Podstawy prawoznawstwa

Wprowadzenie do nauk prawnych

System prawa - całokształt norm prawnych, które obowiązują w państwie w danym czasie (w określonej chwili. System prawa jest płynny, dlatego w określonym czasie). System prawa zbudowany jest na takiej zasadzie, że w jego skład wchodzą tylko normy prawne niesprzeczne wewnętrznie (spójne wewnętrznie). Nie może istnieć taki system, w którym jedne normy prawne coś nakazują, a inne normy tego samego zabraniają, byłby to system niespójny wewnętrznie. System prawa oparty jest na idealizującym założeniu, że prawodawca jest racjonalny i nie wydaje norm z sobą sprzecznych. W praktyce jednak nie da się uniknąć sprzeczności pomiędzy normami prawnymi, albo ze względu na to, że jedne normy są tworzone wcześniej, a inne później i mogą wystąpić sprzeczności, albo ze względu na to, że normy prawne są tworzone przez różne organy państwa i samorządu terytorialnego. Jeżeli między normami prawnymi powstaną w praktyce sprzeczności można je usunąć na dwa sposoby:

1. W drodze interwencji ustawodawcy tzn. przez uchylenie starych przepisów bądź ich znowelizowanie.

2. W drodze stosowania odpowiednich reguł kolizyjnych. Reguły te stosują organy stosujące (wykonujące) prawo.

Gałąź prawa - zbiór norm prawnych regulujących określoną kategorię stosunków społeczno - gospodarczych. Gałąź prawa jest częścią składową systemu prawa. System prawa dzieli się na gałęzie przy wykonywaniu metody regulacji prawnej. Wyróżnia się 3 metody regulacji:

1. Metoda cywilistyczna

2. Metoda administracyjna

3. Metoda karnistyczna

Ad.1. Metoda cywilistycznej regulacji prawa polega na tym, że normami prawa cywilnego objęte są podmioty prawa, którym przysługuje autonomia woli i między którymi obowiązuje zasada równorzędności. Przyznaje każdemu podmiotowi autonomię woli (art. 56 kc, art. 353¹ kc) czynność prawna wywołuje skutki. Przede wszystkim obowiązuje to co strony ustaliły. Organ administracji lub sądowy nie ma autonomii woli. Równorzędność podmiotów prawa w razie sporu orzeka sąd.

Ad. 2. Metoda administracyjna polega na tym, że z mocy prawa organowi administracyjnemu przysługuje przewaga nad stroną postępowania. Organ ten może w granicach obowiązującego prawa konkretyzować obowiązki obywatela. Konkretyzacja ta ma jednostronny charakter, przewaga należy do organu.

Ad. 3. Metoda karnistycznej regulacji jest oparta na takim samym założeniu jak metoda administracyjna różnica między prawem karnym, a prawem administracyjnym sprowadza się tylko do rodzaju sankcji.

System prawa dzieli się na trzy gałęzie:

1. Prawo cywilne

2. Prawo administracyjne

3. Prawo karne

Kompleksowe akty prawne - ma tą właściwość, że w jego skład wchodzą normy prawne należące do różnych gałęzi prawa. W jednym akcie prawnym (np. w ustawie) mogą być zawarte normy prawa cywilnego, administracyjnego i karnego. Przykładem kompleksowego aktu prawnego jest Kodeks spółek handlowych, Kodeks pracy, Prawo spółdzielcze. W prawie cywilnym dopuszcza się stosowanie analogii. W prawie administracyjnym i karnym jest to niedopuszczalne.

Dziedzina prawa (dział prawa) - zespół norm prawnych wyodrębnionych z gałęzi prawa z punktu widzenia danej kategorii i stosunków społeczno - gospodarczych. W skład prawa cywilnego wchodzą np.:

1. Część ogólna prawa cywilnego

2. Prawo rzeczowe

3. Zobowiązania

4. Prawo spadkowe

5. Prawo rodzinne

w prawie karnym np.:

1. Prawo karne ogólne

2. Prawo karne wojskowe

Źródło prawa - ma trzy znaczenia:

1. Przez źródło prawa rozumie się stosunki społeczno - gospodarcze na których wyrasta prawo (tworzone są normy prawne).

2. Źródło prawa utożsamiane jest z wolą organu prawodawczego. Przyjmuje się mianowicie, że źródłem prawa jest wola tego organu.

3. Przez źródło prawa rozumie się decyzję prawotwórczą organu państwa, w następstwie której powstaje norma prawna.

Katalog źródeł prawa określa Konstytucja z 1997 r., według jej postanowień źródłami prawa są:

1. Normy konstytucyjne.

2. Normy zawarte w ustawach zwykłych (ustawami zwykłymi są także kodeksy).

3. Normy zawarte w rozporządzeniach Rządu i poszczególnych jego członków.

4. Umowy międzynarodowe ratyfikowane przez Polskę

5. Uchwały organu samorządu terytorialnego stanowiące tzw. prawo miejscowe.

Konstytucja RP z 1997 r. nie wymienia aktów prawnych UE w chwili wejścia w życie Konstytucji RP Polska nie należała do UE. Obecnie źródłem prawa w Polsce są także rozporządzenia organów UE i dyrektywy, przy czym rozporządzenia mają rangę ustawy i są stosowane przed ustawami krajowymi (w razie sprzeczności), natomiast dyrektywy określają jedynie przedmiot i cel regulacji wewnętrznych, a szczegółowe przepisy wydawane są przez krajowe organy prawotwórcze. Wymienione wyżej akty prawne mają charakter prawa powszechnie obowiązującego. Niezależnie od tych aktów prawnych w świetle Konstytucji RP mogą być wydawane uchwały kolegialnych organów państwa i zarządzenia organów jednoosobowych. Uchwały i zarządzenia nie mają mocy powszechnie wiążącej, obowiązują jedynie organy podległe danemu organowi prawotwórczemu. Uchwały i zarządzenia nie mogą być podstawą orzeczeń sądowych, ani decyzji administracyjnych. Kształtują one jedynie politykę wewnętrzną danego resortu, ale nie są adresowane bezpośrednio do obywateli, organizacji społecznych czy przedsiębiorców.

Prawo zwyczajowe - przez prawo zwyczajowe rozumie się długotrwałą praktykę postępowania członków danego środowiska, zawodów, terytorium, dziedziny działalności. W dawniejszej nauce prawa przyjmowało się, że zwyczaje respektowane przez sądy przy rozstrzyganiu spraw przekształcają się w prawo zwyczajowe. Obecnie przeważa pogląd, że zwyczaje nie stanowią źródła prawa ale odgrywają istotną rolę wtedy, gdy przepisy prawa nakazują stosować zwyczaj do oceny danego zdarzenia prawnego.

Norma postępowania

Norma postępowania - to sformułowana w danym języku wypowiedź, wyrażająca skierowane do danej osoby żądanie zachowania się w pewien sposób w pewnych okolicznościach, czy też zawsze i wszędzie.

Warto zaznaczyć, że sformułowanie normy postępowania ma sens tylko wtedy, gdy nakaz lub zakaz dotyczy przyszłości.

Systemy prawne z reguły respektują zasadę:

Impossibilium nulla est obligatio - nie ma obowiązku czynić tego co jest niemożliwe

Normy postępowania mają na celu uregulowanie przyszłego działania adresatów.

Systemy prawne respektują zasadę:

lex retro non agit - prawo nie działa wstecz

Norma postępowania zawiera określenie:

• podmiotu czy też podmiotów, którym wyznaczono obowiązek określonego zachowania (adresat normy)

• okoliczności, w których postępowanie ma być zrealizowane

• nakazanego postępowania, które może polegać zarówno na działaniu jak i na zaniechaniu.

Normy postępowania ze względu na sposób oznaczenia adresata oraz okoliczności zastosowania normy możemy podzielić:

• normy indywidualne

• normy generalne

Normy indywidualne:

• w takiej normie postępowania adresat normy określony jest indywidualnie np.: „Marek Kowalski ma stawić się u dyrektora o godz. 12.00”

• Ze względu na sposób oznaczenia okoliczności zastosowania normy. W takiej normie postępowania nakazuje się dane postępowanie zrealizować w okolicznościach określonych indywidualnie np.: „Marek Kowalski ma stawić się u dyrektora w piątek 09.10.2009 o godz. 12.00”

Norma postępowania wyznaczająca adresata generalnie:

• taka norma postępowania wyznacza cechy adresata normy rodzajowo np.: „Żołnierz ma strzec granic RP”

Norma postępowania wyznaczająca okoliczności zastosowania normy generalnie.

• taka norma postępowania wyznacza okoliczności zastosowania normy rodzajowo np.: „W razie pożaru stłuc szybkę i nacisnąć przycisk”

Normy postępowania ze względu na sposób wskazania nakazanego postępowania normy dzielimy na:

1. Normy konkretne

2. Normy abstrakcyjne

Norma konkretna - wyznacza adresatowi określone niepowtarzalne zachowanie np.:

„A. Nowak ma zapłacić 2000 zł odszkodowania B. Kowalskiej, za to że 01.05.2009 r. uszkodził jej samochód”

Norma abstrakcyjna - wyznacza adresatowi obowiązek, który ma charakter powtarzalny np.:

„Dzieci mają myć zęby po każdym posiłku” Postępowanie zgodnie z obowiązkiem nie dezaktualizuje normy.

Obowiązywanie normy

W odniesieniu do większości wypowiedzi możemy orzec czy jest to wypowiedź prawdziwa czy też fałszywa np.: „Polska flaga ma kolor zielony i biały”.

W odniesieniu do normy postępowania poszukuje się odpowiedzi na pytania: Czy dana norma obowiązuje? I dlaczego obowiązuje?

Tetyczne uzasadnienie obowiązywania normy.

Z uzasadnieniem tetycznym mamy do czynienia gdy normę tą ustanowił ktoś, kto ma środki do tego aby wywołać u adresata posłuch np.:

• dysponuje środkami przymusu

• ma upoważnienie kogoś, kto dysponuje środkami przymusu

• ma autorytet w oczach adresata

Aksjologiczne uzasadnienie obowiązywania normy. W świetle przyjmowanych przez kogoś ocen uznajemy że zachowanie zgodnie z nakazaną normą jest dobre, a zachowanie zakazane normą jest złe. Bardzo często przedmiotem oceny są skutki.

Sytuacja przymusowa

Normowanie czyjegoś postępowania wstępnie zakłada, że adresat normy ma wybór pomiędzy sposobami postępowania.

Np.: dana osoba może:

• pójść na spacer

• pójść do pracy

• pójść na zakupy

• wezwanie fachowca do naprawy kuchenki gazowej (ulatniający gaz)

Sytuacja przymusowa - dany podmiot musi zachować się tak jak mu nakazano, a nie jakby chciał się zachować.

Przymus - to taki stan kiedy ktoś celowo stwarza sytuację przymusową.

Sankcja - to swego rodzaju zło, które grozi za zachowanie się niezgodnie z normą postępowania.

W zależności od tego kto sankcję wymierza dzielimy ją na dwa rodzaje:

1. sankcja skupiona

2. sankcja rozsiana

Sankcja skupiona - wymierzana jest w sposób zinstytucjonalizowany, gdy pochodzi od organów państwa i wymierzona jest na podstawie norm prawnych.

Instytucjonalizacja przymusu - sytuacja gdzie od początku wiadomo kto, jaką sankcję i kiedy wymierzy.

Sankcja rozsiana - wymierzana spontanicznie przez członków społeczeństwa. Nigdy nie wiadomo KTO, ILE I KIEDY.

Norma prawna

Norma prawna - to generalna i abstrakcyjna norma postępowania ustanowiona lub uznana przez odpowiedni organ państwa, której przestrzeganie jest zabezpieczone za pomocą przymusu ze strony państwa.

Budowa normy prawnej

• Hipoteza

• Dyspozycja

• Sankcja

Normy prawne

I rodzaj to norma sankcjonowana - zbudowana z hipotezy i dyspozycji

II rodzaj to norma sankcjonująca - skierowana do organów państwa i nakazująca określoną reakcję w sytuacji zachowania niezgodnego z normą I.

Hipoteza - ten fragment normy, w której jest wskazany adresat oraz okoliczności w których ta norma ma zastosowanie. Ma charakter generalny

Dyspozycja - wskazany jest przedmiot obowiązku, czyli żądane od adresata zachowanie. Obowiązek wyznaczony jest w sposób abstrakcyjny.

Sankcja - to pewne zło którego wyrządzenie prawodawca zapowiada adresatowi, jeśli zachowa się niezgodnie z dyspozycją normy.

Rodzaje sankcji:

1. Sankcja egzekucji

2. Sankcja karna

3. Sankcja nieważności

Sankcja egzekucji - polega na dwóch elementach:

1. Zmuszenie adresata normy do zrealizowania nakazanego stanu rzeczy.

2. Zrealizowanie tego stanu rzeczy na jego koszt.

Komornik może egzekwować wyroki.

Sankcja karna - zastosowanie kary.

Podstawową ustawą, która formułuje kary to kodeks karny.

1. Grzywna

2. Ograniczenie wolności

3. Pozbawienie wolności

4. 25 lat pozbawienia wolności

5. Dożywotnie pozbawienie wolności

(czynność psychofizyczna - poruszenie częścią ciała, wydanie dźwięku jest czynnością psychofizyczną

Czynność konwencjonalna - składa się z czynności psychofizycznej i reguły sensu np. podniesienie ręki przez: policjanta, w sejmie, podczas licytacji.

Reguła sensu - nakazuje czynność prostą, czynności psychofizycznej nowego sensu społecznego.

Czynność konwencjonalna zgodnie z regułami sensu.)

Sankcja nieważności - kto nie przestrzega czynności konwencjonalnej powoduje nieważność tej czynności.

Czynność prawna (umowa sprzedaży) - jest rodzajem czynności konwencjonalnej. Celem jej jest doprowadzenie do powstania, zmiany lub zakończenia stosunku cywilnoprawnego. Np. Fakt że ktoś zapłaci za grunt nie oznacza że go kupił, jeśli nie poszli do notariusza.

LEX IMPERFEKTA (norma niedoskonała) - wyjątek od zasady gdy norma nie jest zabezpieczona sankcją (art. 23 k. rodzinny i opiekuńczy)

Rodzaje norm prawa cywilnego:

• normy bezwzględnie obowiązujące

• normy względnie obowiązujące

• normy jednostronni bezwzględnie obowiązujące

• normy kompetencyjne

Norma bezwzględnie obowiązująca (ius cogens) - nie może być wyłączona ani ograniczona wolą stron stosunku cywilnoprawnego. Czynności dokonane w sprzeczności z tą normą są nieważne.

Norma względnie obowiązująca (ius dispositivum) - znajduje zastosowanie tylko wtedy gdy strony nie postanowiły inaczej lub uregulowały zwoje zobowiązania w sposób niekompletny.

Norma jednostronnie bezwzględnie obowiązująca (semiimperatywna) - osłania pewne minimum interesu tylko jednej ze stron stosunku prawnego. W drodze umowy można polepszyć sytuację tej strony ale nie można pogorszyć.

Norma kompetencyjna - wskazuje warunki niezbędne do uznania danej czynności konwencjonalnej za ważną. Np. testament (art. 949 k.c.).

Prawo, a inne porządki normatywne.

Życie w społeczeństwie powoduje, że jesteśmy otoczeni różnego rodzaju normami postępowania. Np. nie wolno zabijać, Nie wolno kłamać itp.

Porządki normatywne:

• Prawo

• Moralność

• Religia

• Obyczaj

Moralność znaczy tyle co pewien zbiór ocen i norm (moralnych) faktycznie przez kogoś akceptowanych, albo też postulowanych przez jakąś doktrynę. Pojmowanie oceny i normy moralnej zmieniała się w czasie. Można wyróżnić następujące nurty:

• felicytologiczny - moralność była zbiorem wskazań co należy czynić żeby osiągnąć szczęście. Zalecenia wskazywały jak się dostosować do świata, a nie jak zmienić świat. (dziś nurt ten nie występuje)

• perfekcjonistyczny - moralność to zbiór przykazań jak osiągnąć doskonałość i upodobnić się do wzorca osobowego.

• Solidarnościowy - zwany również nurtem dobrego współżycia społecznego. Postępowanie kogoś, oceniane jest z punktu widzenia stopnia przyczyniania się do sprawiedliwego dobra innych ludzi. Jak żyć, aby z nami było dobrze innym i nam dobrze z innymi. Zgodnie z tym nurtem mamy obowiązek życzliwego zachowania się wobec ludzi. Powinniśmy akceptować sytuację, w której jakiejś osobie dzieje się sprawiedliwie dobro i nie akceptować jak komuś niesprawiedliwie dzieje się źle. Uzasadnienie nakazu życzliwości może wynikać z różnych źródeł np.: chrześcijaństwo, liberalizm.

Nikt nie wskazuje norm wobec kogo mamy być moralni.

• występują wątpliwości, wobec kogo mamy moralny obowiązek życzliwości

• formuła sprawiedliwości

• spór o zasady poświęcenia innych dóbr dla osiągnięcia innych

• normy i oceny moralne są zmienne w czasie

Do norm religijnych można zaliczyć:

• dotyczące normy religijne (kapłan stoi przodem do wiernych)

• normy moralności perfekcjonistycznej

• normy solidarnościowe

• oparte na autorytecie religii

Norma obyczajowa - norma postępowania dla której jedynym uzasadnieniem jest ukształtowanie w społeczności przekonania, że tak się robi, albo tak się nie robi. Normy obyczajowe wywodzą się od obowiązujących kiedyś norm mających np. uzasadnienie: moralne, religijne, prawne. Normy te utraciły swoje uzasadnienie jednocześnie pozostał nawyk ich przestrzegania. Normy obyczajowe są ściśle związane ze społecznością. Ich treść może być różna w zależności od grupy społecznej. Np. żałoba (kolor stroju), zachowanie się przy stole, zachowanie w stosunku do kobiet.

Norma prawna - obowiązuje z uzasadnienia tetycznego, czyli dlatego, że została ustanowiona przez państwo.

Norma moralna - obowiązuje z uzasadnienia aksjologicznego, to znaczy, że ktoś uważa ją za obowiązującą ze względu na uznawane przez tą osobę oceny moralne.

Norma obyczajowa - Nie mają uzasadnienia w ocenach. Można przyjąć że normy obyczajowe są ustanawiane przez członków danej grupy. Każdy kto bez sprzeciwu przestrzega obyczaju lub potępia jego naruszenia akceptuje te normy uczestnicząc w swego rodzaju zbiorowym akcie ich stanowienia.

Przekroczenie normy

Norma prawna - za przekroczenie normy prawnej spotka nas sankcja. Sankcja jest zinstytucjonalizowana i ma charakter skupiony.

Norma moralna - powoduje wyrzuty sumienia, osoby która przekroczyła normę, powoduje sankcję rozsianą jeśli inni członkowie społeczeństwa żywią określone oceny moralne (niekoniecznie zgodne z ocenami naruszyciela).

Norma obyczajowa - niesie sankcję rozsianą. np. drwiny, zgorszenie

Przepis prawny. Budowa aktu prawnego

Przepis prawny - podstawowa najmniejsza jednostka redakcyjna tekstu aktu prawnego przyjmująca postać art., §, ust., pkt, lit. Najczęściej zdanie

rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów w sprawie zasad techniki prawodawczej (Dz. U. z 2002 Nr 100, poz. 908)

Budowa aktu prawnego - rodzaje przepisów

• Tytuł

• Podstawa prawna (w przypadku aktów wykonawczych)

• Przepisy merytoryczne

• Przepisy zmieniające

• Przepisy przejściowe

• Przepisy uchylające (derogacyjne)

• Przepisy o wygaśnięciu mocy obowiązującej

• Przepisy wejścia w życie

Tytuł aktu prawnego - oznaczenie rodzaju aktu prawnego. Data wydania jest elementem tytułu. Ogólne określenie przedmiotu (jeśli ma szeroki zasięg stosuje się nazwę: Kodeks, Prawo, Ordynacja).

Gdy ma charakter aktu wykonawczego pojawia się podstawa prawna (powołanie przepisu upoważniającego do wydania tego aktu wykonawczego)

Przepisy merytoryczne - dzielimy na 2 grupy:

• przepisy ogólne wskazujące zakres spraw regulowanych tym aktem, a także objaśnienia.

• Przepisy szczegółowe (przepisy prawa materialnego, ustrojowe, proceduralne, karne) jest ich najwięcej.

Definicja legalna - przepis zawierający ustalenie znaczenia terminu.

Przepis podstawowy prawa materialnego powinien w możliwie bezpośrednio i wyraźnie określić kto w jakich okolicznościach i jak powinien się zachować.

„Art. 669 § 1. Najemca obowiązany jest uiszczać czynsz w terminie umówionym” - stylizacja powinnościowa.

„Art. 150 § 1. Kto zabija człowieka na jego żądanie i pod wpływem współczucia dla niego podlega pozbawieniu wolności od 3 miesięcy do 5 lat.

§ 2. W wyjątkowych wypadkach sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.” - stylizacja pozornie opisowa.

Klauzula generalna - przepis, który ma na celu uelastycznienie prawa. Następuje to poprzez odesłanie do innego niż system prawny systemu normatywnego np. moralności (art. 5 k.k.)

Przepis odsyłający - ma na celu zachowanie zwięzłości aktu prawnego poprzez unikanie powtórzeń. Np. art. 237 k.c. Może przyjąć postać odesłania do konkretnego innego przepisu lub instytucji prawnej.

Przepisy przejściowe - regulują wpływ nowego aktu prawnego na stosunki prawne, które powstały wcześniej pod działaniem aktów dotychczasowych.

Przepisy dostosowujące - reguluje się sposób powołania po raz pierwszy organów lub instytucji tworzonych nową ustawą albo sposób przekształcenia organów lub instytucji już działających. W przepisach przejściowych wskazuje się także sposób likwidacji organów lub instytucji.

Przepis uchylający - wyczerpująco wymienia ustawy lub poszczególne przepisy, które ustawa uchyla.

Przepisy o wejściu w życie aktu prawnego - określa się termin jego wejścia w życie.

Przepisy o wygaśnięciu mocy obowiązującej - zawierają wskazanie terminu wygaśnięcia mocy obowiązującej ustawy lub poszczególnych jej przepisów. Stosuje się je wyjątkowo.

Reakcje pomiędzy przepisem, normą prawną.

Normy prawne wyinterpretujemy z przepisów prawnych, które mogą znajdować się w różnych aktach prawnych. Norma jest interpretacją przepisów prawnych. W przepisie nie ma zawartej normy prawnej.

Obowiązywanie normy prawnej.

Reguły kolizyjne.

Norma prawna obowiązuje - znaczy tyle, co norma prawna prawidłowo ustanowiona oraz nie została jeszcze uchylona.

Prawidłowe ustanowienie normy prawnej:

1. Ustanowione przez kompetentny organ.

2. Ustanowiona zgodnie z przewidzianą prawem procedurą.

Ogłoszenie aktu prawnego.

Przesłanką do uznania, że norma prawna obowiązuje jest formalna publikacja aktu prawnego.

Akty prawne wymagające formalnego ogłoszenia wg Konstytucji RP:

1. Ustawy

2. Rozporządzenia

3. Akty prawa miejscowego

4. Umowy międzynarodowe (tylko te które ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie)

Opublikowanie formalne następuje w Dzienniku Urzędowym (np. Dzienniku Ustaw).

Vacatio legis - odstęp czasu pomiędzy formalna publikacją aktu prawnego, a jego wejściem w życie.

Norma prawna zaczyna obowiązywać w momencie wejścia w życie aktu prawnego, z którego została wyinterpretowana albo w momencie późniejszym.

Zwykły termin to 14 dni ale to nie jest regułą.

Derogacja - uchylenie.

Norma prawna obowiązuje aż do momentu jej uchylenia.

Uchylenie może przybrać postać:

1. Derogacji wyraźnej - następuje poprzez użycie przepisu derogacyjnego (klauzula derogacyjna).

2. Derogacji milczącej - jeśli nie ma przepisów derogacyjnych przyjmuje się, że prawodawca chciał uchylić normę milcząco poprzez fakt odmiennego uregulowania danej materii.

Do prawidłowego odczytania intencji prawodawcy stosuje się tzw. reguły kolizyjne

Desuetudo (łac. odzwyczajenie) - sposobem zakończenia obowiązywania normy prawnej przez sam fakt niestosowania jej przez długi czas. Norma która poszła w zapomnienie. W Polsce nie obowiązuje desuetudo.

Reguły kolizyjne nie znajdują odzwierciedlenia w regułach prawnych (nie wynikają z przepisów).

Reguła hierarchiczna !!! - nie zna wyjątków. Norma wyinterpretowana z aktu prawnego stojącego wyżej w konstytucyjnej hierarchii uchyla niezgodną z nią normę pochodzącą a aktu prawnego stojącego niżej w hierarchii.

Np.

Ustawa

„art. 23. Nie wolno strzelać do kanarków”

Rozporządzenie

„§ 30. Należy strzelać do kanarków”

Reguła chronologiczna - norma prawna pochodząca z aktu prawnego wydanego później uchyla niezgodną z nią normę prawną pochodzącą z aktu prawnego wydanego wcześniej (pod warunkiem że akt późniejszy jest równy lub wyższy hierarchicznie) np.

Ustawa z 1965 r.

„art. 23. Nie wolno strzelać do kanarków”

Ustawa z 2009 r.

„art. 30. Należy strzelać do kanarków”

Wyjątek I

• norma późniejsza hierarchicznie niższa nie uchyla niezgodnej z nią normy wcześniejszej hierarchicznie wyższej. Np.

Ustawa z 1967 r.

„art. 2. należy dokarmiać kaczki”

Rozporządzenie z 2003 r.

„§ 30. Nie wolno dokarmiać kaczek”

Wyjątek II

• norma późniejsza ogólna nie uchyla zastosowania niezgodnej z nią normy wcześniejszej szczególnej np.

Ustawa z 1967 r.

„Art. 2. Należy dokarmiać kaczki w mieście w zimie”

Ustawa z 2003 r.

„art. 30. Nie wolno dokarmiać dzikich zwierząt” - przepis ten nie obowiązuje kaczek

Reguła merytoryczna - norma która reguluje daną sytuację bardziej szczegółowo wyłącza zastosowanie normy regulującej dana sytuację bardziej ogólnie. Np.

Ustawa z 2009 r.

„art. 22. Nie wolno strzelać do zwierząt w mieście” przepis ten nie dotyczy dzików

Ustawa z 2009 r.

„art. 30. Należy strzelać do dzików”

Wyjątek

Norma szczególna niższej rangi nie uchyla niezgodnej z nią normy ogólnej wyższej rangi. np.

Ustawa

„art. 2. Należy dokarmiać ptaki”

Rozporządzenie

„§ 30. Nie wolno dokarmiać kaczek”

Prawo intertempolarne

Normy które zostały uchylone wyjątkowo mogą znaleźć zastosowanie.

Wykładnia prawa

Rozumie się pewną operację myślową. W jej wyniku ustala się znaczenie normy prawnej. Więc kto w jakich okolicznościach ma się w określony sposób zachować. Może mieć charakter o znaczeniu wiążącym lub niewiążącym. Przedmiotem wykładni są przepisy prawa i prowadzi do uzyskania normy prawnej.

• wykładni podlegają przepisy prawne, a nie normy prawne.

• Normy prawne są rezultatem prawidłowo dokonanej wykładni prawa.

Prawodawca posiada pewne cechy (wstępne)

1. Jest jedną osobą która:

- zna doskonale cały system prawny

- biegle posługuje się językiem w którym formułuje przepisy prawne.

2. Przyjmuje się że prawodawca jest racjonalny tzn.:

• kieruje się określonym systemem ocen usprawiedliwiających normy prawne zawarte w przepisach

• przepisy wydaje celowo

• nie ustanawia norm radykalnie ze sobą sprzecznych

Dawniej prezentowany był pogląd zgodnie z którym przepisy jasne nie wymagają interpretacji obecnie przyjmuje się raczej że przepis podlega wykładni:

• Co to znaczy jasny?

• Czy jasny jest dla wszystkich?

„Palenie zabronione”

Przepisy prawne poddaje się wykładni w trzech kontekstach:

• językowym

• systemowym

• funkcjonalnym

Daje to podstawę do wyróżnienia analogicznych trzech rodzajów (metod) wykładni:

• językowa

• systemowa

• funkcjonalna

Wykładnia językowa polega na odkodowaniu normy prawnej z przepisów na podstawie reguł języka, w którym te przepisy sformułowano:

• reguły ortografii, gramatyki, semantyki, syntaktyki

• reguły interpretacyjne wypracowane przez doktrynę.

Jeżeli przepis zawiera zwrot zgodnie z którym dany podmiot postępuje w dany sposób to należy przyjąć, że podmiot ten ma obowiązek tak czynić

Np.:

„art. 3 ust 2. Radca prawny wykonuje zawód ze starannością wynikającą z wiedzy prawniczej oraz z zasad etyki radcy prawnego”

Należy przyjąć, że tu zawarty jest nakaz.

Jeżeli przepis zawiera zwrot zgodnie z którym za jakieś postępowanie podmiot podlega karze to należy przyjąć, że mamy do czynienia z zakazem danego postępowania skierowanym do danych adresatów.

„art. 155. Kto nieumyślnie powoduje śmierć człowieka podlega karze pozbawienia wolności od 3 m-cy do 5 lat”

Należy rozumieć, że jest to zakaz.

Wykładnia systemowa polega na odkodowaniu znaczenia norm prawnych w kontekście innych norm prawnych wchodzących w skład tej samej instytucji prawnej, tej samej gałęzi prawa, tego samego systemu prawa.

Na przykład w gałęzi prawa cywilnego obowiązuje zasada swobody umów. Przepisy prawa cywilnego należy zatem interpretować mając na uwadze tą zasadę. Jeżeli prawodawca będzie chciał ją przełamać to musi zrobić to w sposób wyraźny.

Wykładnia funkcjonalna polega na odkodowaniu znaczenia norm prawnych w kontekście jej celu oraz ocen i norm moralnych, które przypisujemy prawodawcy. Normie należy nadać taką formę, która będzie możliwie najbliższa ocenom i normom które przypisujemy prawodawcy.

„co prawodawca miał na myśli tworząc prawo?”

Porównanie wyników wykładni językowej z wynikami wykładni systemowej oraz funkcjonalnej może doprowadzić do:

1. Wykładni stwierdzającej

2. Wykładni zwężającej

3. Wykładni rozszerzającej

Z wykładnią stwierdzającą mamy do czynienia gdy wynik wykładni językowej pokrywa się z wynikami wykładni systemowej i funkcjonalnej.

Z wykładnią zwężającą mamy do czynienia wtedy, gdy interpretacja danego przepisu na podstawie wykładni systemowej lub funkcjonalnej prowadzi do przyjęcia węższego zakresu zastosowania normy w porównaniu do zakresu wynikającego z wykładni językowej.

Z wykładnią rozszerzającą mamy do czynienia, gdy wynik wykładni systemowej lub funkcjonalnej prowadzi do konieczności zastosowania szerszego zakresu normy - w porównaniu do zakresu wynikającego z wykładni językowej.

Wykładni prawa mogą dokonywać różne podmioty. Z tego punktu widzenia możemy wyróżnić:

1. Wykładnię legalną (wykonuje organ i jest wiążąca np. Trybunał Konstytucyjny)

2. Wykładnię (operatywną) sądową (dokonywana przez organ stosujący prawo - ma moc w tej jednej sprawie)

3. Wykładnię doktrynalną

ad 2. SN (może narzucić wykładnię tylko w konkretnej sprawie)

sąd II instancji

sąd I instancji

ad 3. doktrynalna jest przez nauczycieli nauki prawa tzw. autorytety prawne (nie wiąże nikogo)

dlaczego warto posiadać opinię prawną?

1. zawiera uzasadnienie

2. zaczyna ciążyć jako zdanie konkretnej osoby.

Stosowanie prawa

Przyjmuje się, że termin stosowanie prawa używa się na określenie sytuacji w której organ państwa czyni użytek z przyznanej mu kompetencji.

O stosowaniu prawa mówimy tylko w odniesieniu do organów państwa, będą to w szczególności:

1. Sądy

2. Trybunały

3. Prokuratura, Policja itp.

4. Organy administracyjne

Ustalenie stanu faktycznego

Ustalenie stanu prawnego 1. Wyszukanie obowiązujących przepisów prawnych 2. dokonanie wykładni przepisów 3. akt subsumpcji

Wiążące określenie konsekwencji prawnych poprzez wydanie orzeczenia

Subsumpcja - to krok w procesie myślowym w którym organ stwierdza:

1. zaistniały określone fakty

2. stwierdzenie że fakty te należą do zakresu zastosowania obowiązującej normy prawnej

Np.

„Jan ukradł naszyjnik u jubilera”

obowiązuje norma zgodnie z którą kradzież jest zabroniona

Subsumpcja: Zachowanie Jana mieści się w zakresie zastosowania tej normy, co oznacza że Jan podlega karze.

W zależności od organu, który wydaje dane orzeczenie może ono przyjąć np. postać:

1. wyroku (sądy i trybunały)

2. decyzji administracyjnej (organ administracji)

3. postanowienia

Orzeczenie powinno zawierać uzasadnienie, które streszcza przebieg rozumowania, które doprowadziło do danego rozstrzygnięcia. Tylko w wyjątkowych przypadkach określonych przepisami prawa można odstąpić od sporządzenia uzasadnienia.

Ustalenie faktu opiera się na odpowiednim uzasadnieniu zdań stwierdzających zaistnienie tego faktu. Dokonuje się tego za pomocą dowodów.

Przez dowód należy rozumieć środek dowodowy umożliwiający wykazanie prawdziwości twierdzenia o jakimś fakcie. Przykładami środków dowodowych są:

1. Zeznanie świadka

2. Dokument

3. Opinia biegłego

4. Oględziny

Ciężar dowodu wskazuje, kto i w jakich okolicznościach ma obowiązek udowodnić prawdziwość określonego twierdzenia. Rozkład ciężaru dowodu przebiega inaczej w postępowaniu cywilnym i postępowaniu karnym.

Wokanda to spis spraw które odbywają się w określonym dniu w danej sali.

W sądzie cywilnym ciężar udowodnienia jakiegoś faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne.

Proces karny:

W procesie karnym ciężar udowodnienia winy oskarżonego ciąży w całości na oskarżycielu. Oskarżony nie ma obowiązku udowadniać swojej niewinności.

W niektórych przypadkach prawodawca nakazuje uznanie niektórych faktów za prawnie ustalone - w ten sposób ustanawiane są domniemania.

Domniemania nie są jednolite.

Domniemanie wpływa na rozkład ciężaru dowodów.

Domniemania możemy podzielić na 2 grupy:

• domniemania faktyczne

• domniemania prawne

W postępowaniu cywilnym obowiązuje domniemanie faktyczne, zgodnie z którym sąd może uznać z a udowodniony pewien fakt, jeżeli wniosek taki można wysnuć z innych faktów udowodnionych w normalnym trybie.

Domniemanie prawne - nakazuje nam w specyficzny sposób powiązać ze sobą 2 elementy:

• podstawa domniemania

• wniosek domniemania

Powiązanie polega na tym że jeżeli zostanie udowodniona podstawa domniemania prawnego to sąd musi przyjąć wniosek domniemania.

Każde domniemanie prawne ma swoją odrębną podstawę prawną.

W postępowaniu cywilnym obowiązuje prawne domniemanie dobrej wiary. Zgodnie z nim jeśli ustawa uzależnia skutki prawne od dobrej albo złej wiary - domniemywa się istnienie dobrej wiary (art. 7 kc)

„ §1 Domniemywa się, że ojcem dziecka jest ten, kto obcował z matką dziecka nie dawniej niż w trzechsetnym, a nie później niż w sto osiemdziesiątym pierwszym dniu przed urodzeniem dziecka” (art 86 kro)

Domniemania prawne dzielą się na domniemania:

• wzruszalne - takie, którego wniosek można obalić za pomocą przeciwdowodów. (w naszym prawie zdecydowana większość domniemań jest wzruszalna)

• niewzruszalne - takie, w których prawodawca zabronił przeprowadzania przeciwdowodów - sytuacje wyjątkowe

Przegląd środków dowodowych

Przesłuchanie świadka.

Wezwanie świadka jest obowiązkowe (świadek musi być trzeźwy, mówić prawdę) Sędzia może:

• zwrócić uwagę

• usunąć z sali

• nałożyć grzywnę (może być powtarzalna)

• areszt do 7 dni

Opinia biegłego

biegły - osoba posiadająca wiadomości specjalne, oraz walory moralne, żeby można było mu zaufać

• biegły z zakresu kryminalistyki

• biegły z zakresu ruchu drogowego

• lekarze medycyny sądowej

Powoływani są z listy prowadzonej przez Prezesów sądów.

Dokument

W prawie cywilnym jest to zawierający treść oświadczenia oraz własnoręczny podpis (podpis z ksero lub kalki nie jest własnoręcznym podpisem, ponieważ utrudnia identyfikację przez grafologa)

Wnioskowanie prawnicze

NIE DEPTAĆ TRAWY - zapis ten zawiera normę zakazującą wchodzenia na trawnik.

Ale czy:

Można wjechać rowerem?

Można zaparkować samochód?

Można przejść na rękach?

Czy spowoduje to sankcje?

Nauka prawa jest zgodna co do tego, że z woli prawodawcy obowiązują normy prawne nie tylko wyraźnie przez niego ustanowione, ale także inne normy które mogą być z tych pierwszych norm wywnioskowane na podstawie reguł wnioskowań. Reguły te nazywamy regułami inferencyjnymi. Reguły te zostały w całości wypracowane przez doktrynę i nie mają oparcia w przepisach prawnych. Podstawowym założeniem które pozwala korzystać z reguł inferencyjnych jest założenie racjonalności prawodawcy. Prawodawca jest traktowany jako osoba racjonalna, konsekwentnie dążąca do założonego celu.

Reguły inferencyjne:

• reguła instrumentalnego nakazu

• reguła instrumentalnego zakazu

Wnioskowania oparte na tych regułach są nazywane czasami z celu na środki. Wychodzi się z założenia, że jeśli dozwolony jest określony cel to dozwolone są środki niezbędne do jego osiągnięcia oraz zakazane są te środki które uniemożliwiają osiągnięcie tego celu. Wnioskowanie to przebiega w następujący sposób:

Ustanowiono normę prawną, która nakazuje zrealizować stan rzeczy „X”, a jednocześnie nie ustanowiono normy prawnej, która zezwala na użycie środka, który jest niezbędny do ustanowienia tego stanu rzeczy. W takim wypadku należy przyjąć, że z woli prawodawcy obowiązuje ta druga norma.

Reguła instrumentalnego zakazu.

Oparta jest na podobnym schemacie.

Jeżeli prawodawca ustanowił normę prawną, która nakazuje zrealizować stan rzeczy „X”, który możemy nazwać celem, a jednocześnie nie ustanowił normy, która zakazuje działania prowadzącego do zrealizowania celu to należy przyjąć na podstawie racjonalności prawodawcy, że taka norma obowiązuje.

Druga grupa wnioskowań to wnioskowania z silniejszego „a fortiori”

• wnioskowanie z większego na mniejsze - jest ono oparte na założeniu, że kto ma obowiązek czynić więcej ten tym bardziej ma obowiązek czynić mniej

• wnioskowanie z mniejszego na większe - przebiega wg podobnego schematu, który można sprowadzić do twierdzenia: kto ma zakazane czynić mniej ten tym bardziej ma zakazane czynić więcej

Wnioskowanie z analogii.

Jeżeli na podstawie szeregu przepisów można wyinterpretować normy (n₁, n₂, n₃, n₄), które uznaje się za uzasadnione aksjologicznie przez pewien zespół ocen to na podstawie zasady racjonalności prawodawcy należy uznać, że obowiązuje w tym systemie norma nx, której w prawdzie nie da się wyinterpretować z istniejących przepisów, ale ma takie samo uzasadnienie aksjologiczne. Wnioskowanie z analogii w niektórych gałęziach prawa zostało bardzo silnie ograniczone przykładem takiej gałęzi jest prawo karne.

Praworządność i państwo prawa

Z punktu widzenia prawnika praworządność jest stanem, w którym organy państwa podejmują działania tylko wyłącznie na podstawie przyznanym im kompetencji. Kompetencje przyznaje prawodawca - normy kompetencyjne. Organy państwa działające na podstawie kompetencji realizują czynności nakazane i powstrzymują się od czynności zakazanych.

Praworządność rozpatrywana jest w 2 aspektach:

• w aspekcie formalnym - polega na tym,że sprawdzamy tylko czy dany organ państwa działa zgodnie z przyznaną mu kompetencją, jeśli tak to uznajemy, że działanie organu jest praworządne. W takim przypadku nie odwołujemy się do ocen. Badamy czy działanie jest uprawnione. Należy zauważyć, że tylko formalne ujęcie może doprowadzić do nieprzyjemnych konkluzji. Np. w obozie koncentracyjnym działano zgodnie z regulaminem - czyli praworządnie.

• W aspekcie materialnym - dokonuje się oceny działania organu państwa z punktu widzenia realizowania przez te organy celów służących ochronie pewnych wartości, którym system prawny ma służyć i których ma ochraniać. Wartości te znajdziemy np. w Konstytucji RP.

Naruszenie praworządności

Działania organu państwa ma charakter czynności konwencjonalnych.

Naruszenie praworządności może polegać na:

• podejmowaniu przez organ czynności do których dany organ nie ma kompetencji

• milczeniu organu

Państwo prawne

„RP jest demokratycznym państwem prawa” - zasada ta musi mieć duże znaczenie, bo jest na początku Konstytucji RP.

Jedni utożsamiają zasadę państwa prawnego z praworządnością, należy jednak uznać że pojęcie to jest szersze tzn. Państwo prawne musi spełniać wymogi praworządności, ale ponadto powinno spełniać kilka warunków:

1. Odpowiedni system organów państwa zapewniający rozdzielenie im kompetencji ustawowych, wykonawczych i sądowych. Te władze siebie wzajemnie kontrolują.

2. Powinno charakteryzować się demokratycznym systemem rządów

3. Zachowanie niezawisłości sędziowskiej

4. Zapewnienie sądowej kontroli decyzji administracyjnych

5. Zapewnienie pozaparlamentarnej kontroli zgodności ustaw z konstytucją (Trybunał Konstytucyjny oraz Rzecznik Praw Obywatelskich)

Sąd

Powód

Pozwany

Sąd

Prokurator

Oskarżony

---