Korzeń, zwykle podziemny organ rośliny, służący do jej umocowania w podłożu i pobierania z niego wody i substancji mineralnych, nigdy nie wykształcający liści. Korzenie jednej rośliny tworzą tzw. system korzeniowy.

W systemie palowym, występującym u roślin nagozalążkowych i dwuliściennych, rozwijający się z korzenia zarodkowego korzeń główny, rośnie przez całe życie rośliny, przybierając niekiedy kształt wrzecionowaty, rzepowaty lub kulisty, a z niego wyrastają korzenie boczne. Korzeń palowy może osiągać znaczne głębokości, sięgając niekiedy do poziomu wody gruntowej.

W systemie wiązkowym, charakterystycznym dla roślin jednoliściennych, korzeń główny zanika, a u nasady pędu rozwijają się liczne korzenie przybyszowe. Łączna długość korzeni jednej rośliny może dochodzić do kilkudziesięciu km. Na szczycie korzenia znajduje się stożek wzrostu przykryty czapeczką chroniącą go przed uszkodzeniem, powyżej wyróżnia się tzw. strefę wydłużania się korzenia (strefa wzrostu), a jeszcze wyżej strefę włośnikową pokrytą włośnikami: wydłużonymi komórkami skórki mającymi za zadanie wchłanianie wody.

W pierwotnej budowie anatomicznej korzenia można wyróżnić trzy warstwy: zewnętrzną skórkę, pod nią korę pierwotną i środkowy walec osiowy. U niektórych roślin korzeń ma możliwość przyrostu wtórnego na grubość, odkładając drewno, łyko i korek. Korzenie mogą pełnić funkcję organów spichrzowych (marchew, burak, itp.).

Łodyga

- Budowa pierwotna jest charakterystyczna dla młodych, szczytowych odcinków łodyg roślin zielnych i odcinków pędów drzew i krzewów.

- Podstawową funkcją łodyg jest podtrzymywanie liści, kwiatów, owoców i pośredniczenie w rozprowadzaniu substancji odżywczych, gromadzenie materiałów zapasowych, są także organami asymilacji (rośliny zielne).

- Wynikiem pierwotnego wzrostu łodygi jest wydłużanie się pędu oraz powstanie zasadniczego planu budowy. Tkanki pierwotne łodygi powstają wskutek działalności merystemu wierzchołkowego.

- U roślin okrytozalążkowych wyróżniamy dwa podstawowe plany budowy pierwotnej: rośliny jednoliściennej i dwuliściennej.

- W budowie pierwotnej wyróżniamy kolejno: skórkę - epidermę, korę pierwotną, w obrębie której nie ma wiązek przewodzących, i walec osiowy, zawierający wiązki przewodzące.

• Komórki skórki tworzą jedną warstwę pokrytą kutyną, między nimi występują aparaty szparkowe. Skórka przyczynia się do utrzymywania turgoru komórek parenchymatycznych walca osiowego, ponieważ chroni przed wyschnięciem.

• Kora pierwotna, wypełniona parenchymą, zawiera chloroplasty i duże przestrzenie międzykomórkowe; stanowi system wentylacyjny rośliny. Rozrzucone są w niej włókna sklerenchymy i komórki kolenchymy, zwiększające odporność na rozerwanie. Ostatnią, najgłębiej położoną warstwą kory pierwotnej jest endoderma - śródskórnia; jej komórki transportują substancje między korą i walcem.

• Walec osiowy zawiera wiązki przewodzące złożone, łykodrzewne, ułożone w charakterystyczny pierścień (rośliny dwuliścienne) lub rozrzucone w całej łodydze (rośliny jednoliścienne). Ułożenie wiązek jest zawsze takie, że łyko skierowane jest na zewnątrz, a drewno do środka łodygi. Rośliny dwuliścienne i nagozalążkowe mają wiązki kolateralne otwarte, to znaczy, że łyko i drewno leżą obok siebie, a między nimi znajduje się warstwa niezróżnicowanej tkanki twórczej - kambium. Dzięki kambium rośliny te przyrastają na grubość.

Rys. Schemat budowy wierzchołka pędu - budowa pierwotna, układ wiązek przewodzących u roślin dwuliściennych

  Rośliny jednoliścienne nie mają zróżnicowania na korę pierwotną i walec osiowy, a wiązki przewodzącekolateralne zamknięte (bez kambium!) rozrzucone są nieregularnie po całym przekroju łodygi. Rośliny te nie przyrastają na grubość.

Rys. Schemat budowy wierzchołka pędu - budowa pierwotna, układ wiązek przewodzących u rośliny jednoliściennej

• Wnętrze łodygi zajmuje rdzeń, który może być pusty lub zbudowany z tkanki miękiszowej (parenchymy). Parenchyma może magazynować zapasy skrobi, w stanie pełnego turgoru uczestniczy w utrzymaniu sztywności łodygi i liści, a także umożliwia wymianę gazową w roślinie.

• W łodygach niektórych roślin (rodzina dyniowatych i psiankowatych) występują wiązki bikolateralneposiadające dodatkowe pasmo łyka, które przylega do drewna od strony wewnętrznej. Układ takiej wiązki to kolejno od zewnątrz: łyko - drewno - łyko.

- Budowa wtórna jest wynikiem działalności dwóch merystemów bocznych: kambium i fellogenu; merystemy te wytwarzają nowe tkanki przewodzące: drewno i łyko wtórne oraz tkankę okrywającą - korek.

- Działalność merystemów wtórnych doprowadza do powstania grubego silnego pnia zdolnego do udźwignięcia rozgałęzionej korony. W łodygach zielnych przyrost wtórny jest nieznaczny lub nie występuje w ogóle. U współcześnie żyjących paprotników przyrost wtórny spotyka się zupełnie wyjątkowo, choć występował u form kopalnych. U jednoliściennych występuje tylko w nielicznych przypadkach. Powszechnie przyrost wtórny występuje u dużych wieloletnich form drzewiastych i krzewiastych okrytozalążkowych, dwuliściennych i nagozalążkowych.

- Kambium wiązkowe i międzywiązkowe łączą się ze sobą i tworzą ciągły cylinder tkanki merystematycznej.

Rys. Schemat rozwoju budowy pierwotnej i budowy wtórnej łodygi roślin

Jej komórki dzielą się stale i odkładają w kierunku środka łodygi komórki różnicujące się w elementydrewna wtórnego, a ku obwodowi komórki różnicujące się w elementy łyka wtórnego. W wyniku działalności miazgi tworzy się regularny, ciągły cylinder łykodrzewny.

- Kambium przez cały czas przyrostu zachowuje swą pozycję między drewnem i łykiem i odkłada nowe drewno wtórne po stronie zewnętrznej wcześniej powstałych partii ksylemu oraz nowe łyko wtórne po stronie wewnętrznej dawniejszych partii floemu. W ten sposób starsze warstwy drewna odsuwane są stopniowo ku wnętrzu łodygi, a starsze warstwy łyka ku obwodowi.

- Działalność merystematyczna kambium trwa w naszym klimacie przez cały sezon wegetacyjny. Drewno wtórne wytworzone późnym latem różni się wyraźnie od drewna powstającego wczesną wiosną. Drewno letnie ma cewki i naczynia o mniejszych średnicach i grubszych ścianach, natomiast w drewnie wiosennymśrednice komórek przewodzących są większe, a ściany cieńsze. Na przekroju poprzecznym drewno letnie i wiosenne daje się odróżnić gołym okiem, ponieważ drewno wiosenne ma jaśniejszą barwę od letniego. Granica między drewnem letnim i wiosennym wyraźnie oddziela przyrosty poszczególnych sezonów wegetacyjnych, w ten sposób powstają tzw. słoje przyrostu rocznego, pozwalające określić wiek rośliny.

---