Monika Lewkowicz

III rok OŚ

Poważne awarie

Awarie przemysłowe stwarzają coraz większe ryzyko dla otoczenia, co wynika z ciągłego rozwoju nauki i techniki. Na negatywne ich skutki narażona jest ludność cywilna a także środowisko naturalne Ustawa - Prawo ochrony środowiska wprowadza - szereg instrumentów prawnych służących społeczeństwu w sprawach przeciwdziałania i zapobiegania skutkom poważnych awarii.

1. Podstawowe definicje

Stosownie do art. 3, pkt. 23 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (DzU nr 62 poz. 627), definiuje pojęcie poważnej awarii. Jest to zdarzenie, w szczególności emisja, pożar lub eksplozja, powstałe w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których występuje jedna lub więcej niebezpiecznych substancji, prowadzące do natychmiastowego powstania zagrożenia życia lub zdrowia ludzi lub środowiska naturalnego lub powstania takiego zagrożenia z opóźnieniem.

Użyto tam pojęcia substancji niebezpiecznej, która jest determinującym elementem, dzięki któremu możemy dane zdarzenie zdefiniować, jako awarię. Interpretując poważną awarię w rozumieniu ustawy POŚ - poważna awaria jest to zdarzenie, w którym „bierze udział” substancja niebezpieczna.

Istnieje również pojęcie poważnej awarii przemysłowej to poważna awaria mająca miejsce w zakładzie przemysłowym (art. 3, pkt. 24). To właśnie o niej jest mowa w większości przepisów z ustawy POŚ.

Inne katastrofy techniczne i chemiczne (które wg POŚ nie zawierają substancji niebezpiecznych) lub żywiołowe, są regulowane innymi przepisami prawnymi.

2. Źródła prawa regulujące aspekty związane z awariami :

• W prawie polskim, regulacje dotyczące poważnych awarii możemy znaleźć w:

- tytule IV ustawy POŚ zatytułowanym „ Poważne awarie” (art. 243-271)

- rozporządzenia wykonawcze: najważniejsze z nich, wydane na podstawie art.248 ust.3 rozporządzenie Ministra Gospodarki w sprawie rodzajów i ilości substancji niebezpiecznych powodujących zakwalifikowanie zakładu do stwarzających zagrożenie wystąpienia poważnej awarii przemysłowej.

- art.73 ust.3-4 ustawy POŚ, dotyczących lokalizacji zakładów, w których może wystąpić poważna awaria przemysłowa.

-rozdział 5 ustawy z 1991r. o IOŚ, określającym obowiązkami Inspekcji Ochrony Środowiska związane z zapobieganiem poważnym awariom i usuwaniem ich skutków.

• W prawie wspólnotowym:

- dyrektywa 96/82/WE z 1996r. w sprawie kontroli niebezpieczeństwa poważnych wypadków związanych z substancjami niebezpiecznymi zwaną dyrektywą Seveso II, (przepisy tytułu IV ustawy POŚ wzorowane są na tej dyrektywie i mają służyć jej przyjęciu w Polsce)

• W prawie międzynarodowym:

- Konwencja w sprawie transgranicznych skutków awarii przemysłowych (1992). Stroną tej konwencji jest Unia Europejska.

3. Kontrola zakładów

Jak wcześniej wspomniano do poważnej awarii przemysłowej kwalifikuje się tylko te wypadki, które wydarzyły się na terenie zakładów, określonych, jako „stwarzające zagrożenie wystąpienia poważnej awarii przemysłowej”(por.art.248ust.1 ustawy POŚ).

Wedle wyżej wymienionego artykułu zakłady stwarzające ryzyko dzielą się na zakłady:

• Zakłady o zwiększonym ryzyku, czyli tzw. „mniej niebezpieczne” na terenie, których są mniejsze ilości lub mniej niebezpieczne substancje.

• Zakłady o dużym ryzyku, czyli tzw. „bardziej niebezpieczne”, które są przedmiotem ostrzejszej regulacji.

4. Przepisy ogólne:

Wyżej wymienione przepisy w większości odnoszą się do awarii „wewnątrz” zakładu, jednakże istnieją również inne, które dotyczą awarii poza zakładem np. podczas transportu. Ilość substancji, obecnej w czasie awarii nie jest istotna, liczy się tylko zasięg i cel zagrożenia, jaki mogłaby spowodować podczas poważnej awarii. Do tego rodzaju ogólnych obowiązków należy wyrażony w art. 245 ust. 1 POŚ nakaz niezwłocznego zawiadomienia o awarii osób, które znajdują się w strefie zagrożenia, ale także Państwowej Straży Pożarnej, Policji albo wójta- przez każdego, kto będzie jej świadkiem.

5. Najważniejsze instrumenty zapobiegające poważnym awariom i ich skutkom:

POŚ przewiduje kilka podstawowych instrumentów przeciwdziałaniu awariom oraz ich skutkom, których stosowanie jest zapewnione poprzez nałożenie odpowiednich obowiązków na prowadzących zakłady. Określone uprawnienia i obowiązki zostały nałożone także na odpowiednie organy administracji.

6. Lokalizacja zakładów

Ograniczenia związane z lokalizacją zakładów stwarzających zagrożenie wystąpienia poważnych awarii są przedstawione w art.73 ust.3, 3a i 4 ustawy POŚ. Dotyczą one lokalizacji zakładów „niebezpiecznych” w granicach administracyjnych miast a także w obrębie zwartej zabudowy wsi. Budowa takich zakładów jest możliwa pod warunkiem, że doprowadzi to do ograniczenia zagrożenia dla zdrowia ludzi, w tym wystąpienia poważnych awarii i ich niekorzystnych skutków. Ograniczenie to nie dotyczy budowy i rozbudowy zakładów na obszarach przeznaczonych w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego na działalność produkcyjną, składowanie i magazynowanie, jeśli plany te nie zawierają ograniczeń dotyczących zakładów stwarzających zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi.

Zakłady, które stwarzają zagrożenie wystąpienia poważnych awarii powinny być lokalizowane w bezpiecznej odległości od obiektów jakimi są: one same, osiedla mieszkaniowe, obiekty użyteczności publicznej, budynki zamieszkania zbiorowego i obiekty chronione na podstawie ustawy o ochronie przyrody (parki narodowe, krajobrazowe itp.) oraz na podstawie ustawy Prawo wodne (np. stref ochronnych ujęć wód i obszarów ochronnych wód śródlądowych).

7. Podstawowe obowiązki prowadzących zakłady stwarzające zagrożenie wystąpienia poważnej awarii przemysłowej.

Do podstawowych obowiązków prowadzących zakłady o zwiększonym ryzyku awarii według przepisów ustawy POŚ są:

•  ZGŁOSZENIE

Prowadzący zakład o zwiększonym ryzyku lub o dużym ryzyku jest obowiązany do zgłoszenia zakładu właściwemu organowi Państwowej Straży Pożarnej ( najczęściej Komendantowi wojewódzkiemu Państwowej Straży Pożarnej) 30 dni przed uruchomieniem działalności. Zgłoszenie to powinno zawierać m.in. następujące dane:

• charakter prowadzonej lub planowanej działalności,

• rodzaj instalacji i istniejące systemy zabezpieczeń,

• rodzaj, kategorię i ilość oraz charakterystykę fizykochemiczną, pożarową i toksyczną substancji niebezpiecznej,

• charakterystykę terenu w bezpośrednim sąsiedztwie zakładu, ze szczególnym uwzględnieniem czynników mogących przyczynić się do zwiększenia zagrożenia awarią przemysłową lub pogłębienia jej skutków.

Zmiany w ilości lub rodzaju substancji niebezpiecznej, albo jej charakterystyki, zmiany w technologii lub w profilu produkcji powinny być zgłoszone na 14 dni przed ich wprowadzeniem, zaś termin przewidywanego zakończenia eksploatacji instalacji lub zamknięcia zakładu - co najmniej 14 dni przed zamknięciem.

• SPORZĄDZENIE PROGRAMU ZAPOBIEGANIA POWAŻNYM AWARIOM PRZEMYSŁOWYM

Prowadzący zakład o zwiększonym ryzyku lub o dużym ryzyku sporządza program zapobiegania poważnym awariom przemysłowym, w którym przedstawia system zarządzania zakładem gwarantujący ochronę ludzi i środowiska.

• UZGODNIENIE Z PSPoż. oraz WIOŚ

Prowadzący zakład o zwiększonym ryzyku lub o dużym ryzyku przedkłada program zapobiegania awariom właściwemu organowi Państwowej Straży Pożarnej przed uruchomieniem zakładu oraz przekazuje go równocześnie do wiadomości wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska. Uruchomienie zakładu o zwiększonym ryzyku lub o dużym ryzyku może nastąpić po upływie 14 dni od dnia otrzymania przez właściwy organ Państwowej Straży Pożarnej programu zapobiegania awariom, jeśli w tym terminie organ ten nie wniesie sprzeciwu w drodze decyzji.

• WYSTĄPIENIE AWARII

W razie wystąpienia awarii należy powiadomić PSPoż., a także wojewódzki inspektorat OŚ.

8. Obowiązki związane z zakładami o dużym ryzyku

Prowadzący zakład o dużym ryzyku jest obowiązany do:

• Opracowania i wdrożenia systemu bezpieczeństwa stanowiącego element ogólnego systemu zarządzania organizacji zakładu,

• Do opracowania raportu o bezpieczeństwie. Raport o bezpieczeństwie powinien wykazać, że m.in.:

• prowadzący zakład o dużym ryzyku jest przygotowany do stosowania programu zapobiegania awariom i do zwalczania awarii przemysłowych,

• zakład spełnia warunki do wdrożenia systemu bezpieczeństwa,

• zostały przeanalizowane możliwości wystąpienia awarii przemysłowej i podjęto środki konieczne do zapobieżenia im,

• rozwiązania projektowe instalacji, w której znajduje się substancja niebezpieczna, jej wykonanie oraz funkcjonowanie zapewniają bezpieczeństwo,

• zostały opracowane wewnętrzne plany operacyjno-ratownicze oraz dostarczono informacje do opracowania zewnętrznych planów operacyjno-ratowniczych.

• Przed uruchomieniem zakładu, przedstawienie raportu o bezpieczeństwie komendantowi wojewódzkiemu Państwowej Straży Pożarnej i wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska.

• Raport o bezpieczeństwie oraz jego zmiany zatwierdzane są w drodze decyzji przez komendanta wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej, po uzyskaniu opinii wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska.

• Rozpoczęcie ruchu zakładu o dużym ryzyku może nastąpić po zatwierdzeniu raportu o bezpieczeństwie.

• Dostarczenia komendantowi wojewódzkiemu Państwowej Straży Pożarnej informacji niezbędnych do opracowania zewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego, z uwzględnieniem transgranicznych skutków awarii przemysłowych.

• Coroczna aktualizacja wszystkich danych o rodzaju, kategorii i ilości substancji niebezpiecznych znajdujących się na terenie zakładu.

• Zawiadomienie PSPoż. oraz WIOŚ w razie wystąpienia awarii.

9. Podstawowe obowiązki organów właściwych w sprawach poważnych awarii

• Państwowa Straż Pożarna

Podstawowe zadania związane z poważnymi awariami zostały nałożone na komendanta wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej na mocy ustawy POŚ do jego zadań należy:

- Sporządzenie zewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego, dla terenu narażonego na negatywne skutki awarii przemysłowej, położonego poza zakładem o dużym ryzyku. Podczas procedury opracowania planu komendant PSP ma obowiązek zapewnić udział społeczeństwa (przepis art. 31-37 ustawy POŚ).

- Prowadzenie aktualizowanego corocznie rejestru substancji niebezpiecznych znajdujących się w zakładach położonych na terenie jego „władzy”. System ten jest ogólnie dostępny za pomocą publicznie dostępnego wykazu danych o dokumentach. Informację o zamieszczeniu w wykazie danych o rejestrze komendant ma obowiązek podać do publicznej wiadomości. Szczegółowy zakres informacji wymaganych do podania publicznej wiadomości (podany jest w art. 267 ustawy POŚ).

- Podawanie do publicznej wiadomości informacji takich jak:

• informacje o przyjętych zewnętrznych planach operacyjno-ratowniczych;

• informacje o instrukcji postępowania mieszkańców na wypadek wystąpienia awarii.

• Wojewódzki inspektorat Ochrony Środowiska:

Zadania tego organu związane są z zapobieganiem poważnym awariom, regulowane przez rozdział 5 ustawy POŚ. Zgodnie z jego przepisami do zadań IOŚ należą:

- kontrolowanie pomiarów w zakładach, których określona działalność może stanowić przyczynę powstania poważnych awarii. Kontrola w zakładzie o dużym ryzyku powinna być przeprowadzana przynajmniej raz w roku, a w zakładach o zwiększonym ryzyku co najmniej raz na dwa lata;

- prowadzenie szkoleń dla organów administracji oraz podmiotów gospodarczych;

- badanie przyczyn powstania oraz sposobów likwidacji skutków poważnych awarii dla środowiska;

- prowadzenie rejestrów zakładów o zwiększonym i dużym ryzyku, w rozumieniu przepisów o ochronie środowiska;

- współdziałanie w akcji zwalczania poważnych awarii z organami właściwymi do jej prowadzenie oraz sprawowanie nadzoru nad usuwaniem skutków tej awarii.

- prowadzenie rejestru poważnych awarii.

Zgodnie z art. 247 ustawy Prawo Ochrony Środowiska w razie wystąpienia każdej poważnej awarii nie tylko przemysłowej wojewódzki inspektorat ochrony środowiska posiada w kompetencji:

- zarządzenie przeprowadzenia właściwych badań dotyczących przyczyn, przebiegu i skutków awarii;

- wydanie zakazów lub ograniczenia w korzystaniu ze środowiska.

Decyzji tej nadaje się rygor natychmiastowej wykonalności.

10. Obowiązki związane z transgranicznymi skutkami poważnych awarii

POŚ także zawiera przepisy dotyczące transgranicznych skutków awarii przemysłowych, które zostały sporządzone w ślad za dyrektywą Seveso II i Konwencją w sprawie transgranicznych skutków awarii przemysłowych. Dotyczą one dwóch przypadków:

• awarii powstałych na terytorium Polski, kiedy komendant PSPoż. stwierdzi, że może ona wywołać skutki transgraniczne, jego obowiązkiem jest niezwłoczne przekazanie stosownych informacji ministrowi właściwemu do spraw środowiska, natomiast on przekazuje informacje zagrożonemu państwu.

• poważnej awarii za granicą, która może wywołać skutki na terytorium Polski, minister właściwy do spraw środowiska, który otrzymał stosowną informację od obcego państwa, ma niezwłoczny obowiązek powiadomienia o awarii komendanta wojewódzkiego PSPoż., który powinien przeprowadzić niezwłocznie konieczną akcję ratunkową.

11. Podsumowanie

W ramach wdrażania prawa Unii Europejskiej w Polsce w zakresie ochrony środowiska, jak również ochrony ludności, Państwowa Straż Pożarna stanęła przed zadaniem stworzenia systemu zapobiegania oraz ograniczania skutków awarii oraz katastrof mogących powstać zakładach przemysłowych, natomiast dokumentem prawnym zawierającym ścisłe wymagania w zakresie przeciwdziałania, jak również zapobiegania poważnym awariom przemysłowym, a zarazem obligatoryjnie obowiązującym w krajach Unii Europejskiej jest Dyrektywa Rady Europejskiej 96/82/EC dotycząca zarządzania zagrożeniami poważnymi awariami przemysłowymi z udziałem substancji niebezpiecznych z dnia 9 grudnia 1996r, która nosiła nazwę Dyrektywy SEVESO.

Dlatego też wdrażając prawo europejskie w Polsce, jak również spełniając ściśle określone wymagania zawarte w Dyrektywie SEVESO II, Polski Parlament uchwalił ustawę z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627), która w Tytule IV „Poważne awarie” spełnia wymagania zawarte w Dyrektywie SEVESO II, jak również, co jest bardzo istotne rolę Kompetentnych Władz, powierza Państwowej Straży Pożarnej, nakazując tym samym obowiązek zajmowania się działaniami zapobiegającymi poważnym awariom przemysłowym pochodzącym od substancji niebezpiecznych. Zadania te, PSPoż. wypełnia we współpracy z Głównym Inspektoratem Ochrony Środowiska.

1

---