SOCJOLOGIA W EDUKACJI
Dr Martyna Roszkowska -wykłady
Socjologia edukacji jako dyscyplina teoretyczna. Historyczne korzenie
socjologia edukacji w strukturze socjologii jako nauki
Historyczne korzenie polskiej socjologii edukacji (teoria Floriana Znanieckiego i jego wkład w rozwój socjologii)
Jan Stanisław Bystroń i jego socjologia wychowania , Józef Chałasiński
W 19 wieku w Niemczech rozwijała się tzw. Pedagogika społeczna, która koncentrowała się na problemach wychowania państwowego i obywatelskiego. Socjologowie niemieccy, którzy włożyli wkład w rozwój socjologii wychowania Maks Weber, Scheler, Geiger, Fisher, Openchaimer.
Socjologia pedagogiczna w USA ( 19 -20 wiek)
Socjologia amerykańska -rozwijała się ona tu w specyficzny sposób, od początku charakteryzowało ją praktyczne nastawienie na rozwiązywanie problemów społecznych i problemów kształcenia. Prowadzone tam badania socjologiczno-pedagogiczne odwoływały się przede wszystkim do założeń pragmatyzmu i ideologii progresywizmu
Florian Znaniecki -uważany za twórcę pierwszego w świecie systemu socjologii wychowania. Odmawiał pedagogice miana nauki uważał ją za wiedzę techniczną. Uważał że nie ma innej teorii wychowania niż socjologiczna. Socjologia to nauka teoretyczna.
Stan i rozwój socjologii wychowania i każdej subdyscypliny tej nauki jest uzależniony od stanu i rozwoju socjologii ogólnej. Socjologia wychowania tak jak inne dziedziny korzystają z socjologii ogólnej.
Historyczne korzenie polskiej socjologii edukacji ( od 19 wieku)
Głównym tematem rozważań socjologicznych był problem odrodzenia Polski
Maurycy Mochnacki - uważa się go za prekursora nowoczesnego dziennikarstwa polskiego, twórca pojęcia świadomości narodowej. Wprowadził do myślenia polaków ideę narodu jako podmiotu historii.
Edward Dębowski - mówił: predestynacja narodu polskiego do odegrania ważnej roli w historycznym procesie wyzwalania się narodu nie wynika z misji danej przez Boga, lecz tkwi w kulturze polskiej, w mentalności Polaka, w umiłowaniu demokracji.
Według niego najpotężniejszym instrumentem wychowania jest sztuka, dlatego zajmował się literaturą piękną
Bronisław Trentowski -przeciwstawiał się deterministycznemu, fatalistycznemu pojmowaniu dziejów, głosił aktywizm, postawę kreatywną jednostki wobec historii. Uważał że nie pozostało nam nic innego jak utrzymanie języka polskiego i mentalności Polaka. Jest autorem dzieła w którym zawarł system pedagogiki narodowej „Chowanna”
Karol Libert -powstaniec listopadowy, spiskowiec, twórca pojęcia „inteligencja polska”
Pojęcie to upowszechniło się w 2 połowie 19 wieku
Henryk Kamieński -wprowadził pojęcie bogactwa i posiadania
Supiński - wprowadził pojęcie zasobu, czyli nagromadzenia wytworów pracy ludzkiej, wiedzy naukowej, wiedzy upowszechnionej drogą oświaty. Tak ja inni uważał że naród polski znajdzie swoje miejsce wśród innych narodów jeśli będzie pracował nad sobą( pojawiają się takie myśli jak ideały solidarności)
Aleksander Świętochowski -twórca ideologii pozytywistycznej, znany w tamtych czasach krytyk, szlachcic,
Edward Abramowski -zajmował się spółdzielczością (miała ona być zbiorem instytucji wychowującej młodego Polaka). Ludzie bogaci tworzyli spółdzielnie, które sponsorowały kształcenie ludziom zdolnym.
Helena Radlińska - twórca pedagogiki społecznej
Okres międzywojenny
Socjologia wychowania była najlepiej rozwinięta dziedziną socjologii, ponieważ było zapotrzebowanie na kwestie kształcenia Polaków. Powstało wtedy mnóstwo szkół.
Florian Znaniecki -profesor uniwersytetu w Poznaniu, 1921 -założyciel Instytutu Socjologicznego i „Przeglądu Socjologicznego” -pierwszego w Polsce czasopisma socjologicznego. Znaniecki był znany, wykładał a wielu zagranicznych uniwersytetach. Stworzył system teoretyczny socjologii, składają się na niego w ogólnym zarysie:
Metodologiczne podstawy socjologii wychowania
Systematyzacja socjologicznych problemów wychowania i odpowiadających im teorii wychowującego społeczeństwa, procesu urabiania osobnika społecznego, czynności wychowawczej, stosunku wychowawczego i osobowości społecznej
Jan Stanisław Bystroń -polemizował ze Znanieckim na płaszczyźnie naukowej, autor prac „szkoła i społeczeństwo”, „szkoła jako zjawisko społeczne”. Zarzucano mu, że swoją socjologie ograniczył do socjologii szkoły ale był pionierem( w skali swiatowej) w podejmowaniu problematyki selekcji społecznej i szkolnej. Był zwolennikiem socjologii obiektywnej.
Chałasiński- uczeń Znanieckiego i rozwijał jego teorie, korzystał również z osiągnięć innych naukowców (Malinowskiego, Durkheima, Krzywickiego, Bystronia) rozwinął metodę historyczno -porównawczą i metodę biograficzną. Napisał „ Młode pokolenie chłopów', „społeczeństwo i wychowanie”, „ szkoła w społeczeństwie amerykańskim”
Polska Ludowa - poprzedzała ją 2 wojna światowa
4 chronologiczne okresy tej subdyscypliny po 1945 roku:
wznowienie socjologii( socjologii wychowania) na tradycjach lat międzywojennych. 1945 -1949
Marksistowska krytyka socjologii wychowania oraz dyskusji 1950 -1956
podejmowanie zróżnicowanych badań empirycznych nad wychowaniem na gruncie terenowych badań socjologicznych (lata 60-te i 70-te)
skupianie się badań nad systemem wychowania (szkolnictwa i jego funkcjonowania)
W czasie wojny wielu socjologów zamordowano, ale po wojnie socjologia wychowania podnosiła się i rozwijała
Józef Chałasiński, Stanisław Kowalski - duży wkład w rozwój socjologii wychowania
W końcu lat 40-tych wszczęto krytykę nauki burżuazyjnej z pozycji dogmatycznego marksizmu wymierzoną w socjologię wychowania Floriana Znanieckiego
1951 -52 uległy likwidacji studia socjologiczne i wydawnictwa socjologiczne, zahamowano rozwój badań. Dopiero po 1956 wznowiono studia socjologiczne, ale nie socjologii wychowania, nawet na studiach pedagogicznych.
1967 -dopiero wtedy przywrócono socjologię wychowania do programu studiów socjologicznych, rok później do pedagogicznych.
Na szybko „produkowano” Polską „ inteligencję ludową”
W latach 70-tych nastąpiło przeobrażenie Polskiej inteligencji na ludową( za pochodzenie ludowe były punkty, utrudniano ludziom z poprzedniej inteligencji, jeśli mieli „niewłaściwe” poglądy)
Reforma edukacji -w kierunku upowszechnienia wykształcenia na poziomie średnim
Lata 60 -te -czasy postnowoczesne, charakteryzujące się szerokim/masowym rozwojem wyższych uczelni
W Polsce w epoce industrialnej było 50% ludzi z wykształceniem zawodowym i 20% ludzi po liceum. Teraz w Polsce jest 15% ludzi z wyższym wykształceniem.
PODSTAWOWE POJĘCIA SOCJOLOGII EDUKACJI
Socjalizacja - pojęcie złożone/wieloznaczne. W literaturze jest 5 typów definiowania socjalizacji:
teoria psychoseksualnego rozwoju człowieka (Z. Freud)
teoria rozwoju jaźni i tożsamości społecznej (J. Mead)
teoria internalizacji przez człowieka systemu wartości i kategorii moralnych grupy której jest się członkiem (E. Durkheim)
teoria kognitywnego rozwoju człowieka (Piaget)
teoria psychospołecznego rozwoju człowieka (Erikson)
socjalizacja bywa rozumiana jako społeczny mechanizm transmisji wartości, kultury, wzorów organizacji społeczeństwa, jako element społecznej świadomości grupy w które jednostka wchodzi. Durkheim -atrybuty natury ludzkiej pochodzą od społeczeństwa. Dla Durkheima ważny jest pryzmat społeczeństwa nad jednostką, rozpatrywanie osobowości człowieka jako produktu społeczno-kulturowych wpływów
Możemy patrzeć na socjalizację poprzez uczestnictwo w jakieś grupie społecznej, w jej kulturze, języku, wartościach, jako integrowanie z innymi świadomymi jednostkami ludzkimi niezależnie od ich praktykularnie kulturowo nabytych cech, co prowadzi nabywania specyficznie ludzkich cech, w tym osobowości, wychowania, procesu stawania się człowiekiem w ogóle
Socjalizacja obejmuje procesy internalizacji, czyli nabywania/przyjmowania wartości przez jednostkę i norm z nich wypływających, następnie proces uczenia się i tworzenia wzorów zachowań, wśród nich wzorów ról społecznych
W słowniku socjologicznym Jary z 1991, socjalizacja -proces przy pomocy którego kulturze danej społeczności przekazywana jest wchodzącym w życie młodym pokoleniom. Odbywa się od pojawienia się na świecie za pomocą modelowania zachowania, tak by odpowiadało ono potrzebom życia społecznego.
Stanisław Kowalski, socjalizacja -uspołecznianie, z jednej strony to wchodzenie jednostki w kulturę(akulturacja), a z drugiej to kształtowanie osobowości społecznej albo nabywanie społecznej dojrzałości lub społecznych kompetencji. Socjalizacja może być traktowana jako wchodzenie jednostki w swej biografii społecznej w coraz liczniejsze grupy społeczne i z ramienia tych grup w role społeczne. Trzy najważniejsze role społeczne człowieka: rodzica, zawodowa, obywatela
W tych ujęciach imperatywem dla wstępowania pokoleń jest przystosowanie do zastanej kultury i społeczeństwa.
Wzory osobowe maja zazwyczaj charakter ponadjednostkowy, przekazywane są jako systemy ideologiczne skierowane z pokoleń zstępujących pokoleniom wstępującym.
Za powszechnie uznawane są takie wzory zachowań, które deklarowane są przez min. 80% społeczeństwa
Jan Szczepański, socjalizacja -to część całkowitego wpływu środowiska, które wprowadza jednostkę do udziału w życiu społecznym, uczy ją zachowania według przyjętych wzorów, rozumienia kultury, daje osobnikowi nawyki, umiejętności zachowania się w różnych sytuacjach jakie spotyka, daje możność przystosowania się
Wychowanie- to proces, który prowadzi do socjalizacji danego osobnika
Jan Włodarek: wychowanie = socjalizacja
Jan Szczepański:
Znaczenie węższe: wychowanie to planowe, kontrolowane działania nastawione na kształtowanie osobowości zgodnie z ideałem danego państwa
Znaczenie szersze: wychowanie to socjalizacja, niekontrolowane działania na jednostkę
Edukacja;
-znaczenie wąskie: system szkolnictwa od przedszkola po studia podyplomowe jako system formalnych struktur biurokratycznych, przeznaczonych do socjalizowania, wychowania, umieszczania ludzi w określonej strukturze społeczeństwa
-znaczenie szerokie: jako całościowy system edukacyjny, edukacja oprócz struktur formalnych obejmuje również instytucje i środowiska oświaty pozaszkolne
Instytucje i środowiska pozaszkolne:
środowiska wychowania naturalnego -rodzina, grupa rówieśnicza
placówki opieki wychowawczej -domy dziecka, zakłady poprawcze, internaty
placówki wspomagające rozwój dzieci i młodzieży -świetlice, tereny zabaw,
instytucje bezpośredniego upowszechniania kultury i sztuki -kino, teatr, muzeum
ośrodki masowej komunikacji -telewizja, prasa, radio, Internet, instytucje świeckie, wyznaniowe, zakłady pracy
Jan Szczepański wyróżnia 3 części składowe systemu oświaty:
kompleks instytucji( które wychowują, socjalizują i przekazują wiedzę; składające się na infrastrukturę społeczną i materialną w której zachodzą procesy edukacyjne):
-zbiorowości społeczne
-urządzenia
-organizacje
-środki materialne
-idee, wartości
2. działania oświatowe -istotą tych działań jest przekazywanie wiedzy, wartości, sposobów postępowania
Procesy składające się na działania oświatowe -nauczanie, uczenie się, kształcenie, samokształcenie
3.stan umysłów członków społeczeństwa -zasób wiedzy poszczególnych obywateli, który przejawia się w ich pracy zawodowej, postępowaniu
Podsumowując: W systemie edukacji każdego kraju wielką rolę odgrywają nakładające się procesy: socjalizacji i wychowania
EDUKACJA A SPOŁECZEŃSTWO. PERSPEKTYWY SOCJOLOGICZNE A ZAGADNIENIA EDUKACYJNE
teoria strukturalno -funkcjonalna a edukacja
interakcjonizm symboliczny a edukacja
teoria konfliktu
perspektywa -układ odniesienia, ciąg roboczych reguł za pomocą których człowiek jest zdolny uczynić zrozumiałymi skomplikowane, zagadkowe zjawiska. Dla socjologów zjawiskiem tym jest życie społeczne.
Założenia życia społecznego, jako zjawiska, na których będzie oparta nasza analiza:
pogląd na ludzkość
pogląd na społeczeństwo
pogląd na wzajemne relacje między jednostką a społeczeństwem
pogląd na to, co powinno się uważać za fundamentalne czynniki warunkujące ludzkie zachowanie w porządku społecznym
pogląd na relacje między akademickimi wyjaśnieniami życia społecznego a założeniami polityki za pomocą których można kierować życiem codziennym obywateli
TEORIA KONFLIKTU:
Zwolennicy tej teorii nie twierdzą, że każdy system edukacji w sposób automatyczny i nieuchronny przyczynia się do utrwalania nierówności społecznej, a mimo to są przekonani, że sposób funkcjonowania szkolnictwa( na przykładzie szkolnictwa amerykańskiego) prowadzi do tego negatywnego zjawiska.
Argumenty zwolenników:
-amerykańskie szkoły są związane ze społecznością lokalną, opierają się na podatkach od własności, bogatsze dzielnice mają więcej funduszy przeznaczonych na szkołę (mogą lepiej wyposażyć szkoły, zatrudniać nauczycieli z lepszym doświadczeniem, mają dostęp do dobrych pomocy naukowych)
-mieszkańcy bardzo zamożnych dzielnic maja dostęp do władzy i rozdzielają zasoby finansowe miasta. Nierówny podział dóbr w systemie klasowym.
W Wielkiej Brytanii wysokie stanowiska są dostępne dla osób z wyższym wykształceniem. Badania pokazują zależność między zamożnością rodziców, a prawdopodobieństwem ukończenia studiów przez ich dzieci. W dzisiejszych czasach wykształcenie jest niezbędnym warunkiem zdobycia dobrej pracy.
Bersztajn:
-badając uczniów Wielkiej Brytanii twierdził, że uspołecznienie uczniów odbywa się w klimacie, który bazuje na związkach dominacji i podporządkowania. To wszystko przypomina uczniom i nauczycielom o miejscu w hierarchii, która działa w sposób usankcjonowany.
Zwolennicy teorii konfliktu twierdzą, że wykształcenie (szczególnie wyższe) jest bardziej koniecznością społeczną niż edukacyjną
TEORIA STRUKTURALNO -FUNKCJONALNA
Durkheim i jego słynne powiedzenie „społeczeństwo rządzi nami ponieważ jest poza nami i ponad nami i moralna odległość między społeczeństwem a nami czyni z niego władzę przed którą nasza wola ulega” i mówi dalej: „ważną cechą społeczeństw złożonych jest to że jednostki w większym lub mniejszym stopniu przyjmują wyspecjalizowane role. Ludzie wchodzą w coraz bardziej skomplikowane role społeczne.”
Powszechny system wartości jest potrzebny zarówno po to by powiązać jednostki i ich pracę ze sobą, jak i po to, aby zachować ciągłość między kolejnymi pokoleniami.
W modelu Durkheima wyłaniają się 3 słowa -klucze:
-system
-struktura
-funkcje
System społeczny -ogół organizacji, i celem każdej konkretnej instytucji w strukturze jest zapewnienie realizacji systemu wartości w codziennym życiu. Dlatego też takie instytucje jak systemy polityczne, ekonomiczne, edukacyjne dostarczają podstawy do określenia tego co jest a co nie jest przyjętym społecznie zachowaniem, oraz środków za pomocą których ludzie mają być nauczeni tych wartości( następuje akulturacja).
O roli edukacji Durkheim mówi -społeczeństwo może przetrwać tylko wtedy, jeśli wśród jego członków istnieje dostateczny stopień jednorodności . Edukacja jest tym systemem, który wzmacnia jednorodność.
Durkheim o szkole (co mają uczynić zajęcia w szkole):
-zachęcić uczniów do zaangażowania w grupie, posłuszeństwa i odpowiedzialności
-skłonić uczniów do uznania, że na pierwszym miejscu jest posłuszeństwo wartościom społecznym
-rozwinąć i pogłębiać w uczniach zdolności, których potrzebuje społeczeństwo
Trzy elementy dominujące szkoły funkcjonalistów (stosunki interpersonalne w szkołach):
1. nauczyciel to z założenia zawsze partner dominujący, to pośrednik pomiędzy uczniem a państwem a także powszechnym systemem wartości (są urzędnikami państwowymi)
2. nauczyciele są odwodzeni od traktowania swoich uczniów jako jednostki, klasa to dla niego społeczeństwo w miniaturze
3. zachowanie obu stron( nauczyciel, uczeń) nie jest usprawiedliwiane w kategoriach osobowych, ale w odniesieniu do systemu edukacji. Wszystkie kaprysy i życzenia zawsze podlegają szerszej ocenie społecznej.
Powyższa teoria była udoskonalana. Jednym z tych, którzy się tym zajmowali był Talcot Parsons (amerykański socjolog) -dowodzi on, że społeczeństwo aby osiągnąć społeczną integrację w wyniku ewolucji narzuciło pewną liczbę instytucji, które funkcjonują jako pośrednicy socjalizacji (np. szkoła, kościół, rodzina). Aktorzy społeczni, tak jak aktorzy w teatrze przyjmują specyficzne role jako element codzienności ( role matki, ojca, studenta, nauczyciela, ucznia). Zachowanie odpowiednie do tych ról definiuje społeczeństwo. Społeczeństwo ma „modelowe” oczekiwania dotyczące pełnienia tych ról.
Parsons wyróżnia dwa powiązane ze sobą procesy:
instytucjonalizacji -jest to sposób w jaki ludzkie zachowanie jest systematycznie regulowanie i normowane
internalizacji
Parksons zajmował się właśnie problemem kształcenia i jest autorem artykułu „O klasie szkolnej jako systemie społecznym”, który uchodzi za klasykę socjalizacji szkolnej.
W tym artykule m.in. zadaje sobie pytanie jaką funkcję spełnia szkoła dla społeczeństwa amerykańskiego. Twierdzi, że szkoła spełnia dwie ważne funkcje:
-dostarcza podstawy socjalizacji
-działa jako mechanizm z pomocą którego jednostkom przypisywane są role dorosłych( zarówno zawodowe jak i prywatne). Spełnia funkcję alokacyjną (selekcyjną), czyli ma rozdzielić młodzież na różne stanowiska zawodowe. Ma umieścić ludzi w odpowiednim miejscu w strukturze społeczeństwa.
Parksons zadaje sobie również ważne pytanie „w jaki sposób te dwie funkcje szkoła spełnia w sposób równoczesny”
Proces socjalizacji jako zinternalizowanie ról jest od pierwszego dnia w szkole związany z nieustannym ocenianiem.
TEMAT: Młodzież-kapitał kulturowy a sukces życiowy.
Habitus- łączny rezultat oddziaływań socjalizujących, jakimi podlega w ciągu życia jednostka. Jest to rezultat interioryzowania przez nią norm i wartości, całokształt nabytych przez nią i utrwalonych dyspozycji do postrzegania, oceniania, reagowania na świat zgodnie z ustalonym w danym środowisku schematem. Zaznacza się, że są to różne dyspozycje: intelektualne, emocjonalne, mentalne, behawioralne.
Teoria Bazyla Bersztajna
Teoria socjolingwistyczna
Dzieci nabywają umiejętności językowe w środowisku rodzinnym. Trafiając do szkoły braki językowe u dzieci decydują o tym jak będzie się im w tej szkole układało.
*Wg Bersztajna nabycie określonego systemu mowy wiąże się z przyjęciem pewnej określonej hierarchii wartości, sposobów spostrzegania, klasyfikowania i odczuwania świata.
*Wyróżnia 2 systemy mowy:
- kod rozwinięty
- kod ograniczony
*Z przeprowadzonych przez niego badaniach wynika, że:
1. Dzieci klasy średniej:
- Posługują się kodem rozwiniętym i kodem ograniczonym (w grupach nieformalnych)
- Są uwrażliwione na całą strukturę przedmiotu
- Widza i reagują na rzeczy sytuując je w całej sieci relacji z innymi rzeczami
- Rozumieją zależności przestrzenne, czasowe, przyczynowe między różnymi obiektami
- Sposób wychowania w tych rodzinach jest w pełni racjonalny, wszelkie zachowania są podporządkowane długofalowym celom, występuje stabilny system kar i nagród wywołujący pożądane zachowania
- Ma określony wyraźnie cel życiowy i ideał własnej kariery
- Rozpatruje przedmioty ze swojego otoczenia jako środki do osiągnięcia przyszły celów, zwiększa to spostrzegawczość, ciekawość i przyczynia się do przyswajania sobie skomplikowanych pojęć abstrakcyjnych
2. Dziecko z klasy robotniczej:
- Postrzega oderwane przedmioty
- Nie tworzy związków przyczynowych między różnymi obiektami
- W wychowaniu nie definiuje się długofalowych celów, ważne jest to co jest tu i teraz, decydującą rolę odgrywa teraźniejszość, nie ma elementów poświęcenia dla przyszłości, panujący system kar i nagród nie jest konsekwentny i stabilny
- Poznawcze i emocjonalne zróżnicowanie świata jest tu znacznie słabiej rozwinięte
*Skąd biorą się te różnice
~klasy średnie
-W przypadku uporządkowanej, racjonalnej struktury zachowań nie ma miejsca na bezpośrednie wyrażanie uczyć, szczególnie gwałtownych i nieprzyjaznych
- Uczucia są wyrażane za pomocą logicznych, a nie emocjonalnych środków językowych (W ten sposób język staje się bogaty w indywidualne i osobiste określenia)
- Wykształca się specjalna forma pośredniej ekspresji uczuć oddawanej przez subtelne uporządkowanie słów
~klasy robotnicze
- Uczucia przekazywane są bezpośrednio i główną rolę odgrywają tu poza językowe, paralingwistyczne elementy wypowiedzi, ważna jest tu siła głosu, ponieważ w wielu przypadkach używa się podobnych nieskomplikowanych określeń
- Zwraca się tu bardziej na emocjonalne, a nie logiczne aspekty wypowiedzi
- Podkreśla się tu wspólność, jednolitość doświadczeń, a nie subiektywne opinie czy odrębność własnych poglądów
*Cechy kodu ograniczonego:
1.Są to krótkie, proste gramatycznie, często niedokończone zdania, uboga konstrukcja składniowa, proste i powtarzające się spójniki. Utrudnione jest tu budowanie bardziej złożonych ciągów zdaniowych przekazujących subtelne związki logiczne między zjawiskami.
2. Sztywne i ograniczone użycie przymiotników, związane z tendencją jak najprostszego określenia zjawisk bez podawania zbędnych informacji.
3. Częste używanie krótkich rozkazów. Przy czy rozkaz mający spowodować określone zachowanie traktowany jest jako ostateczny argument.
4. Stwierdzania są formułowane jednocześnie jako pytania, które mają ustanowić wzajemną uczuciowość i zrozumienie. Poszukując tym wzajemności uczuć, poglądów, doświadczeń podkreśla się spójność grupy, rezygnując z własnej indywidualności. Konsekwencją jest zredukowanie spostrzegawczości i ciekawości dziecka.
5. Rzadkie używanie zaimków nieosobowych jako podmiotów, które są wskaźnikiem bardziej obiektywnego stosunku do własnych doświadczeń. Najczęściej stosuje się zaimki osobowe, podkreślając doświadczenia lokalne, grupowe.
6. Jest to język znaczenia ukrytego. Wypowiedzi są na niskim stopniu ogólności, używa się tu symboli konkretnych, namacalnych niż określeń zależności logicznych.
*Ten restrykcyjny kod kieruje dziecko w kierunku prymitywnego rozumienia codziennych relacji w szkole ciekowość dziecka jest ograniczona, uwaga skupiona na zjawiskach, które mogą być przez niego zrozumiałe.
*Cechy kody rozwiniętego:
1. Charakteryzuje się ścisłym porządkiem syntaktycznym. Bogactwem określeń, przymiotników, przysłówków, różnorodnością spójników. Częstym użyciem skomplikowanych gramatycznie konstrukcji zdaniowych, licznymi formami bezosobowymi z użyciem strony biernej, w te sposób jednostka potrafi przekazać swoje doświadczenia, rozwija indywidualne, odrębne znaczenia, określenia ekspresyjne same w sobie nie przekazują nie tych znaczeń, oddają jedynie odcienie emocjonalne przekazu, które dzięki temu mogą być bardziej i subtelniej rozróżniane,
Dzieci z rodzin z wyższej klasy posługują się oba kodami.
Teoria Paula Willis'a
Zajmował się on kontr-kulturą szkolną dzieci z klasy robotniczej, w badaniach dokonywał porównań zachowań młodzieży, które występują w opozycji do dominującej kultury szkoły. Jak Bersztajn porównywał to z zachowaniami dzieci z klasy średniej i wyższej.
Opisywał jak ta młodzież zachowuje się na lekcjach (przeszkadzanie na lekcjach, podważanie autorytetu nauczyciela, ekstrawagancki ubiór, palenie i picie). Ta młodzież odrzuca „idee dobrych wyników”. Nauczyciele, którzy tam przychodzą początkowo starają się pomóc tej młodzieży, ale po pewnym czasie się wycofują (książka- Mikiewicz- społeczne światy szkół średnich)
Są trzy typu szkół:
- zawodowe
- liceum środka
- elitarne
Teoria Pierre Bourdieu
Francuski socjolog
U podstaw jego teorii leży twierdzenie, że we współczesnych społeczeństwach występuje uniwersalizacja kulturowych arbitralności grupy dominującej. W trakcie tego procesu narzuca się grupom podporządkowanym poprawną i uprawomocnioną definicję rzeczywistości. Ustanowiony w ten sposób porządek nie jest postrzegany jako arbitralny, ale jako oczywisty, dlatego jest niemożliwy do zakwestionowania, czyli ludzie nie odczuwają tego, że jest on narzucony. W edukacji również grupy dominujące narzucają grupom podporządkowanym swoją kulturę i wartości i jest to traktowane jako oczywiste, czyli niemożliwe do podważenia. Twierdzi on, że rodzina odgrywa dominująca rolę w utrzymaniu porządku społecznego. To co dzieje się z nami, ma początek w naszej rodzinie. Rodzina odgrywa rolę w :
- utrzymaniu porządku społecznego
- reprodukcji biologicznej
- reprodukcji społecznej
- jest miejscem gromadzenie kapitału
- miejscem transmisji tego kapitału między pokoleniami
Przez fakt przekazywania kultury dominującej grupom podporządkowanym dochodzi do tzw. „przemocy symbolicznej”. Jest to przemoc, która wymusza relację podporządkowania, które nawet nie są postrzegane jako takie, ponieważ opierają się na socjalizacji (od małego się tego uczymy)
W trakcie socjalizacji kapitał kulturowy grupy nadrzędnej zyskuje w poczuciu jednostki status kapitału nadrzędnego, takiego który warto osiągnąć/uzyskać, co nie zawsze jest możliwe, ponieważ mimo że ta kultura jest oferowana wszystkim, w rzeczywistości jest ona zarezerwowana dla klasy dominującej.
Kulturę współczesną dzieli się na:
- wysoką/elitarną
- niską/ masowa/ ludowa/ folklorystyczna
TEMAT: Człowiek jako jednostka twórcza.
Ciekawostka*
Grupa toruńskich socjologów (Borowicz, Szafrański, Kwieciński) badała przez wiele lat
8 typów drogi edukacyjnej:
1. Droga królewska- po ukończeniu podstawówki, chcieli kontynuować naukę, idą do szkoły średniej, potem na studia i pomyślnie om się to udaje.
2. Droga niespełnionej kariery- charakterystyczna dla tych, którzy po podstawówce idą do szkoły średniej i mają aspiracje pójść na studia, ale z różnych przyczyn tego nie robią.
3. Programowa matura- podejmuje decyzję o zakończeniu nauki po maturze.
4. Trwała determinacja w dochodzeniu do poziomu wykształcenia średniego- mimo niepowodzeń w szkole zawodowej nadal mają wysoki poziom aspiracji i ostatecznie ciężko, ale zdobywają wykształcenie średnie.
5. Ścieżka dendrytowa- ta młodzież która podejmuje naukę w szkołach zawodowych, nie ma sprecyzowanych planów, ale na końcu decyduje się na zdobycie wykształcenia średniego.
6. Nadmierna wstrzemięźliwość- trwały brak wiary we własne możliwości, czyli zaniżone aspiracje edukacyjne młodzieży, które nie znajdują ostatecznie potwierdzenia w ich losach edukacyjnych, bo jednak zdobywają wykształcenie średnie.
7. Nadmierny optymizm- nadmierna ufność we własne możliwości, ale ostatecznie się to nie potwierdza. Aspirują, ale nie kończą.
8. Programowy minimalizm- charakteryzuje osoby z wykształceniem zasadniczym, które nigdy nie aspirowały wyżej.
Twórczość- natura zjawiska, płaszczyzny jego rozpatrywania i osobowość ludzi twórczych.
Źródeł wyjaśniania mechanizmów procesów twórczych poszukuje się natywistycznej teorii Platona, która zakłada istnienie idei wszechobecnej. Człowiek twórca w ówczesnej Grecji był jedynie przekaźnikiem tych idei, natomiast jego dzieła cieniem idei pozaziemskich. Starożytni Grecy nie używali terminu „twórca/ tworzyć”, wystarczał im termin „robić”, ale i tym terminem nie posługiwali się w stosunku do sztuki i artystów, bo ci nie wykonywali rzeczy nowych, tylko odtwarzali to, co jest w naturze.
Geneza pojęcia:
- w języku łacińskim istniały wyrazy creatio, creator, ale oznaczano nimi czynności stwórcy/ boga, który stwarza z niczego.
- w okresie oświecenia wybitnym ludziom nadawano przydomek „boski” , ale wyrazu stwórca nie używano
- dopiero w XIX, szczególnie romantyzm nobilituje w pełni człowieka na twórcę, jest to jednak nadal postać owiana tajemniczością, ktoś, kto ma natchnienie. Początkowo byli nimi poeci, potem dołączyli inni artyści, na końcu dołączyli naukowcy i odkrywcy.
Za twórczość uznano dzisiaj każde działanie wykraczające poza prostą percepcję. Owe działania mogą przybierać postać materialną, czyli formę jakiegoś konkretnego wytworu, bądź też ideową, jako wyobrażenie, myśl. ZA twórczość uważa się też autokrację, czyli stwarzanie niepowtarzalnej osobowości, powoływanie do życia wartości autonomicznych, wartością są też procesy, które dokonują zmian w świadomości ludzi, w kulturze, sztuce, nauce, technice i w codziennym życiu.
Twórczość można definiować w obrębie 4 kategorii
- jako dzieło
- jako proces
- jako zespół specyficznych cech osobowości, zdolności, uzdolnień
- jako zespół społecznych stymulatorów
Teoria Lombroso
Włoski neurolog, w XIX w
*Postawił hipotezę graniczenia geniuszu z obłąkaniem.
Opierał się na tradycjach Arystotelesa, który zebrał biografie różnych ludzi Platona, Sokratesa i stwierdził, że ludzie ci cierpieli cyklicznie na melancholię i obłęd.
*Demokryt stwierdził, że prawdziwy poeta nie może być zdrowy psychicznie. Miało to podatny grunt, ponieważ w starożytności czczono obłąkanych jako tych, którzy zostali natchnieni z nieba. W hebrajskim i greckim „mania” znaczy obłąkanie jaki i dar proroctwa.
*W 1909r Lowelfeld podważył teorię Lombroso i stwierdził, że stany patologiczne tzw. melancholie nie mają nic wspólnego z obłąkaniem, chociaż wykazują pewne podobieństwa. Mówił, że do tego należy dołożyć, że istnieją tzw. fobie, które mogą być powodowane cechami wrodzonymi, ale też innymi czynnikami, np. nadmiernym alkoholizmem, pracoholizmem, odrzuceniem społecznym, nędzą, brak sukcesu. W konkluzji doszedł do wniosku, że tylko 12% artystów można uznać za skłonnych do zaburzeń, podczas gdy w całej populacji dotyczy to tylko 5%.
*Babcock uważał, że ludzi genialnych należy podzielić na 2 grupy:
-normalnych
-wykazujących zaburzenia
Ta „nienormalność” wynika z nasilenia pewnych cech tj. jak: ponadprzeciętna umiejętność koncentracji uwagi, zdolność do abstrakcji, pobudliwość emocjonalna, z tego powodu mają skłonność do nerwic i schorzeń psychicznych.
*Jakobson uważał, że genialni ludzie mają jedynie chorobliwy temperament, a od psychotyków odróżnia ich to, że mają krytyczny stosunek do własnych dzieł- wykazują się krytycyzmem i samokrytycyzmem.
Niektórzy mówią o periodyczności twórczości, tzn. że twórcy pracują falowo- tworzą, a później przechodzą okres wyczerpania.
*Polski psycholog Dąbrowski- twórca koncepcji dezintegracji pozytywnej wielokrotnie podkreślał, że twórcy mają nieukształtowaną osobowość, to ludzie będący w ciągłym rozwoju, którzy wykazują się przemiennością sfery emocjonalnej i małą równowagą nastrojów emocjonalnych.
Osobowość twórcza
Jest to zjawisko wieloaspektowe. Indeks cech charakteryzujących ludzi twórczych:
Wymiar intelektualny:
Ponadprzeciętne uzdolnienia poznawcze- zmysły, ludzie którzy charakteryzują się ponadprzeciętną nadwrażliwością zmysłów na bodźce. Otwartość postrzeżeniową, chłonność informacyjną, spostrzegawczość, zdolność do obserwacji, wrażliwość na nowe doświadczenia, specyficzne właściwości uwagi, ponadprzeciętna zdolność uwagi i zdolność koncentracji jej nawet w warunkach niekorzystnych, duża trwałość uwagi, odporność na zmęczenie, duża przerzutność uwagi, ponadprzeciętna chłonność i duży zakres koncentracji pamięci, łatwość uczenia się nowych treści, łatwość w przypominaniu sobie treści już przyswojonych, inteligencja, myślenie dywergencyjne o cechach duże płynności i giętkości, szybka analiza i synteza nowego materiału, zdolność do manipulowania pojęciami, zdolność do selekcji treści, otwartość intelektualna, myślenie praktyczne, zdolność do myślenia metaforycznego/symbolicznego, logiczne myślenie, krytycyzm, samokrytycyzm, wewnętrzne poczucie kontroli intelektualnej, duża tolerancja na sprzeczności poznawcze,
Wymiar emocjonalny:
Wysoki poziom nadwrażliwości emocjonalnej, skłonność do dezintegracji emocjonalnej, przeżywanie stanów melancholii i okresowych depresji, podwyższona neurotyczność, zdolność do samoregulacji emocjonalnej, entuzjazm w sytuacji nowości, odporność w sytuacji niepowodzeń, silna potrzeba samotności wpływowej przy wysokim poziome empatii społecznej, zdolność do spontanicznej ekspresji, specyficzne właściwości wolicjonalno-motywacyjne, odznaczają się siłą woli i uporem w realizacji celów nawet w sytuacji szczególnie niekorzystnej, pewność siebie, odwaga twórcza, częste i pogłębione kształtowanie zainteresowań, specyficzne właściwości charakterologiczne: silna potrzeba niezależności i wolności psychicznej, elastyczność adaptacyjna, nastawienie na przekształcanie a nie przystosowanie, oryginalność w zachowaniu, wysokie poczucie wartości ”ja”, przy jednoczesnych objawach niedojrzałej osobowości, wysokie aspiracje twórcza, witalność, upór, pracowitość, wytrwałość, głębokie i wąskie zainteresowania- tzw. pasja twórcza, tolerancja wobec innych ludzi, specyficzne przystosowanie społeczne, charakteryzują się powściągliwością i nieśmiałością w kontaktach społecznych szczególnie w nowym otoczeniu, nie ulegają autorytetom, ale zarazem cenią wartości osobowe, są krytycznie nastawieni do otoczenia,
Typ osobowości- zbiór cech mających tendencją do wspólnego występowania,
Typ psychiczny (Pieter)
Klasa ludzi, odmiana, podgatunek wyodrębniająca się określonych sposobem zachowania się lub określonym zespołem tendencji
Typ twórczy
Jednostka wyodrębniająca się określonym sposobem zachowania w procesie twórczym określonym zespołem tendencji do dominowania lub eksploatacji pewnych funkcji poznawczych, zwłaszcza sfery emocjonalnej, a także odmiennym charakterem rezultatów procesu twórczego.
Popek Stanisław na podstawie badań eksperymentalnych stworzy typy twórcze:
Typ wzrokowy- najbardziej odtwórczy,
Typ behawioralny- najważniejsze jest zmaganie z materią, robi się wiele prac i wybiera te najciekawsze
Typ intuicyjny- w czasie tego procesu nie zastanawia się na tematem, ani formą artystyczną, tylko jest to kompozycja spontaniczna
Typ wyobrażeniowy- czuły, nadwrażliwy i w ten sposób rodzą się jego prace
Typ intelektualno-refleksyjny- obmyśla dokładnie koncepcję pracy,
Jung dzieli ludzi na;
Ekstrawertyków- charakteryzuje się zainteresowaniem światem zewnętrznym
introwertyków- kieruje się ku podmiotowi, swoim własnym przeżyciom, jest bardziej zamknięty
Wg Junga człowiekiem kierują oba mechanizmy, ale może występować przewaga jednego, ale żaden nie tłumi tego drugiego.
Uzdolnienia nie idą w parze z rozwojem inteligencji, bo ujawniają się bardzo wcześnie np. Mozart, Wieniawski.
Zagadnienia:
Prekursorzy socjologii edukacji w Polsce (coś o nich wiedzieć)
Teoria konfliktu a edukacja
Teoria strukturalno- funkcjonalna (przedstawiciele funkcjonalistów wobec edukacji)
Kapitał kulturowy- socjolingwistyczna teoria Bazyla Bersztajna
Osobowość ludzi twórczych w świetle badań empirycznych
Marginalizacja społeczna