SYSTEM POLITYCZNY WŁOCH
Spis treści
Wstęp
Włoski system partyjny to układ skomplikowanych powiązań wielu podmiotów politycznych o dużej dynamice zmian. Współczesne Włochy bowiem od początku lat dziewięćdziesiątych przechodzą proces głębokich przemian, który zyskał sobie miano niedokończonej transformacji a w niej niezwykle istotną rolę pełni system partyjny.
Włochy to państwo położone w południowej Europie, nad morzem Śródziemnym oraz morzami: Liguryjskim, Tyrreńskim, Jońskim i Adriatyckim. Stolicą jest: Rzym, językiem urzędowym włoski, a religią państwową jest w 100 procentach katolicyzm.
Włochy pod względem administracyjnym podzielone są na: 20 regionów autonomicznych, obejmujących 94 prowincje, do Włoch należy niewielka enklawa Campione w Szwajcarii,
a na ich terenie znajdują się dwa państwa, które też stanowią enklawy: San Marino - które jest republiką i Watykan, który jest monarchią teokratyczną.
Ustrój polityczny Republiki Włoskiej to przykład jednego z najbardziej typowych systemów parlamentarnych. Od początku swojego istnienia Włochy były monarchią, chociaż w latach w 1922-1943 faktyczną władzę w państwie sprawował faszystowski przywódca - Benito Mussolini. Po zakończeniu II wojny światowej, w 1946 r., w drodze referendum przyjęto republikę jako formę rządów. W wyniku uchwalonej 22 grudnia 1947 roku konstytucji Włochy stały się republiką parlamentarną - państwem unitarnym, ale
o rozwiniętej autonomii władz lokalnych.
Geneza historyczna systemu partyjnego Włoch
Współczesne państwo włoskie powstało w drugiej połowie XIX wieku. Przed zjednoczeniem Włochy podzielone były na wiele państw podporządkowanym Austrii oraz Francji. Niezależne były Państwo Kościelne, Genua i Królestwo Sardynii (Piemont). To właśnie Królestwo Sardynii odgrywało główną rolę w procesie zjednoczeniowym. Od połowy XIX wieku toczyła się walka o niepodległość, zakończona sukcesem. Zebrany
w Turynie parlament włoski w 1861 roku proklamował powstanie Królestwa Włoskiego. Pierwszym królem zjednoczonego państwa został Wiktor Emanuel II. Uwieńczeniem zjednoczenia Włoch było przyłączenie do Włoch Państwa Kościelnego z Rzymem w 1870 roku.
Do roku 1876 ster rządów należał do tzw. Prawicy Historycznej, a później do tzw. Lewicy Historycznej. Nie były to jednak spójne obozy, a wewnątrz nich występowały silne podziały ideologiczne i terytorialne, przyczyniając się do tworzenia porozumień trawersalnych, gdzie przykładowo politycy lewicowi zasiadali w rządzie prawicowym
i odwrotnie. Słabość struktur rządowych była też warunkowana pozycją monarchy
w systemie politycznym Włoch. Skutkiem tego była stała rekonstrukcja partii centrowej. Ten swoisty centryzm parlamentarny, budowany na grupach deputowanych a nie na wtedy jeszcze nieistniejących partiach, zrodził fenomen transformizmu (trasformismo) w postaci przekupstwa w zamian za „miejsce w gabinecie dla lidera grupy albo jakiegoś urzędu państwowego albo tylko cennej informacji finansowej czy odznaczenia” w celu uzyskania poparcia dla rządu. Sprzyjała temu także kultura familijnoklientarna, szczególnie obecna na południu kraju i wzrost korupcji, co jeszcze bardziej deformowało ówczesny większościowy system wyborczy do Izby Deputowanych. Ten obraz dopełnia mniej więcej roczna trwałość rządu zważywszy, że od 1848 do 1922 roku powstało 71 gabinetów.
ówczesne elity polityczne nadal izolowały Włoską Partię Socjalistyczną i powstałą właśnie katolicką Włoską Partię Ludową, mimo wyraźnego już kryzysu państwa liberalnego. Ceną tej polityki były przedterminowe wybory parlamentarne w maju 1921 roku i stworzenie większości w parlamencie bez przedstawicieli socjalistów i ludowców, natomiast z udziałem 35 faszystów. Dojście do władzy B. Mussoliniego stanie się początkiem budowy faszystowskiego państwa monopartyjnego.
W 1925 roku wprowadzono ustrój autorytarny. Wzmocniono pozycję szefa rządu, zlikwidowano pluralizm polityczny oraz ograniczono rolę parlamentu. Druga wojna światowa spowodowała upadek faszyzmu. Opór przeciw dyktaturze faszystowskiej zjednoczył przedstawicieli sześciu partii - chadeckiej, socjalistycznej, komunistycznej, liberalnej i Partii Czynu, które z początkiem 1943 roku tworzyły Komitety Wyzwolenia Narodowego. Ich współpraca doprowadziła do przełomowych zmian prawnoustrojowych, czego wyrazem było uchwalenie konstytucji Republiki Włoskiej 22 grudnia 1947 roku. Zarazem jest to koniec owego układu politycznego, bowiem polityka międzynarodowa weszła już na tory zimnowojennej logiki. Konstytucja włoska należy do tzw. konstytucji sztywnych, to znaczy że zmiana jej jest dużo trudniejsza niż zwykłych ustaw. Nie brak było również wewnętrznych podziałów, szczególnie wśród socjalistów. Musiały się więc rozejść drogi trzech największych partii - Chrześcijańskiej Demokracji, Włoskiej Partii Socjalistycznej i Włoskiej Partii Komunistycznej, co przyczyniło się do zablokowania włoskiej demokracji na wiele lat .Trzeci rząd Alcide de Gasperiego był ostatnim gabinetem tworzonym przez chadeków, socjalistów i komunistów (2 luty - 13 maj 1947 r.). Fundamentem powojennego systemu partyjnego będzie odtąd Chrześcijańska Demokracja, bez której udziału nie mógł powstać żaden włoski rząd. Chadecja była największym ugrupowaniem politycznym ówczesnej Italii, jednak nie na tyle silnym, by samodzielnie sprawować władzę (z wyjątkiem największego sukcesu wyborczego z 1948 r.). 22 grudnia 1947 roku została uchwalona Konstytucja Republiki Włoskiej, która obowiązuje obecnie.
W referendum w sprawie zniesienia monarchii zwolennicy republiki uzyskali 54% głosów przy 89% frekwencji . Okres I Republiki trwał w latach 1946 - 1994. Zmiany polityczne
i instytucjonalne z początku lat 90., głównie dezintegracja systemu partyjnego i zmiana ordynacji wyborczej z proporcjonalnej na mieszaną sprawiły, że od 1994 roku mówi się o II Republice..
Władza Ustawodawcza
Parlament Włoski jest dwuizbowy, składa się z Izby Deputowanych (630 deputowanych) oraz Senatu (315 senatorów wybieralnych). Obie izby skonstruowane zostały jako przedstawicielstwo polityczne suwerennego ludu, obie powołuje Lud jako taki, w swej całości i żadna z izb nie jest przedstawicielstwem zorganizowanym na jakiejkolwiek innej podstawie (np. korporacji zawodowych czy terytorialnych, zasług czy urodzenia). Możliwości mianowania, z tytułu „wybitnych zasług” (art. 59 zd. 2) pięciu senatorów dożywotnich, nie może zmienić zasadniczo charakteru senatu. W związku z tym jednolicie skonstruowany został mandat parlamentarzysty jest to mandat wolny, każdy członek Parlamentu reprezentuje Naród i wypełnia swe funkcje nie będąc związany niczyimi dyrektywami (art. 67), a więc także ze strony partii politycznych, pomimo ich konstytucjonalizacji. Członkowie obu izb cieszą się również identycznym immunitetem: materialnym w zakresie wykonywania swych funkcji oraz formalnym obejmującym odpowiedzialność karną w zakresie innych podejmowanych przez nich czynności (art. 68),
a także przysługuje im prawo do wynagrodzenia (art. 69). Każda z izb posiada bardzo podobną organizację wewnętrzną.
Do wybierania członków jednej i drugiej izby odnoszą się te same zasady konstytucyjne- równość, tajność, głosowania osobistego, powszechności i bezpośredniości (art. 48, 56, 57). Prawo wyborcze czynne uregulowane jest jednolicie w art. 48: uzyskuje się je z osiągnięciem pełnoletności (Izba Deputowanych). Do Senatu zaś po ukończeniu 25 lat. Różnica występuje także w zakresie biernego prawa wybiorczego: wybieranymi do Izby Deputowanych są obywatele, którzy ukończyli 25 lat, natomiast do Senatu- ci, którzy ukończyli 40 lat. Oprócz tego każdy były prezydent Republiki może zostać Senatorem dożywotnim Obowiązująca aktualnie (od 1993 roku) ordynacja wyborcza do Izby deputowanych, przyjmuje mieszany system wyborczy, przewidujący iż wybór ponad ¾ (475) deputowanych następować będzie w jednomandatowych tzn. kolegiach wyborczych, znajdujących się wszelako w granicach jednego z 26 okręgów wyborczych. Natomiast pozostałych 175 deputowanych wybiera się w owych 26 okręgach. (próg wyborczy dla całego kraju 4%). Konkretne wielkości mandatów w poszczególnych okręgach ustalane są w proporcji do liczby ludności. Stąd też każdy wyborca dysponuje dwoma głosami, pierwszym z nich posługuje się w głosowaniu w kolegium wyborczym, drugim- w okręgu wyborczym. Kandydatów w kolegiach wyborczych zgłaszają formalne grupy wyborców, liczące od 500 do 1000 wyborców. Kandydatów w okręgach partie polityczne lub zorganizowane grupy wyborców. W istocie również kandydatów w kolegiach zgłaszają partie polityczne, albowiem każdy z nich musi zgłosić swoje przyłączenie do jednej lub kilku list okręgowych. Można kandydować zarówno w okręgu jak i z listy okręgowej,
w tym samym okręgu wyborczym. Do Senatu ordynacja przewiduje że: przeszło połowa Senatorów wybierana jest w kolegiach jednomandatowych (232) a reszta (83) w okręgach wyborczych wielomandatowych którymi przy wyborach senatorów są regiony. Od roku 1963 Konstytucja zrównuje czas kadencji każdej z izb: wynosi on 5 lat (poprzednio 5 lat i 6 lat Senat). Nowe wybory winny być przeprowadzone w ciągu 70 dni od końca poprzedniej kadencji. Jednolicie ustalony został również początek zwyczajnych sesji obu izb: jest ich dwie w roku i zbierają się z mocy prawa w pierwszy nieświąteczny dzień lutego
i października. Zwołanie jednej z izb na sesję nadzwyczajną powoduje, że i druga zbiera się w tym samym terminie automatycznie. Zwołanie sesji nadzwyczajnej następuje z inicjatywy przewodniczącego izby, Prezydenta Republiki lub jednej trzeciej swych członków. Kadencja obu Izb może zostać skrócona zarządzeniem Prezydenta Republiki podejmowanym na ogólnych warunkach tj. na wniosek odpowiednich członków Rady Ministrów i za ich kontrasygnatą. W tym przypadku jednak dodatkowo Konstytucja wymaga wysłuchania przewodniczących izb. Jednakże parlament którego kadencja upłynęła lub została skrócona zachowuje swe pełnomocnictwa do dnia zebrania nowo wybranych izb.
Obrady obu izb są jawne (istnieje możliwość wprowadzenia tajności), istnieją jednakowe warunki formalne rozstrzygnięć obu izb (zwykła większość przy frekwencji większej niż połowa), taka sama jest ich struktura wewnętrzna, na którą składają się: przewodniczący prezydium i komisje jako konstytucyjne organy izb, a także wyłączne prawo każdej z izb do uchwalenia swego regulaminu. Postępowanie ustawodawcze rozpocząć się może w każdej
z izb i nie występują tu żadne konstytucyjne wyjątki. Prawo inicjatywy ustawodawczej przysługuje: członkom obu izb, rządowi (za zgodą prezydenta), radom regionalnym
i municypalnym, Narodowej Radzie Gospodarki i Pracy oraz 50 tys. wyborców. Projekty ustaw uchwalane niezależnie od trybu przez jedną izbę przekazywane są drugiej, gdzie powtarzane są te same etapy postępowania ustawodawczego. Jeżeli nie ma zgodności między izbami, to powoływana jest wspólna komisja mediacyjna. Jeśli brak jest konsensusu, to dalszy bieg procesu ustawodawczego wstrzymuje się. Komisje stałe i nadzwyczajne mogą uchwalać ustawy nie mające decydującego znaczenia dla ogólnego
porządku prawnego. Uchwalony przez parlament projekt ustawy przekazywany jest prezydentowi, który promulguje go w okresie miesiąca od uchwalenia. Przed promulgacją prezydent może postawić veto zawieszające, które jest obalane zwykłą większością głosów obecnych członków obu izb.
Uchwaloną ustawę można poddać pod referendum celem całkowitego lub częściowego uchwalenia ustawy. Referendum takie zarządzane na wniosek 500tys. wyborców lub pięciu rad regionalnych. Pod referendum nie mogą być poddane ustawy budżetowe, podatkowe, amnestyjne lub upoważniające do ratyfikowania umów międzynarodowych. Wynik jest wiążący jeśli w głosowaniu wzięło udział ponad 50% uprawnionych do głosowania
Władza wykonawcza
Włochy charakteryzuje otwarta egzekutywa, to znaczy, że premier i prezydent to dwie różne osoby. Występuje wyraźna asymetria między tymi dwoma ośrodkami władzy, która daje gabinetowi pod przewodnictwem premiera znacznie silniejszą pozycję.
a) Prezydentem Republiki Włoskiej jest obecnie od 15maja 2006 roku Georgio Napolitano. wybierany na 7 lat na wspólnym posiedzeniu obu izb parlamentu z udziałem delegatów rad regionalnych. Liczba elektorów wybierających prezydenta wynosi 1003 (630 deputowanych, 315 senatorów, oraz po 3 delegatów z każdego regionu za wyjątkiem Valle d'Aosta - który ma prawo tylko do jednego przedstawiciela). Nie ma zakazu wielokrotnej reelekcji.
W pierwszych trzech turach kandydat musi uzyskać większość 2/3 głosów ogólnej liczby elektorów, a w przypadku jej nieuzyskania, od IV tury wystarczy większość bezwzględna. Praktyka wykazała, że osiągnięcie kwalifikowanej większości było trudne, np. G. Saragat został wybrany w 1964 r. w XXI turze, a S. Pertini w 1978 r. - w XVI turze. Funkcje prezydenta ograniczają się właściwie do czysto reprezentacyjnych. Obsadza on również 1/3 składu Sadu Konstytucyjnego, zarządza wybory, ma prawo łaski oraz jest dowódcą sił zbrojnych. Wyboru prezydenta dokonuje specjalne kolegium złożone
z członków Izby Deputowanych i Senatu oraz z reprezentantów Izb Regionalnych. Wszystkie akty prezydenta wymagają kontrasygnaty członków Rady Ministrów. Posiada on inicjatywę ustawodawczą.
b) Rada Ministrów to właściwy organ władzy wykonawczej we Włoszech. Stojący na jej czele premier jest powoływany przez Prezydenta, który mianuje również przedstawionych przez premiera kandydatów na ministrów. Obecnie premierem Włoch jest Mario Monti, wybrany 16.11.2011. Rada Ministrów posiada klasyczne kompetencje wykonawcze: kieruje polityką wewnętrzną i zagraniczną i wyznacza ich główne kierunki. Posiada inicjatywę ustawodawczą.
Władza Sądownicza
Trybunał Konstytucyjny - składa się z 16 sędziów wybieranych na dziewięć lat: Trybunał rozstrzyga spory kompetencyjne między urzędami centralnymi, między władzami centralnymi a regionalnymi . Rozstrzyga w sprawach odpowiedzialności konstytucyjnej prezydenta Republiki. Bada zgodność ustaw z konstytucją.
Najniższym stopniem organizacji powszechnego wymiaru sprawiedliwości są sędziowie pokoju, orzekający w najdrobniejszych sprawach. cywilnych. Sądem cywilnym pierwszej instancji w pozostałym zakresie spraw, sądem odwoławczym od wyroków sądów pokoju, a także sądem najdrobniejszych spraw karnych, są „sądy pretora”, orzekające jednoosobowo. W całych Włoszech funkcjonuje około 100tego rodzaju sądów. Trzecim stopniem sądownictwa są „trybunały” będące sądami pierwszej instancji w sprawach karnych o średnim ciężarze gatunkowym, a także sądami drugiej instancji wobec orzeczeń sądów pretorskich zapadających w pierwszej instancji. Trybunały orzekają w trzyosobowym składach. Sądami pierwszej instancji dla najcięższych spraw karnych są „sądy przysięgłych” orzekające w składzie dwóch sędziów i 6 ławników. Drugą instancją od wyroków trybunałów są natomiast sądy apelacyjne, funkcjonujące we wszystkich z 20 regionów. Sądem najwyższym jest Trybunał Kasacyjny. Oprócz sądów powszechnych Konstytucja dopuszcza jedynie funkcjonowanie trybunałów wojskowych oraz „jurysdykcję” Rady Stanu
i Trybunału obrachunkowego. Natomiast wyklucza funkcjonowanie sądów nadzwyczajnych
i sądów specjalnych(art. 102) podkreślają w ten sposób zasadę jednolitości sądownictwa
i zasadniczy monopol sądownictwa powszechnego w wymiarze sprawiedliwości.
System sądów stanowi, według słów Konstytucji włoskiej, system organów „autonomicznych i niezawisły od wszelkich innych władz”. Niezawiśli są również sędziowie (art. 108), którzy są również nieusuwalni (art. 107) i podlegają jedynie ustawom (art. 101). Podstawowym gwarantem takiej pozycji sądownictwa włoskiego jest Najwyższa Rada Sądownicza. W skład organu wchodzą Prezydent Republiki, Prezes Trybunału Kasacyjnego, generalny prokurator tegoż Trybunału oraz 20 sędziów wybieranych przez ogół sędziów Włoch oraz 10 członków wybieranych przez parlament na wspólnym posiedzeniu.
Podział administracyjny
Zróżnicowanie gospodarcze i kulturowe Włoch, oraz zapisana w Konstytucji
i szeroko realizowana zasada decentralizacji znajdują swoje odzwierciedlenie
w skomplikowanym podziale administracyjnym Włoch. Państwo dzieli się na 20 regionów,
z czego 5 ma specjalny charakter, czyli specjalne uprawnienia autonomiczne. Są to: Sycylia, Sardynia, Trydent-Górna Adyga, Dolina Aosta oraz Wenecja Julijska. Ponadto regiony dzielą się na prowincje.
System partyjny Włoch
System partyjny Włoch cechuje pluralizm i klasyczny system wielopartyjny. Istnieje kilkaset partii politycznych, z czego większość bierze udział w wyborach parlamentarnych. Aż do 1994 roku powodowało to rozbicie polityczne parlamentu i często uniemożliwiało konstrukcję koalicji rządowych. Od 1994 roku system partyjny Włoch ewoluuje w kierunku systemu dwu blokowego. Od tego czasu partie lewicowe i prawicowe organizują się już przed wyborami w dwa przeciwstawne bloki polityczne, które po ewentualnym zwycięstwie wyborczym tworzą koalicje rządową. Nie uchroniło to jednak Włoch od ciągłych problemów z niestabilnością władzy. Premierzy i rządy wciąż zmieniają się bardzo szybko.
Z punktu widzenia ustrojowego najważniejszym podziałem państwa jest jednak podział na regiony. Jest ich aktualnie 20, każdy, wymieniony w Konstytucji (art. 131). Byt każdego z nich nie jest jednak do końca zagwarantowany konstytucyjnie, gdyż w myśl art. 132 może być przeprowadzony, ich podział lub połączenie. Wymaga to uchwalenia odpowiedniej ustawy konstytucyjnej. Nie może to jednak wyglądać jako centralnie narzucane przekształcenie, gdyż wskazany przepis konstytucyjny stanowi, że przy łączeniu regionów należy wysłuchać zdania rad regionalnych, natomiast podział odbywa się na żądanie rad gminnych i po zatwierdzeniu go w drodze referendum. Z aktualnych 20 regionów pięć posiada status „regionów specjalnych”, uzasadniony bądź wyspiarskim położeniem(Sardynia, Sycylia) bądź osadnictwem mniejszości narodowych: niemieckojęzycznej (Trydent- Górna Adyga), francuskojęzycznej (Dolina Aosty)
i słoweńskiej ( Friuli- Wenecja Juliańska). Ustrojowe ramy regionów ustalone są
w konstytucji oraz w statucie odrębnym dla każdego z nich. Statuty dla regionów specjalnych uchwalane są przez Parlament w formie ustaw konstytucyjnych i mają zawierać dla nich „szczególna warunki autonomii”. Na przykład przewodniczący regionów mają prawo brania udziału w posiedzeniach Rady ministrów. Dla pozostałych regionów statuty uchwalane są przez rady regionalne, ale wymagają zatwierdzenia przez ustawę zwykłą.
Po nowelizacji konstytucji w 2001 roku regiony otrzymały wyłączność ustawodawczą w kwestiach przewidzianych w kompetencji regionów - podobnie gminy, prowincje i miasta metropolitalne. Wszystkie te podmioty posiadają samodzielność finansową. Dla regionów biedniejszych tworzony jest tzw. fundusz wyrównawczy w myśl solidarności społecznej
i usuwania nierówności ekonomicznych i społecznych.
W ostatnim czasie prowadzone są prace w parlamencie na rzecz wprowadzenia jeszcze większej samodzielności regionów, a w konsekwencji federacji. Za takim rozwiązaniem optują głównie bogate regiony, teraz mocno obciążone wspieraniem terenów słabiej rozwiniętych. Istnieje jednak problem, czy biedniejsze Południe, gdzie bezrobocie sięga 30%, da sobie samo radę.
Najważniejsze partie polityczne Włoch po 1994
Demokraci Lewicy(DS)- utworzona została na XX Zjeździe Włoskiej Partii Komunistycznej w 1989 roku. Przekształcenia te wyprzedziły zasadniczy kryzys partii włoskich i związany był z upadkiem realnego socjalizmu. Jest dziś jedną z najliczniejszych partii włoskich (675tys.)członków. W wyborach 1993 była główną siłą polityczną współtworzącą koalicję wyborczą Sojusz Postępu, zdobywając 20, 4 % głosów.
Partia Odrodzenia komunistycznego(PRC)- utworzona 15 grudnia 1991 roku przez grupę członków Włoskiej Partii Komunistycznej, nie zgadzających się na jej rozwiązanie. Liczy 150 tys. członków. Tworzyła Sojusz Postępu.
Demokratyczni Socjaliści Włoscy(SDI)- utworzona w maju 1998 r w wyniku połączenia Włoskiej Partii Socjaldemokratycznej (PSDI) Partii Socjalistycznej (SI zał. 1994), Włoskich Socjalistów (SI, zał. 1994) i Ruchu na Rzecz Jedności Socjalistycznej i robotniczej.
Włoska Partia Ludowa- nawiązuje do tradycji Włoskiej Partii Ludowej (zał. 1919) od 1943 do 1994 działała pod nazwą Partia Demokracji Chrześcijańskiej, o charakterze centrowym
W lipcu 1995 podzieliła się na dotychczasową PPI oraz Zjednoczonych Chrześcijańskich Demokratów partii o charakterze lewicowym, podpisała porozumienie polityczne
z Demokratyczną partią Lewicy stając się drugą siła polityczną Drzewa Oliwnego.
Centrum Chrześcijańsko - Demokratyczne(CCD) i Zjednoczeni Chrześcijańscy Demokraci (CDU)- powstali poprzez secesję części działaczy z PPI. Ugrupowanie to wybrało sojusz wyborczy z Forza Italia i Sojuszem Narodowym.
Naprzód Włochy (Forza Italia- FI). - Zupełnie nowa partia włoskiej sceny polityczne. Założony przed wyborami w 1994 r. przez przemysłowca i magnata prasowego Sylvio Berluscooniego. Ruch ten obiecywał Włochom „nowy włoski cud gospodarczy” obniżenie bezrobocia, ograniczenie niepotrzebnych wydatków państwa połączonych z obniżeniem podatków i walkę z korupcją. Posiadając silne wsparcie ze strony trzech stacji telewizyjnych ugrupowanie to stało się faktycznym zwycięzcom wyborów 1994.
Liga Północna Włochy Federalne (LN-IP) utworzona w 1991 r. w wyniku połączenia Ligi Lombardzkiej z kilkoma organizacjami autonomicznymi działającymi na północy kraju od 1995 pod nazwą Liga północna(LN) od lutego 1997 (Liga Północna- Włochy Federalne) opowiada się za powstaniem niepodległego państwa- Padanii, populistyczno- liberalna.
Zakończenie
Główną słabością włoskiego systemu politycznego jest ogromne rozdrobnienie sceny politycznej na kilkanaście niewiele znaczących partii, które nie są w stanie skonsolidować się, by przedstawić spójny program wyborczy. Tworzą więc mało klarowne koalicje przed wyborami. W ten sposób jakiekolwiek działania legislacyjne obwarowane są warunkami
i postulatami często się wykluczającymi. Bardzo poważnie utrudnia to i spowalnia wprowadzanie koniecznych reform.
Ostatnie wybory do władz regionów i znaczące zwycięstwo centrolewicowej opozycji pokazały, że rządząca koalicja przestała mieć poparcie społeczeństwa. Do spadku tego zaufania w dużej mierze przyczyniła się polityka premiera Berlusconiego - m.in. gospodarcza.
Włochy czeka jeszcze reforma w systemie sądownictwa - powszechnie uważanym za bardzo opieszały. Urzędem cieszącym się dużym poważaniem w społeczeństwie,
a jednocześnie mającym realną władzę jest urząd Prezydenta. Wbrew pozorom nie jest to funkcja tylko reprezentacyjna. Wielokrotnie dzięki uprawnieniom, a także osobistym zaletom prezydenta udało się zażegnać kryzys w polityczny czy społeczny.
Bibliografia
Antoszewski, R. Herbut, Systemy polityczne współczesnego świata, Wydawnictwo Arche, Gdańsk 2001.
F. Chabod, Włochy współczesne 1918-1948,Wyd. PWN, Warszawa 1966, s. 30-52
J.A. Gierowski, Historia Włoch, Wyd. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1999.
T. Goduń, Leksykon Systemów Politycznych, Warszawa 2003.
P. Sarnecki, Ustroje konstytucyjne państw współczesnych, Wyd. Wolters Kluwer Polska, Kraków 2007.
W. Skrzydła(red.), Ustroje Państw Współczesnych, Wyd. UMCS, Lublin 2010.
J. Zakrzewska, Włochy. Zarys ustroju, Wyd. OSSOLINEUM, Warszawa 1974, s. 31-55.
J.A. Gierowski, Historia Włoch, Wyd. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1999, s. 105.
Tamże, s. 126.
Tamże, s. 425.
Tamże, s. 430.
F. Chabod, Włochy współczesne 1918-1948, Warszawa 1966, s. 30-52.
J. Zakrzewska, Włochy. Zarys ustroju, Wyd. OSSOLINEUM, Warszawa 1974, s. 31-32.
Tamże, s. 37.
Paweł Sarnceki, Ustroje konstytucyjne państw współczesnych, Wyd. Wolters Kluwer Polska, Kraków 2007, s. 132.
Tamże, s. 134
Wiesław Skrzydła(red.), Ustroje Państw Współczesnych, Wyd. UMCS, Lublin 2010, s. 67.
Tamże, s. 69.
Tamże, s. 70.
T. Goduń, Leksykon systemów politycznych, Wyd Elipsa, Warszawa 2003, s. 296.
Tamże, s. 298.
Tamże, s. 300.
Antoszewski A., Herbut R., Systemy polityczne współczesnego świata, Wydawnictwo Arche, Gdańsk 2001 s. 165.
Tamże, s. 167.
Wiesława Skrzydła(red.), Ustroje Państw …, dz. cyt., s. 71.
J.A. Gierowski, Historia… dz. cyt., s. 110.
Wiesława Skrzydła(red.), Ustroje Państw …, dz. cyt., s. 73.
Tamże, s. 75.
Tamże, s. 79.
12