kodeks cywilny wprowadza domniemanie żywnych narodzin. Obok osób fizycznych, które są podmiotami stosunku cywilno-prawnego, kiedy chodzi o osoby prawne to są jednostki organizacyjne, które nabyły osobowość prawną. Jednostki organizacyjne są to zorganizowane formy ludzkiej działalności podejmowane w określonym celu np. uczelnie wyższe, przedsiębiorstwa państwowe, spółki osobowe, kapitałowe, partie polityczne, stowarzyszenia, związki zawodowe. Jednak utworzenie jednostki organizacyjnej nawet zgodnie z obowiązującym przepisem nie musi powodować jej prawnej personifikacji jako osoby prawnej. Nie każda jednostka organizacyjna mająca nawet założoną strukturę i dysponująca znacznym majątkiem staję się osobą prawną. Kryterium zasady i sposób personifikacji jednostek organizacyjnych przez nadanie im przymiotu osób prawnych ustala ustawodawca. Osoba prawna powstaje w chwili wpisu jej w rejestr państwowy. Nie wszystkie jednostki organizacyjne są osobami prawnymi. Ustawodawca wybrał ustawowy sposób personifikacji jednostek organizacyjnych w myśl art. 33 kodeksu cywilnego. Osoby prawne są to te jednostki, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną. Jednak podmiotom prawa oprócz spersonifikowanych jednostek organizacyjnych będących podmiotem stosunku cywilno-prawnego, istnieją i prowadzą działalność nie spersonifikowane podmioty stosunku cywilno-prawnego, mianowicie jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne nie przyznały osobowości prawnej, lecz wyposażyły je w zdolność nabywania prawa, zaciągania zobowiązań lub zdolności występowania w charakterze stron albo uczestnika cywilnego postępowania sądowego np. wspólnota mieszkaniowa. Treść stosunku cywilno prawnego tworzy prawa i skorelowane z nimi obowiązki stron. Uprawnieniom jednej strony odpowiadają, więc obowiązki drugiej strony. Niekiedy jedna strona jest tylko uprawniona, druga zaś tylko zobowiązana np. stosunek obligacyjny łączący poszkodowanego i sprawcę szkody wyrządzonej przez niego czynem niedozwolonym. W innych stosunkach obie strony są zarazem uprawnione i zobowiązane np. w stosunku obligacyjnym, jaki powstaje z umowy sprzedaży.

Osoba fizyczna jako podmiot stosunku cywilno prawnego

1. Zdolność prawna osoby fizycznej

2. Zdolność do czynności prawnych osoby fizycznej

3. Ograniczone zdolności do czynności prawnej

4. Ubezwłasnowolnienie osoby fizycznej

5. Uznanie za zmarłego osoby fizycznej

Zdolność prawna osoby fizycznej jest to zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków w zakresie prawa cywilnego. Początek zdolności prawnej człowieka określa art. 8 KC. Zgodnie z nim zdolność prawną ma każdy człowiek od chwili urodzenia, przy czym prawo polskie nie wymaga by dziecko było zdolne do życia lub też żyło przez określony czas od chwili narodzin. Do uzyskania podmiotowości wystarczy sam fakt żywych narodzin, przy czym Kodeks Cywilny wprowadza domniemanie żywych narodzin w art. 9 KC.

Zdolność prawna osoby fizycznej może podlegać określonemu ograniczeniu:

- Na zdolność prawną może mieć wpływ zdolność do czynności prawnych.

- Na zdolność prawną ma wpływ wiek osoby fizycznej. Podmiotem niektórych praw może być tylko osoba pełnoletnia.

- Na zdolność prawną ma wpływ ubezwłasnowolnienie - instytucja ta prowadzi do ograniczenia lub pozbawienia zdolności do czynności prawnej, a zatem może mieć wpływ na zakres praw i obowiązków przysługujących osobie fizycznej.

- Na zdolność prawną ma też wpływ choroba psychiczna i niedorozwój umysłowy. Tak samo może stanowić podstawę do pewnych ograniczeń zdolności prawnej.

- Obywatelstwo np. w wyjątkowych przypadkach może ono mieć znaczenie z punktu widzenia określonych praw i obowiązków do stosunku cywilno prawnego.

- Wpływ na zdolność prawną ma skazujący wyrok karny, nie może on pozbawić zdolności prawnej, ale może prowadzić do ograniczenie tej zdolności.

Ze zdolnością prawną w rozumieniu prawa cywilnego jest związana i zdolność sądowa - zdolność do bycia stroną w postępowaniu sądowym. W myśl art. 64 KC - każda osoba fizyczna i osoba prawna ma zdolność występowania w procesie jako strona. Zdolność prawna powstaje z chwilą żywych narodzin człowieka i trwa aż do końca jego życia - śmierć osoby fizycznej.

W prawie cywilnym rozróżniamy zdolność prawną i zdolność do czynności prawnej.

Pełna zdolność do czynności prawnej powstaje, kiedy osoba osiąga pełnoletniość. W polskim prawie cywilnym nie mają zdolności do czynności prawnych osoby fizyczne, które nie ukończyły 13 lat oraz osoby ubezwłasnowolnione całkowicie. Czynności prawne dokonane przez te osoby są nieważne. Ograniczoną zdolność do czynności prawnych posiada osoba, która ukończyła 13 lat oraz ubezwłasnowolniona częściowo, status takiej osoby jest ściśle powiązany z rodzajem czynności prawnych, jakich może ona dokonać.

Status osoby z ograniczeniem zdolności do czynności prawnych: w odniesieniu do pewnych czynności prawnych jest, prawie taki sam jak osoby mającej pełną zdolność do czynności prawnych. Może ich dokonać sama na tych samych zasadach jak osoby mające pełną zdolność do czynności prawnych. W odniesieniu do pewnych czynności prawnych dokonywanych przez osoby o ograniczonej zdolności do czynności prawnych wymagane jest do ich ważności zgoda przedstawiciela ustawowego osoby dokonującej czynności. W zakresie pewnych czynności prawnych osoba o ograniczonej zdolności do czynności prawnej traktowana jest tak samo jak osoba niezdolna do czynności prawnych. Osoba o ograniczonej zdolności do czynności prawnych może sama dokonywać następujących czynności prawnych:

• Czynności, które nie są po jej stronie ani rozporządzeniem ani zobowiązaniem np. otrzymanie podarunku

• może zawierać umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego art. 20 KC

• może zawierać umowę o pracę art. 22 KP

• może rozporządzać swoim zarobkiem art. 21 KC

• może dokonywać umów dotyczących przedmiotów majątkowych, oddanych do jej swobodnego użytku przez przedstawiciela ustawowego art. 22 KC

W zakresie powyższych czynności osoba o ograniczonej zdolności do czynności prawnych jest traktowana jak osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych.

Odrębnym zagadnieniem jest dokonywanie czynności prawnych przez osobę o ograniczonej zdolności do czynności prawnych, za zgodą przedstawiciela ustawowego. Dokonywanie takich czynności odbywa się według zasad określonych w KC. Osoba o ograniczonej zdolności do czynności prawnych za zgodą swojego przedstawiciela ustawowego może dokonywać czynności prawnych, które powodują zaciągnięcie przez nią zobowiązania lub rozporządzanie prawem. Mówi o tym art. 17 KC. Jeżeli jednak umowa została zawarta bez zgody przedstawiciela ustawowego, to ma ona charakter czynności prawnej kulejącej i jej ważność jest uzależniona od potwierdzenia umowy przez przedstawiciela, przy czym osoba o ograniczonej zdolności do czynności prawnej może sama potwierdzić umowę, po uzyskaniu pełnej zdolności do czynności prawnej. Druga strona umowy dokonanej z osobą o ograniczonej zdolności do czynności prawnej nie może powoływać się na brak zgody przedstawiciela ustawowego, ma jednak prawo wyznaczyć temu przedstawicielowi odpowiedni termin do potwierdzenia czynności i staje się wolna po bezskutecznym upływie określonego terminu. Jeżeli małoletni uzyska pełnoletniość to termin do potwierdzenia umowy może być wyznaczony tylko jemu, a nie jego przedstawicielowi. Trzeba podkreślić, że jeżeli czynność prawna dokonana w imieniu małoletniego jest z mocy prawa nieważna, to nie może stać się ona ważna na skutek potwierdzenia po dojściu przez zainteresowanego do pełnoletniości. Potwierdzenie czynności jest oświadczeniem woli osoby uprawnionej, w razie potwierdzenia czynności staje się ona ważna i wywołuje skutki prawne od chwili jej dokonania. Natomiast odmowa potwierdzenia lub upływ terminu do potwierdzenia powoduje nieważność czynności.

Jednostronna czynność prawna natomiast dokonana bez zgody przedstawiciela ustawowego jest nieważna art. 19 KC. W każdym przypadku dokonywania takiej czynności musi być zgoda przedstawiciela ustawowego osoby o ograniczonej zdolności do czynności prawnej. Nieważność przewidziana w art. 19 KC, jest to zawsze nieważność bezwzględna. Osoba o ograniczonej zdolności do czynności prawnej nie może takiej czynności dokonać. Ustawa przyznaje zdolność z poręczenia testamentu jedynie osobom mającym pełną zdolność do czynności prawnej w chwili sporządzenia testamentu. Zdolność do czynności prawnej w odróżnieniu od zdolności prawnej jest związana z osiągnięciem pewnego wieku osoby fizycznej. Osoba fizyczna może być ubezwłasnowolniona całkowicie lub częściowo.

Dla całkowitego ubezwłasnowolnienia ustanawia się opiekę chyba, że osoba taka pozostaje jeszcze pod władzą rodzicielską. Na skutek ubezwłasnowolnienia całkowitego osoba fizyczna traci zdolność do czynności prawnych, nie może, więc sama dokonywać czynności prawnych. Należy jednak podkreślić, że skutek ten wywołuje wyłącznie orzeczenie sądu o ubezwłasnowolnienie, natomiast w żadnym przypadku skutku tego nie można łączyć z chorobą psychiczną, pobytem w zakładzie psychiatrycznym czy leczeniem w poradni zdrowia psychicznego. Dopóki sąd nie wyda stosownego orzeczenia dopóty należy przyjmować pełną zdolność do czynności prawnej chyba, że postępowanie zostało rozpoczęte i znalazł zastosowanie art. 49 KC. Dla osób ubezwłasnowolnionych częściowo ustanawia się kuratele. Status prawny osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie - art. 13 KC. Ubezwłasnowolniony częściowo ma ograniczoną zdolność do czynności prawnej i jego status jest taki sam jak osoby fizycznej pomiędzy 13 rokiem życia a uzyskaniem pełnoletniości.

Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie - może to być orzeczone w stosunku do osoby, która ukończyła 13 lat. Z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, pijaństwa, narkomanii nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem. Podstawową przesłanką ubezwłasnowolnienia jest choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy lub innego rodzaju zaburzenia psychiczne. Ale nie każda choroba może stanowić podstawę do ubezwłasnowolnienia częściowego lub całkowitego. Decydujące znaczenie ma stopień jej nasilenia i potrzeby osoby chorej. Może być ono orzeczone tylko i wyłącznie w interesie i dla dobra osoby, której wniosek o ubezwłasnowolnienie dotyczy, w żadnym wypadku nie mogą być brane pod uwagę interesy osób trzecich. Nadto nie zawsze zachowanie osób fizycznych jest odbiegające od przyjętych w społeczeństwie norm społeczno obyczajowych np. wstąpienie do sekty, zmiana poglądu może być uznana za chorobę, tym samym, jeżeli konkretne zachowanie osoby fizycznej nie ma swego zła w chorobie psychicznej, niedorozwoju umysłowym, zaburzeniach psychicznych to nie może ono stanowić podstawy do ubezwłasnowolnienia. Rzeczą sądu jest ocena czy w konkretnym przypadku istnieją podstawy do ubezwłasnowolnienia całkowitego czy tylko częściowego.

Uznanie osoby fizycznej za zmarłego. Uznanie za zmarłą osoby fizycznej odbywa się na podstawie art. 29, 30, 31, 32 KC. Podstawową przesłanką zawsze jest fakt zaginięcia osoby fizycznej. Zaginiona w prawie polskim jest osoba, o której nie wiadomo czy zmarła czy też żyje. Drugą przesłanką jest upływ czasu. Zaginiony może być uznany za zmarłego, jeżeli upłynęło 10 lat od końca roku kalendarzowego, w którym według istniejących wiadomości dana osoba jeszcze żyła. Jednak gdyby w chwili uznania za zmarłego zaginiony ukończył 70 lat wystarczy upływ 5 lat. Uznanie za zmarłego nie może nastąpić przed końcem roku kalendarzowego, w którym zaginiony ukończyłby 23 lata. Ustawodawca ustanawia, że terminy do uznania za zmarłego ulegają skróceniu, gdy zaginięcie osoby fizycznej nastąpiło w szczególnych, ściśle określonych w ustawie okolicznościach np. katastrofa statku albo innych szczególnych okolicznościach np. wojna. Skutki prawne uznania za zmarłego są takie same jakby osoba zmarła. Osoba zmarła nie jest już podmiotem praw, powstaje stosunek spadku.

Art. 25-28 KC to artykuły wg, których ustala się miejsce zamieszkania osoby fizycznej albowiem prawo cywilne z miejscem tym łączy szereg skutków prawnych np. właściwość sądu, miejsce spełnienia świadczeń, zawarcia małżeństwa i innych. Art. 25 KC podkreśla, że miejsce zamieszkania osoby fizycznej jest miejscowość, w której osoba ta przebywa z zamiarem stałego pobytu. Art. 28 KC podkreśla, że można mieć tylko jedno miejsce zamieszkania. Miejscem zamieszkania dziecka pozostającego pod władzą rodziców jest miejsce zamieszkania rodziców albo tego z rodziców, któremu przysługuje pełna władza rodzicielska. Jeżeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom mającym różne miejsce zamieszkania, miejsce dziecka jest u tego z rodziców, u którego stale przebywa, jeżeli u żadnego to sąd określa to miejsce. Miejsce zamieszkania osoby będącej pod opieką to miejsce zamieszkania jej opiekuna.

Dobra osobiste osoby fizycznej

1. Pojęcie i katalog dóbr osobistych

2. Charakterystyka poszczególnych dóbr osobistych

3. Ochrona dóbr osobistych

Kodeks Cywilny nie definiuje pojęcia dobra osobiste. W świetle art. 23 KC dobra osobiste człowieka, w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko (pseudonim), wizerunek i inne zostają pod ochroną praw. Art. 23 przemawia za stanowiskiem, że zadaniem nauki i orzecznictwa sądowego jest określenie, czym jest dobro osobiste ogólnie i czy w danym przypadku mamy do czynienia z dobrem osobistym podlegającym ochronie. Przedmiotem ochrony są wszelkie dobra osobiste. Dobro osobiste to ogół czynników mających na celu zapewnienie obywatelowi rozwoju jego osobowości, ochronie jego egzystencji i zapewnienie mu prawa do korzystania z tych dóbr, które są dostępne na danym etapie rozwoju społeczno ekonomicznego społeczeństwa.

Do poszczególnych dóbr osobistych należy: życie, zdrowie i nietykalność cielesna oraz cześć człowieka. Ochronę życia prywatnego, rodziny, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym zapewnia Konstytucja. Godność i cześć stanowi wartość każdej jednostki ludzkiej i rozciąga się na wszystkie dziedziny jej życia osobistego. Nie stanowi naruszenia czci negatywna ocena osoby lub jej postępowania, jeżeli tylko krytyka jest oparta na faktach.

Poszczególnym dobrem osobistym jest wolność człowieka art. 23 KC wyraźnie wymienia wolność jako dobro osobiste i kiedy chodzi o wolność to nikt nie może pozbawić wolności człowieka. Swoboda sumienia stanowi chronione prawem cywilnym dobro osobiste. Wolność sumienia i religii zapewnia każdemu Konstytucja RP. Zgodnie z konwencją o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności każdy ma prawo do wolności myśli, sumienia i wyznania.

Wizerunek i głos. Dobro osobiste w rozumieniu Kodeksu cywilnego jest również wizerunek i głos. Co do zasady, rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na niej przedstawionej. W braku wyraźnego zastrzeżenia zezwolenie nie jest wymagane, jeżeli osoba ta otrzymała umówione zapłaty za pozowanie. Zezwolenia nie wymaga rozpowszechnianie wizerunku osoby powszechnie znanej, jeżeli wizerunek dokonano w związku z pełnieniem przez nią funkcji społecznych, osoby stanowiący jedynie szczegół całości jak zgromadzenie, publiczna impreza. Przedmiotem ochrony jest też głos człowieka.

Tajemnica korespondencji stanowi dobro osobiste w rozumieniu art. 23 KC. Również konstytucja zapewnia wolność i ochronę tajemnicy komunikowania się. Dobro osobiste w postaci tajemnicy korespondencji rozumieć należy jako wolność od ingerencji w życie prywatne, oraz wolność i ochronę tajemnicy komunikowania się. Stanowi ona dobro należące do katalogu podstawowych praw i wolności człowieka.

Nietykalność mieszkaniowa - również Konstytucja zapewnia nienaruszalność mieszkania. Przeszukanie mieszkania, pomieszczenia lub pojazdu może nastąpić jedynie w przypadku określonym w ustawie i w sposób w niej określony. Do dóbr osobistych niemajątkowych art. 23 KC odnosi twórczość naukową, artystyczną, wynalazczą i racjonalizatorską. Obok Kodeksu cywilnego są chronione te dobra, przez szczególne ustawy np. ustawa o ochronie praw autorskich. Do dóbr osobistych niematerialnych odnosi się stan cywilny rozumiany jako prawo do właściwego ujawnienia tego stanu w aktach stanu cywilnego. Możność dochodzenia zakazania innym osobom, aby bezpodstawnie nie określali się jako mąż, żona, syn, córka, brat, siostra uprawnionego jest obejmowany przez judykaturę i pojęcie dobra osobistego. Kult pamięci po zmarłej osobie bliskiej. To oznacza dobro osobiste, któremu odpowiada podmiotowe prawo osobiste przysługujące bliskim osoby zmarłej.

Skorzystanie z nieskażonego środowiska naturalnego.

Wstęp do publicznych miejsc wypoczynku i rozrywki.

Przesłanki do ochrony dóbr osobistych określa art. 24 par 1 KC. Na jego podstawie można domagać się ochrony w razie, gdy miało miejsce bezprawne naruszenie lub zagrożenie dobra osobistego. Nie każde, więc naruszenie lub zagrożenie dobra osobistego jest równoznaczne z naruszeniem osobistego prawa podmiotowego. Ze środków ochrony można skorzystać tylko w działaniach bezprawnych. Do przesłanek ochrony dóbr osobistych należy: bezprawność działania, które zagraża naruszeniu lub naruszy cudze dobra osobiste.

Ochrony można dochodzić w razie dokonania naruszenia a nawet, gdy cudze działanie tylko zagraża takim naruszeniem. Środkami ochrony mogą być: sprostowanie (np. w mass mediach), odszkodowanie szkody moralnej.

Osoby prawne

1. Pojęcie osoby prawnej

2. Rejestry osób prawnych

3. Powstanie osoby prawnej

4. Rodzaje osób prawnych

5. Ustanie osób prawnych

Osoba prawna ma własny majątek, którym odpowiada za swoje zobowiązania. W ujęciu prawnym osoba prawna jest pewnym tworem organizacyjnym. Jednostką organizacyjną, która przez normę prawną zastała wyposażona w dwie istotne cechy:

1) zdolność prawną

2) zdolności do czynności prawnej

Zgodnie z art. 33 KC osobami prawnymi są: skarb państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną.

Osobowość prawna jest pewną cechą normatywną jednostki organizacyjnej. Kwalifikacją przyznaną przez normę prawną danej jednostki organizacyjnej. Jednakże nie każda jednostka organizacyjna realnie istniejąca jest zarazem osobą prawną. Status osoby prawnej uzyskuje się w sposób określony przez prawo i status ten jest zawsze niewątpliwy, posiadają go tylko niektóre rodzaje jednostek organizacyjnych. Osobowość prawna nie jest jakimś domniemaniem czy dana jednostka jest osobą prawną albo nie jest. Ustalenie statusu prawnego odbywa się w oparciu o właściwe przepisy. Nie mając statusu osoby prawnej jednostka organizacyjna nie jest także podmiotem prawa cywilnego a tym samym, co do zasady nie może być podmiotem praw i obowiązków z zakresu prawa cywilnego. Osobowość prawną osoba prawna nabywa w chwili wniesienia jej do rejestru. Wyróżniamy rodzaje rejestrów: przedsiębiorców, stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zdrowotnych, fundacji, publiczne zakłady opieki zdrowotnej, rejestry dłużników niewypłacalnych.

Rejestr prowadzą w systemie informatycznym sądy rejonowe. Obejmujący swoją właściwością obszar województwa lub jego część. Takie sądy są zwane sądami rejestrowymi i funkcjonują odpowiednio do ustawy o krajowym rejestrze sądowym. Kompetencje: rejestracja osób prawnych i prowadzenie tego rejestru. Przy czym rejestr obejmuje podmioty, które z mocy przepisów ustawy zobowiązane są uzyskać wpis do krajowego rejestru sądowego.

Krajowy rejestr sądowy jest jawny, każdy ma dostęp do danych ujawnionych w rejestrze, za pośrednictwem centralnej informacji oraz ma prawo otrzymać poświadczone odpisy, wyciągi i zaświadczenia o danych zawartych w rejestrze. W aktach rejestrowych prowadzi się zbiór wzorów podpisów osób upoważnionych do reprezentowania podmiotu wpisanego do rejestru. Z dokonaniem wpisu w rejestrze związane jest domniemanie, iż dane wpisane do rejestru są prawdziwe a ponadto nie można zasłonić się nieznajomością treści wpisu w rejestrze. W świetle art. 36 ustawy o krajowym rejestrze sądowym w rejestrze przedsiębiorców ujawnione są następujące podmioty:

• osoby fizyczne wykonujące działalność gospodarczą

• spółki jawne

• spółki partnerskie

• spółki komandytowe

• spółki komandytowo akcyjne

• spółki z ograniczoną odpowiedzialnością

• spółki akcyjne

• spółdzielnie

• przedsiębiorstwa państwowe

• jednostki badawczo rozwojowe

• przedsiębiorstwa zagraniczne

• oddziały przedsiębiorców zagranicznych działających na terytorium RP

• towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych

• inne osoby prawne jeżeli wykonują działalność gospodarczą i podlegają obowiązkowi wpisu do rejestru.

Tak samo do rejestru przedsiębiorców powinny być wpisane główne oddziały zagranicznych zakładów ubezpieczeń. Ustawa o krajowym rejestrze sądowym szczegółowo określa tryb i sposób dokonywania wpisów oraz zakres danych, jakie podlegają ujawnieniu w rejestrze. Zgodnie z art. 49 ustawy o krajowym rejestrze sądowym stowarzyszenia, inne organizacje społeczne i zdrowotne, fundacje oraz publiczne zakłady opieki zdrowotnej podlegają obowiązkowi wpisu do rejestru stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz publicznych zakładów opieki zdrowotnej, przy czym jeżeli podmiot taki podejmie działalność gospodarczą podlega także obowiązkowi wpisu do rejestru przedsiębiorców z wyjątkiem samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej i kolumny transportu sanitarnego.

Różnica między pierwszym a drugim. W pierwszym prowadzą działalność gospodarczą a w drugim nie mają na celu działalności gospodarczej, (ale może częściowo prowadzić).

Rejestr dłużników niewypłacalnych, do którego wpisani są dłużnicy przez sąd, z urzędu lub na wniosek wierzyciela zgodnie z zasadami ustalonymi przez ustawę o krajowym rejestrze sądowym art. 55, 56. Uzyskanie wpisu w krajowym rejestrze sądowym jest najbardziej typowym i najczęściej spotykanym w prawie cywilnym sposobem uzyskania osobowości prawnej. Co poświadcza odpis z takiego rejestru. Istnieją jednak przypadki zupełnie innego trybu rejestrowania osób prawnych np. zgodnie z art. 30 ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania funkcjonuje rejestr Kościołów i innych związków wyznaniowych, a prawo wpisu do takiego rejestru jest zrealizowane przez złożenie ministrowi właściwemu do spraw wyznania religijnego deklaracji o utworzeniu Kościoła lub innego związku wyznaniowego i złożeniu wniosku o wpis. W przypadku partii politycznych to zgodnie z ustawą o partiach politycznych ewidencję partii politycznych prowadzi sąd okręgowy w Warszawie, przy czym partia polityczna nabywa osobowość prawną z chwilą wpisania do ewidencji.

Sposoby powstawania osób prawnych (wpis do rejestru można ustalić datę kalendarzową powstania osoby prawnej):

1. System aktów organów państwa, w którym osoba prawna powstaje na mocy prawa, a właśnie na mocy aktu wydanego przez właściwy organ państwowy np. ustawy lub aktu administracyjnego. Charakteryzuje się tym, że osoba prawna powstaje na mocy aktów organów państwa.

2. System koncesyjny, w którym osoba prawna powstaje z inicjatywy jej założyciela po uzyskaniu zgody właściwego organu państwa

3. System normatywny, w którym do powstania osoby prawnej konieczne jest wyłączenie spełnienia warunku określonego w ustawie.

W systemie prawa cywilnego wpis do rejestru jest jedynym ze sposobów uzyskania osobowości prawnej.

Rodzaje osób prawnych.

Podział osób prawnych może być przeprowadzony według różnych kryteriów np. z uwagi na charakter stosunków własnościowych osoby prawne można podzielić na:

-państwowe

-samorządowe

-niepaństwowe

Państwowe to kategoria podmiotów związanych z działalnością organizacji państwowych, która to wykonuje władzę w ramach zorganizowanego społeczeństwa jako całość. Przy czym gdy mowa jest o sferze władczej to używać należy pojęcia państwo, gdy zaś chodzi o sferę właścicielskiej działalności organizacji państwowej to używać należy terminu skarb państwa. Państwo wyposażone jest w kompetencje do działania dla dobra publicznego, szczegółowo określone zarówno przez prawo publiczne jak i przez prawo prywatne. Do realizacji tak pojmowanej idei uczestnictwa państwa w obrocie prawnym z respektowaniem zasady autonomiczności utworzono właśnie pojęcie skarbu państwa jako osoby prawnej. Obok skarbu państwa występuje szereg innych strukturalnych organizacyjnie i majątkowo powiązanych z państwem tzw. państwowych osób prawnych. Skarb państwa to samo państwo, które występuje w charakterze podmiotu prawa cywilnego. Państwo podejmuje działalność pod postacią osoby prawnej, czyli skarbu państwa wtedy, kiedy występuje w roli strony w cywilno prawnych stosunkach majątkowych. Państwo personifikowane na podstawie normy prawa cywilnego jako skarb państwa wykonuje za pomocą swoich jednostek organizacyjnych swoje zadania społeczne i gospodarcze. Pozbawione charakteru publiczno prawnego (władczego), a więc gdy występuje w majątkowych stosunkach prawnych z innymi podmiotami prawnymi na zasadzie partnerstwa.

Samorządowe można przyjąć, że samorządy terytorialne stanowią element struktury organizacyjnej państwa jako całości politycznej i prawnej. W tym sensie samorządy terytorialne jako jednostka organizacyjna (gmina, powiat, województwo) jest instytucją państwa realizującą część jego funkcji. Jednakże instytucje wyodrębnione w sferze podmiotowości prawnej z punktu widzenia prawa cywilnego mamy do czynienia z odrębnymi podmiotami. Z jednej strony państwem upersonifikowanym jako skarb państwa, z drugiej wyposażonymi w osobowość prawną jednostkami samorządu terytorialnego. Każda gmina jako jednostka samorządu terytorialnego jest osobą prawną. Osobowość cywilno-prawną nadaje gminie Konstytucja RP. W świetle Konstytucji gmina posiada osobowość prawną. Jako podmiot prawa cywilnego gmina posiada własny majątek, którym odpowiada za własne zobowiązania. Oświadczenie woli w imieniu gminy składa jednoosobowo wójt, burmistrz lub prezydent miasta albo działający na podstawie upoważnienia zastępca wójta, samodzielnie albo wraz z inną upoważnioną przez wójta osobą. Jeżeli czynność prawna może spowodować powstania zobowiązań pieniężnych do jej skuteczności potrzebna jest kontrasygnata skarbnika gminy lub osoby przez niego upoważnionej. Gmina może prowadzić działalność gospodarczą, nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania innych gminnych osób pranych, a te nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania gminy. Celem wspólnego wykonywania zadań publicznych gminy mogą tworzyć związki międzygminne. Związek taki posiada osobowość prawną, którą nabywa po zarejestrowaniu w rejestrze prowadzonym przez ministra właściwego w sprawach administracji publicznej. Organami związków międzygminnych są zgromadzenie i zarząd związku. Lokalną jednostką samorządową, którą z mocy prawa tworzą mieszkańcy określonego terytorium jest powiat. Podobnie jak gmina, powiat ma osobowość prawną, własne zadania i majątek. Organami powiatu są starosta i radni powiatu. Oświadczenie woli w sprawach majątkowych w imieniu powiatu składają dwaj członkowie zarządu lub jeden członek zarządu i osobą upoważnioną przez zarząd. Regionalność podmiotów samorządowych z mocy prawa tworzą mieszkańcy województwa. Chodzi o samorząd województwa. Województwo ma osobowość prawną, organami województwa są: zarząd i sejmik województwa. Oświadczenie woli w imieniu województwa składa marszałek województwa wraz z członkiem zarządu województwa chyba, że statut województwa stanowi inaczej.

Prywatne (niepaństwowe) w przeciwieństwie do państwowych osób prawnych powstają z inicjatywy i w oparciu o mienie prywatnych osób fizycznych lub prawnych. Do takich podmiotów zaliczamy: spółki kapitałowe z wyłączeniem jednoosobowych spółek skarbu państwa lub gmin, spółdzielnie, fundacje założone przez inne osoby prywatne, inne osoby prywatne założycielami, których są inne osoby fizyczne lub prawne.

Biorąc pod uwagę udział osób fizycznych w strukturach osoby prawnej możemy wyróżnić:

-osoby prawne typu korporacyjnego

-osoby prawne typu fundacyjnego

Korporacyjnego - ich substratem są ludzie. Funkcjonowanie takich osób prawnych opiera się na członkostwie w ich strukturach. Korporacja wykazuje dwie istotne cechy:

• Członkowie takiej osoby prawnej wnoszą określone udziały lub płacą ustalone składki, tworzą majątek osoby prawnej stanowiący podstawę jej działalności.

• Członkowie osoby prawnej mają określone uprawnienia organizacyjne i w związku z tym decydują o działalności osoby prawnej

Cele działania takich osób prawnych mogą być różnorodne. Bądź jako cele gospodarcze lub niegospodarcze.

Do korporacyjnych osób prawnych należą: spółdzielnie, spółki kapitałowe, spółki z.o.o., stowarzyszenia, związki międzygminne, partie polityczne.

Korporacja jest osobą prawną, której byt organizacyjny i prawny uzależniony jest od woli członków.

Fundacyjnego (zakładowego) - ich substratem jest pewien celowo zorganizowany majątek, nie występuje w niej instytucja członka a jedynie fundatora (założyciela), który tworzy daną osobę prawną i wyposaża ją w majątek stanowiący podstawę jej bytu i działalności. Ustala jej cele i strukturę organizacyjną oraz sposób działania.

Do osób prawnych typu fundacyjnego należą: fundacje, państwowe osoby prawne (przedsiębiorstwa państwowe, banki państwowe, szkoły wyższe, instytuty badawczo rozwojowe, samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej).

W strukturze organizacji zakładowej osoby prawnej nie ma członków. Byt organizacyjny i prawny takiego podmiotu uzależniony jest od woli fundatora (założyciela). Fundator wyposaża tworzoną osobę prawną w odpowiedni majątek, określa strukturę i wpływ na wybór organów, wskazuje cel działania. Fundacyjna osoba prawna może prowadzić działalność o charakterze gospodarczym lub innym (np. kultura). Fundatorem mogą być osoby fizyczne, osoby prawne i organy państwowe.

Ze względu na charakter prowadzonej działalności (funkcje, jakie spełniają). Charakter prowadzonej działalności może mieć znaczenie prawne w różnych dziedzinach. Ustawa może odrębnie regulować skutki prawne pewnych zdarzeń w odniesieniu do poszczególnych osób prawnych. W zależności od charakteru prowadzonej przez nie działalności. W oparciu o to kryterium osoby prawne można podzielić na:

-gospodarcze, które mają na celu działalność zarobkową

-nie będące przedsiębiorcą

W świetle art. 33 KC osobą prawna jest osobą przedsiębiorczą, jeżeli prowadzi we własnym imieniu działalność gospodarczą. Działalnością gospodarczą jest zarobkowa działalność wytwórcza, handlowa, budowlana, usługowa oraz w poszukiwaniu, rozpoznawaniu i eksploatacji zasobów naturalnych, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły. Osoby prawne będące przedsiębiorcami (spółki z.o.o., akcyjne, spółdzielnie, przedsiębiorstwa państwowe) podlegają wpisowi do rejestru przedsiębiorców.

Niebędące przedsiębiorcą to takie osoby prawne, które nie prowadzą we własnym imieniu działalności gospodarczej, a zajmują się takimi dziedzinami jak ochrona zdrowia, nauka, oświata, kultura, działalność socjalna, polityczna. Do osób prawnych niebędących przedsiębiorcami zaliczamy: szkoły wyższe, jednostki badawczo-rozwojowe, stowarzyszenia, fundacje, związki zawodowe, partie polityczne. Art. 33 KC do jednostek organizacyjnych niebędącymi osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną stosuje się odpowiednio przepisy o osobach prawnych. Ten przepis podkreśla, że podmiotem stosunku może być nie tylko osoba prawna. Jeżeli przepis odrębny nie stanowi inaczej za zobowiązania jednostki, która nie jest osoba prawna odpowiedzialność subsydiarną ponoszą jej członkowie. Odpowiedzialność ta powstaje z chwilą, gdy jednostka organizacyjna stała się nieopłacalna. Stwierdzić należy, że art. 33 nie narusza podstawowych założeń Kodeksu cywilnego.

Ustanie osób prawnych. Osoba prawna jako podmiot prawa cywilnego może zakończyć swój byt prawny na skutek różnorodnych zdarzeń prawnych. Do najważniejszych z nich należą:

-wydanie aktu organu państwowego mającego na celu (w przypadkach we właściwych przepisach wskazanych) zakończenie bytu danej osoby prawnej np. decyzja o likwidacji przedsiębiorstwa państwowego

-podjęcie decyzji przez właściwy organ osoby prawnej np. o rozwiązaniu stowarzyszenia, o podziale spółdzielni, połączeniu

-ogłoszenie upadłości (dotyczy osób prawnych prowadzących działalność gospodarczą)

-upływ czasu, na jaki została utworzona

-osiągnięcie celu, jakim została obciążona

Ustanie osoby prawnej jest z reguły połączone z likwidacją jej działalności. Co łączy się z koniecznością przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego w toku którego następuje ściągnięcie przysługujących jej wierzytelności, zaspokojenie wierzycieli zlikwidowanej osoby prawnej oraz rozdysponowanie pozostałym jej majątkiem w sposób określony przez właściwe przepisy. Osoba prawna przestaje istnieć dopiero w momencie formalnego zakończenia procesu likwidacyjnego. W tym celu muszą być dopełnione wszelkie formalności wymagane przez prawo (np. wykreślenia z krajowego rejestru sądowego). Dopóki nie nastąpi zdarzenie prawne powodujące ustanie osoby prawnej, dopóty osoba ta istnieje jako podmiot prawa cywilnego chociażby nie prowadziła żadnej działalności. Trzeba rozróżniać ustanie osoby prawnej i ustanie działalności prawnej.

Czynności prawne

1. Pojęcie czynności prawnej

2. Oświadczenie woli

3. Rodzaje czynności prawnej

Prawo cywilne przyznaje w szerokim zakresie osobie fizycznej i osobom prawnym autonomię w zakresie kształtowania własnej sytuacji prawnej. W granicach uznanych przez porządek prawny podmioty prawa cywilnego suwerennie rozstrzygają o nawiązaniu zmiany lub ustaleń stosunków cywilno-prawnych. Instrumentem prawnym, który pozwala tym podmiotom na świadome i celowe kształtowanie ich sytuacji prawnej, poprzez doprowadzenie do powstania, zmiany lub ustania stosunku cywilno-prawnego są czynności prawne. Czynności prawne stanowią bez wątpienia najważniejsza grupę zdarzeń cywilno prawnych. Wśród czynności prawnych z punktu widzenia funkcji społeczno gospodarczych na czoło wysuwają się umowy. Chociaż znaczenia czynności prawnych dla prawa cywilnego nie można przecenić jednak kodeks cywilny nie definiuje tej kategorii prawa. W doktrynie prawa cywilnego spotykamy natomiast różnorodne próby ujęcia tego zjawiska prawnego np. profesor Grzybowski uznaje za czynności prawne takie działanie osoby fizycznej lub prawnej w celu wywołania pewnych skutków prawnych, które bez takiego zamiaru nie mogłyby w ogóle powstać. Profesor Radwański twierdzi, że czynność prawna jest to skonstruowana przez system prawny czynność konwencjonalna podmiotu prawa cywilnego, której treść określa, co najmniej w podstawowym zakresie konsekwencje prawne tego zdarzenia prawnego. Najbardziej rozbudowaną definicję czynności prawnych stworzył profesor Wolter. Zgodnie z tą definicją za czynność prawną uznaje się stan faktyczny w skład, którego wchodzi, co najmniej jedno oświadczenie woli zmierzające do ustanowienia zmian lub zniesienia stosunku cywilno prawnego, z którym to stanem faktycznym ustawa wiąże skutki prawne nie tylko wyrażone w oświadczeniu woli, lecz także oświadczeniem nie objęte, a wynikające z ustawy, zasad współżycia społecznego lub ustalonych zwyczajów. Zgodnie z definicją Woltera czynność prawna jest stanem faktycznym, który musi być w całości zrealizowany, ażeby czynność prawna wywołała zamierzone skutki prawne. Koniecznym elementem każdej czynności prawnej jest, co najmniej jedno oświadczenie woli. Po trzecie poza oświadczeniem woli w skład czynności prawnej wchodzą jeszcze niekiedy inne elementy np. wydanie rzeczy, wpis do księgi wieczystej. Czynność prawna wywołuje skutki prawne objęte zamiarem podmiotu, o ile mieszczą się one w ramach określonych w art. 58 KC. Przez oświadczenie woli jako elementu każdej czynności prawnej rozumie się taki przejaw woli, który wyraża w sposób dostateczny zamiar wywołania skutków prawnych w postaci zamiaru ustanowienia lub ustania stosunku cywilno-prawnego. Oświadczenie woli stanowi końcowy efekt procesu rozpoczynającego się w psychice osoby składającej oświadczenie woli. Wskutek wyobrażeń, pobudek rodzi się akt woli, który nie wywołuje jeszcze żadnych skutków cywilno-prawnych. Aby niekonsekwencje nie nastąpiły konieczne jest ujawnienie tego aktu woli na zewnątrz bezpośrednio, bądź poprzez inne zachowanie się, które jednak pozwala w sposób dostatecznie wyraźny na przyjęcie istnienia aktu woli np. w świetle art. 60 KC należy przyjąć, że zachowanie się osoby jedynie wtedy może być uznane za oświadczenie woli, gdy jest: na tyle zrozumiałe, żeby, chociaż w drodze wykładni możliwe było ustalenie jego sensu; powinno być swobodne np. niezłożone pod wpływem przymusu; powinno być złożone na serio, poważnie. Akt woli i jego uzewnętrznienie stanowią całość, która w świetle prawa jest instrumentem realizacji woli osoby składającej oświadczenie woli.

Rodzaje czynności prawnej:

-jednostronne - do nich zaliczamy takie czynności, które dochodzą do skutku poprzez działania woli tylko jednej strony np. sporządzenie testamentu

-dwustronne - są to czynności składające się z oświadczenia woli, które są zgodne, co do treści kreowanego stosunku prawnego. W ten sposób dochodzi do zawarcia umowy np. kupno-sprzedaż.

-odpłatne - czynności dwustronnie zobowiązujące, w których świadczenie jednej strony ma nastąpić za odpłatą drugiej strony. Wszystkie inne czynności uznawane są za nieodpłatne. Regułą w obrocie szczególnie w warunkach rynkowych są czynności odpłatne. Wśród nich należy wyróżnić czynności wzajemne (umowa). Umowa jest wzajemna, gdy obie strony zobowiązują się w taki sposób, ze świadczenie jednej z nich ma być odpowiednikiem świadczenia drugiej. W odniesieniu do umów wzajemnych odpłatność oznacza ekwiwalentność, a więc swoista równowaga ekonomiczna świadczy o ustroju.

-nieodpłatne

-zobowiązujące - to czynności, których skutkiem jest powstanie zobowiązania do spełnienia określonego świadczenia np. umowa najmu, przewozu

-rozporządzające - to czynności, których celem i bezpośrednim skutkiem jest przeniesienie, ograniczenie, obciążenie lub zniesienie prawa przysługującego podmiotowi dokonującemu czynności prawnej np. zwolnienie z długu, zbycie spadku

-konsensualne - zaliczamy czynności dochodzące do skutku już przez samo złożenie oświadczenia woli

-realne - potrzebne jest obok oświadczenia woli również spełnienie pewnych dodatkowych elementów tj. wręczenie rzeczy kontrahentom, wpis do księgi wieczystej. Zaliczamy do nich np. zadatek, przechowanie, użyczenie

-między żyjącymi - wywołuje skutki prawne między żyjącymi osobami fizycznymi oraz istniejącymi osobami prawnymi

-na wypadek śmierci - wywołują skutki prawne w chwili śmierci osoby ich dokonującej np. sporządzenie testamentu

-przyczynowe (kazualne) - przyczyna (kauza) zwana podstawą prawną, przysporzenie może w różny sposób wpływać na ważność i skuteczność czynności prawnej. Gdy czynność prawna jest uzależniona od istnienia i prawidłowości kauzy, wówczas mamy do czynienia z czynnościami kazualnymi. W przeciwnym wypadku wchodzą w grę czynności oderwane. Regułą polskiego prawa cywilnego jest kazualność czynności prawa, zaś abstrakcyjność jest wyjątkiem np. zobowiązania z weksla i czeku.

-oderwane (abstrakcyjne)

Czynność prawna

1. Forma czynności prawnych

2. Treści czynności prawnych

3. Wady oświadczenia woli

Czynność prawna to oświadczenie woli chociażby jednej osoby.

Rodzaje form oświadczenia woli:

-zwykła forma pisemna

-forma pisemna z urzędowym poświadczeniem podpisu

-forma pisemna z urzędowym poświadczeniem daty

-forma aktu notarialnego

Ustawodawca w art. 73 KC podkreśla, jeżeli ustawa zastrzega dla czynności prawnej formę pisemną czynność dokonana bez dokonania zastrzeżenia formy jest nieważna, tylko wtedy, gdy ustawa przewiduje rygor nieważności. Jeżeli ustawa zastrzega dla czynności prawnej inne formy szczególne, czynność dokonana bez zastosowania tej formy jest nieważna. Nie dotyczy to wypadków, gdy zachowanie form szczególnych jest zastrzeżone jedynie dla wywołania określonych skutków czynności prawnych. Zwykła forma pisemna wymaga złożenia własnoręcznego podpisu na dokumencie zawierającym oświadczenia woli. Za wystarczające dokumenty do zawarcia umowy, kodeks cywilny uznaje wymienione dokumenty obejmujące treść oświadczenia woli każdej ze stron i przez nie podpisane. Osoba niemogąca pisać, lecz mogąca czytać może złożyć oświadczenie woli w formie pisemnej lub w ten sposób, że poczyni na dokumencie odcisk palca, a obok tego odcisku inna osoba wpisze jej imię i nazwisko umieszczając swój podpis. W ten sposób, że zamiast składającego oświadczenie woli podpisze się inna osoba, a jej podpis będzie poświadczony przez notariusza lub właściwy organ administracji samorządowej z zaznaczeniem, że został złożony na życzenie osoby, która nie może pisać, lecz może czytać. Gdy oświadczenie woli w formie pisemnej ma złożyć osoba niemogąca czytać, oświadczenie to powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Z dniem 15 VIII 2002 r. wszedł w życie art. 78 paragraf 2 KC zgodnie, z którym oświadczenie woli złożone w postaci elektronicznej opatrzone bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym przy pomocy ważnego kwalifikowanego certyfikatu jest równoważne formie pisemnej. Powyższa zasada została wprowadzona nowelizacją kodeksu cywilnego dokonana w przepisach ustawy z dnia 18 IX 2001 r. o podpisie elektronicznym. Kiedy chodzi o formę aktu notarialnego to jakakolwiek umowa może być poświadczona w formie aktu notarialnego za zgodą obu stron. Ustawodawca wyodrębnia rodzaje czynności prawnych, które powinny być poświadczone w formie aktu notarialnego:

-wszystkie czynności prawne skierowane na przeniesienie własności na nieruchomości

-wszystkie czynności prawne, których podmiotem są nieruchomości

Dlatego powinno być to w formie aktu notarialnego, aby uchronić interes stron. Wpis powinien być wniesiony do księgi wieczystej. Kiedy chodzi o umowy, forma aktu notarialnego, która jest wymagana przez ustawy taka czynność prawna powinna być dokonana w formie aktu notarialnego.

Treść czynności prawnej. Wśród tradycyjnych elementów czynności prawnej wyróżnia się:

• elementy przedmiotowo istotne, które indywidualizują daną czynność pod względem prawnym i bez których oznaczony tytuł czynności prawnej nie mógłby dojść do skutku np. przy umowie sprzedaży jest istotna cena, przedmiot

• elementy podmiotowo istotne, które ze swej istoty nie wpływają na skuteczność danego rodzaju czynności prawnych, jednakże na mocy woli stron uzyskali rangę elementów istotnych i do tych elementów zalicza się warunek i termin

• elementy nieistotne, których nie obejmuje oświadczenie woli nie ma wpływu na skuteczność czynności prawnej

Wady oświadczenia woli. Oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne podejmowanie decyzji i wyrażenie woli jest bezwzględnie nieważne. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego zaburzenia czynności psychicznych. Należy wspomnieć, że choroba psychiczna lub niedorozwój umysłowy mogą też stanowić podstawy całkowitego lub częściowego ubezwłasnowolnienia. Całkowite ubezwłasnowolnienie stanowi jednak odrębną samoistną przesłankę nieważności czynności prawnej. Zgodnie z art. 83 KC pozorność polega na tym, że osoba składająca oświadczenie woli umawia się z adresatem tego oświadczenia, że oświadczenia woli ma nie wywoływać żadnych skutków prawnych, mimo istnienia zewnętrznych symptomów ich powstania. Mogą powstać inne skutki prawne aniżeli te, które zostały oznaczone w treści oświadczenia woli np. strony zawierając umowę sprzedaży umawiają się, że w rzeczywistości dojdzie do skutku umowa darowizny. Skutkiem prawnym pozorności jest nieważność bezwzględna pozornego oświadczenia woli. Gdy jednak pozorne oświadczenie woli zostało złożone w celu ukrycia innej czynności prawnej, ważność tego oświadczenia ocenia się według właściwości czynności prawnej ukrytej. W razie ukrycia pod pozorną umową sprzedaży umowa darowizny może być uznana za ważną, o ile zostaną spełnione przesłanki jej ważności w szczególności odnoszące się do formy umowy darowizny.

Błąd. Przez błąd należy rozumieć fałszywe wyobrażenie o rzeczywistym stanie rzeczy, a zatem mylne wyobrażenie lub brak w ogóle wyobrażenia, jak również mylne wyobrażenie o treści składanego oświadczenia (pomyłka). Błąd może dotyczyć różnych okoliczności rzeczywistego stanu rzeczy, może być, co do osoby, która składa oświadczenie woli, co do przedmiotu umowy oraz jego właściwości. Art. 84 paragraf 1 KC za prawnie doniosłe uznaje tylko błąd, co do treści czynności prawnej, jeżeli jest on istotny to uzasadnia przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie nie złożyłby oświadczenia woli tej treści. Błąd musi być, zatem istotny zarówno subiektywnie, a więc musi stanowić przyczynę sprawczą złożenia danego oświadczenia woli, jak i obiektywnie, że żaden człowiek znający rzeczywisty stan rzeczy i oceniający sprawę rozsądnie nie złożyłby oświadczenia woli tej treści. Skutkiem tak określonego prawem doniosłego błędu jest możność uchylenia się przez osoby działające pod wpływem błędu od skutków prawnych swego oświadczenia woli.

Podstęp. Przez podstęp należy rozumieć błąd wywołany przez inne osoby celowo, aby skłonić dane osoby do złożenia oświadczenia woli. Według art. 86 KC doniosłość przedstawia błąd wywołany podstępnie przez jedną ze stron, a nawet przez osoby trzecie, ale tylko wówczas, jeżeli o podstępie druga strona wiedziała i nie zawiadomiła o nim składając oświadczenie woli albo, jeżeli czynność prawna była nieodpłatna.

Bezprawna groźba. Zgodnie z art. 87 KC, kto złożył oświadczenie woli pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej też może uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia, jeżeli z okoliczności wynika, że mógł się obawiać, iż jemu samemu albo innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe.

Przedstawicielstwo

1. Pojęcie przedstawicielstwa

2. Pełnomocnictwo

3. Rodzaje pełnomocnictwa

4. Wygaśnięcie pełnomocnictwa

5. Prokura

Osoby, które nie mogą samodzielnie dokonać czynności prawnej np. małoletni mogą to zrobić za pomocą przedstawiciela. W obrocie cywilno-prawnym zazwyczaj czynności prawnych dokonuje osoba, której mają bezpośrednio dotyczyć skutki prawne tej czynności. Może ona również dokonać czynności prawnej przez upoważnionego do tego przedstawiciela. Zgodnie z art. 95 paragraf 2 KC czynność prawna dokonana przez przedstawiciela w granicach umocowania pociąga za sobą skutki bezpośrednio dla reprezentowanego. Przedstawicielstwo polega na tym, że jedna osoba zwana przedstawicielem dokonuje w imieniu drugiej osoby zwanej reprezentowanym czynności prawnej, która o ile mieści się w granicach upoważnienia przedstawiciela do działania w cudzym imieniu (tzw. Umocowanie) wywołuje skutki prawne bezpośrednio dla reprezentowanego. Przedstawicielstwo, w którym przedstawiciel składa oświadczenie woli w imieniu reprezentowanego określa się jako przedstawicielstwo czynne w odróżnieniu od przedstawicielstwa biernego, które zachodzi, gdy przedstawiciel odbiera w imieniu reprezentowanego oświadczenie woli złożone przez osobę trzecią. Przepisy art. 95 do 108 mają zastosowanie odpowiednio do przedstawicielstwa. Biorąc za kryterium źródło umocowania przedstawicielstwa, dzielimy je zgodnie z art. 96 KC na:

-przedstawicielstwo ustawowe, gdy źródłem umocowania jest ustawa. Art. 98 kodeks cywilny bezpośrednio stanowi, że rodzice są przedstawicielami ustawowymi dziecka. Art. 135 paragraf 2 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego tak samo twierdzi. W takich wypadkach mówimy o ustawowym przedstawicielstwie, bo umocowanie na takie przedstawicielstwo jest określone w ustawie

-przedstawicielstwo polega na umocowaniu do działania w cudzym imieniu. Opiera się na jednostronnym oświadczeniu woli reprezentowanego (mocodawcy). W drugim wypadku podstawą powstania przedstawicielstwa jest umocowanie, które można analizować jako jednostronną czynność prawną mocodawcy.

Zakres przedstawicielstwa jest bardzo szeroki. Osoba, która jest przedstawicielem wykonuje funkcje, które powinna byłaby spełnić osoba, której jest ona przedstawicielem. Ustawodawca wyodrębnia także czynności prawne, które są możliwe tylko dla osób we własnym imieniu a nie przez przedstawiciela np. sporządzenie testamentu.

-pełnomocnictwo powstaje na podstawie umocowania reprezentowanego pełnomocników, który jest przedstawicielem tego reprezentowanego. Źródłem umocowania jest oświadczenie woli reprezentowanego. W stosunku pełnomocnictwa przedstawiciela nazywa się pełnomocnikiem, a reprezentowanego mocodawcą, a oświadczenie woli reprezentowanego, przez które udziela się umocowanie pełnomocników- pełnomocnictwem. Oświadczenie woli mocodawcy jest jednostronną czynnością prawną. Powinno być złożone pełnomocnikowi, aby wiedział, że jest umocowany i w jakim zakresie. Ustawodawca może udzielić pełnomocnictwa tylko do dokonania takich czynności prawnych, jakich sam mógłby dokonać w imieniu własnym z uwagi na zdolność do czynności prawnej np. osoba małoletnia może umocować do czynności prawnej pełnomocnika. Nie może osoba, która jest mocodawcą przenieść na pełnomocnika więcej praw niż ona posiada. Nie może, bo sama nie ma wystarczająco praw. Pełnomocnictwo może być udzielone w formie dowolnej, tylko wyjątkowo jest forma szczególna. Pełnomocnictwo do dokonania czynności dla ważności, których konieczna jest określona forma powinno być udzielone w tej samej formie (art. 99 paragraf 1 KC). Art. 99 paragraf 2 KC pełnomocnictwo ogólne powinno być pod rygorem nieważności udzielane na piśmie żeby osoba trzecia wiedziała, jaki zakres umocowania ma pełnomocnik. Podstawą pełnomocnictwa jest przeważnie określony stosunek prawny między mocodawcą a pełnomocnikiem nakładający na pełnomocnika obowiązek działania w imieniu mocodawcy np. umowy, zlecenia o dzieło, agencyjna. Stosunek prawny będący podstawą pełnomocnictwa nazywany jest stosunkiem podstawowym pełnomocnictwa bądź też stosunkiem wewnętrznym, gdyż łączy mocodawcę z pełnomocnikiem w odróżnieniu od stosunku zewnętrznego, który powstaje pomiędzy pełnomocnikiem a osoba trzecia, z którą dokonuje on czynności prawnej. Stosunek prawny będący podstawą pełnomocnictwa jest stosunkiem odrębnym od pełnomocnictwa i nie wiąże osoby trzeciej, z którą pełnomocnik dokonuje czynności prawnej. Oznacza to, że wynikające ze stosunku prawnego ograniczenie swobody działania pełnomocnika nie są skuteczne względem tej osoby, jeśli nie wynikają z treści pełnomocnictwa.

Rodzaje pełnomocnictwa. Mając za kryterium treść pełnomocnictwa zgodnie z art. 98 KC można wyróżnić:

-pełnomocnictwo ogólne - które obejmuje umocowanie do dokonywania czynności zwykłego zarządu. W takich wypadkach chodzi o dokonywanie czynności prawnych, które w konkretnej sytuacji są potrzebne dla zgodnego z zasadami prawidłowej gospodarki wykonywania praw majątkowych mocodawcy. Powszechnie uważa się za czynność prawna zwykłego zarządu załatwienie spraw związanych z normalną eksploatacja rzeczy np. oddanie rzeczy do naprawy, pobierania z niej pożytku, konserwacji i administracji rzeczy oraz jej ochrony. To tzw. czynności zwykłego zarządu. Są czynności przekraczające zwykły zarząd np. zbycie rzeczy, jej obciążenie, zmiana przeznaczenia. Od czynności przekraczających zwykły zarząd wymagają pełnomocnictwa rodzajowego albo szczególnego:

*pełnomocnictwo rodzajowe - określa rodzaj czynności prawnych do dokonywania, których umocowany jest pełnomocnik oraz jej przedmiot. To pełnomocnictwo nie wystarczy jednak do czynności, dla których ustawa wymaga udzielenia pełnomocnictwa szczególnego

*pełnomocnictwo szczególne - chodzi o pełnomocnictwo do poszczególnej czynności prawnej. Dotyczy konkretnie oznaczonej czynności prawnej.

Kryterium zależnie od tego, kto udziela pełnomocnictwa, wskutek tego kryterium możemy wyróżnić:

-pełnomocnictwo główne udzielane przez mocodawców

-pełnomocnictwo substytucyjne udzielane przez pełnomocnika w imieniu i ze skutkiem dla mocodawcy. Art. 106 KC pełnomocnik może ustanowić dla mocodawcy innych pełnomocników tylko wtedy, gdy umocowanie takie wynika z umocowania.

Wygaśnięcie pełnomocnictwa. Wygaśnięcie umocowania do działania w cudzym imieniu następuje z różnych przyczyn, np.

-spełnienie okoliczności wskazanej w treści umocowania np. umocowanie było dla zawarcia jakiejś umowy po jej zawarciu pełnomocnictwo wygasa

-upływ terminu, na jaki pełnomocnictwo zostało udzielone

-śmierć pełnomocnika lub mocodawcy chyba, że w pełnomocnictwie inaczej postanowiono, w takim wypadku miejsce zmarłego pełnomocnika lub mocodawcy zastępuje spadkobierca art. 101 paragraf 2 KC

-odwołanie pełnomocnictwa art. 101 paragraf 1 KC

-utrata zdolności do czynności prawnej przez pełnomocnika uniemożliwiająca mu korzystanie z umocowania i niewątpliwie powoduje wygaśniecie pełnomocnictwa.

Kodeks cywilny przewiduje przypadki przekroczenia zakresu umocowania. Art. 104 KC, jeżeli czynność prawna zostaje dokonana bez umocowania lub z przekroczeniem jego zakresu jest nieważna. Jednak, gdy ten, komu zostało złożone oświadczenie woli w cudzym imieniu zgodził się na działanie bez umocowania, stosuje się przepisy o zawarciu umowy bez umocowania. Jeżeli pełnomocnik po wygaśnięciu umocowania dokonał w imieniu mocodawcy czynności prawnych w granicach umocowania czynność prawna jest ważna chyba, że druga strona wiedziała o wygaśnięciu albo łatwo mogła się dowiedzieć. Pełnomocnik nie może być drugą stroną czynności prawnej, której dokonywał w imieniu mocodawcy (chyba, że co innego wynika z treści pełnomocnictwa, albo ze względu na treść czynności prawnej wyłączona jest możliwość naruszenia interesu mocodawcy. Może się to zdarzyć, kiedy jeden pełnomocnik przedstawia interesy dwóch mocodawców.

Prokura jest pełnomocnictwem udzielanym przez przedsiębiorców, podlegających obowiązkowi wpisu do rejestru przedsiębiorców, który obejmuje umocowanie do czynności sądowych i poza sądowych, jakie są związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Prokura to przedstawicielstwo w obrocie komercyjnym, chodzi o przedstawicielstwa przedsiębiorców. Szczegóły regulowania prawnego prokury są z tym związane. Prokurentem może być wyłącznie osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnej. Pełnomocnikiem zaś może być osoba fizyczna nawet z ograniczoną zdolnością do czynności prawnej i tak samo pełnomocnikiem może być osoba prawna. Kodeks cywilny nie przewiduje prokury substytucyjnej. Prokurent nie może dla swego mocodawcy ustanowić dalszego prokurenta. To podkreśla art. 109 paragraf 6 KC. Prokurent może ustanowić dla swego mocodawcy pełnomocnika do poszczególnej czynności lub prawnego rodzaju czynności. Tak samo istotna różnica między prokurą a pełnomocnictwem leży w zakresie umocowania prokurenta i pełnomocnika do działania w imieniu mocodawcy. Prokura jest pełnomocnictwem udzielonym przez przedsiębiorców podlegających wpisowi do rejestru. Zakres umocowania prokurenta do działania w cudzym imieniu jest w każdym wypadku ściśle określony przez same ustawy. Zakres umocowania prokurenta jest bardzo szeroki i obejmuje umocowanie do czynności sądowej i pozasądowej, jakie są związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Prokurent jest umocowany, zatem z mocy samego umocowania ma on prawo do dokonywania wszelkich czynności prawnych i do występowania z pismami procesowymi (np. wnioskami, pozwami i innymi, które mieszczą się w zakresie działalności prowadzonej przez mocodawców przedsiębiorców). Prokurent nie jest umocowany z mocy samego prawa do zbycia przedsiębiorstwa, do dokonywania czynności prawnych na podstawie, których następuje oddanie go do czasowego korzystania. Oraz do zbywania i obciążania nieruchomości np. ustanowienie hipoteki. Do skutecznego dokonania tych czynności przez prokurenta wymagane jest odrębne pełnomocnictwo do poszczególnej czynności. W zakresie swego umocowania prokurent powinien działać w imieniu mocodawcy osobiście. Umocowanie prokurenta nie obejmuje kompetencji do ustanowienia dla mocodawcy dalszego prokurenta. Określenie wprost przez ustawę zakresu umocowania prokurenta a także zasady, że prokury nie można ograniczyć ze skutkiem wobec osób trzecich chyba, że przepis szczególny stanowi inaczej, uzasadnione są przez wzgląd na ochronę bezpieczeństwa obrotu gospodarczego i dlatego wszelkie ograniczenia z zakresu umocowania przewidziane w oświadczeniu mocodawcy o udzielenie prokury mają znaczenie wyłącznie w stosunku między mocodawcą a prokurentem. Czynność dokonana przez prokurenta z naruszeniem tych ograniczeń, ale w zakresie umocowania ustawowego wiąże mocodawców, rodzić może zaś odpowiedzialność prokurenta wobec mocodawcy chyba, że wynika z przekroczenia zakresu umocowania szkody. Udzielenie prokury jest jednostronną czynnością prawną mocodawcy, o której powinien on zakomunikować prokurentowi. Prokura powinna być pod rygorem nieważności udzielona na piśmie. Art. 99 paragraf 1 KC nie stosuje się do prokury, nie ma, więc zastosowania, tzw. pochodna forma pełnomocnictwa. Prokurentem może być osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych. Prokura jest pełnomocnictwem udzielonym przez przedsiębiorcę podlegającemu obowiązkowi wpisu do rejestru przedsiębiorców. Tak jak dopuszczalne jest ustanowienie kilku pełnomocników dopuszczalne jest też ustanowienie przez jednego mocodawcę kilku prokurentów zgodnie z art. 109 paragraf 4 KC - prokura może być udzielona kilku osobom łącznie (prokura łączna) lub oddzielnie. Kierowanie do przedsiębiorcy oświadczenia lub doręczenie pisma może być dokonane wobec jednej z osób, które oddzielną prokurę mają. W łącznej prokurze muszą współdziałać w imieniu reprezentowanego. Każdy prokurent oddzielnie może samodzielnie działać w imieniu i ze skutkiem dla reprezentowanych. Łączny charakter prokury powinien wynikać z treści oświadczenia woli mocodawcy i być ujawniony w rejestrze. Ujawniony powinien być też sposób wykonywania prokury łącznej. Prokurenci łączni nie muszą działać jednocześnie, mogą składać swe oświadczenia woli w imieniu mocodawcy sukcesyjnie. Prokurę można ograniczyć do zakresu spraw wpisanych do rejestru oddziału przedsiębiorstwa jest to tzw. prokura oddziałowa. Udzielenie przez mocodawcę prokury oddziałowej oznacza, że kompetencje prokurenta są ograniczone do podejmowania czynności sądowych i pozasądowych, jakie są związane z prowadzeniem konkretnego oddziału przedsiębiorstwa i samodzielnie pod względem organizacji części działalności gospodarczej mocodawcy.

Podstawy wygaśnięcia prokury:

-może być w każdym czasie odwołana

-wygasa wskutek wykreślenia przedsiębiorcy z rejestru

-ogłoszenie upadłości, otwarcie likwidacji oraz przekształceniu przedsiębiorstwa

-wraz ze śmiercią prokurenta, (śmierć przedsiębiorcy ani utraty przez niego zdolności do czynności prawnej nie powoduje wygaśnięcia prokury)

-prokurent może zrzec się umocowania do działania w imieniu przedsiębiorcy

-otwarcie likwidacji spółki jawnej i innych spółek osobowych, spółki z.o.o. oraz spółek akcyjnych.

Wygaśnięcie prokury przedsiębiorca powinien zgłosić do rejestru przedsiębiorców art. 109 paragraf 8 KC, fakt udzielenia prokury mocodawca powinien zgłosić do rejestru przedsiębiorców, zgłoszenie o udzielenie prokury powinno określić jej rodzaj a w przypadku prokury łącznej także sposób jej wykonywania. Ujawnienie w rejestrze przedsiębiorców nie stanowi przesłanki do skutecznego umocowania prokurenta do działania w imieniu mocodawcy. Chodzi jedynie o umożliwienie osobom trzecim zapoznania się z możliwością nawiązania z danym przedsiębiorcą stosunków prawnych przez jego prokurenta.

Przedawnienie i termin przedawnienia

1. Ogólna charakterystyka dawności w prawie cywilnym

2. Bieg terminu przedawnienia

3. Zawieszenie i wstrzymanie terminu przedawnienia

4. Przerwanie terminu przedawnienia

5. Termin zawity

Terminy w prawie cywilnym mają poważne znaczenie, bo uczestnicy obrotu cywilno prawnego powinni trzymać się takich przesłanek, które pozwalają ten obrót cywilno prawny dyscyplinować. Terminy imperatywne - nie można zmieniać za zgodą stron np. w umowie o najem strony mogą zmienić terminy.

Terminy przedawnienia ich funkcje to: pozwala dyscyplinować uczestników stosunku cywilno prawnego, chodzi o dłużników i też o osoby mające prawo roszczenia. Pozwala bronić swoje prawa i wymaga od właściciela żeby zwrócił się w obronie tego prawa w ustalonym przez ustawodawcę terminie art. 117 KC określa podstawy i treść roszczeń majątkowych. Po upływie terminu przedawnienia prawo obrony jest osłabione albo może w ogóle już nie istnieć. Ustawodawca w paragrafie 2 podkreśla po upływie terminu przedawnienia, ten, któremu przysługuje roszczenie może uchylić się od jego zaspokojenia chyba, że zrzeka się z korzystania z zarzutu przedawnienia. Art., 118 KC, jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej termin przedawnienia wynosi 10 lat, a dla roszczeń, o świadczeniu okresowym oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności 3 lata. Terminy przedawnienia nie mogą być zmieniane przez dokonanie czynności prawnej. Bieg przedawnienia zgodnie z art. 120 KC rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Jeżeli wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności prawnej uprawnionego bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie np. dwie osoby dokonały umowy o pożyczkę, zwrot powinien być 1 lutego, kiedy dłużnik nie zwróci pożyczki bieg terminu przedawnienia zaczyna się od 2 lutego jest 10 lat (dwóch przedsiębiorców była umowa o dostanie towaru dostawa powinna być 20 września bieg terminu przedawnienia zaczyna się 21 września i jest 3 lata).

Ustawodawca ustanawia wypadki zawieszenia i przerwy takich roszczeń. Zawieszenie reguluje art. 121 KC zgodnie z tym przepisem, gdy zaistnieją okoliczności w nim wymienione bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu. Przy czym termin rozpoczęty nie biegnie (ulega zawieszeniu) przez czas trwania okoliczności zawieszającej. Po jej ustaniu zaś biegnie w dalszym ciągu. W świetle art. 121 KC bieg przedawnienia podlega zawieszeniu w wypadkach:

-zawieszeniu podlegają terminy przedawnienia, jeśli chodzi o przedawnienie roszczeń, które przysługują dzieciom przeciwko rodzicom przez czas trwania władzy rodzicielskiej (do pełnoletności 18 lat) do tego czasu może być zawieszony czas przedawnienia

-jeśli chodzi o przedawnienie roszczeń, które przysługują osobom niemającym pełnej zdolności do czynności prawnej przeciwko osobom sprawującym opiekę lub kuratelę przez czas sprawowania przez tę osobę opieki lub kurateli. Bieg przedawnienia tych roszczeń przez czas sprawowania opieki lub kurateli nie rozpoczyna się, a rozpoczęty nie biegnie przez czas sprawowania opieki lub kurateli

-jeżeli chodzi o przedawnienie roszczeń, które przysługują jednemu z małżonków przeciwko drugiemu to bieg przedawnienia tych roszczeń przez czas trwania małżeństwa nie rozpoczyna się a rozpoczęty nie biegnie (ulega zawieszeniu)

-jeżeli chodzi o przedawnienie wszelkich roszczeń z powodu siły wyższej, uprawniony nie może ich dochodzić przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania sprawy danego rodzaju, to przez czas trwania przeszkody bieg terminu przedawnienia nie rozpoczyna się a rozpoczęty nie biegnie. Skutkiem takiego zawieszenia jest po ustaniu takiej okoliczności termin przedawnienia zaczynają się a jak jest już zaczęty ulega dalszemu upływowi.

Wstrzymanie biegu przedawnienia. W wypadkach z uwagi na potrzebę ochrony interesów osób uprawnionych, które same nie mogą swoich roszczeń dochodzić np. osoba małoletnia, osoba chora psychicznie. Prawo cywilne przewiduje instytucję wstrzymania biegu terminu przedawnienia. Względem osoby, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnej termin przedawnienia nie może skończyć się wcześniej niż z upływem 2 lat od ustanowienia dla niej przedstawiciela ustawowego albo od ustania przyczyny jego ustanowienia. To przewiduje art. 122 paragraf 1 KC. Kiedy chodzi o wstrzymanie to chodzi o osoby trzecie. Instytucja wstrzymania ma na celu ochronę interesów osoby, która jest psychicznie chora. Paragraf 2 tego artykułu przewiduje, że jeśli termin przedawnienia jest krótszy niż 2 lata to liczy się od ustanowienia dla niej przedstawiciela ustawowego albo od ustania przyczyny jego ustanowienia. Przerwanie biegu terminu przedawnienia zgodnie z art. 123 KC bieg przedawnienia przerywa się przez każdą czynność prawną przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczeń. Skutkiem przerwania terminu przedawnienia jest bieg tego terminu na nowo. Podstawą przerwania terminu przedawnienia jest uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje. Kolejną podstawą dla przerwania terminu przedawnienia jest początek mediacji, kiedy osoby zaczęły proces mediacyjny. Po każdym przerwaniu przedawnienia termin biegnie na nowo. Może być wielokrotnie takie przerwanie. Roszczenie stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego organu powołanego do rozpoznania spraw danego rodzaju albo orzeczenie sądu polubownego jak również roszczenie stwierdzone ugodę, zawarte przed sądem albo przed sądem polubownym albo umowa zawarta przez mediatora i zatwierdzony przez sąd przedawnienia się z upływem 10 lat. Chociażby termin przedawnienia roszczenia tego rodzaju był krótszy. Jeżeli stwierdzone w ten sposób roszczenie obejmuje świadczenie okresowe należne w przyszłości ulega przedawnieniu 3 letniemu.

Termin zawity. Z terminem zawitym mamy do czynienia wówczas, gdy ustawa przewidująca termin do wykonania uprawnienia, postanawia jednocześnie, że bezczynność uprawnionego przez czas wskazany terminem powoduje wygaśnięcie przysługującego mu dotąd prawa. Tradycyjnie wyróżniamy 3 rodzaje terminów zawitych:

-terminy do sądowego dochodzenia roszczenia

-termin do wykonywania praw pozasądowych

-termin wygaśnięcia praw podmiotowych np. art. 239 KC wylicza przyczyny wygaśnięcia służebności.

Nabycie i utrata prawa własności

1. Zdarzenia prawne prowadzące do nabycia własności

2. Przeniesienie prawa własności

3. Nabycie własności rzeczy ruchomej od nieuprawnionej

4. Inne sposoby nabycia prawa własności

5. Utrata prawa własności

W treść prawa własności są takie 3 uprawnienia:

- posiadanie

- korzystanie

- rozporządzanie

Jeśli chodzi o rozporządzanie właściciel może ustanowić los tej rzeczy, która jest przedmiotem jego własności. Kiedy chodzi o nabycie praw własności można je podzielić na 2 rodzaje:

-w skutek oświadczenia woli właściciela

-wbrew woli właściciela / niezależnie od jego woli

Na podstawie woli właściciela chodzi o nabycie prawa własności pochodne, bo ono zależy od oświadczenia woli właściciela. Kiedy chodzi o to, że prawa własności osoba nabyła niezależnie od woli właściciela to w takich wypadkach chodzi o nabycie prawa własności pierwotnej. Prawo własności jest prawem zbywalnym. Polega na tym, że właściciel może rozporządzać tym prawem. Nabycie własności pierwotne może być to nabycie prawa własności po raz pierwszy. Kiedy chodzi o pochodne nabycie prawa własności, jest ono możliwe w drodze przeniesienia prawa własności. Przeniesienie własności oznaczonej rzeczy polega na przejściu tego prawa na podstawie umowy z jego dotychczasowego podmiotu na nowy, inny podmiot. Zainteresowane strony zawierają przez złożenie zgodnych oświadczeń woli umowę przeniesienia własności np. umowa sprzedaży, darowizny, zamiany. W takim wypadku przy zawarciu takiej umowy prawo własności jednej osoby może być przeniesione na inną osobę. Takie przeniesienie obok oświadczenia woli poprzedniego właściciela albo osoby uprawnionej powinno być dotrzymane razem z przepisami ustawy np. przepisy ustawy o formie oświadczenia woli. Kiedy chodzi o nieruchomości to powinno być w formie aktu notarialnego i takie powstanie prawa własności jest związane z wniesieniem / wpisem do rejestru. Kiedy chodzi o takie oświadczenie woli to w ustawie mogą być przepisy, że właściciel nie może przenieść prawa własności w drodze umowy kupno-sprzedaż innej osobie niż to jest określone w ustawie.

Nabycie od osoby nieuprawnionej. Jakie to powoduje skutki - art. 169 KC. Możliwe jest skuteczne nabycie własności od osoby nieuprawnionej do rozporządzania rzeczą ruchomą. Przepis ten przewiduje wyjątek od zasady, że nikt nie może przenieść na drugiego prawa, które mu samemu nie przysługuje. Uzasadnieniem konstrukcji normatywnej przewidzianej w art. 169 KC, jest z jednej strony legitymacyjna funkcja posiadania - zbywca choć nie jest uprawniony do rozporządzania rzeczą to włada nią faktycznie, co go legitymuje w obrocie. A z drugiej strony uzasadnieniem jest także dobra wiara nabywcy. Nabycie własności rzeczy ruchomej od nieuprawnionego nastąpić może tylko przy zachowaniu przesłanek przewidzianych w ustawie. Zgodnie z art. 169 paragraf 1 KC, jeżeli osoba nieuprawniona do rozporządzania rzeczą ruchomą zbywa rzecz i wydaje go nabywcy, to uzyskuje on własność z chwila objęcia rzeczy posiadanej chyba, że działał w złej wierze. Skutki nabycia rzeczy ruchomej od osoby nieuprawnionej są związane ze statusem prawnym nabywcy. Czy osoba która jest nabywcą wiedziała, ze nabyła rzecz od osoby nieuprawnionej. Nabywca w złej wierze nie nabywa prawa własności chyba, ze w drodze zasiedzenia.

Pierwotne nabycie może być na rzecz nabywcy po raz pierwszy i w drodze przeniesienia prawa własności albo wbrew woli poprzedniego właściciela np. zasiedzenie. Art. 172 KC przewiduje następującą definicję zasiedzenia: posiadacz nieruchomości niebędący jej właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada nieruchomość nieprzerwanie od 20 lat jako posiadacz samoistny, chyba, że uzyskał posiadanie w złej wierze. Ale kiedy chodzi o nabycie w złej wierze to tak samo ustawodawca ustanawia, że posiadacz w złej wierze też może nabyć w drodze zasiedzenia (art. 172 paragraf 2) po upływie 30 lat posiadania nieruchomości.

Przesłanki do zasiedzenia:

-posiadanie, osoba powinna być posiadaczem

-upływ czasu

-dobra albo zła wiara, kiedy chodzi o nieruchomość, kiedy chodzi o posiadanie samoistne do nabycia własności w drodze zasiedzenia powinien mieć posiadanie samoistne.

Posiadaczem trwałym jest osoba, która posiada rzecz bez przerwy w ciągu 20 lub 30 lat, ale oprócz nabycia prawa własności na nieruchomościach ustawodawca przewiduje i nabycie prawa własności i na rzeczy ruchomej. Art. 174 KC definiuje nabycie prawa własności w drodze zasiedzenia i na rzeczy ruchomej. Posiadacz rzeczy ruchomej niebędący jej właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada rzecz nieprzerwanie od 3 lat jako posiadacz samoistny chyba, że posiada w złej wierze.

Inne sposoby nabycia prawa własności. Kiedy chodzi o inne podstawy nabycia prawa własności do takich podstaw zaliczamy:

• nabycie prawa własności rzeczy niczyjej, chodzi o rzeczy ruchome. Żeby nabyć prawo własności na rzeczy ruchomej, która jest niczyja trzeba żeby była dotrzymana przesłanka statusu prawnego tej rzeczy jako rzecz niczyja

• nabycie prawa własności w wypadku znalezienia rzeczy. Kwestia praw i obowiązków w związku ze znalezieniem rzeczy została uregulowana w art. 183-189 KC. Wymienione przepisy dotyczą rzeczy zagubionych, rzeczy pożyczonych bez zamiaru wyzbycia się własności oraz zwierząt, które zabłąkały się albo uciekły. Kto znalazł rzecz zgubioną powinien niezwłocznie zawiadomić o tym osoby uprawnione do odbioru rzeczy, jeżeli znalazca nie wie kto jest uprawniony do odbioru rzeczy albo jeżeli nie zna miejsca zamieszkania osoby uprawnionej powinien niezwłocznie zawiadomić o znalezieniu właściwy organ państwowy. Pieniądze, papiery wartościowe, kosztowności oraz rzeczy mające wartość naukową lub artystyczną znalazca powinien oddać niezwłocznie na przechowanie właściwemu organowi państwowemu, inne rzeczy znalezione tylko na żądanie tego organu. Chodzi o to, że na rzeczy zagubionej nie powstaje od razu prawo własności tylko, kiedy się nie odnajdzie właściciel tej rzeczy w ciągu terminu ustanowionego przez ustawę, prawo własności może nabyć inna osoba. Ustawa to traktuje tak: art. 187 KC przewiduje pieniądze, papiery wartościowe, kosztowności oraz rzeczy mające wartość naukową lub artystyczną, które nie zostały przez uprawnionego odebrane w ciągu roku od dnia wezwania go przez właściwy organ, a w razie niemożności wezwania w ciągu 2 lat od ich znalezienia staja się własnością skarbu państwa. Inne rzeczy stają się po upływie tych samych terminów własnością znalazcy, jeżeli uczynił on zadość swoim obowiązkom. Art. 189 KC przewiduje skutki niemożności odzyskania właściciela. Jeżeli rzecz niemająca znacznej wartości materialnej albo naukowej lub artystycznej została znaleziona w takich okolicznościach, że poszukiwanie właściciela byłoby oczywiście bezcelowe, znalazca zobowiązany jest oddać rzecz właściwemu organowi państwowemu i rzecz znaleziona staje się własnością skarbu państwa, a znalazcy należy się odpowiednie wynagrodzenie. W takich przypadkach powstaje pierwotne nabycie prawa własności przeciw woli poprzedniego właściciela

• nabycie własności pożytków naturalnych, pożytkami naturalnymi rzeczy są to jej płody i inne odłączone od niej części składowe, o ile według zasad prawidłowej gospodarki stanowią normalny dochód rzeczy

• przetworzenie, pomieszanie, połączenie. Przetworzenie - art. 192 KC Ten, kto wytwarza nową rzecz ruchomą z cudzych materiałów staje się jej właścicielem, jeżeli wartość nakładu pracy jest większa od wartości materiału. Połączenie, pomieszanie - art. 193 Jeżeli rzecz ruchoma zostaje połączona lub pomieszana w taki sposób, że przywrócenie stanu poprzedniego byłoby związane z nadmiernymi trudnościami lub kosztami, dotychczasowy właściciel staje się współwłaścicielem całości. Udziały we współwłasności oznacza, że posiadanie jest według stosunku wartości rzeczy połączonych lub pomieszanych. Jednak, gdy jedna z rzeczy połączonych ma wartość znacznie większą niż pozostałe rzeczy staje się jej częściami składowymi.

Utrata praw własności:

-według oświadczenia woli właściciela

-wbrew oświadczeniu woli

Kiedy chodzi o przeniesienie prawa własności przez umowę, to jest według oświadczenia woli właściciela. Kiedy chodzi o utratę prawa własności wbrew woli poprzedniego właściciela takie podstawy to np. zgubienie rzeczy, zniszczenie rzeczy, konfiskata rzeczy jako skutek naruszenia prawnego administracyjnego.

We wszystkich utratach prawa własności jest kryterium oświadczenia woli.

Współwłasność

1. Pojęcie i podstawowe cechy współwłasności

2. Rodzaje współwłasności

3. Ustanowienie współwłasności

Właścicielem może być jedna osoba albo może powstać też współwłasność, kiedy prawo własności na jednej rzeczy ma kilka osób. Art. 195 KC - własność tej samej rzeczy może przysługiwać niepodzielnie kilku osobom. W takich wypadkach chodzi o współwłasność, kiedy kilka osób ma prawo własności na jedną i tą samą rzecz. Może być nie tylko na rzecz, ale i współwłasność praw majątkowych. Kiedy chodzi o współwłasność różne sytuacje są podstawą do powstania współwłasności np. umowa, dziedziczenie, kiedy chodzi o roszczenie wierzyciela.

Rodzaje prawa współwłasności. Zgodnie z art. 196 KC współwłasność jest albo współwłasnością o częściach ułamkowych albo współwłasnością łączną.

Rodzaje współwłasności:

• ułamkowa, współwłasność w częściach ułamkowych oznacza własność rzeczy, która przysługuje niepodzielnie kilku osobom, ale każda z tych osób współwłaścicieli ma udziały w prawie ułamkowej wartości ustanowionej przez ustawę, bądź umowę

• łączna, przysługuje jednocześnie dwóm i więcej osobom bez ustanowienia dokładnie udziału np. współwłasność łączna powstaje w drodze małżeństwa

Cechy współwłasności:

-łącznej, powstaje ona w wypadkach i w sposobach powiązanych stosunkiem prawnym przewidzianym przez ustawę np. spółki cywilnej art. 863. Współwłasności łącznej nie można zawiesić i trwa ona tak długo jak długo trwa stosunek podstawowy, z którym jest związana. W współwłasności łącznej nie są ustanowione udziały

-uprawnienia współwłaściciela w ramach współwłasności ułamkowych noszą nazwę udziałów. Charakter prawny udziałów we współwłasności i jego znaczenie polega na tym, że wyznacza on pozycję współwłaściciela tak na zewnątrz wobec osób trzecich jak i w stosunkach wewnętrznych między współwłaścicielami.

Z uwagi na to, że współwłasność jest odmianą własności, udział we współwłasności nie jest samodzielnym, odrębnym prawem podmiotowym, lecz ze swej istoty jest prawem własności. Współwłaścicielom z tytułu udziału we współwłasności przysługują wszelkie uprawnienia właścicielskie, ograniczone jedynie takimi samymi uprawnieniami pozostałych współwłaścicieli. Tym samym do współwłasności, do udziału w niej poszczególnych współwłaścicieli stosuje się bezpośrednio przepisy odnoszące się do własności.

Wysokość tych udziałów może być określona w ustawie, umowie i wyrokiem sądu. Wysokość udziałów wynika z reguły ze zdarzenia prawnego będącego podstawą powstania współwłasności np. dziedziczenia w testamencie, ale kiedy nie ustanowiono wysokości udziału to zgodnie z art. 197 domniema się, że udziały współwłaścicieli są równe.

W łącznej współwłasności każdy współwłaściciel ma prawo do korzystania, rozporządzania za zgodą. Podstawową cechą współwłasności jest prawo majątkowe, prawo na rzeczy mają dwie lub więcej osób.

Treść i wykonywanie współwłasności

1. Zarząd rzeczą wspólną

2. Współposiadanie i korzystanie z rzeczy wspólnej

3. Zniesienie współwłasności

Współwłasność to prawo rzeczowe, skutecznie przysługujące niepodzielnie kilku osobom. Współwłaściciele mogą korzystać z rzeczy wspólnej i rozporządzać nią z wyłączeniem innych osób. Współwłaścicielom przysługuje tak samo ochrona wspólnego prawa za pomocą roszczeń. Jeśli chodzi o treść współwłasności w układzie wewnętrznym to jej specyfika powoduje konieczność odrębnego uregulowania zasad wykonywania przez wszystkich współwłaścicieli ich pozytywnych uprawnień do rzeczy wspólnej. Kiedy jest kilku właścicieli, przez ustawę są określone zasady zarządu rzeczą wspólną. Na treść współwłasności składa się przysługujące niepodzielnie wszystkim współwłaścicielom uprawnienie do korzystania z rzeczy wspólnej i do posiadania jej oraz do rozporządzania rzeczą wspólną.

Współwłaściciele mogą wspólnie korzystać z rzeczy i rozporządzać nią zgodnie ze społeczno gospodarczym przeznaczeniem prawa współwłasności w granicach określonych przez ustawę i zasady współżycia społecznego. Kiedy chodzi o korzystanie, rozporządzanie i posiadanie podstawową zasadą jest, że każdy współwłaściciel może rozporządzać swoim udziałem bez zgody pozostałych współwłaścicieli.

Rozporządzanie udziałem polegać może przykładowo na zbyciu udziału na rzeczy osobie trzeciej, na obciążeniu go ograniczonym prawem rzeczowym, na rozporządzeniu udziałem w testamencie. Kiedy chodzi o podziały z osobami trzecimi współwłaściciel wobec osób trzecich ma pozycję właściciela. Jednak pozycja współwłaściciela w stosunku zewnętrznym wobec osób trzecich może być ograniczona przez ustawę w takich wypadkach jak np. swoboda rozporządzania udziałem jest ograniczona przez instytucję prawa pierwokupu służącą pozostałym współwłaścicielom wraz ze sprzedażą udziałów we współwłasności nieruchomości rolnej, a tak samo zgody wszystkich spadkobierców na rozporządzanie udziałem przedmiotu należącym do spadku. Jak kodeks cywilny definiuje prawo pierwokupu art. 166 KC.

Ustawa wyróżnia 2 rodzaje zarządu współwłaścicieli:

1.Czynności zwykłego zarządu

2.Czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu

Do podjęcia czynności zwykłego zarządu rzeczą wspólną potrzebna jest zgoda większości współwłaścicieli, przy czym większość współwłaścicieli oblicza się według wielkości udziałów. Reprezentować może także jeden współwłaściciel, jeżeli jego udziały we współwłasności wynoszą więcej niż połowa.

Art. 204 KC podkreśla, że większość współwłaścicieli oblicza się według wielkości udziału.

Przyjąć należy, że czynności zwykłego zarządu rzeczą wspólną polegają na załatwianiu bieżących spraw związanych ze zwykłą eksploatacją rzeczy i utrzymaniem jej w stanie niepogorszonym w ramach aktualnego jej przeznaczenia. Art. 201 KC odnosi się do czynności zwykłego zarządu rzeczą wspólną, że potrzebna jest zgoda większości współwłaścicieli, a z braku takiej zgody każdy ze współwłaścicieli może żądać upoważnienia sądowego do dokonania czynności. Chodzi o to, że istnieje domniemanie, że większość współwłaścicieli podejmuje decyzje zwykłego zarządu. W obronie udziałów każdy współwłaściciel może się zgłosić do sądu, kiedy nie doszło do zgody.

Czynności prawne przekraczające zwykły zarząd - art. 189 KC do rozporządzenia rzeczą wspólną oraz do innych czynności, które przekraczają zakres zwykłego zarządu potrzebna jest zgoda wszystkich współwłaścicieli. Z braku takiej zgody współwłaściciele, których udziały wynoszą, co najmniej połowę mogą żądać rozstrzygnięcia przez sąd. Czynności prawne o przeniesienie prawa własności na rzeczy odnosimy już do czynności prawnych, które przekraczają zwykły zarząd. Powinno być oświadczenie woli większości współwłaścicieli. W praktyce często spotyka się umowne przeniesienie zarządu jednemu współwłaścicielowi lub osobie trzeciej. Umowa, której strony ustalają zasady zarządu jest czynnością przekraczającą zakres zwykłego zarządu. W takich wypadkach potrzebna jest zgoda wszystkich współwłaścicieli. Każdy ze współwłaścicieli jest zobowiązany do współdziałania w zarządzie rzeczą wspólną, jeżeli zgody współwłaściciela wyrażonej w umowie zarządu przedmiotem wspólnym zostaje powierzony jednemu z nich. W takich wypadkach współwłaściciel sprawujący zarząd rzeczą wspólną może żądać od pozostałych współwłaścicieli wynagrodzenia odpowiadającemu uzasadnionemu nakładowi jego pracy. Z drugiej strony zgodnie z art. 208 KC każdy ze współwłaścicieli nie sprawujących zarządu rzeczą wspólną, może żądać w odpowiednich terminach rachunku z zarządu. Zarząd sądowy - art. 203 KC każdy ze współwłaścicieli może zwrócić się do sądu z wnioskiem o wyznaczenie zarządcy rzeczy wspólnej. Sąd może wyznaczyć zarządcę, gdy:

-po pierwsze nie można uzyskać zgody współwłaścicieli w istotnych sprawach dotyczących zwykłego zarządu

-po drugie, gdy większość współwłaścicieli narusza zasadę prawidłowego zarządu

-po trzecie, gdy większość krzywdzi mniejszość.

Posiadanie i korzystanie z rzeczy wspólnej kodeks cywilny to reguluje. Art. 206 KC każdy ze współwłaścicieli jest uprawniony do współposiadania rzeczy wspólnej oraz do korzystania z niej w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze korzystaniem z rzeczy przez pozostałych współwłaścicieli. Korzystanie z rzeczy wspólnej polega na prawie do pobierania jej pożytku oraz na prawie do jej posiadania i używania. Generalne przychody z rzeczy jako podzielne dzieli się między współwłaścicieli proporcjonalnie do wysokości ich udziałów we współwłasności. Zaś posiadanie rzeczy jako niepodzielnej przysługuje każdemu współwłaścicielowi i to bez względu na wysokość jego udziałów w stosunku do całej rzeczy. Kiedy chodzi o pożytki i o wydatki powinni one być proporcjonalnie do wysokości udziałów. Taki przepis odpowiada zasadom współwłasności, bo każdy współwłaściciel ma swój udział. Sposób korzystania i posiadania rzeczy wspólnej jest uregulowany w ustawie art. 206 KC. Taki porządek regulowania współposiadania i korzystania z rzeczy może być regulowany umową współwłaścicieli, a także może zostać określony na mocy ustawy albo orzecznictwa sądu. Na podstawie art. 206 KC każdy ze współwłaścicieli jest uprawniony do współposiadania rzeczy wspólnej oraz do korzystania z niej w takim zakresie, jakim daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z rzeczy przez pozostałych współwłaścicieli. Kiedy strony nie doszły do zgody przez dokonanie umowy, to porządek korzystania z rzeczy, współposiadanie ustanawia się przez sąd.

Zniesienie współwłasności. Jedną z ogólnych zasad określających charakter prawny współwłasności jest dopuszczalne jej zniesienie. Zasadę tę wyraża art. 210 KC każdy ze współwłaścicieli może żądać zniesienia współwłasności. Przez zniesienie współwłasności rozumieć należy likwidację stosunku własności wspólnej i w takim wypadku prawo własności nie należy już do kilku osób. We współwłasności ułamkowej od początku powstania tej współwłasności ze swej istoty ma ona charakter przejściowy i w związku z tym można zażądać jej zniesienia w każdym czasie i w każdych okolicznościach. Podkreślić należy, że likwidacja stosunku współwłasności objąć musi całą rzecz np. nie można znieść współwłasności tylko w odniesieniu do budynku będącego częścią składową nieruchomości, zniesienie musi objąć całą zabudowaną nieruchomość gruntową. Z drugiej strony likwidacja stosunku współwłasności objąć może jednak tylko jednego, bądź niektórych współwłaścicieli. W drodze wyjątku nie można zlikwidować stosunku współwłasności przymusowej np. nieruchomość wspólna. Według art. 210 KC każdy ze współwłaścicieli może żądać zniesienia współwłasności. Uprawnienie to może być wyłączone przez czynność prawną na czas nie dłuższy niż 5 lat jednakże w ostatnim roku przed upływem zastrzeżonego terminu dopuszczalne jest jego przedłużenie na dalsze 5 lat no i przedłużenie można odwołać. Tryb zniesienia współwłasności można podzielić na 2 rodzaje:

-umowny tryb zniesienia współwłasności

-sądowy

Sposoby zniesienia współwłasności:

-podział rzeczy proporcjonalnie do wysokości udziałów, kiedy nie będzie naruszone społeczno gospodarcze przeznaczenie tej rzeczy. W takim wypadku, kiedy jest możliwość podzielić rzeczy według wysokości udziałów to można stosować taki sposób, ale nie zawsze to jest możliwe, bo są takie rzeczy, których nie można podzielić. Kiedy nie można podzielić, ten właściciel co ma więcej udziałów może wypłacić różnicę temu drugiemu. Powinna być możność podziału takiej rzeczy, kiedy mówimy o podziale. Kiedy nie będzie takiej możliwości zniesienia prawa współwłasności w drodze podziału można zastosować przyznanie rzeczy wspólnej jednemu z współwłaścicieli.

-przyznanie rzeczy jednemu ze współwłaścicieli z obowiązku spłaty ceny udziałów innym współwłaścicielom art. 212 paragraf 2 KC rzecz, którą nie można podzielić może być przyznana stosownie do okoliczności jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem spłaty pozostałych

-trzeci sposób zniesienia współwłasności polega na tym, że rzecz może być sprzedana i cena ze sprzedaży tej rzeczy może być podzielona między współwłaścicieli.

Własność lokalna

1. Ogólna charakterystyka odrębnej własności lokalnej

2. Ustanowienie i powstanie odrębnej własności lokalnej

3. Prawa i obowiązki właściciela lokalnego

4. Odrębna własność lokalna w spółdzielniach mieszkaniowych

Własność lokalna to zazwyczaj jest część składowa nieruchomości gruntowej. W drodze wyjątku istnieje przepis szczególny, który przewiduje, że lokal może stanowić odrębny od gruntu przedmiot własności. Instytucja odrębnej własności lokalnej jest unormowana w ustawie z 24 VI 1994 r. o własności lokalnej, która weszła w życie 1 I 1995 r.

Komentowana ustawa reguluje w sposób kompleksowy problematykę odrębnej własności lokalnej. Określa w szczególności przedmioty i sposób jej ustanowienia, prawa i obowiązki właściciela oraz zarząd nieruchomością wspólną. Ustawa o własności lokalnej stanowi lex specialis w stosunku do KC. Chodzi o to, że przepisy KC mają jedynie zastosowanie w zakresie nieuregulowanym przez ustawę o własności lokalnej. Odrębną własnością lokalną może być część budynku stanowiąca tzw. lokal samodzielny. Na gruncie obowiązującego prawa odrębnymi nieruchomościami nie mogą być takie części budynku jak piętra, części pięter czy podziemia. Lokalem samodzielnym jest wydzielona trwale i odrębnie od budynku izba lub zespół izb, który wraz z pomieszczeniami pobocznymi służą zaspokojeniu potrzeb jego właściciela. Samodzielnym lokalem mieszkalnym jest lokal przeznaczony na stały pobyt ludzi służący zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych właściciela lub współwłaściciela. Według ustawy o własności lokalnej każdy samodzielny lokal stanowić może odrębną nieruchomość bez względu na jego przeznaczenie. Przy czym ustawa rozróżnia lokale mieszkalne a także lokale o innym niż mieszkalne przeznaczeniu. Do tych ostatnich zaliczamy np. lokale użytkowe: produkcyjne, usługowe, magazyny, biura, gabinety. Do lokali mogą należeć jako jego części składowe pomieszczenia zwane pomieszczeniami przynależnymi takie jak: piwnica, strych, komórka, garaż. Faktyczna samodzielność danego lokalu nie jest wystarczającą przesłanką do uznania tego lokalu za odrębną nieruchomość. Do powstania nieruchomości lokalnej, (co następuje przez ustanowienie odrębnego prawa własności) dochodzi dopiero w wyniku określonych zdarzeń prawnych, z którymi ustawa wiąże takie skutki. Prawo przewiduje możliwość ustanowienia odrębnej własności lokalnej w drodze umowy, w drodze jednostronnej czynności prawnej oraz w drodze orzeczenia sądu. Oprócz umowy, jednostronnej czynności prawnej i orzeczenia sądu odrębna nieruchomość lokalna powstać może także w samym lokalu w wyniku połączenia 2 lokali, stanowiących już odrębne nieruchomości w jedną nieruchomość. Podstawowym sposobem ustanowienia odrębnych nieruchomości i ich własności jest umowa zawierana najczęściej przez dotychczasowego właściciela nieruchomości i nabywcy lokalu. Umowa o ustanowienie odrębnej własności lokalnej może być również zawarta przez współwłaściciela nieruchomości. Umowa o ustanowienie odrębnej własności lokalnej powinna być dokonana w formie aktu notarialnego. Do powstania tych własności niezbędny jest wpis do księgi wieczystej. Następny sposób powstania odrębnej nieruchomości to może być jednostronna czynność prawna np. właściciel nieruchomości może ustanowić odrębną własność lokalu dla siebie z mocy swego jednostronnego oświadczenia woli. W takich wypadkach do ustanowienia własności lokalnej stosuje się odpowiednie przepisy o ustanowieniu odrębnej własności w drodze umowy. Właściciel nieruchomości na podstawie swego oświadczenia woli złożonego w formie aktu notarialnego ustanawia odrębną własność lokalną bez jednoczesnego rozporządzania lokalem na rzecz nabywcy. Takie ujęcie w doktrynie wywołało kontrowersje dotyczące dopuszczalności ustanowienia odrębnej własności lokalnej np. w testamencie. Jeszcze jednym sposobem powstania prawa własności lokalnej to orzeczenie sadu. Może dojść do orzeczenia odrębnej własności lokalnej w postępowaniu sądowym np. spadek. Własność lokalna może powstać na mocy orzeczenia sądu. Zasadą jest, że do wyodrębnienia własności lokalnej z mocy postanowienia sądu stosuje się odpowiednio przepisy o ustanowieniu odrębnej własności lokalnej w drodze umowy. Przy czym odrębna własność lokalna powstaje z chwila uprawomocnienia się orzeczenia znoszącego współwłasność. Sąd ustanawiając postępowanie o zniesienie współwłasności na odrębną własność lokalną, przyznaje poszczególne lokale dotychczasowym współwłaścicielom nieruchomości i określa wysokość udziałów, jakie przysługiwać będą w nieruchomości wspólnej poszczególnym właścicielom odrębnych nieruchomości lokalu. Przedmiotem wyodrębnienia w postępowaniu sądowym mogą być wyłącznie lokale samodzielne.

Prawa i obowiązki właściciela lokalu. Właściciel lokalu może korzystać z lokalu i rozporządzać nim. Z uwagi na to, że z prawem własności jest związany udział we współwłasności nieruchomości wspólnej właściciel może również współkorzystać z tej nieruchomości zgodnie z jej przeznaczeniem oraz pobierać z niej pożytki. Rozporządzanie przez właściciela prawem pociąga za sobą rozporządzanie udziałem według współwłasności nieruchomości wspólnej. Podstawowe obowiązki właściciela wyodrębnionego lokalu wymienia art. 13 ustawy o własności lokalnej. Należą do nich:

-ponoszenie wydatków związanych z utrzymaniem lokalu w należytym stanie

-przestrzeganie porządku domowego

-korzystanie z lokalu w sposób nieutrudniający korzystaniu przez innych

-współdziałanie z nimi w ochronie wspólnego dobra

-ponoszenie kosztów zarządu nieruchomością wspólna np. remonty

-ubezpieczenia i podatki

-koszty utrzymania porządku i czystości

-wynagrodzenia członków zarządu

Ponoszone koszty są proporcjonalne do wysokości udziału w nieruchomości wspólnej. Szczególnym rodzajem lokalu jest własność lokalu w spółdzielni mieszkaniowej. Jest to prawo uregulowane przez ustawę z 15 XII 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych. Ta ustawa reguluje ustanowienia tego prawa przez podzielenie na rzecz swoich członków. Budowanie lub nabywanie budynków w celu ustanowienia na rzecz członków odrębnej własności znajdującej się np. w tych budynkach lokali mieszkalnych lub lokali o innym przeznaczeniu może być również przedmiotem działania spółdzielni mieszkaniowych. Z członkiem spółdzielni ubiegającym się o ustanowienie odrębnej własności lokalnej spółdzielnia zawiera umowę o budowę lokalu. Ustanowienie odrębnej własności lokalnej może nastąpić na rzecz małżonka albo osób wskazanych przez członka spółdzielni, który wspólnie z nim ubiega się o ustanowienie takiego prawa. W zakresie nieuregulowanym w ustawie o spółdzielni mieszkaniowej do prawa odrębnej własności lokalnej stosuje się odpowiednio przepisy ustawy o własności lokalnej.

Posiadanie

1. Pojęcie i ogólna charakterystyka posiadania

2. Rodzaje posiadania

3. Nabycie posiadania

4. Przeniesienie posiadania

Fizyczny element posiadania określany jako faktyczne władztwo nad rzeczą. Ale takie władztwo może być na podstawie ustawy lub umowy, ale zawsze posiadacz rzeczy ma prawo władztwa nad rzeczą. Kiedy posiadacz włada rzeczą jak właściciel posiadanie ma charakter samoistny. Gdy posiadacz włada rzeczą w granicach innego prawa (nie prawa własności, z którym łączy się określone władztwo nad rzeczą) mówimy o posiadaniu zależnym np. najem, dzierżawa, użytkowanie wieczyste. Tak samo, gdy posiadacz faktyczny korzysta z cudzej nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści służebności, to w takim wypadku jest on posiadaczem służebności art. 352 KC. Art. 336 KC.

Rodzaje posiadania:

-prawne, jest to posiadanie odpowiadające prawu np. posiadacz samoistny jest jednocześnie właścicielem rzeczy a posiadacz zależny najemcą czy dzierżawcą

-bezprawne to posiadanie nie zgodne z prawem np. złodziej

-niewadliwe, gdy posiadacz nabywa je od dotychczasowego posiadacza albo w sposób pierwotny np. objęcie posiadania rzeczy niczyjej

-wadliwe wtedy, gdy zostało ono uzyskane samoistnie wbrew woli dotychczasowego posiadacza np. kradzież

-w dobrej wierze - posiadacz jest przekonany, że posiada rzecz zgodnie z przysługującym mu prawem, a to przekonanie jest usprawiedliwione okolicznościami np. posiadaczem w dobrej wierze jest nabywca nieruchomości, który nie wie, że umowa zawarta w formie aktu notarialnego jest nieważna z powodu oświadczenia woli

-w złej wierze - wtedy, gdy posiadacz wie, że uprawnienie do władania rzeczą mu nie przysługuje albo, gdy brak takiej świadomości spowodowany jest niedbalstwem np. posiadaczem w złej wierze jest złodziej lub osoba, która nabyła rzecz pochodzącą z kradzieży

Oprócz posiadania, które jest ograniczone prawem rzeczowym, które należy do jednej osoby może być i współposiadanie. Gdy posiadanie tej samej rzeczy jest wykonywane przez kilka osób mówimy o współposiadaniu. Współposiadacze władają rzeczą z wolą wykonywania wspólnego prawa dla siebie. Gdy zakres wspólnego władztwa odpowiada władztwu, jakie jest przy współwłasności.

Występuje współwłasność:

-samoistne - jeżeli odpowiada ona władztwu, jakie zachodzi przy wykonywaniu wspólnych praw rzeczowych ograniczonych lub wspólnych praw obligacyjnych mamy do czynienia ze współposiadaniem zależnym

-posiadanie jako prawo ograniczone rzeczowo jest bardzo podobne swoja treścią do prawa własności. Posiadanie jest takim stanem faktycznym i ten stan faktyczny władztwa nad rzeczą jest rodzajem prawa podmiotowego.

Posiadanie ma miejsce wówczas, gdy władający rzeczą dysponuje nią faktycznie mając wolę zachowania jej dla siebie. Faktyczne sprawowanie władztwa nad rzeczą musi odpowiadać treści jakiegoś prawa podmiotowego, choć nie musi się z tym prawem pokrywać.

Podstawą nabycia posiadania może być:

-pierwotne nabycie posiadania, gdy ktoś jednostronnie zawładnie rzeczą z zamiarem zachowania jej dla siebie. Od dalszych przejawów zachowania się posiadacza w zależności z treścią, jakiego prawa podmiotowego jest związane jego faktyczne władztwo nad rzeczą należy zakwalifikować go jako posiadacza samoistnego albo zależnego. Posiadacz pierwotny w razie zawładnięcia rzeczą niczyją może powstać, tak samo zawładnięcie rzeczą w złej wierze. Ale w większości wypadków, kiedy chodzi o prawne posiadanie rzeczy to większość jest w dobrej wierze

-przeniesienia posiadania to dwustronny akt przekazania faktycznego władztwa nad rzeczą przez dotychczasowego posiadacza nowemu aktualnemu posiadaczowi. Nabycie posiadania rzeczy w drodze jego przeniesienia np. wręczenie może osoba o pełnej zdolności do czynności prawnej, ale także osoba mająca zdolność do czynności prawnej ograniczoną.

Zastaw

1. Pojęcie zastawu

2. Zastaw zwykły

3. Powstanie zastawu zwykłego

4. Wygaśnięcie zastawu zwykłego

5. Szczególne rodzaje zastawu: na prawach, rejestrowy, skarbowy

Zastaw to z jednej strony ograniczone prawo rzeczowe z innej strony środek prawny, zabezpieczenie należytego spełnienia obowiązku. Dlatego z jednej strony zastaw odnosimy do ograniczonych praw rzeczowych, a z drugiej strony zastaw ma bezpośredni stosunek do prawa zobowiązań.

Rozróżniamy zabezpieczenie osobiste np. poręczenie, które wprowadza do poświadczenia w kręgu osób odpowiedzialnych za dług, które całym swoim majątkiem ponoszą obok dłużnika odpowiedzialność. Przy poręczeniu osoba zobowiązuje się oddać dług, gdy podstawowy dłużnik tego nie zrobi, chodzi o roszczenie kręgu osób, które są zobowiązane wobec wierzyciela.

Rozróżniamy też zabezpieczenie rzeczowe, odnosimy tu właśnie zastaw. Zabezpieczenie rzeczy polega na tym, że wierzyciel może zaspokoić z wartości oznaczonej rzeczy i to bez względu na to czyją własnością jest aktualny przedmiot zabezpieczenia. W ostatnim wypadku chodzi o to, że prawo wierzyciela już nie dotyczy personalnego kręgu osób dla wierzyciela nie ma znaczenia, kto jest właścicielem przedmiotu zastawu.

Zastaw zwykły jest uregulowany przepisami art. 306-335 KC. Zgodnie z tymi przepisami ten zastaw jest tradycyjnym środkiem zabezpieczenia prawa wierzyciela. Wierzyciela w stosunku zastawniczym nazywamy zastawnikiem a właściciela rzeczy oddającego rzecz w zastaw - zastawcą. Zastaw jest ograniczonym prawem rzeczowym. Prawo zastawu ma charakter akcesoryjny, co oznacza, że między zastawem a wierzycielem, który zastaw zabezpiecza istnieje szczególny rodzaj związku - zastaw nie może powstać bez wierzytelności. Wygaśnięcie wierzytelności powoduje wygaśnięcie zastawu. Tradycyjnie zastaw służy środkom zabezpieczenia kredytów konsumpcyjnych. Stronami stosunku zastawu są w większości osoby fizyczne, zastaw zwykły najczęściej stosowany jest jako środek zabezpieczający wierzytelność przysługujący jednej osobie fizycznej przeciwko drugiej osobie fizycznej np. w przypadku pożyczki. W stosunkach handlowych większego znaczenia nabiera zastaw, gdy jest ustanawiany na prawie podmiotowym.

Treść prawa zastawu. Zgodnie z art. 306 paragraf 1 KC zgodnie z prawem zastawu w celu zabezpieczenia wierzytelności można rzecz ruchomą obciążyć prawem na mocy, którego wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z rzeczy bez względu na to czyja stała się własność i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy tych, którym z mocy ustawy przysługuje pierwszeństwo szczególne.

Treścią prawa zastawu są następujące uprawnienia:

1.Możność zaspokojenia z wartości rzeczy oddanej w zastaw i to bez względu na to czyją ona jest własnością w momencie zaspokojenia

2.Pierwszeństwo zaspokojenia przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy.

Jednocześnie zastaw zwykły nie ogranicza prawa zastawcy do przeniesienia własności rzeczy stanowiącej przedmiot zastawu. Przedmiotem zastawu zwykłego może być rzecz ruchoma, ale nie każda rzecz ruchoma może być przedmiotem zastawu. Lecz tylko takie rzeczy ruchome mogące być przedmiotem obrotu stosunków cywilnych. Ta rzecz ponadto powinna mieć obiektywną wartość majątkową. Ta wartość ponadto nie może być niższa jak rozmiar jego wierzytelności. Ten przedmiot powinien być oznaczony, co do tożsamości. Zasadniczo przedmiotem zastawu ustawodawca podkreśla rzecz ruchomą.

Analiza przepisów. Jeżeli zastawem została obciążona rzecz złożona, to zastaw rozciąga się na wszelkie części składowe rzeczy oraz zasadniczo zastaw obejmuje także jej przynależności. Przedmiotem zastawu może być udział we współwłasności. Przedmiotem zastawu mogą być także prawa, jeżeli są zbywalne. Nie można ustanowić zastawu na wierzytelność na prawach inkorporowanych papierach wartościowych.

Powstanie zastawu. Zasadniczo zastaw powstaje przez zawarcie odpowiedniej umowy. W sposób szczególny ustanowienie zastawu rejestrowego może powstać na podstawie umowy zastawniczej, która powinna być zarejestrowana w rejestrze. Według art. 307 paragraf 1 KC do ustanowienia zastawu potrzebna jest umowa między właścicielem a wierzycielem z zastrzeżeniem wyjątku w ustawie przewidzianym. Wydanie rzeczy właścicielowi albo osobie trzeciej, na którą strony się zgodziły. Umowa o zastawie ma charakter czynności prawnej. Taką czynność prawną odnosimy do czynności realnej. Dochodzi ona do skutku, gdy strony doszły do porozumienia i nastąpiło wydanie rzeczy określonej osobie. Zastawcą może być zarówno osobisty dłużnik zastawnika jak i osoby trzecie. W pierwszej sytuacji zastawca jest odpowiedzialny wobec zastawnika tak osobiście całym majątkiem jak i rzeczowo. Przedmiotem zastawu w drugiej sytuacji zastawca jest tylko dłużnikiem rzeczowym, który odpowiada tylko z przedmiotu zastawu występującym obok dłużnika osobistego zastawnika. Skuteczność realnej umowy ustanowienia zastawu może być uzależniona od warunku lub terminu, przy czym można tu znaleźć zastosowanie wszelkich rodzajów warunków i terminów. Zasadniczo skuteczne ustanowienie zastawu może tylko właściciel rzeczy, gdy umowa ustanowienia zastawu ma charakter czynności rozporządzającej. Jednak art. 309 KC przepisy o nabyciu własności rzeczy ruchomej od osoby nieuprawnionej do rozporządzania rzeczą, stosuje się odpowiednio do ustanowienia zastawu. Oznacza to, że do powstania zastawu dojść może w sytuacji, gdy ustanowi go osoba nieuprawniona, a druga strona umowy (zastawnik) jest w dobrej wierze i rzecz została jej wydana. Jeszcze jedną podstawą powstania zastawu jest przepis ustawy, czyli powstanie zastawu z mocy prawa. Oprócz umowy, zastaw może powstać z mocy samego prawa, czyli zastaw ustawowy. Ta umowa ma charakter czynności prawnej i polega na oświadczeniu woli dwóch stron zastawnika - wierzyciela i zastawca - dłużnika. Jest to podstawowe powstanie stosunku zastawu na podstawie umowy.

Natomiast ustawowo z przepisu ustawy. Gdy ustawodawca przewiduje, że przedsiębiorcy uprawnionemu do wykonywania działalności pocztowej, przysługuje prawo zastawu na przesyłkach w celu zabezpieczenia roszczeń wynikających z umowy o świadczeniu usługi pocztowej oraz z tytułu opłat celnych lub uzasadnionych dodatkowych kosztów przyczyny leżących po stronie nadawcy lub adresata. Według art. 312 KC zaspokojenie zastawnika z rzeczy obciążonej następuje według przepisu o sądowym postępowaniu egzekucyjnym. Dotyczy to realizacji prawa zastawu zwykłego. Postępowanie egzekucyjne ma na celu zaspokojenie roszczeń zastawnika. Gdy zastawnik uzyska dla siebie wyrok sądu może wnioskować do komornika sądowego o przeprowadzenie egzekucji z oddanej w zastaw rzeczy ruchomej. Jest to gwarancja zabezpieczenia interesu i wierzytelności zastawnika. Zgodnie z art. 316 KC zastawnik może dochodzić zaspokojenia rzeczy obciążonej zastawem bez względu na ograniczenie odpowiedzialności zastawnika wynikające z przepisów prawa spadkowego. Zgodnie z art. 317 KC przedawnienie wierzytelności zabezpieczonej zastawem nie narusza uprawnienia zastawnika do uzyskania zaspokojenia rzeczy obciążonej. Zgodnie z art. 314 KC w granicach przewidzianych w KPC zastaw zabezpiecza także roszczenie związane z wierzytelnością zabezpieczoną w szczególności roszczenia o odsetki nieprzedawnione, odszkodowanie z powodu nie wykonywania lub nienależytego zobowiązania o zwrot nakładów na rzecz oraz o przyznane koszty zaspokojenia wierzytelności. Tryb zaspokajania wierzytelności obejmuje i dług zastawcy i inne rzeczy związane z długiem np. odsetki, straty, które poniósł zastawnik w granicach podstawowej wierzytelności.

Wygaśniecie zastawu. Po pierwsze zastaw jako ograniczone prawo rzeczowe wygasa w razie złożenia przez zastawnika oświadczenia woli adresowanego do zastawcy po zrzeczeniu się prawa zastawu. Takie prawo dotyczy nie tylko prawa zastawu, tak samo jedna z podstaw wygaśnięcia prawa zastawu jest konfuzja. Z akcesoryjnego charakteru prawa zastawu wynika reguła, że to prawo wygasa w razie wygaśnięcia zabezpieczonej wierzytelności. Jedną z cech zastawu jest jej akcesoryjny charakter. Zastaw zawsze jest związany z podstawowym stosunkiem wierzytelności. Jeżeli zastawnik zwróci rzecz zastawu to zastaw wygasa też bez względu na zastrzeżenia przeciwne, o czym mówi 325 paragraf 1 KC. Jako przyczynę wygaśnięcia zastawu wyróżnić można wygaśnięcie terminu lub warunku, jeżeli tak wynika z umowy. Nabycie własności prawa rzeczy przez nabywcę w dobrej wierze, który nie wie o obciążeniu rzeczy wierzytelnością. Tak samo sprzedaż rzeczy obciążonej postępowaniem egzekucyjnym skutkuje wygaśnięciem zastawu, tu zaspokojenie zastawnika następuje z uzyskaniem sumy, która jest otrzymana w wypadku sprzedaży rzeczy w postępowaniu egzekucyjnym. Oprócz zastawu zwykłego rozróżnia się szczególne rodzaje zastawu:

1. Zastaw na prawach, tu przedmiotem jest zbywalne prawo podmiotowe (przy zwykłej rzecz ruchoma). Do tego zastawu stosuje się odpowiednio przepisy o zastawie na rzeczach ruchomych z zachowaniem szczególnych przepisów dotyczących zastawu na prawach. Podmiotem zastawu na prawach są realne prawa, które można przenieść na inne osoby. Do zastawu na prawach ustawa stawia wymóg zachowania szczególnej formy dla umowy ustanowienia zastawu, które przewiduje 329 paragraf 1 KC. Do ustanowienia zastawu na prawie stosuje się odpowiednio przepis o przeniesienie tego prawa. Treść zastawu na prawie daje zastawnikowi uprawnienia odpowiednio do uprawnień, jakie dla wierzyciela wynikają z zastawu na rzeczy ruchomej. Zastawnik może dokonać wszelkich czynności i dochodzić wszelkich roszczeń, które zmierzają do zachowania prawa obciążonego zastawem.

2. Zastaw rejestrowy, zgodnie z 308 KC wierzytelność można zabezpieczyć zastawem rejestrowym, który regulują odrębne przepisy - przepisy ustawy o zastawie rejestrowym. Wymieniona ustawa w sposób szczególny w odniesieniu do zastawu rejestrowego reguluje ustanowienia zastawu. Przedmiot zastawu rejestrowego. Prawa i obowiązki zastawcy i zastawnika, reguły pierwszeństwa w odniesieniu do zastawu rejestrowego. Funkcją zastawu rejestrowego jest zabezpieczenie kredytu produkcyjnego, a zwykłego zabezpieczenie kredytu konsumpcyjnego. Zastaw rejestrowy jest prawem na mocy, którego wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z przedmiotu zastawu bez względu na to czyją staje się ona własnością i z pierwszeństwem przed prawem osobistym oprócz tych, którym służy pierwszeństwo szczególne. Zastaw rejestrowy ma wiele wspólnego z zastawem zwykłym. Cechy zastawu rejestrowego: zastaw rejestrowy może być ustanowiony tylko w celu zabezpieczenia wierzytelności określonego kręgu wierzycieli. Do ustanowienia zastawu rejestrowego potrzebna jest umowa między osobą uprawnioną do rozporządzania przedmiotem zastawu, a wierzycielem oraz wpis do rejestru zastawu. Zasada rejestrowa - rzecz obciążona tym zastawem a także papiery wartościowe lub inne dokumenty dotyczące praw niej obciążonych mogą być pozostawione w posiadaniu zastawcy lub osoby trzeciej wskazanej w umowie o ustanowienie zastawu rejestrowego, jeżeli wyraziła ona na to zgodę. Zastaw rejestrowy wygasa z tych samych przyczyn, jakie dotyczą wygaśnięcia prawa rzeczy ograniczonych. Do szczególnych tych przepisów odnosimy przepis, że zastaw wygasa, jeżeli rzecz ruchoma obciążona zastawem stała się częścią składową nieruchomości. Wygaśnięcie wierzytelności zabezpieczonej zastawem rejestrowym pociąga za sobą wygaśniecie tego zastawu chyba, że umowa zastawnicza stanowiła inaczej. Wygaśnięcie zastawu rejestrowego z rejestru zastawów na wniosek zastawnika powoduje wygaśniecie tego prawa. Zastaw wygasa i w razie przeniesienia wierzytelności zabezpieczenie zastawu rejestrowego na podmiot nieuprawniony do ubezpieczenia wierzytelności zastawem rejestrowym. Tak samo podstawą do wygaśnięcia zastawu rejestrowego jest zbycie przedmiotu zastawu rejestrowego, jeżeli nabywca nie wiedział i przy zachowaniu należytej staranności nie mogli wiedzieć o istnieniu zastawu rejestrowego w chwili wydania orzeczenia lub przejścia na niego prawa obciążonego zastawem rejestrowym.

3. Zastaw skarbowy, chodzi o zabezpieczenie podatkowych zobowiązań płatnika. Przedmiotem zastawu skarbowego jest własność podatnika lub udział we współwłasności, a także samo zbywalne prawo majątkowe. Zastaw skarbowy powstaje z dniem wpisu do rejestru zastawów skarbowych, który prowadzi urząd skarbowy i ma na celu zabezpieczenie przez majątek płatnika spełnienie swego obowiązku podatkowego.

Wszystkie rodzaje zastawów z jednej strony ograniczone są prawem rzeczowym, które dotyczy przedmiotów zastawu. Ma to na celu zabezpieczenie naruszenia majątku dłużnika.

Hipoteka jako ograniczone prawo rzeczowe

1. Pojęcie hipoteki

2. Powstanie i rodzaje hipoteki

3. Wygaśniecie hipoteki

Hipoteka jest podobna do zastawu, ale też się różni. Hipoteka jest częściowo uregulowana w kodeksie cywilnym, jako ograniczone prawo rzeczowe, zastaw jest natomiast uregulowany przez kodeks cywilny. Hipoteka jest uregulowana w sposób szczególny przez szczególna ustawę: „O księgach wieczystych i hipotece”.

Wspólne cechy hipoteki i zastawu: mają na celu zadowolenie roszczeń wierzyciela. Zastaw w większości wypadków to prawo, które pozwala zadowolić roszczenia wierzyciela w obrocie spożywczym(???) ( w większości wypadków), hipoteka ma na celu zadowolenie roszczeń w obrocie komercyjnym z uczestnictwem osób fizycznych i osób prawnych. Hipoteka jako prawo ograniczenie rzeczowe chodzi o większe sumy. Przedmiotem hipoteki są nieruchomości. Kiedy chodzi o rzeczy ruchome i nieruchome to rzecz nieruchoma ma zawsze większą wartość.

Cechy hipoteki: z ustawowej definicji hipoteki wynikają następujące podstawowe zasady, na których opiera się instytucja hipoteki. Wśród nich trzeba podkreślić

-zasadę szczególności. Zasada szczególności ma kilka znaczeń. Z jednej strony wyraża myśl, że zarówno podmiot jak i przedmiot hipoteki powinien być ściśle oznaczony. Z drugiej strony zaś oznacza swoistą cechą obciążenia hipotecznego polegającego na tym, że jedna hipoteka zabezpiecza jedna wierzytelność i jako wyjątek od ogólnej zasady odpowiedzialności całego majątku dłużnika, a nie wszystkich jego nieruchomości, ale zapewnia wierzycielowi uprzywilejowany określonym pierwszeństwem zaspokojenie jego wierzytelności z przedmiotu obciążenia, którym może być tylko oznaczona nieruchomość. Zasada szczególności powoduje, ze hipoteka obciąża całą nieruchomość, jej właściciela albo cały udział współwłaściciela.

-zasada pierwszeństwa oznacza uprzywilejowaną kolejność zaspokojenia wierzytelności zabezpieczonej hipoteką z przedmiotu obciążenia przed wierzycielami osobistymi każdego właściciela i wiąże skuteczność hipoteki z mocą wsteczna od chwili złożenia wniosku o dokonanie jej wpisu

-zasada jawności hipoteki ma kilka znaczeń. W znaczeniu formalnym oznacza, że hipoteka jest prawem jawnym, które nie może powstać i istnieć bez ujawnienia księgi wieczystej i dzięki temu każdy może zapoznać się ze stanem obciążenia nieruchomości. W znaczeniu materialnym oznacza, że każdemu wpisowi do hipoteki przysługuje domniemanie, że hipoteka jest wpisana lub wykreślona z księgi wieczystej zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym

-zasada akcesoryjności określa samą istotę i funkcję hipoteki jako prawa ściśle związanego z wierzytelnością, którą zabezpiecza, że prawo to nie może istnieć bez wierzytelności, ponieważ jest prawem niesamoistnym zależnym od istnienia prawa zabezpieczonego, (kiedy chodzi o zasady regulowania hipoteki, to te zasady są bardzo bliskie do zasad dotyczących zastawu).

-zasada niepodzielności hipoteki oznacza, że hipoteka obejmuje nieruchomość wraz z przynależnościami i utrzymuje się na niej jako na całości, aż do zupełnego wygaśnięcia wierzytelności, którą zabezpiecza.

Przedmiotem hipoteki może być zasadniczo nieruchomość. Przedmiotem nieruchomości mogą być wszystkie nieruchomości (gruntowe, działki ziemi), kiedy odrębna własność budynku jest takim przedmiotem samoistnym. Hipoteką mogą być obciążone nieruchomości poza wyjątkami, które przewiduje ustawodawca np. ograniczenia dopuszczalności nieruchomości to dotyczy nieruchomości, które należą do skarbu państwa. Ustawa z dnia 1 I 2003 r. o ordynacji podatkowej była zmieniona i na podstawie tych zmian zmieniono i niektóre reguły dotyczące hipoteki np. nieruchomość stanowiąca przedmiot współwłasności łącznej może być obciążona hipoteką, jeżeli odrębne przepisy tak stanowią. Hipoteka nie może obciążyć udziałów we współwłasności gruntowej. Przedmiotem hipoteki może być też użytkowanie wieczyste i udział w tym prawie. Obciążenie użytkowania wieczystego hipoteką może nastąpić dopiero po powstaniu użytkowania wieczystego, czyli po dokonaniu wpisu do księgi wieczystej. Tak samo przedmiotem hipoteki może być lokal stanowiący odrębną własność. Hipoteka może być i na innych prawach majątkowych (mogą być przedmiotem hipoteki). Przedmiotem hipoteki mogą być:

*własnościowe spółdzielcze prawa do lokalu mieszkalnego ustanowione przez wejście w życie ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych ( 23 IV 2001 r.)

*prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej

*wierzytelność zabezpieczona hipoteką

Powstanie hipoteki. Do powstania hipoteki potrzebna jest umowa ustanowienia hipoteki lub orzeczenie sądu. Powstanie hipoteki na podstawie umowy - w takich wypadkach ta umowa jest dokonana między wierzycielem a dłużnikiem. Powstanie hipoteki z orzeczenia sądu - taka podstawa może być tylko przewidziana przez ustawę. Do powstania hipoteki niezbędny jest wpis do księgi wieczystej. Sposób powstania hipoteki jest podstawowym kryterium wyróżnienia rodzajów tego prawa zabezpieczającego. Odpowiednio do tych kryteriów wyróżniamy:

-hipoteka umowna - zasadniczo przybiera postać hipoteki umownej zwykłej ustanowionej na podstawie umowy zawartej przez właściciela obciążonej nieruchomości z osobą, której podlegający zabezpieczeniu oznacza pieniężną wierzytelność. Oświadczenie właściciela nieruchomości musi być złożone w formie aktu notarialnego pod rygorem nieważności. Oświadczenie wierzyciela uzyskującego zabezpieczenie hipoteczne może być złożone w dowolny sposób. Elementem niezbędnym do powstania hipoteki umownej jest wpis do księgi wieczystej

-hipoteka przymusowa - szczególny rodzaj hipoteki ze względu na tryb powstania. Do powstania tego rodzaju hipoteki wystarczającym jest sam wniosek wierzyciela ( nie jest potrzebna zgoda wyrażona w umowie właściciela nieruchomości, w czym przejawia się jej przymusowość). Hipoteka przymusowa może być uzyskana na podstawie tymczasowego zarządzenia sądu, postanowienia prokuratora, na mocy przepisów szczególnych, na podstawie decyzji chociażby decyzja nie była ostateczna albo zarządzenia zabezpieczenia dokonanego na podstawie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji

Niezależnie od sposobu powstawania wyróżnić można takie szczególne rodzaje hipoteki:

-hipoteka łączna - przedmiotem hipoteki jest jedna ściśle określona nieruchomość, jednakże wyjątkowo może być hipoteka łączna, która obciąża kilka nieruchomości. Hipoteka łączna zwiększa bezpieczeństwo wierzytelności, bo w drodze wyjątku obejmuje kilka nieruchomości. W takim wypadku wierzycielowi przysługuje prawo zaspokojenia wierzytelności z całości lub z części każdej nieruchomości. Powstaje w wypadkach przewidzianych przez ustawę w razie podziału nieruchomości np. kredyt w banku otrzymało małżeństwo, ale później mieli rozwód i budynek podzielili. Hipoteka łączna może powstać i na podstawie umowy (hipoteka łączna umowna). Hipoteka łączna przymusowa w zasadzie powstanie tej hipoteki jest niedopuszczalne, ale może być, kiedy to przewiduje ustawa, kiedy chodzi o własności dłużników solidarnych.

-hipoteka kaucyjna - jest hipoteką, która zabezpiecza wierzytelność z dokumentów zbywalnych przez dłużnika. Zwykle powstaje na mocy umowy, ale może i przybrać postać hipoteki przymusowej. Hipoteka może być zabezpieczona wierzytelnością o wysokości nieustalonej do ustalonej sumy najwyższej. Taka hipoteka nosi nazwę hipoteki kaucyjnej. Hipotekę kaucyjną wolno ustanowić tylko w wypadkach określonych w ustawie.

Przedmiot hipoteki spełnia funkcję zaspokojenia roszczeń wierzycieli. Takie zaspokojenie roszczeń wierzyciela hipotecznego z nieruchomości następuje wyłącznie według przepisów o sądowym postępowaniu egzekucyjnym, chyba, że z nieruchomości dłużnika jest prowadzona egzekucja przez administracyjny organ egzekucyjny. Zaspokojenie wierzytelności jest podstawą wygaśnięcia hipoteki tak samo hipoteka wygasa jako prawo akcesoryjne wskutek wygaśnięcia wierzytelności przez nią zabezpieczonych. Przedawnienie wierzytelności hipotecznej nie powoduje jej wygaśnięcia tak samo, kiedy chodzi o wygaśnięcie hipoteki to wygasa w razie jej zniesienia przez czynność prawną. Gdy przedmiotem hipoteki jest prawo użytkowania wieczystego w razie jego wygaśnięcia wygasa również hipoteka.

1

---