MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE

1. Ekonomia -

2. Dochód narodowy

3. Bilans handlowy - ma ogromny wpływ na Y

Dla gospodarki otwartej, dochód nar. jest wyrażony

Y = K + I + G + ( Ex - Im ) ; Ex - Im = Nx

Y - dochód narodowy

K - konsumpcja krajowa

I - inwestycje krajowe

G - wydatki rządowe

Ex - export

Im - import

Nx - bilans handlowy

Realny kurs walutowy Q liczony jest wg

Q = E ^x Pz / Pk

Q - realny kurs walutowy

E - kurs walutowy (jednostka waluty krajowej na jednostkę waluty zagranicznej)

Pz - poziom cen za granicą

Pk - poziom cen w kraju

Jeśli Q wzrasta to z tego wynika, że jest aprecjacja waluty krajowej, gdy Q spada - deprecjacja.

• gospodarka zamknięta - nie ma kontaktu z krajami z zagranicy

• gospodarka otwarta - ma kontakt z krajami z zagranicy

Nauka o międzynarodowych stosunkach gospodarczych ( MSG )

• zjawiska rozpatrywane z punktu widzenia świata jako całości - międzynarodowe stosunki gospodarcze

• zjawiska rozpatrywane z punktu widzenia określonego kraju / grupy krajów - zagraniczne stosunki gospodarcze danego kraju / grupy krajów

Rozróżnianie pojęć „międzyn. stos. gospod.” i „zagraniczne stos. gospod.” sprowadza się do odmienności płaszczyzny, na której są realizowane międzynarodowe operacje gospodarcze.

Istota międzynarodowych stosunków gospodarczych

MSG obejmują przepływ towarów i usług, technologii i pieniądza między różnymi krajami lub grupy krajów (ogólne rozmiary exportu i importu wszystkich krajów świata łącznie, międzynarodowy handel żywnością, surowcami, towarami przemysłów, strukturę kierunków handlu światowego, itd.)

Istota zagranicznych stosunków gospodarczych

Zagraniczne stosunki gospodarcze obejmują powiązania gospodarki określonego kraju lub ugrupowania krajów z zagranicą (wielkość importu i exportu i ich miejsce w produkcji i dochodzie narodowym danego kraju, rola w zaopatrywaniu rynku krajowego i bilansu obrotów zagranicznych kraju z innymi krajami).

Przyczyny ukształtowania się i rozwoju MSG jako odrębnej dyscypliny

• Istnienie niezależnych, suwerennych państw poprzedzielanych granicami politycznymi.

• Istnienie barier przeciwdziałających pełnej mobilności produktów i czynników produkcji między krajami w stopniu znacznie większym niż między regionami w obrębie poszczególnych krajów.

Niezależny system pieniężny

• Niezależny system pieniężny jest istotnym atrybutem politycznej suwerenności krajów.

• Powstający stąd problem dla międznar. układu stos. gospod. sprowadza się do zaistnienia różnych rodzajów pieniądza i przede wszystkim do fluktuacji wartości różnych walut jako następstwa różnic warunków gospodarczych i uprawianej polityki ekonomicznej w poszczególnych krajach.

Fakty te znajdują swoje odbicie w postaci nadwyżek lub deficytów w bilansie płatniczym i uruchamiają mechanizmy dostosowawcze zmierzające do regulacji stosunków między krajami.

Pojęcie międzynarodowego podziału pracy ( MPP )

MPP jest zjawiskiem historycznym i stanowi szczególną formę ewolucji społecznego podziału pracy, dokonującego się między podmiotami prowadzącymi działalność gospodarczą w obrębie różnych organizmów państwowych.

Polega na specjalizacji w produkcji towarów lub oferowaniu usług.

Czynniki kształtujące tradycyjny międzynar. podział pracy ( TMPP )

• Rewolucja przemysłowa (Anglia, Niemcy, Francja)

• Wywóz kapitału (z Europy do USA)

• Migracja ludności

• Aktywna polityka mocarstw kolonialnych

Przyczyny powstania MPP

• Pojawienie się trwałych nadwyżek produkcyjnych w jednych krajach i możliwości ich zbytu w innych

• Stworzenie możliwości przemieszczania wzrastającej ilości towarów na znaczne odległości

Główną siłą napędową MPP stał się więc rozwój techniki oraz szersze stosowanie jej dorobku w praktycznym działaniu, a także w doskonaleniu narzędzi pracy i metod ich wykorzystywania.

Czynniki kształtujące MPP

Ogół czynników wpływających na strukturę gospodarczą poszczególnych krajów i tym samym określających ich miejsce w MPP można podzielić na:

• czynniki wewnętrzne - wiążą się ze specyficznymi właściwościami gospodarki konkurencyjnych krajów,

• czynniki zewnętrzne - stanowiące efekt rodzaju MPP, wynikający z przekształceń strukturalnych w gospodarce światowej jako całości.

Czynniki wewnętrzne kształtujące MPP

Wśród czynników wew. rozróżniających predyspozycje poszczególnych krajów do określonych kierunków specjalizacji międzynarodowej wyróżnia się:

• warunki naturalne - położenie geograficzne, klimat, zasoby naturalne, warunki glebowe, czynniki demograficzne

• osiągnięty poziom rozwoju i strukturę gospodarki - są wynikiem drogi historycznej, jaką przebyła dana gospodarka: nagromadzone zasoby kapitałowe, stan infrastruktury gospod., poziom techniczny aparatu wytwórczego, nowoczesność rozwiązań instytucjonalno-systemowych, itp.

• postęp techniczny , który poprzez tworzenie nowych technologii produktów i możliwości specjalizacji międzynarodowej, przyczynia się jednocześnie do ogólnego wzrostu dochodów i kreowania nowych potrzeb

• czynniki systemowe - określają miejsce danego kraju w MPP, poprzez określenie celów i kierunków jego rozwoju społeczno-gospodarczego, oraz warunków ich osiągania

• czynniki pozaekonomiczne = czyli zdarzenia i sytuacje nieprzewidywalne, np. wojna, zaburzenia społ., klęski żywiołowe.

Czynniki zewnętrzne kształtujące MPP

Czynniki zew. kształtujące MPP, to wzajemne oddziaływania krajów o różnym poziomie rozwoju, odmiennym potencjale ekonomicznym i demograficznym, różnych systemach społeczno-ekonomicznych, odmiennej kulturze czy tradycjach.

Znaczenie czynników zew. jest znacznie istotniejsze dla krajów o małym lub zacofanym potencjale ekonomicznym niż dla krajów większych i bardziej rozwiniętych.

Powody upadku TMPP

• następstwa wojen światowych i rewolucji w Rosji oraz rozpad systemu kolonialnego i emancypacja krajów zależnych

• współzawodnictwo ekonomiczne, ideologiczne i militarne państw zachodu z byłym blokiem socjalistycznym i upadek komunizmu w Europie

• zmiany w układzie sił wewnętrznych poszczególnych grup krajów i powstanie w ich obrębie nowych ośrodków dominujących

• gwałtowne przyśpieszenie postępu technicznego oraz rozwój tych osiągnięć ekonom.-organizacyjnych, które służą tworzeniu nowych rozwiązań tech. i wdrażaniu ich do produkcji.

Współczesne międzynarodowe stosunki gospodarcze ( MSG )

• Współczesne MSG to stosunki między krajami o różnych ustrojach i poziomach rozwoju gospod., także różnych perspektywach rozwojowych.

• We współczesnym świecie w coraz większym stopniu rozwoju stosunków gospod. staje się obiektywną koniecznością ekonomiczną. Charakteryzuje się intensywną wymianą towarów i usług na rynku międzynarodowym.

Gospodarka światowa

to system trwałych powiązań ekonomicznych, włączających gospodarki narodowe poszczególnych krajów w procesy produkcji i wymiany o zasięgu globalnym.

Zasięg i intensywność tych powiązań ulegają ewolucji wraz z postępem technicznym.

Globalizacja to swobodny przepływ ludzi, kapitału i produktów / usług bez szanowania jakichkolwiek granic.

Cechą charakterystyczną gospodarki światowej jest Międzynarodowy podział pracy - polega na specjalizacji (w danym kraju) w produkcji lub oferowaniu towarów, co prowadzi do wymiany towarowej między państwami.

Współczesna gospodarka światowa

• jest ewolucyjnym następstwem TMPP, powstałym jako wynik zmian ilościowych i jakościowych. Powstała po II wojnie światowej,

• charakteryzuje się dużą mobilnością produktów, usług i ludzi bez szanowania granic państwowych,

• handel międzynarodowy jest bardziej intensywny niż w okresie TMPP (Tradycyjny Międzynarodowy Podział Pracy).

Przesłanki dla rozwoju współczesnych MSG

• wzrost współzależności gospod. między krajami i grupami krajów i kontynentów,

Powstają różne kraje uzależnione od siebie, handel i współistnienie, co doprowadza do międzynarodowych stosunków gospodarczych.

• przyrost liczby ludności, co powoduje „zagęszczenie” świata,

Okazuje się, że to co produkujemy i posiadamy jest za mało do potrzeb i zmuszeni jesteśmy do zakupu za granicą, np. zapotrzebowanie energetyczne - więcej budynków - większy postęp tech.- ogrzewanie za pomocą gazu - zakup gazu od Rosji (większa współzależność).

• szybki postęp techniczny zmniejszający jednostkowy czas i koszty przewozu dóbr i ludzi w skali dużych odległości,

Postęp tech. doprowadził do szczególnie szybkiego postępu komunikowania się (pokonywania odległości) np.

1. TYTANIK uważany był za szczyt techniki, jednak posiadał niedoskonałości w komunikowaniu się, co było przyczyną tragedii.

2. Lata 60, kiedy Chruszczow jeździł na spotkania „przywódców państw” do Nowego Jorku, wypływał z Petersburga na miesiąc przed spotkaniem.

3. inwestycyjne możliwości rozwoju (koszt technologiczny)w krajach afrykańskich (połączenia satelitarne).

Szybkość komunikowania się powoduje, że możliwość przemieszczenia (transportowania) towarów na duże odległości nie jest problemem.

Problemem jest „jak?” zaspakajać potrzeby konsumenta.

• wzrastające możliwości komunikowania się, przekazywania informacji i decyzji,

• nowe możliwości wszechstronnego rozwoju ludzkości stworzone przez rozwój nauki, techniki i technologii.

Szczególny rozwój biologii i medycyny doprowadził od zwiększenia długości życia ludzi. Powoduje to zwiększenie ilości ludzi i większe zapotrzebowanie na towary i usługi. W związku z postępem tech. i rozwojem przemysłu, pojawia się problem zanieczyszczenia środowiska. Rozwiązanie tych problemów powinno spoczywać na bazie międzynarodowej współpracy (MSG).

Rysujące się realne trudności i niebezpieczeństwa związane z :

• postępem technicznym i rozwojem przemysłu,

• urbanizacją i przyrostem gęstości zaludnienia,

• wyczerpanie się tradycyjnych zasobów naturalnych, powoduje konieczność współpracy z innymi krajami. Najlepszym sposobem upodlenia narodu jest brak żywności. żywność jest podstawą życia.

• nienadążanie z produkcją żywności,

Najlepszym sposobem upodlenia narodu jest brak żywności. Żywność jest podstawą życia, co powoduje wzrost współzależności między państwami (te państwa, które stać na zakup żywności mogą kupić od państw, które mają nadmiar).

• zagrożenie dla środowiska naturalnego, jest problemem współczesnego świata, związanym z rozwojem tech. i zagęszczeniem ludności.

Są to problemy zmuszające państwa do międzynarodowej współpracy gospodarczej.

Powstające złożone problemy społeczne, ekonomiczne i ekologiczne wymagają ogromnych środków finansowych i rzeczowych oraz umiejętności i kwalifikacji ludzi. Są to problemy tak poważne, że rozwiązywanie ich przekracza możliwości poszczególnych krajów, a nawet grup krajów i wymaga skoordynowanej działalności w skali światowej.

Czynniki różniące sytuacje w poszczególnych krajach

• restrykcyjne prawa emigracyjne, polegają na trudnym przepływie ludzi przez granicę. Ma na celu ochronę własnego państwa przed napływem ludzi, towarów i usług z zagranicy.

• cła (nie są podatkiem, są opłatą nakładaną na towary importowane, celem ochrony własnych towarów przed towarami z zagranicy). Jest ustalony limit ilościowy towarów importowanych. Po przekroczeniu tego limitu nakładane jest cło.

• ograniczenie ilościowe, kontyngent - ilościowe ograniczenie towarów importowanych z danego kraju.

• ograniczenie dewizowe i kontrola wymiany, polega na wymianie dewizowej kontrolowanej przez państwo (przesłanie pieniędzy za granicę - pozwolenie dewizowe). Jest to utrudniona wymiana handlowa.

• metody ograniczające import (np. ustanowienie kontroli jakościowej i sanitarnej), ograniczenie importu poprzez normy jakościowe, np. banany (dł., gr., kolor).

Wszystkie te czynniki, jakkolwiek nie eliminują całkowicie, to jednak utrudniają przepływy kapitału i pracy w skali międzynarodowej. Współtworzą więc odrębną strukturę ekonomiczną poszczególnych krajów.

! Prawo ENGLA

Tempo przyrostu wydatków na żywność we wzrastających dochodach ludności zamożnej maleje w stosunku do tempa przyrostu innych wydatków, a więc udział wydatków na żywność w całości wydatków maleje.

Im społeczeństwo jest bogatsze, tym mniej wydaje na żywność, tym więcej wydaje na towary i usługi.

np. Hiper Market = 1 / 100tys. mieszkańców (kina, zakł. fryzjerskie, bary, itp.). Udział na żywność jest mały. w społecz. biednych, wszystkie dochody przeznaczane są na wyżywienie.

Powiązania w sferze produkcji - specjalizacja

Specjalizacja jest najprostszą formą powiązań produkcyjnych. Istota specjalizacji polega na ograniczeniu asortymentu wytwarzanych wyrobów lub liczby realizowanych procesów technologicznych w celu zwiększenia efektywności wykorzystania posiadanych czynników produkcji.

! Rodzaje specjalizacji produkcji:

• specjalizacja przedmiotowa, polega na koncentrowaniu nakładów na wytworzenie odpowiednio dobranych grup wyrobów, np. piekarnia, samochody

• specjalizacja technologiczna, polega na rozwoju tylko niektórych faz procesów technolog., np. montażu wyrobów gotowych, obróbki części składowych, itp. (jeden człowiek wykonuje tylko jedną czynność - linia montażowa). Jest to praca monotonna ale zwiększająca efektywność.

! Ze względu na kryteria wyboru kierunków produkcji:

• specjalizacja statyczna, oznacza, że dla określenia przyszłych kierunków produkcji bierze się pod uwagę istniejące w momencie podejmowania decyzji w tej sprawie, warunki gospodarowania danego kraju (bieżące potrzeby rynku),

• specjalizacja dynamiczna, oznacza, że za podstawę wyboru jej kierunków przyjmuje się nie wyjaśnione lecz przewidywalne (przyszłe) warunki produkcji i współpracy z zagranicą, uwzględniając realne możliwości dostosowawcze gospodarki, np. koncern RENAULT dostosowuje produkcję samochodów do potrzeb ludzi (warunków rynkowych - małe, duże, ciężarowe, rolnicze).

! Ze względu na zakres towarowy współpracy:

• specjalizacja międzygałęziowa, specjalizacja i rozwijające się na jej podstawie powiązania handlowe, dotyczą produkcji i wymiany wyrobów należących do różnych gałęzi w obrębie jednego lub więcej działów gospodarki. Jest charakterystyczna dla krajów o zróżnicowanym poziomie rozwoju. Jest to specjal. pionowa (w różnych dziedzinach produkcji, np. DAEWOO - samochody, telewizory, lodówki, skocznie, banki, ubezpieczenia).

• specjalizacja wewnątrzgałęziowa, umożliwia kompleksowy rozwój gospod. w obrębie tych samych gałęzi. Charakterystyczna dla powiązań gospod. w grupie krajów wysoko rozwiniętych. Jest to specjal. pozioma (np. głównie samochody, ale i inne zakłady produkujące: lampy, siedzenia, kierownice i inne), produkcja towarów niezbędnych do wyrobu konkretnego wyrobu.

Pyt. egzam. Na czym polegają różnice specjalizacji ?

! Powiązania korporacyjne ( system Keiretsu )

Powiązania korporacyjne stanowią specyficzną odmianę specjalizacji produkcji. Jest to etap podziału pracy, obejmujący produkcję podzespołów i części wyrobów gotowych przez z góry określonego producenta dla znanego wcześniej odbiorcy.

Polega to na produkcji towarów od konkretnych dostawców dla z góry określonego odbiorcy.

Keiretsu polega na tym, że wokół jednego dużego koncernu powstają:

1. firmy oferujące różne usługi i towary dla tego koncernu, np. TOYOTA,

2. powstaje bank, który finansuje działalność tych przedsiębiorstw,

3. powstają firmy ubezpieczeniowe, które ubezpieczają te przedsięb.

Pieniądze na tą działalność pochodzą z koncernu TOYOTA. Oznacz to, że:

1. w przypadku, gdy koncern nie będzie miał pieniędzy, firmy te padną,

2. gdy jeden z tych podwykonawców będzie miał kłopoty, to koncern musi go ratować.

Są to mankamenty korporacyjne, w pewnych momentach rozwoju bardzo dobrze rozwiązane, lecz potem powinny być niezależne.

W Polsce przykładem takim jest PKP, które obecnie przynosi ogromne straty, gdyż nie koncentruje się tylko na transporcie lecz na powiązaniach korporacyjnych.

Usługi w handlu międzynarodowym

Usługi, jest to świadczenie społeczne użytecznych czynności nie związanych bezpośrednio z wytwarzaniem dóbr rzeczowych.

Cechy usługi:

• produkt w większości z nich nie przybiera postaci materialnej, w związku z czym większość usług nie można produkować na zapas oraz magazynować (nie można też wybrać odpowiedniego momentu ich świadczenia),

• trudno je rejestrować (uchwycić moment sprzedaży, szczególnie w obrocie międzynarodowym) - legalizacja działalności usługowej i opodatkowanie ryczałtowe.

• export usług jest bardziej efektywny niż import dóbr materialnych. Np. Jesteśmy firmą ubezpieczeniową i tylko na podstawie zgodnie podpisanej umowy, mamy dokument prawny. W momencie sprzedaży towaru dochodzi do rozliczenia i wtedy wkracza bank (jest na swoim miejscu).

Czynniki decydujące o wzroście znaczenia usług w obrocie międzynarodowym

• wzrost zamożności społeczeństw i dysponowanie większą ilością wolnego czasu, co stworzyło dodatkowo zapotrzebowanie na usługi wykonywane dotąd w obrębie gospodarstw domowych; wzrosło też zapotrzebowanie na podniesienie jakości świadczonych usług, jak też na usługi przedtem nie istniejące (np. usługi turystyczne, bankowe) - prawo ENGLA

• wzrost produkcji towarów, który przyciągnął za sobą rozwój usług uzupełniających (np. transport, ubezpieczenie towarów) - postęp tech. przyspiesza tempo transportu, komunikowania się i bezpośrednich przekazów TV. Szybki dostęp do informacji to mądry człowiek, gdyż jest to przewaga konkurencyjności nad konkurentami (wykonanie usługi jako pierwszy).

• unowocześnienie sektora usług w miarę postępu techniki, co umożliwia przyrost wydajności pracy w tym sektorze i przyczyniło się do zaistnienia nowych rodzajów usług (np. telewizja satelitarna),

• zwiększanie możliwości i świadczenie usług na odległość dzięki nowoczesnej technice (np. komputerowa rezerwacja biletów lotniczych),

• wzrost specjalizacji usług i rozwój wyspecjalizowanych firm usługowych ( np. firmy spedycyjne, ubezpieczeniowe).

Bilans płatniczy

Przez pojęcie bilansu płatniczego rozumie się usystematyzowane zestawienie transakcji ekonomicznych dokonywanych w ściśle określonym czasie, pomiędzy podmiotami krajowymi i podmiotami zagranicznymi.

Bilans płatniczy wyraża poziom i strukturę obrotów płatniczych z zagranicą, czyli pokazuje więzi gospodarcze danego kraju ze światem zewnętrznym.

Każda transakcja zagraniczna występuje w bilansie płatniczym w dwóch pozycjach: raz po str. „Winien” i drugi raz po str. „Ma”.

Bilans płatniczy (ABRT) dzieli się na:

• rachunek bieżący, przepływ pieniądza w wyniku importu / exportu towarów i usług, i inne dochody.

• rachunek kapitałowy - dochody związane z inwestycjami.

Inwestycje są:

• kapitałowe - polegają na bezpośrednim inwestowaniu (otwarciu przedsiębiorstwa) w kraju lub za granicą,

• finansowe - zakup papierów wart., obligacji itp.

T - faza błędów i opuszczeń. Jest to porównanie pieniędzy wpływających i wypływających. B.p. przygotowany jest na dany dzień / miesiąc. B.p pokazuje zmianę stanu rezerw (waluty) i nie może mieć wartości „ - „

Pyt. egzam.

1. Czy bilans płatniczy może mieć wartość ujemną?

odp. NIE, albo występuje deficyt, albo nadwyżka (nie może być „-”, tylko „+”).

2. W czym się różni bilans płatniczy od bilansu (deficytu) handlowego?

odp. Bilans płatniczy nie może mieć wartości „-”, tylko „+”, natomiast bilans handlowy może mieć wartość „-`' (deficyt).

3. W czym się przejawia bilans (deficyt) płatniczy?

Bilans płatniczy pokazuje przepływ pieniądza w kraju i do kraju, w wyniku różnych działań. Bilans handlowy pokazuje różnicę między exportem a importem. W związku z tym bilans handlowy jest częścią bilansu płatniczego, np. 1. import bananów - jest to b.h. uwzględniony w b.p.

2. przekazanie pewnej kwoty $ z USA do Polski - to tylko b.p.

Deficyt płatniczy ma b. duże znaczenie, dlatego że międzynarodowy kurs walutowy ma na celu doprowadzenie do równowagi w bilansie płatniczym.

Rachunek bieżący obejmuje nie finansowe elementy transakcji

zagranicznych, a więc towary, usługi oraz dochody z pracy i kapitału.

Rachunek kapitałowy obejmuje elementy finansowe transakcji zagranicznych, a więc zagraniczne aktywa tzn. należności od cudzoziemców, złoto monetarne oraz zagraniczne zobowiązania, na które składa się zadłużenie wobec cudzoziemców. W przeciwieństwie do transakcji bieżących te elementy nie są ujmowane w bilansie w pełnej wartości, lecz wykazuje się tylko zmiany ich stanu.

Po stronie „Winien” zapisywane są w bilansie w elementy transakcji zagranicznych, które powodują powiększenie rzeczowych lub finansowych aktywów kraju:

• wartość towarów importowanych,

• przyrost należności na rachunkach w bankach zagranicznych.

Po stronie „Ma” zapisywane są elementy transakcji zagranicznych, które powodują zmniejszenie aktywów krajowych:

• wartość towarów importowanych,

• wartość towarów i usług wykorzystywanych lub nabytych przez turystów przyjeżdżających z zagranicy,

• wartość sprzedanego złota monetarnego, odpowiadająca zmniejszeniu jego zapasów w banku centralnym.

Deficyt bilansu płatniczego

Rozmiar deficytu bilansu płatniczego określa się jako sumy netto następujących zmian w obrotach:

• zmniejszenie zapasu złota i płynnych należności zagranicznych netto banku centralnego,

• zmniejszenie płynnych należności zagranicznych netto banków komercyjnych,

• zmniejszenie niewykorzystanej transzy rezerwowej w MFW.

Miarą deficytu jest więc zmniejszenie płynnych aktywów zagranicznych netto całego systemu bankowego.

Równowaga bilansu płatniczego (Bank of Inter'l Sett lements)

Równowaga bilansu płatniczego następuje kiedy bilans ten w pewnym okresie nie wykazuje deficytu ani nadwyżki.

Najważniejszymi przyczynami zakłócenia bilansu płatniczego są:

• zmiany w rozmiarze i strukturze dochodu narodowego,

• zmiany w relacjach cen krajowych do zagranicznych,

• zmiany wzajemnych relacji cen towarowych (terms of trade),

• zmiany wysokości stopy % za granicą w stosunku do krajowej,

• klęski naturalne,

• strukturalne zmiany w popycie zagranicznym na towary exportowane przez dany kraj,

• przyczyny polityczne.

Przywrócenie równowagi bilansu płatniczego

Istnieją 4 możliwości przywrócenia bilansu płatniczego w zależności od prowadzonej polityki gospodarczej:

• Jeżeli w kraju panuje bezrobocie, a równocześnie bilans płatniczy wykazuje nadwyżkę, to trzeba zastosować ekspansywną politykę pieniężną i skarbową, aby powiększyć dochody i wywołać wzrost importu.

• Jeżeli bezrobociu towarzyszy deficyt bilansu płatniczego, trzeba zastosować dewaluację.

• Jeżeli panuje presja inflacyjna i równocześnie panuje deficyt bilansu płatniczego, trzeba zastosować politykę deflacyjną, która powoduje ograniczenia wzrostu inwestycji i popytu globalnego, a w konsekwencji ograniczenia importu.

• Jeżeli panuje presja inflacyjna, a bilans płatniczy wykazuje nadwyżkę, to powstaje dylemat. Najlepszym wyjściem jest rewaloryzacja waluty.

1.Jaka jest różnica między bilansem płatniczym a bilansem handlowym?

Bilans handl. jest to różnica między eksportem a importem. Może mieć wartość ujemną (deficyt bilansu handlowego, import > eksport).

Bilans płatniczy pokazuje przepływ pieniądza z kraju do kraju. Występuje tu również deficyt, ale nigdy nie występuje wartość ujemna (jest to porównanie ilości pieniędzy danego dnia z dniem z przeszłości).

2. W jaki sposób polityka gospodarcza wpływa na bilans?

Polityka gospod. są to czynności mające na celu zwiększenie lub zmniejszenie aktywności gospod. Aktywność gospod. jest to zdolność do zakupu, sprzedaży i produkcji towarów i usług przez podmioty gospod. (podmioty to osoby fizyczne i przedsiębiorstwa).

niżej cd. ekspansywna, restrykcyjna, monetarna, fiskalna

Dochód narodowy

Dochód narodowy jest to suma (pieniędzy) wszystkich towarów i usług produkowanych i konsumowanych w kraju. Kiedy zmienia się struktura d.n. [ Y=K+I+G+Nx ] to zmienia się bilans płatniczy.

Kiedy zmniejsza się d.n. to zmniejsza się bilans płat. i jest to inflacja.

Inflacja (wartość pieniądza) ma wpływ na:

• stopę %,

• zmianę relacji ceny towarów importowanych w stosunku do ceny towarów eksportowanych,

Międzynarodowy Bank Rozliczenia (Bank Banków Centralnych) ułatwia przepływ pieniędzy, ponieważ Międzynarodowy System Rozliczania jest ujednolicony. Można inwestować w papierach skarbowych, które można szybko sprzedać (pieniądze) i zainwestować tam gdzie stopa % jest wyższa niż w Polsce.

Realna stopa % jest to różnica między nominalną stopą % a inflacją.

Np. Klęska naturalna ma wpływ na bilans płatniczy, ponieważ powoduje pojawienie się nowych potrzeb budowlanych (przepływ pieniędzy z zagranicy), a to zmienia sytuację bilansu płatniczego.

Struktura zmian w obliczu zagranicznym związana jest z postępem technicznym, gdzie najbardziej skutecznym jest eksport usługi, a to ma wpływ na bilans płatniczy.

Np. 1. Jestem producentem towarów podstawowej potrzeby, a nie ma dla mnie odpowiedniej koniunktury (surowców lub towarów) to nie zarabiam.

2. Kiedy spada popyt na surowce, materiały, towary rolne, itp. w danym kraju to popyt zagraniczny zmienia się, kraj nie ma dochodów i struktura (bilans płatniczy) zmienia się.

! Polityka gospodarcza i sposoby przywrócenia równowagi

Przyczyny polityczne polegające na rodzaju prowadzonej polityki gospodarczej i sposoby przywrócenia równowagi są zależne od rodzaju prowadzonej polityki gospodarczej.

Polityka gospodarcza państwa może być :

1. ekspansywna, restrykcyjna

2. monetarna (domena Banku Centralnego w demokracji) lub fiskalna (skarbowa, domena Rządu).

Polityka gospod. ma na celu zwiększenie lub zmniejszenie aktywności gospod. podmiotów w kraju. Aby zwiększyć aktywność podmiotów gospod. musi być większa ilość pieniędzy do dyspozycji i wtedy prowadzona jest ekspansywna polit. gospod.

Ekspansywna polit. gospod. ma na celu zwiększenie aktywności gospod. podmiotów. Jest to większa zdolność do zakupu i sprzedaży towarów i usług,

obniżenie stopy % (zwiększenie aktywności gospod. w kraju i zmniejszenie bezrobocia).

Restrykcyjna polit. gospod. ma na celu zahamowanie aktywności gospod. podmiotów.

W celu zwiększenia lub zahamowania polit. gospod. może być prowadzona polityka :

• monetarna, polega na manipulowaniu stopą % oraz podażą pieniądza celem zwiększenia lub zahamowania aktywności gospodarczej,

• fiskalna (skarbowa), polega na manipulowaniu stawek podatkowych oraz wydatków budżetowych celem zwiększenia aktywności gospod.

Np. Jeśli chcemy zwiększyć aktywność gospod. (recesja) poprzez działania monetarne, to zmniejszamy stopę % (tańsze kredyty). Zaciągane są kredyty na zakup towarów, a to zwiększa koniunkturę (popyt towarów) i przedsiębiorstwa zaciągają kredyty na większą produkcję. Może dojść do tzw. przegrzania gospod. (jest to wysoka aktywność gospod. podmiotów z zakupem towarów importowanych). Może to doprowadzić do bardzo wysokiego bezrobocia, ponieważ spada zakup towarów produkowanych w kraju (upadłość przedsiębiorstw). Trzeba to zahamować poprzez zwiększenie stopy % (zahamowanie popytu na kredyty), co powoduje zmniejszenie zakupu towarów importowanych.

Podobnie działa polityka fiskalna. Jeśli chcemy być bardziej aktywni gospod., obniżamy podatek (mamy więcej pieniędzy). Jest to większy popyt na towary i zwiększenie koniunktury. W przypadku, gdy zbyt dużo ludzi żyje z pieniędzy budżetu państwa, rząd ma zbyt wiele wydatków i nie pójdzie na obniżenie podatków. Dlatego obecnie nie jest prowadzona polityka fiskalna.

Polityka gospod. ma ogromny wpływ (sposób prowadzenia polityki) na przywrócenie bilansu płatniczego.

!!! Jaka polityka fiskalna wpływa na bilans płatniczy?

Polityka fiskalna (skarbowa), polega na manipulowaniu stawek podatkowych oraz wydatków budżetowych celem zwiększenia aktywności gospod. Jeśli chcemy być bardziej aktywni gospod., obniżamy podatek (mamy więcej pieniędzy). Jest to większy popyt na towary i zwiększenie koniunktury. W przypadku, gdy zbyt dużo ludzi żyje z pieniędzy budżetu państwa, rząd ma zbyt wiele wydatków i nie pójdzie na obniżenie podatków. Dlatego obecnie nie jest prowadzona polityka fiskalna.

W jaki sposób stopa % wpływa na bilans płatniczy?

Wysokie stopy % przyciągają kapitał spekulacyjny realnej stopy %. Realna stopa % jest to różnica między nominalną stopą % (bieżącą) a inflacją. Ujemna różnica powoduje spadek (odpływ) kapitału krajowego, dodatnia przyciąga kapitał zagraniczny. W ten sposób stopa % wpływa na bilans płatniczy.

! TERMS OF TRADE

Terms of trade są rozumiane jako relacja zmian cen dóbr eksportowanych do zmian cen dóbr importowanych przez poszczególne kraje.

Są to tzw. cenowe (nominalne) terms of trade.

Cenowe terms of trade w ujęciu matematycznym:

N_tot =
:
lub N_tot =
:

gdzie:

Pex - przeciętne ceny w eksporcie

Pim - przeciętne ceny w imporcie

t i o - okres badany i okres wyjściowy

1. Wpływ terms of trade na bilans płatniczy

Bilans płatniczy pokazuje przepływ pieniądza z kraju do kraju (aktywność gospod.), w związku z tym terms of trade (cena realna) = cena nominalna - inflacja.

Międzynarodowe organizacje ekonomiczne

• Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW)

• Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju (Bank Światowy)

• Układ Ogólny w Sprawie Taryf celnych i Handlu (GATT)

Światowa Organizacja Handlu (WTO)

Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW)

MFW jest to organizacja mająca na celu (przekręt) pomoc krajom, które mają kłopoty gospodarcze, wykazują chroniczny deficyt bilansu płatniczego ( poprzez 5 kolejnych lat kraj wykazuje deficyt i prosi o pomoc). Jest to stabilizacja polityki walutowej. Kurs walutowy: - odzwierciedla prawdziwy stan gospodarczy danego kraju, - jest dyktowany przez popyt i podaż waluty zagranicznej na rynku krajowym. Interwencja na rynku walutowym może być prowadzona tylko za pomocą waluty interwencyjnej - $ i €.

Międzynarodowy Bank Rozliczeniowy - polega na rozliczeniu (raz w tygodniu) transakcji dokonanych (wymiany walutowej) między krajami.

Najważniejszą walutą jest $.

Międzynarodowy Fundusz Walutowy (International Monetary Fund - IMF) jest jedną z wyspecjalizowanych agent ONZ. Został stworzony na konferencjach w Bretton Woods w 1944 r. i zaczął funkcjonować w 1947 r. Zrzesza 181 krajów. Głównym celem działalności MFW jest stworzenie warunków niezbędnych do stabilizacji finansowej i gospodarczej w krajach członkowskich, utrzymywanie względnej stabilności walut, tworzenie ram ułatwiających wymianę dóbr, usług i kapitału między krajami członkowskimi oraz wspieranie wzrostu gospodarczego. We współpracy z WFM, kraje członkowskie są zobowiązane do:

• kierowania swoją polityką gospodarczą i finansową, aby utrzymać zrównoważony wzrost gospodarczy,

• popieranie stabilizacji gospodarczej przez zapewnienie uporządkowanych warunków gospodarczych i finansowych,

• unikanie manipulowań kursem walutowym lub wykorzystywania MSW do osiągania nieuzasadnionych korzyści w stosunku do innych krajów.

Cele działalności MFW:

• stabilizacja polityki walutowej państw członkowskich,

• wzmacnianie wielostronnego systemu płatniczego w zakresie transakcji bieżących i usuwanie ograniczeń walutowych hamujących wzrost handlu światowego,

• wspieranie rozwoju zasobów produkcyjnych państw członkowskich i popieranie zrównoważonego wzrostu handlu międzynarodowego,

• udzielanie pomocy w równoważeniu bilansu płatniczego członków tej organizacji.

5 zł (górna granica)

1 $ = 4 zł

3 zł (dolna granica)

Ważną sprawą jest użytkowanie zasobów i działalność kredytowa MFW. Kraje członkowskie korzystają z zasobów MFW przez wykorzystanie tzw. praw ciągnienia (drawing rights). Polega to na kupnie od MFW dewiz (walut obcych) za własne waluty krajowe.

Prawo do zakupu walut obcych zależy od wielkości wniesionych kwot przez dane kraje członkowskie MFW.

Obecnie obowiązujące ułatwienia kredytowe dostępne dla krajów członkowskich:

• transza rezerwowa i transza kredytowa

• promesa kredytowa

• ułatwienia rozszerzone

• kompensacyjne i awaryjne ułatwienia finansowe

• ułatwienia finansowania zapasów buforowych

• ułatwienia dostosowań strukturalnych (SAF) - najważniejszy

• wzmocnione ułatwienia dostosowań strukturalnych (ESAF) - najważ.

MFW dysponuje zasobami własnymi i pożyczonymi. Służą mu one do realizacji zadań statutowych, zwłaszcza do udzielania kredytów.

Zasoby własne tworzone są przez wpływ tzw. kwot (udziałów) przez kraje członkowskie. Kwoty te podlegały wpłacie w 25 % w złocie, a w pozostałych 75 % w walucie narodowej. Zamiast w złocie można wpłacić SDR lub inne waluty wymienialne, przy tym 1 SDR = 1,49 USD.

Państwo, które otrzyma pieniądze z MFW, bilansuje doprowadzenie do zrównoważonego bilansu płatniczego.

MFW nie uczy danego państwa jak poprawić gospodarkę, aby była ona zrównoważona, aby kreować nowe miejsca pracy.

MFW ma na celu pomoc państwom, ale jest ona mało skuteczna, gdyż polega głównie na prywatyzacji.

Nie można wprowadzić gospod. rynkowej tam gdzie nie ma rynku (gdzie nie ma siły nabywczej).

Grupa Banku Światowego

Grupa Banku Światowego obejmuje następujące organizacje:

• Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju (BRD) - zwany potocznie Bankiem Światowym,

Bank Światowy finansuje projekty profinansowe. Ma on na celu finansowanie odbudowy Europy.

• Międzynarodowe Stowarzyszenie Rozwoju (International Finanse Corporation - IFC), finansuje typowe projekty rozwoju (szkolnictwo, służba zdrowia, kultura i sztuka).

• Wielostronna Agencja Gwarancji Inwestycji (Multilatoral Investment Guarantee Agency - MIGA)

1. Czym się różni MFW od Banku Światowego?

MFW pomaga krajom, które mają chroniczne problemy z deficytem bilansu płatniczego, a Bank Światowy finansuje projekty prorozwojowe (może to być również kraj, który nie ma problemów z bilansem płatniczym).

Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju

MBOiR powstał w Bretton Woods w 1944 r. i rozpoczął działalność w 1946 r. Zrzesza 174 członków. Celem MBOiR jest:

• popieranie dążeń do długofalowego, zrównoważonego wzrostu narodowej wymiany handlowej i utrzymania równowagi bilansów płatniczych,

• udzielanie krajom rozwijającym się pomocy w przebudowie i w gospodarce,

• ułatwianie prywatnych inwestycji zagranicznych oraz udzielanie pożyczek na cele produkcyjne ze środków pochodzących ze źródeł własnych lub pożyczonych,

• udzielanie pożyczek lub przyznawanie gwarancji w stosunku do pożyczek międzynarodowych z innych źródeł na finansowane najbardziej potrzebnych inwestycji,

• rozwój przedsiębiorstw lokalnych przez dostarczanie im zagranicznych źródeł finansowania.

Handel zagraniczny

Współczesna teoria handlu międzynarodowego

Współczesną teorię handlu międzynarodowego można podzielić na:

• teorię neoczynnikową

• teorię neotechnologiczną

• teorię popytowo - podażową

Teoria neoczynnikowa

Każdy kraj (lub inny podmiot gospodarczy) powinien eksportować towary, których wytwarzanie wymaga większego zastosowania relatywnie obfitych czynników produkcji i jednocześnie importować towary, których produkcja wymaga większego zastosowania czynników względnie mało obfitych.

Czynniki te są pracą i kapitałem, w tym ludzkim.

Teoria neotechnologiczna

Tzw. teoria luki technologicznej, teoria cyklu życia produktu i teoria korzyści skali.

• Teoria luki technologicznej zakłada, że tu kładzie się nacisk na możliwości rozwoju korzystnego handlu dzięki międzynarodowym różnicom w poziomie wiedzy technicznej, w tempie postępu technicznego.

• Teoria cyklu życia produktu zakłada przechodzenie produktu przez cztery fazy:

I innowacyjna (wprowadzania)

II dojrzewania (produkt staje się znany, sprzedaż rośnie)

III standaryzacji (na rynek wprowadza się inny podobny produkt o niższej

cenie, który klienci zaczynają kupować)

IV zanikania (wychodzi z rynku)

• Teoria korzyści skali, produktu i zbytu - korzyści skali występują gdy rozmiar produkcji i zbytu rosną szybciej niż nakłady czynników produkcji. Mówimy wtedy o:

- statycznym (krótkookresowym) korzyściach skali - występują kiedy zwiększa się produkcja i sprzedaż, prowadząca do obniżenia jednostkowych kosztów produkcji,

- dynamicznych (średnio/długookresowych) korzyściach skali - występują, gdy następują radykalne zmiany techniki, produkcji i obrotu handlowego.

W jaki sposób teoria cyklu życia produktu wpływa

Co powoduje, że kraje chcą między sobą handlować?

Na czym polega i od czego zależy teoria popytowa od

Rynek:

• Mechanizmy rynkowe

• Swoboda podejmowania decyzji

• Prywatyzacja

Ingerencja państwa max 10 %.

W tej chwili w Polsce jest ok. 27 %.

Gdy popyt (P) równa się podaży (Pż) to następuje cena równowagowa (Cr).

Teoria podażowo - popytowa

Istotne jest rozwijanie tzw. handlu wewnątrzgałęziowego, czyli wewnątrzgałęziowego podziału pracy, polegającego na jednoczesnym eksporcie i imporcie wyrobów tych samych gałęzi i branż (w tym zespołów, podzespołów i części składowych wyrobów gotowych).

Ten system pozwala na lepsze zaspakajanie potrzeb konsumentów, osiąganie korzyści skali w sferze produkcji i zbytu oraz lepsze wykorzystanie zasobów.

Klasyczna teoria wymiany międzynarodowej

• Zasada kosztów absolutnych, tzw. Teoria Smitha

Zakłada istnienie między dwoma krajami i/lub większą liczbą krajów bezwzględnych (absolutnych) różnic w kosztach wytworzenia.

• Zasada kosztów względnych, tzw. Teoria Ricardo - Torrens

W przypadku gdy kraj A dysponuje absolutną przewagą nad krajem B w produkcji dóbr, wtedy kraj A powinien się specjalizować w produkcji i eksporcie tego towaru, który może wyprodukować stosunkowo taniej niż kraj B i odwrotnie.

• Teoria obfitości zasobów, tzw. Teoria Heckschera - Ohlina

Każdy kraj powinien eksportować towary, których produkcja wymaga większego zastosowania bardziej obfitego i w związku z tym tańszego czynnika produkcji, importować zaś towary, których produkcja wymaga większego zastosowania mniej obfitego i w związku z tym droższego czynnika produkcji.

Te trzy teorie bazują na koszcie robocizny:

Pl 4,32 €/h

Pz 3,19 €/h

V 0,11 €/h

Aby kraj uczestniczył w wymianie handlowej z zagranicą pewne warunki muszą być spełnione, takie jak:

• Potrzebna jest specjalizacja kraju w produkcji danego produktu lub usługi

• Produkcja jest na własne potrzeby i na eksport (nawet do krajów, które taniej produkują te same produkty)

• Przyjmuje istnienie „wolnego handlu”

• Działają zasady rynkowe

• Zakłada, że specjalizacja i wymiana międzynarodowa umożliwiają bardziej efektywne wykorzystanie zasobów i sił produkcyjnych.

Handel zagraniczny i jego przyczyny

Przedsiębiorcy w żadnym kraju nie są w stanie wyprodukować wszystkich dóbr niezbędnych dla jego poprawnego funkcjonowania.

Część z nich bardziej się opłaca sprowadzić z innego kraju. Tu pojawia się pojęcie handlu zagranicznego, który polega na odpłatnej wymianie towarów i dóbr między kontrahentami mającymi swoje siedziby w różnych krajach. Ten typ handlu pozwala na uzupełnianie tych dóbr, których brakuje na danym terenie.

Jednak współcześnie dużego znaczenia nabiera możliwość wykorzystania różnic kosztów produkcji w poszczególnych krajach.

Rozwój handlu zagranicznego jest motywowany następującymi czynnikami:

• odmienna struktura gospodarcza poszczególnych państw,

• zróżnicowany poziom techniczny osiągnięty przez dany kraj,

• warunki klimatyczne,

• nierówny podział surowców na Ziemi.

Handel zagraniczny obejmuje:

• obroty towarowe i usługowe,

• obroty dobrami niematerialnymi w tym:

- know-how - pozyskanie wiedzy, jak wykorzystać dane dobro, dokumentacja techniczna, receptura, instruktaż,

- licencja - uprawnia do wykorzystania rozwiązań naukowych, chronionych patentami lub prawami autorskimi np. zakup wynalazku,

- leasing - polega na wydzierżawieniu maszyn, urządzeń itp. importer może z nich korzystać bez konieczności zakupu,

• migrację siły roboczej,

• obroty kapitałowe np. inwestycje, kredyty.

Operacje handlu zagranicznego

Handel zagraniczny składa się z następujących operacji gospodarczych:

eksport - reeksport

import - tranzyt

Rodzaje polityki państwa wobec handlu zagranicznego

Polityka i stosunek państwa do handlu zagranicznego może być skrajnie różny, ale w zasadzie można wymienić dwa główne sposoby postępowania:

• polityka wolnego handlu

• polityka protekcyjna

Polityka protekcyjna przynosi określone korzyści w krótkim okresie czasu (spadek importu, ochrona własnych firm) ale w dłuższym terminie powoduje wzrost cen, spadek wydajności i zacofanie technologiczne, zwłaszcza w takim kraju jak Polska.

---