Dogmatyka prawa - dział nauki o prawie (jurysprudencji ogólnej). Zajmuje się interpretacją, systematyzacją i obowiązywaniem przepisów prawa takich, jakie zostały ustanowione przez ustawodawcę. Dogmatyka prawa dzieli się na dyscypliny w zależności od dziedziny np. dogmatyka prawa cywilnego czy karnego.
Władza wykonawcza (egzekutywa) - to działalność polegająca na wykonywaniu zadań państwowych mających na celu realizację dobra ogółu (społeczeństwa).[1]
Egzekutywa jest władzą bezpośrednio zarządzającą sprawami państwa. Wprowadza ona prawa i obowiązki obywateli w życie, jeśli zgodne są one z konstytucją.
Jest ona jedną z władz określonych w koncepcji trójpodziału władzy. W myśl tej zasady władza ustawodawcza, sądownicza oraz wykonawcza są od siebie zupełnie niezależne, co wyklucza w założeniu alienację władzy oraz despotyzm i autorytaryzm którejkolwiek z nich.
W Polsce organami egzekutywy są Prezydent i Rząd, jako organy konstytucyjne[2]. Jednak do władzy wykonawczej zalicza się również Premiera oraz organy administracji rządowej.
Organem władzy wykonawczej jest także Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji; umocowana w Konstytucji RP ma prawo wydawania rozporządzeń.
Ordynacja wyborcza do Sejmu RP i do Senatu RP ustanawia Państwową Komisję Wyborczą jako sui generis organ władzy wykonawczej. PKW, jako organ pozakonstytucyjny, nie ma prawa do wydawania rozporządzeń, jej wytyczne są wiążące tylko dla organów wyborczych niższego szczebla.
Władza sadownicza
Wg Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z roku 1997 Sądy i Trybunały są władzą odrębną i niezależną od innych władz.
Władza sądownicza, trzecia władza w państwie, stanowi ją wymiar sprawiedliwości sprawowany przez niezależne i niezawisłe sądy.
Do ich kompetencji należy orzekanie w rozpoznawanych sprawach z zakresu prawa karnego, prawa cywilnego i prawa administracyjnego, a w wielu państwach również kontrola zgodności działań innych organów państwa z prawem i konstytucją, którą przeprowadza przez sądownictwo konstytucyjne.
W celu realizowania tych zadań powoływane są sądy powszechne (orzekają w sprawach cywilnych i karnych) oraz sądy szczególne (np. wojskowy, pracy).
W Polsce, zgodnie z Konstytucją RP władzę sądowniczą sprawują sądy (Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne, sądy wojskowe) oraz trybunały (Trybunał Konstytucyjny i Trybunał Stanu). Sądy i trybunały są władzą odrębną i niezależną od innych władz, wydają wyroki w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej.
Akty powszechnie obowiązujące - rodzaj aktów prawotwórczych zawierających normy postępowania dotyczące adresatów określonych generalnie, zasadniczo obowiązują na całym terytorium kraju. Za ich pomocą można regulować sferę praw i obowiązków obywateli, tworzenie i odwoływanie organów publicznych oraz określać ich kompetencje władcze. Mogą stanowić podstawę aktów stosowania prawa wobec osób fizycznych i prawnych, przykładowo w postaci decyzji administracyjnych, czy orzeczeń sądowych.
Do grupy aktów powszechnie obowiązujących należą: konstytycje, umowy międzynarodowe, ustawy, rozporządzenia. Specyficzną grupę aktów powszechnie obowiązujących stanowią akty prawa miejscowego.
Akty prawa miejscowego - specyficzna grupa aktów powszechnie obowiązujących. Posiadają wszystkie cechy tych aktów, ale obowiązują tylko na obszarze działania organu, który wydał akt prawa miejscowego.
Zgodnie z konstytucyjną zasadą hierarchicznej struktury systemu źródeł prawa, akty prawa miejscowego muszą być zgodne ze wszystkimi aktami powszechnie obowiązującymi. Wydawane są w formie uchwał przez organy uchwałodawcze samorządu terytorialnego: radę gminy, radę powiatu, sejmik województwa. Z kolei akty wykonawcze prawa miejscowego są wydawane w formie zarządzeń organów wykonawczych odpowiednich szczebli: na szczeblu gminy - wójta, burmistrza lub prezydenta miasta, a na pozostałych szczeblach odpowiednio: zarządu powiatu (nie starosty! - chociaż w wyjątkowych sytuacjach także on) i zarządu województwa. Akty prawa miejscowego wydają także terenowe organy administracji rządowej (wojewodowie oraz organy administracji niezespolonej).
Akty normatywne wewnętrznie obowiązujące
Od aktów prawa powszechnie obowiązującego Konstytucja oddziela tzw. prawo wewnętrzne - czyli przepisy prawne obowiązujące tylko jednostki organizacyjnie podległe organowi wydającemu te akty. Tworzą one grupę zróżnicowaną zarówno z punktu widzenia podmiotów uprawnionych do ich stanowienia, jak też podstawy prawnej wydania (Konstytucja, ustawy). Nie zostało wyraźnie określone, jaki jest krąg organów stanowiących przepisy wewnętrzne.
Powszechnie obowiązujące źródła prawa krajowego
Organy upoważnione do wydawania rozporządzeń:
Prezydent RP
Rada Ministrów
Prezes Rady Ministrów
Minister kierujący działem administracji rządowej
Przewodniczący komitetu określonego w ustawie i powołanego w skład Rady Ministrów
Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji
Powszechnie obowiązujące źródła prawa krajowego
Akty prawne wewnętrznie obowiązujące
Akty prawa wewnętrznego:
Uchwały Rady Ministrów
Zarządzenia Prezydenta RP
Zarządzenia Prezesa Rady Ministrów
Zarządzenia ministrów
Uchwały Sejmu i Senatu
Regulamin Zgromadzenia Narodowego
Niektóre akty innych centralnych organów państwowych
Wnioskowania logiczne:
Jeśli prawo ma chronić słabych, to nie może realizować interesów najsilniejszych. Lecz, skoro względem prawa każdy jest równy, to nieprawdą jest, że albo prawo ma chronić słabych, albo realizować interesy najsilniejszych. Zatem, jeśli prawo ma chronić słabych, to nieprawdą jest, że względem prawa każdy jest równy.
Jeżeli Polska pokona Kostarykę i Polska pokona Niemcy, to zdobędzie mistrzostwo świata. Lecz nie jest prawdą, że jeśli Polska pokona Niemcy, to zdobędzie mistrzostwo świata i nie jest prawdą, że jeśli Polska pokona Kostarykę, to zdobędzie mistrzostwo świata. Zatem Polska nie zdobędzie mistrzostwa świata.
Jeśli nie uczyłeś się pilnie logiki lub byłeś wczoraj na imprezie, to masz małe szanse zdać egzamin. Lecz nie jest prawdą, że skoro byłeś wczoraj na imprezie to nie uczyłeś się pilnie logiki. Zatem nie jest prawdą, że masz małe szanse zdać egzamin.
Jeśli ktoś jest dobrym człowiekiem to kocha zwierzęta. Skoro ktoś kocha zwierzęta to powinien być dobry dla ludzi. A zatem, jeśli ktoś nie jest dobrym człowiekiem, to bądź nie szanuje ludzi bądź nie kocha zwierząt.
Jeśli ktoś używa rozumu, to kieruje się zasadami logiki. Ale rozumu można używać świadomie, bądź nieświadomie. Zatem jeżeli ktoś używa rozumu nieświadomie, to i tak zna zasady logiki
Zwolennicy wprowadzenia kary śmierci twierdzą, że kara śmierci jest konieczna. Dodają przy tym, że skoro, zawsze i tylko, gdy wprowadzimy kary śmierci, to mordercy nie będą popełniać zbrodni, to jest ona konieczna. Zatem albo jest ona konieczna, albo mordercy będą popełniać zbrodnie.
. reguły instrumentalnego nakazu lub zakazu
Zgodnie z regułą instrumentalnego nakazu, jeżeli obowiązuje określona norma, to nakazane jest czynienie wszystkiego co jest przyczynowo konieczne do realizacji tej normy. Zgodnie z regułą instrumentalnego zakazu, jeżeli obowiązuje określona norma to tym samym zakazane jest czynienie wszystkiego, co jest przyczynowo wykluczone do realizacji tej normy.
Koncepcje obowiązywania prawa :
1. Behawiorystyczna (socjologiczna) - przez szkoły realizmu prawniczego. Silny wpływa psychologii behawioryzmu - każda motywacja, reguły można określić na podstawie zachowania. Prawem obowiązującym jest takie które stosuje sędzia.
Norma prawna obowiązuje:
a) jeśli istnieje dostatecznie wysokie prawdopodobieństwo że będzie przestrzegana
b) jeśli istnieje dostatecznie wysokie prawdopodobieństwo że organy stosujące prawo będą orzekały sankcje
Norma prawna może stracić moc prawną w drodze odwyknienia (organ sankcji nie stosuje, nie przestrzega adresat). DESUETUDO
2. Aksjologiczna - norma prawna obowiązuje jeśli jej treść jest zgodna z powszechnie akceptowanymi normami moralnymi - koncepcja uzupełniającą. Doświadczenia czerpiemy z praw państw autorytarnych.
3. Formalna (tetyczna) - norma prawna obowiązuje jeśli została ustanowiona na podstawie kompetencji normodawczej zawartej w normie prawnej wyższego rzędu. Została we właściwy opublikowana, nie została formalnie derogowana i jest zgodna treściowo z innymi normami prawnymi a jeżeli jest niezgodna to nie została uchylona przez stosowanie reguł kolizyjnych. Odwołuje się tylko do wymogów formalnych w konstytucji.
Luka w prawie - luka jako zwrot potoczny; brak normy bezpośredniej określającej skutki pozytywne danego stanu faktycznego
Skutki negatywne - brak skutków pozytywnych
Skutki pozytywne - zawarte w normie prawnej określenie prawne danego stanu faktycznego
Norma bezpośrednia - wprost w przepisie prawa, z jednego przepisu formuła powinnego zachowania się w danej sytuacji
Rodzaje luk prawnych:
1. Luka aksjologiczna - wartościująca prawo
a) luka extra legem - stwierdzenie luki wymaga:
- stwierdzenie braku normy bezpośredniej
- ocena, że stan ten jest niewłaściwy
- należy skonstruować normę pośrednią, która określi skutki pozytywne danego stanu faktycznego lub zawiera skutki negatywne; stwierdzamy, że zachowanie jest indyferende prawa, lukę tę wypełnia się z podobieństwa, analogii
b) luka contra legem - stwierdzenie luki wymaga:
- obowiązuje norma prawna bezpośrednia określająca skutki pozytywne
- skutki te są niewłaściwe w ocenie stosującego prawo
- konstruuje się normę prawną która orzeka inne skutki pozytywne lub stwierdza skutki negatywne
2. Luka konstrukcyjna (techniczna) - obowiązuje norma prawna określająca skutki pozytywne, nie można ich jednak orzec ponieważ nie został uregulowany pewien element danego stanu faktycznego
Postawa pasywna - nie można określić skutków pozytywnych
Postawa aktywna - wnioskowanie.
3. Swoista luka w prawie - polega na braku aktów wykonawczych do ustawy.
Uzasadnienie empiryczne. - O empirycznym obowiązywaniu norm jest mowa, gdy:
1/ Są przestrzegane w przeciętnej liczbie przypadków
2/ Znajdują w praktyce zastosowanie
3/ Można wyegzekwować ich przestrzeganie
Czynnikiem psychicznym motywującym do przestrzegania normy i uzasadniającym jej obowiązywanie jest uznanie społeczne. Brak uznania może znieść moc obowiązującą norm a wtedy norma staje się ?martwa? i nie stanowi faktycznych reguł zachowania
Uzasadnienie aksjologiczne - Norma obowiązuje, bo jest oceniana pozytywnie. Trzeba tu zauważyć, że uzasadnienie to odwołuje się do jej oceny, lecz trudno uzależniać obowiązywanie normy dopiero od jej oceny. Skoro obowiązywanie miałoby zależeć od indywidualnego uznania, to było by niemożliwe dojście do jednolitej oceny. W praktyce oznacza to, że sąd decydujący o słuszności normy należy do prawodawcy.
Uzasadnienie tetyczne - odwołuje się do faktu, że norma prawna została ustanowiona przez podmiot mający władzę prawodawczą. Powstaje w ten sposób łańcuch norm kompetencyjnych tzn., że prawodawca niższego rzędu posiada kompetencję na podstawie normy wyższego rzędu.
Wykładnia prawnie wiążąca - dzieli się ją wg liczby osób i organów państwa nią związanych. Według tego kryterium można wyróżnić wykładnię:
wiążącą wszystkich adresatów danych przepisów oraz niemal wszystkie organy państwowe
wykładnię wiążącą tylko pewna grupę osób i niektóre organy państwa
wykładnię wiążącą organy państwowe w konkretnej sprawie.
Dwa pierwsze rodzaje wykładni nazywa się wykładnią legalną. Trzeci rodzaj nazywa się wykładnią praktyczna, gdyż ma ona zastosowanie w praktyce rozstrzygania poszczególnych spraw.
Podział wykładni ze względu na podmiot i moc wiążącą wykładni :
- autentyczną - jest to wykładnia, której dokonuje sam prawodawca czyli ten, który przepis prawny ustanowił. W tradycyjnej jurysprudencji przejęto, że wykładnia autentyczna ma taką samą moc prawną, jak interpretowany akt prawny. Należy odróżnić dwa różne przypadki wykładni autentycznej, mianowicie przypadek wykładni: * oficjalnej, a więc wykładni, w której prawodawca został upoważniony do interpretacji wykładanych przez siebie przepisów prawnych, * nieoficjalnej, która dokonuje się w różnego rodzaju prywatnych enuncjacjach, deklaracjach składanych np. do prascy, środków masowego przekazu. Taka wykładnia nigdy i nikogo nie może wiązać.
- legalną - dokonywana przez organ do tego upoważniony. Wykładnia autentyczna - jeżeli jest dokonywana - ma zakres powszechnie obowiązujący, ale dokonywana przez resorty dotyczy tylko podmiotów tej jednostki. Natomiast wykładnia legalna z natury rzeczy ma charakter powszechnie obowiązujący, ale jest dokonywana przez organ do tego specjalnie upoważniony. Takie uprawnienie miała Rada Państwa, które już po transformacji z 1986 roku z tego uprawnienia nie korzystała.
- operatywną, Wykładnia operatywna to jest wykładnia dokonywana w procesie stosowania prawa przez organy sądowe w danej sprawie. Ta wykładnia ma podstawowe znacznie, bo robiona jest ona przez organy sądowe administracji. Od zasady, że wykładnia operatywna nie wiąże innych sądów są dwa wyjątki, a mianowicie. Po pierwsze, jeśli sąd odwoławczy przekazuje do ponownego rozpoznania sprawę do I instancji, to jego wskazówki prawne są wiążące dla sądu I instancji. Po drugie, jeśeli sąd odwoławczy zwraca się z pytaniem prawnym do Sądu Najwyższego, aby udzielił odpowiedzi na pytanie prawne wyjaśniające jakieś wątpliwości prawne, to uchwała SN jest wiążąca dla sądy odwoławczego.
doktrynalną - Wykładnia doktrynalna dokonywana jest przez nauki prawa, doktrynę prawniczą. Nie jest to związane z procesem stosowania prawa ani jego tworzeniem. Po prostu przepisy prawne są przedmiotem nauki prawa. Ta wykładnia przynamniej w prawie współczesnym nie jest dla nikogo wiążąca, ale wywiera faktycznie ogromny wpływ na wykładnie operatywną, sądową. Niegdyś w prawie rzymskim opinie prawników miały w gruncie rzeczy charakter wiążący. W prawie międzynarodowym też uważa się, że jest to jak gdyby źródło prawa. W prawie wewnętrznym to nie jest samoistne źródło prawa. Ale to jest czynnik de facto kształtujący rozstrzygnięcia sądowe i traktowany jest jako pomocnicze, drugorzędne źródło prawa.
Zobowiązanie (łac. obligatio) - rodzaj stosunku cywilnoprawnego, węzeł prawny ( łac. vinculum iuris )łączący dłużnika z wierzycielem, który polega na tym, że "wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić" (art. 353 § 1 kodeksu cywilnego). Prawo zobowiązań reguluje społeczne formy wymiany dóbr i usług o wartości majątkowej. Zobowiązania to księga trzecia Kodeksu Cywilnego.
Klasyczna definicja z prawa rzymskiego brzmi: "Obligatio est iuris vinculum, quo necessitate adstringimur alicuius solvendae rei secundum nostrae civitatis iuria" (łac. zobowiązanie jest węzłem prawnym, który zmusza nas do wykonania świadczenia pewnej rzeczy, według praw naszego państwa).
Cele stosunku zobowiązaniowego:
ekonomiczne - wymiana dóbr i usług,
pozaekonomiczne (np. chęć dokonania przysporzenia przy darowiźnie).
Odpowiedzialność deliktowa (łac. ex delicto - z czynu niedozwolonego) to jeden z trzech tradycyjnie wyróżnianych reżimów odpowiedzialności cywilnej. Wyróżnia się ją ze względu na źródło zobowiązania, którym jest dopuszczenie się czynu niedozwolonego. Zdarzenie to powoduje powstanie między sprawcą a poszkodowanym (wyjątkowo - również między sprawcą a inną osobą) cywilnoprawnego stosunku zobowiązaniowego.
Odpowiedzialność deliktowa jako specyficzny reżim odpowiedzialności jest znana w prawie już od czasów starożytnych. Obecny zrąb unormowań odpowiedzialności deliktowej w systemach prawa kontynentalnego wywodzi się zasadniczo z prawa rzymskiego. W systemach prawa rodziny common law analogiczna do odpowiedzialności deliktowej jest odpowiedzialność z tytułu torts.
Czyn niedozwolony - wyrządzenie szkody, za którą ustawa czyni kogoś odpowiedzialnym.
Delikt - czyn niedozwolony (art. 415 k.c.) "kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia".
Odpowiedzialność deliktowa dotyczy szkody wyrządzonej czynem własnym a nie innej osoby. Udowodnienie winy sprawcy ciąży na poszkodowanym. Oprócz winy poszkodowany musi wykazać szkodę i związek przyczynowy pomiędzy działaniem sprawcy a uczynioną szkodą. Przy tej odpowiedzialności poszkodowany i podmiot odpowiedzialny za szkodę pozostają w stosunku zobowiązaniowym - samoistnym (obligacyjnym), w którym poszkodowany ma prawo do odszkodowania, a podmiot wyrządzający szkodę - obowiązek jej naprawienia. Tego rodzaju odpowiedzialność opiera się na trzech zasadach: winy, ryzyka i słuszności.
1. na zasadzie winy (art. 415) - zawinione działanie sprawcy zobowiązuje go do naprawienia szkody. Wina ma łącznie dwa elementy składowe o charakterze:
* obiektywnym (bezprawne postępowanie) - zachowanie podmiotu naruszające zakazy i nakazy. Bezprawność dotyczy przepisów powszechnie obowiązujących i zasad współżycia społ., choćby zachowanie to nie było wyraźnie przewidziane przez ustawę i ogólnie obowiązujących zasad ostrożności.
* subiektywnym (wadliwość zachowania) sprawcy czynu, że podjął i wykonał niesłuszną decyzję; a w określonych sytuacjach, że nie uczynił tego, co należało (choć mógł i powinien to zrobić).
Możemy też wymienić dwie przyczyny winy:
* umyślność (łać. dolus - wina umyślna) - zamierzone podjęcie działania sprzecznego z regułą postępowania i powstrzymanie się od działania, mimo istnienia obowiązku czynnego zachowania się. Sprawca przewiduje skutki w postaci szkody i chce by one nastąpiły lub godzi się z powstałą sytuacją.
Zasadę odpowiedzialności deliktowej wyraża art. 415 kodeksu cywilnego, który stanowi, że kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia. Za szkodę odpowiada osoba, której zawinione zachowanie jest źródłem powstania tej szkody. W odróżnieniu od odpowiedzialności kontraktowej, której źródłem jest stosunek zobowiązaniowy łączący dwie strony przy odpowiedzialności deliktowej takiego łączącego stosunku (np. umowy) może nie być.
Odpowiedzialność deliktowa wynika ze zdarzenia, które nie jest związane ze stosunkiem łączącym strony, które z niego nie wynika. Odpowiedzialność kontraktową przewiduje art. 471 stanowiąc, że dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.
JĘZYK PRAWA
Prawo jako zjawisko językowe - zespół wypowiedzi wyznaczających powinne zachowania, ujętych na ogół w formę pisemną i posiadających szczególną strukturę wewnętrzną, a także związanych z innymi rozważań wypowiedzi. Przez wypowiedź o powinnym zachowaniu autor spodziewa się wywołać określone zachowania. Rodzaje wypowiedzi:
Opisowe - zdania w sensie logicznym,* stwierdzają pewne fakty, tzn. przekazują informacje o stanach rzeczy lub zdarzeniach. Zdania logiczne pełnią funkcję sprawozdawczą. Schemat: Jest tak, że X.
Dokonawcze - łączy się dokonanie zmian w otaczającej nas rzeczywistości,* wyrażają sens aktów konwencjonalnych, np.: nadaję ci imię Stefan, mianuję Pana na stanowisko ….
Normatywne - wskazują pewien wzór powinnego zachowania.* Sugerują, iż określony przedmiot powinien zachować się w określony sposób. Pelnią funkcję perswazyjną. Np.: X powinien (może) Y. te wypowiedzi mogą przyjąć też formę opisowej zewnętrznej. Powinność może być też wyrażona za pomocą funktora normotwórczego - musi, jest zobowiązany, należy, ma obowiązek.
* Ocenne - niezależnie od pewnych elementów opisu w nich zawartych, pełnią przede wszystkim funkcję ekspresyjną. Uzewnętrznia, wyraża ocenę, określone przeżycia autora wypowiedzi, jego stosunek do wskazanego wycinka rzeczywistości. Rodzaje tej wypowiedzi:
a) Wypowiedzi wyrażające oceny zasadnicze samoistne - subiektywna, oddają przekonania pewnej zbiorowości, do której należy wypowiadający zdanie ocennne lub indywidualnej osoby, np.: X jest dobry.
b) Wypowiedzi wyrażające oceny zasadnicze podbudowane instrumentalnie - wyrażają aprobatę lub dezaprobatę dla pewnego stanu rzeczy, jako środka prowadzącego do osiągnięcia przyjętego celu, korzyści. Np.: gimnastyka jest dobra dla zdrowia.
Klauzula generalna - wyrażenie elastyczne, nie prowadzące do arbitralności, dowolności i przypadkowości.
Język prawniczy - formułuje wypowiedzi o prawie obowiązującym i innych zjawiskach prawnych.
Język prawny - formułuje wypowiedzi normatywne - teksty aktów normatywnych.
Definicje legalne - przepisy, które ustalają znaczenia używanych terminów
Instytucje Unii Europejskiej to:
Rada Europejska
Rada Unii Europejskiej
Komisja Europejska
Parlament Europejski
Europejski Trybunał Sprawiedliwości
Europejski Trybunał Obrachunkowy
Komitet Ekonomiczno-Społeczny
Komitet Stałych Przedstawicieli
Komitet Regionów
Europejski Bank Centralny
Europejski Bank Inwestycyjny
Zobowiązania są częścią prawa cywilnego, które regulują społeczne formy wymiany dóbr i usług, czyli wszelkiego rodzaju usługi czy dobra, które potrafią przedstawić pewną wartość majątkową.
Zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić. Świadczenie może polegać na działaniu albo na zaniechaniu (art. 353 KC). Przez "świadczenie" należy rozumieć zachowanie się dłużnika zgodnie z treścią zobowiązania i polegające na zadośćuczynieniu zgodnemu z ochroną interesów wierzyciela. Polega ono na zachowaniu się "czynnym" to znaczy działaniu, lub zachowaniu się "biernym" to znaczy zaniechaniu działania. Jednakże regułą przyjmowaną w prawie jest zachowanie czynne
Podmiotem uprawnionym w zobowiązaniu jest "wierzyciel", podmiotem zobowiązanym -"dłużnik". Przedmiotem zobowiązania jest świadczenie, to znaczy określone zachowanie się dłużnika, którego spełnienia może się domagać wierzyciel. Zatem istota zobowiązań jest swoistą relacją między dłużnikiem a wierzycielem na zasadach uprawnienia wierzyciela a obowiązku dłużnika.
Zobowiązanie wierzyciela w terminologii prawniczej nazywane jest - "wierzytelnością", natomiast stanowisko dłużnika nazywane jest - "długiem".
Reasumując, w ramach zobowiązania, jako stosunku cywilnoprawnego można wyodrębnić trzy elementy:
• Podmioty zobowiązania- dwie osoby fizyczne lub prawne; wierzyciel i dłużnik
• Przedmiot zobowiązania- świadczenie
• Oraz treść zobowiązania, którą stanowią uprawnienia wierzyciela oraz odpowiadające tym uprawnieniom obowiązki dłużnika.
Treść i rodzaje zobowiązań
Przedmiotem stosunku zobowiązanego jest świadczenie, które powinno charakteryzować się tym, że zachowanie dłużnika jest zgodne z treścią zobowiązania, a zachowanie to polega na zadośćuczynieniu interesom wierzyciela. Świadczenie powinno zostać oznaczone w momencie powstania zobowiązania, a jeżeli tego nie uczyniono, wówczas należy wskazać kryteria na podstawie których można by umożliwić oznaczenie świadczenia najpóźniej przy wykonaniu zobowiązania. Jak tak dlatego, że wierzyciel musi wiedzieć czego nie wymagać od dłużnika i żeby dłużycie wiedział, jak się zachować aby zaspokoić interes wierzyciela.
Rodzaje świadczeń
1) Ze względu na czas:
• świadczenia jednorazowe- jednorazowe zachowanie się dłużnika, choćby czynności faktycznych miałoby być kilka (dlatego świadczeniem jednorazowym jest również to, które jest podzielne i spełniane częściami, np. świadczenie związane ze sprzedażą na raty)
• świadczenia ciągłego- wymaga jakiegoś zachowania się dłużnika przez pewien czas, ze względu na rodzaj czynnośc8i, wskazanych w treści stosunku prawnego, świadczenie nie może być wykonane jednorazowo (np. świadczenia najmu)
2) Ze względu na właściwości przedmiotu świadczenia
• Świadczenia podzielnego- które charakteryzuje się tym, że może być spełnione częściowo bez istotnej zmiany przedmiotu lub wartości (np. zapłata określonej sumy pieniężnej albo dostarczenie określonej ilości rzeczy oznaczonych tylko rodzajowo)
• Świadczenia niepodzielnego- które charakteryzuje się tym, iż musi być ono spełnione w całości (np. przeniesienie własności rzeczy oznaczonej co do tożsamości przy sprzedaży
3) Ze względu na przedmiot, którego dotyczy świadczenie:
• Świadczenia, którego przedmiotem jest rzecz oznaczona indywidualnie, co do tożsamości- dotyczy ono rzeczy, która jest określona według przymiotów jej tylko właściwych, dlatego nie ma możliwości zastąpienia jej inną rzeczą.
• Świadczenia, którego przedmiotem jest rzecz oznaczona rodzajowo- co do gatunku poprzez wskazanie przymiotów rodzajowych, cech właściwych większej grupie rzeczy, wydzielonej za pomocą liczby, miary, wagi itp. kryteriom.
To kryterium jest ważne ze względu na to, że decyduje o nakazanym albo dopuszczalnym sposobie spełnienia świadczenia przez dłużnika.
Szczególnym rodzajem świadczenia jest świadczenie pieniężne. W obrocie cywilnoprawnym występuje ono najczęściej i dlatego uznawane jest za świadczenie podstawowe. Świadczenie to polega na przekazaniu z majątku dłużnika do majątku wierzyciela określonej wartości majątkowej wyrażonej w jednostkach pieniężnych.
Rodzajem świadczenia jest również świadczenie naprawienia szkody. Szkoda to uszczerbek, który dotyka poszkodowanego, zarówno w charakterze majątkowym, jak i o charakterze niematerialnym (uszczerbek niematerialny- zwany jest krzywdą, a osobę, która jej doznała- poszkodowanym)
Wielość wierzycieli albo dłużników
Reguła podstawowa tego zagadnienia (art. 379 § 1 KC), w myśl której, jeżeli w ramach stosunku zobowiązanego występuje kilku wierzycieli lub dłużników, wówczas zobowiązanie powinno podzielić się na tyle niezależnych od siebie części, ilu jest wierzycieli i dłużników. Wtedy zamiast jednego, powstaje kilka zobowiązań. Odstępstwo od tego następuje, gdy świadczenie jest niepodzielne.
Rodzaje zobowiązań solidarnych:
1) solidarność dłużników (solidarność bierna)- polega na tym, że wierzyciel może zażądać całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek, zwalnia pozostałych
2) solidarność wierzycieli (solidarność czynna)- polega na tym, że każdy z wierzycieli osobno albo kilku z nich, albo wszyscy razem mogą żądać od dłużnika spełnienia świadczenia w całości lub w części, dłużnik może spełnić świadczenie do rąk jednego z wierzycieli, a przez zaspokojenie któregokolwiek z wierzycieli dług wygasa względem wszystkich, ponieważ dłużnik jest zobowiązany do spełnienia tylko jednego świadczenia.
Sądy powszechne - sądy rejonowe, okręgowe i apelacyjne. Sądy powszechne rozstrzygają wszelkie sprawy z zakresu prawa karnego, cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, które nie są zastrzeżone dla innych sądów.
Wszystkich sędziów sądów powszechnych mianuje Prezydent RP na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Sądami kierują prezesi powoływani przez Ministra Sprawiedliwości oraz w zakresie finansowym i gospodarczym Dyrektorzy Sądów Apelacyjnych i Okręgowych oraz Kierownicy Finansowi Sądów Rejonowych - powoływani przez Ministra Sprawiedliwości. Postępowanie sądowe oparte jest na zasadzie instancyjności. Dzięki temu możliwe jest naprawienie wszelkich uchybień dokonywanych w sądach pierwszej instancji. Kontrolę nad sądami powszechnymi w zakresie orzekania sprawuje Sąd Najwyższy.
11 Sądów apelacyjnych
45 Sądów okręgowych
323 Sądy rejonowe
Zobowiązanie jest to stosunek prawny między dwiema lub więcej osobami, w którym jedna zwana wierzycielem może żądać od drugiej zwanej dłużnikiem określonego zachowania się - świadczenia.
Uprawnienie wierzyciela to wierzytelność, a zobowiązanie dłużnika - dług. Uprawnienia wierzyciela i odpowiadające im obowiązki dłużnika stanowią treść stosunku zobowiązaniowego.
Czyny niedozwolone (delikty) - działania lub zaniechania człowieka sprzeczne z prawem lub zasadami współżycia społecznego, wywołujące szkodę. Czynem niedozwolonym może być również inne zdarzenia nie mające z działaniami ludzkimi nic wspólnego, ilekroć wynika z nich szkoda i za tę szkodę prawo czyni kogoś odpowiedzialnym.
Podmiot odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym zobowiązany jest do jej naprawienia.
Norma kolizyjna - w prawie prywatnym międzynarodowym norma wskazująca jakie prawo merytoryczne jest właściwe w danym wypadku.
Wśród rodzajów norm kolizyjnych znajdują się:
zupełne - wskazują prawo właściwe bez względu na to, czy jest to prawo własne, czy obce,
pierwszego stopnia,
drugiego stopnia - nadrzędne wobec pierwszego stopnia.
Sądy każdego państwa w pierwszym rzędzie stosują własne normy kolizyjne pierwszego stopnia.