organizacja i budzet czasu..., Pedagogika, prace

0x01 graphic

1.BUDŻET CZASU

Termin „budżet czasu” dopiero od niedawna wszedł w życie; badania w tym zakresie zapoczątkował w r.1922 wybitny ekonomista i statystyk radziecki Stanisław Strumilin, ale na dobre rozwinęły się dopiero po II wojnie światowej, a w Polsce dopiero w ostatnich dziesięciu latach. Pojęcie budżetu czasu jest pojęciem w naukach jednolitym, panuje również znaczna stosunkowo zgodność w ustalaniu elementarnych składników budżetu czasu np. (sen nocny, dojazd do pracy), natomiast rozbieżności ujawniają się przy łączeniu faktów podstawowych w określone grupy. Sposoby badania budżetów czasu są różnorodne. W Polsce dotychczas najczęściej była stosowana taka forma ankiety, która zwracała się do osoby badanej, aby określiła sama 9dokonując pamięciowej, intuicyjnej syntezy), ile godzin i minut dziennie zajmują jej przeciętnie takie a takie czynności. Niekiedy proponowano ankietowanym nie tylko takie , aby dokonali owych uogólniających obliczeń, ale także przeprowadzili „kategoryzację” czynności, tzn. aby podali swój rozkład dnia. Zwykle badanie budżetu czasu obejmuje jeden pełny tydzień niekiedy powtarzane jest w różnych porach roku. Przy bardziej szczegółowej autorejestracji (radzieccy badacze nazywają takie szczegółowe notatki autofotografią dnia) badacz ogranicza się do trzech dni tygodnia ; środkowego, przedświątecznego i świątecznego.

Czemu służą badania nad budżetami czasu?

Badania te nie stanowią sztuki dla sztuki. Uderzający wzrost ich liczby oraz coraz doskonalsze metody obliczenia czasu poszczególnych czynności i zespołów czynności zaspokajają potrzebę kilku dyscyplin naukowych, pragnących w ich świetle uściślać odpowiednie działy swej teorii. Ale nade wszystko badania te służą potrzebom życia . Pozwalają ekonomistą i planistom, organizatorom przemysłu i handlu, architektom i urbanistom, służbie zdrowia i związkom zawodowym, teoretykom i praktykom oświaty dorosłych, szkolnictwu i wyższym uczelniom, a wreszcie teoretykom teoretykom organizatorom wczasów, najszerzej pojętych, jaśniej dostrzec istniejące spaczenia, luki i potrzeby.

Organizacja czasu wolnego wpływa na:

1/ budzenie, kształtowanie i przyspieszanie rozwoju dzieci i młodzieży, ich zainteresowań intelektualnych, rozszerzanie wiedzy ogólnej i specjalistycznej. Chodzi o to, aby na podstawie zainteresowań pobudzić młodzież do samodzielnego pogłębiania wiedzy, do wnikliweg obcowania ze światem książek i czasopism, w tym również popularnonaukowych, leżących w sferze zamiłowań uczestnika zajęć pozaszkolnych;

2/ kształtowanie naukowego poglądu na świat, ideałów socjalistycznych socjalistycznych uczuć patriotycznych;

3/ branie udziału w życiu społecznym środowiska;

4/ wyrabianie umiejętności współżycia i współpracy w zespole;

5/ rozwijanie i kształtowanie uczuć moralnych;

6/ wyrobienie poczucia świadomej dyscypliny, umożliwiającej pracę i życie w zespole;

7/ rozwijanie pożądanych cech woli i charakteru, np. wytrwałości, aktywności, samodzielności, obowiązkowości, inicjatywy twórczej, poczucia odpowiedzialności;

8/ wdrążenie do przestrzegania zasad kultury życia codziennego;

9/ wykrywanie, rozwijanie i kształtowanie zainteresowań artystycznych, twórczych uzdolnień i talentów młodzieży, budzenie i rozwijanie poczucia estetyki i wrażliwości na piękno, dostarczanie podstawowych wiadomości z zakresu historii, sztuki oraz wychowanie młodzieży na świadomych odbiorców sztuki i kultury;

10/ budzenie i rozwijanie zainteresowań i zamiłowań do zajęć technicznych;

11/ rozwijanie zainteresowań sportowych i turystycznych związanych z rozwojem fizycznym młodzieży, z aktywnym wypoczynkiem i wychowywaniem zdrowotnym.

Z założeń dydaktycznych wynika, że prawidłowa organizacja zajęć w czasie wolnym odgrywa nie mniejszą rolę w jednolitym procesie wychowanie niż zajęcia lekcyjne. Obejmuje zarówno wychowanie moralne, jak i umysłowe, politechniczne, fizyczne i estetyczne. Pomaga w realizowaniu zadań kompensacyjnych, reedukacyjnych oraz wyrównywaniu upośledzeń ich skutków.

Do najczęściej spotykanych form spędzania wolnego czasu przez dzieci i młodzież zaliczamy:

1/ gry i zabawy na powietrzu, spacery, wycieczki, obozy wędrowne, stałe i sport rekreacyjny oraz turystykę;

2/ czytelnictwo, kino, radio i telewizję;

3/ majsterkowanie, zajęcia plastyczne, szydełkowanie, wyszywanie, roboty na drutach, recytacje, śpiew, tańce itp..

4/ uczęszczanie do filharmonii, zwiedzanie muzeów, wystaw, oglądanie imprez sportowych ;

5/ koła i kluby zainteresowań, chór, zespoły muzyczne, taneczne, kluby młodych racjonalistów;

6/ indywidualne zamiłowania, np. fotografika, kolekcjonerstwo.

Szczególne znaczenie w rozwoju/ wielostronnym/, zwłaszcza młodego człowieka, ma wychowanie estetyczne, a w nim muzyka, plastyka, rzeźba, malarstwo itp. Jest ono niezbędne dla harmonijnego rozwoju człowieka. Pomijanie lub niedocenianie tej strefy osobowości wpływa ujemnie na rozwój innych sfer osobowości.

Zajęcia artystyczne odgrywają ważną rolę w wychowywaniu estetycznym dzieci, w p[przygotowaniu ich do czynnego uczestnictwa w życiu kulturalnym. Gdy prowadzimy tego typu zajęcia należy pamiętać o tym, że chcąc ocenić obrazek czy rysunek, względnie zakwalifikować go na wystawę, nie należy stosować oceny intuicyjnej, pozbawionej rzeczowych uzasadnień, lecz obiektywną, uwarunkowaną danymi, które możemy dzieciom przedstawić i udowodnić. Powinniśmy też unikać stawiania stopni za rysunek czy obrazek, bo przecież jest on wynikiem emocjonalnych przeżyć dziecka, jest szczerą i prostą wypowiedzią, wykonaną w miarę jego możliwości, Oglądając taką „wypowiedź”, staramy się spojrzeć na nią tak, aby ją zrozumieć i pochwalić, aby zachęcić dziecko do dalszej aktywności. Taki stosunek wychowawców/ opiekunów/ powinien przejawiać się w każdej sferze aktywności dzieci i młodzieży.

2.ROLA SZKOŁY I INNYCH INSTYTUCJI WYCHOWAWCZYCH W PRZYGOTOWANIU DZIECI I MŁODZIEŻY DO RACJONALNEGO KORZYSTANIA Z CZASU WOLNEGO

Organizowanie interesującej pracy dla grupy wychowanków wymaga dobrej organizacji, precyzyjnego planowania i ścisłego współdziałania z młodzieżą .Przestrzeganie zasad merytorycznych i metodycznych w organizacji zajęć w czasie wolnym stanowi nie tylko o ich wartości, ale i sensie. Każda gra czy zabawa może być przyjemnością dla dziecka, ale i czasem straconym lub przynieść szkody. Najczęstsze błędy w metodyce różnego rodzaju zajęć organizowanych w czasie wolnym, to:

częste stosowanie metod werbalno-książkowych,
pogoń za skomplikowaną organizacją zajęć bez uwzględniania potrzeb i zainteresowań dzieci i młodzieży,
dublowanie tematyki i metod pracy lekcyjnej,
niedostateczne zwrócenie uwagi na wychowawcze znaczenie organizowanych zajęć. Przymus obowiązkowego prowadzenia jakiegoś kółka czy organizacji przez nauczyciela / bez jego osobistych zainteresowań / mija się z celem i powiększa tylko „statystykę”. Efekty bywają różne i żywotność tych kół i kółek jest także różna.

Przy planowaniu pracy należy brać pod uwagę zainteresowanie i potrzeby dzieci, możliwości lokalowe, wyposażenie w sprzęt i pomoce naukowe, warunki terenowe, kulturowe, klimatyczne i atmosferyczne/ pory roku/, środowisko, w którym dziecko się znajduje- i w zależności od tych czynników oraz możliwości organizować pracę z dziećmi.

Oprócz zajęć na świeżym powietrzu należy przewidzieć zajęcia, które z różnych względów muszą być organizowane w pomieszczeniu zamkniętym. Do nich należą: gry i zabawy świetlicowe, czytelnictwo, żywe słowo i teatralne formy pracy, zajęcia umuzykalniając, zajęcia plastyczne i prace ręczne, zajęcia rozwijające zainteresowania i zamiłowania dzieci, imprezy i uroczystości, audiowizualne formy pracy.

Zabawy i gry świetlicowe dzielą się na:

a/ ruchowo-zręcznościowe

b/ dydaktyczne

c/ typu harcerskiego

d towarzyskie

e/ stolikowe.

Niektóre dzieci bardzo lubią występować przed publicznością. Teatralne formy pracy spełniają ich marzenia aktorskie. Wychowawcy powinni zadbać o to, aby dzieci w mietlicy posiadły duży repertuar piosenek, były rozśpiewane. Wspólny śpiew, słuchanie muzyki łączy uczuciowo zespół, ma dobry wpływ na kształtowanie się więzi uczuciowych w grupie, cech charakteru, postaw, wyrabia wrażliwość na piękno, działa na wyobraźnię.

Rola szkoły w przygotowywaniu do czasu wolnego

Jednym z istotnych zadań wychowawczych współczesnej szkoły jest przygotowanie uczniów do właściwego wykorzystania czasu wolnego, tj. do prawidłowej realizacji wszystkich jego funkcji, jakimi są: wypoczynek, rozrywka, rozwój własnej osobowości i jak dodają niektórzy teoretycy tego problemu- znalezienie własnego miejsca w społeczeństwie.

Sprawa ta nabiera dziś szczególnej wagi w naszym kraju / i nie tylko w naszym/ wobec pewnych oczywistych zjawisk społecznych zmniejszania w skali ogólnej wymiaru obowiązkowych godzin pracy zawodowej, podnoszenia poziomu stopy życiowej statystycznego obywatela, industrializacji i wciąż jeszcze widocznej migracji.

Kształtowanie wzorców spędzania wolnego czasu w społeczeństwie nie jest tylko zadaniem szkoły. Rolę tę zarówno zarówno odniesieniu do dzieci i młodzieży, jak i dorosłych, spełniają różnego rodzaju instytucje i placówki kulturalno-oświatowe, kulturalno-artystyczne itp. Niemniej we współczesnej szkole ciążą elementarne i podstawowe obowiązki w tym zakresie. Jest ona bowiem ze względu na swój zasięg oddziaływania najbardziej powszechną instytucją wychowującą. Zadanie, o którym mowa, może być realizowane tylko w szkole prowadzącej ożywiona, systematyczną, dobrze zorganizowaną działalność pozalekcyjną.

Wszystkie zaplanowane zadanie dydaktyczno-wychowawcze, w tym także w dziedzinie wychowania pozalekcyjnego, muszą być konkretne i- na ile jest to możliwe- wymierne, tak aby na końcu roku szkolnego można było stwierdzić, czy i w jakim stopniu zostały one zrealizowane. A więc, np. zamiast ww. hasła z zakresu wychowania patriotycznego przewidzieć: „wzbudzenie zainteresowania zagadnieniami kulturalno- społecznymi własnego miasta, jego osiągnięciami tej dziedzinie i perspektywami rozwojowymi.

Poniżej zamieszczono kilka przykładów zadań wychowawczych dotyczących już bezpośrednio działalności pozalekcyjnej:

Podniesienie stopnia samorządności uczniów- uczniów a przede wszystkim samorządów klasowych, szczepu harcerskiego kół zainteresowań- w organizowaniu imprez masowych oraz wieczorków klubowych i świetlicowych.
Wzbudzanie zainteresowań sztuką żywego słowa.
Podniesienie poziomu pracy wychowawczo- opiekuńczej świetlicy, a szczególnie w zakresie usprawnienia organizacji, działalności oraz wychowania estetycznego, uwzględniając sposoby realizacji tego zadania:

a/ zsynchronizowanie tygodniowego planu lekcji kl. I-IV z tygodniowym- ramowym rozkładem zajęć w świetlicy,

b/ wzbogacenie treści i form pracy kulturalno- artystycznej i działań na rzecz kształtowania kultury życia codziennego wychowanków świetlicy.

Jednocześnie danemu zadaniu muszą być podporządkowane jasno określone formy działania służące jego realizacji. Dobór ujętych w planie zadań winien wynikać nie tylko z wytycznych i instrukcji władz oświatowych na dany rok szkolny, ale w równym stopniu z gruntownej analizy i oceny pracy dydaktyczno- wychowawczej w poprzednim roku szkolnym, z aktualnych potrzeb dzieci i młodzieży, środowiska oraz powinien uwzględniać warunki, jakimi szkoła dysponuje /baza lokalowa, kadra, środki finansowe/.

Dla lepszego rozeznania się w aktualnym stanie potrzeb uczniów w zakresie życia pozalekcyjnego, ich zainteresowań i w związku z tym ich życzeń oraz oczekiwań, wskazane jest przeprowadzenie pod koniec roku szkolnego/ a wśród pierwszoklasistów na początku roku szkolnego/ sondażu ankietowego, a uzyskane wypowiedzi pozwolą lepiej ukierunkować pracę pozalekcyjną /nie znaczy to, że szkoła będzie w stanie zaspokoić każde z życzeń, czy realizować każdą z propozycji wysuniętych przez dzieci. Mogą być i takie, które ze względów wychowawczych trzeba będzie odrzucić, nie mówiąc już o innych trudnościach.

Z kolei, w oparciu o powyższy plan dydaktyczno- wychowawczy szkoły, należy sporządzić plan poszczególnych ogniw / komórek/ pracy pozalekcyjnej, tj. świetlicy szkolnej, samorządu uczniowskiego, szczepu harcerskiego innych organizacji ideowo-wychowawczych i społeczno- wychowawczych funkcjonujących w szkole, np. szkolne kołoTPPR, LOK, SKS, biblioteka, koła zainteresowań itd. Oczywiście plany szczepu harcerskiego, jak i innych młodzieżowych organizacji, muszą opierać się nie tylko na planach szkoły, ale także na swoich statutach organizacyjnych wytycznych władz nadrzędnych danych organizacji.

Plany te muszą być sporządzone przy bezpośrednim udziale przedstawicieli uczniów reprezentujących ww. ogniwa oraz odpowiedzialnych za ich pracę nauczycieli. Pamiętać przy tym należy, że planach tych obowiązuje konkretyzacja i realność zadań, jasne określenie sposobów ich realizacji / treść i formy pracy/, że plany powinny obejmować całość problematyki, a jednocześnie być elastyczne. Załącznikiem uzupełniającym ogólny plan dydaktyczno- wychowawczy szkoły w zakresie działalności pozalekcyjnej będzie, np. roczny plan imprez szkolnych. Wymaga on także kolektywnego opracowania, tj. przy bezpośrednim udziale ww. aktywu uczniowskiego i wspomnianego zespołu nauczycieli. Przy tym należy ująć nie tylko powtarzające się każdego roku okoliczności, ale i inne, takie jak np.: występy świetlicowego teatrzyku lalkowego dla uczniów klas młodszych, wystawa prac koła majsterkowiczów, spotkania /np. z pisarzem/. W planie tym warto uwzględnić następujące rubryki:

1/ hasło wywoławcze imprezy, np. „Wrzesień- miesiącem Warszawy”;

2/ przewidywana forma imprezy, np. wieczornica artystyczna z programem poetycko- wokalnym, szkolny kiermasz książkowy;

3/ odpowiedni organizatorzy- wykonawcy, którymi będą kolejno: samorząd, szczep harcerski, świetlica, dane koło zainteresowań itp.;

4/ współorganizatorzy, np. koło plastyczne

5/ termin;

6/miejsce imprezy;

7/ uwagi.

W niektórych przypadkach, gdy nie zależy tylko od szkoły- np. spotkani z pisarzem- określamy datę w przybliżeniu, niemniej należy to przewidzieć na początku roku szkolnego.

Tak opracowany plan imprez gwarantuje koordynację działań w zakresie pozalekcyjnej pracy masowej, a ponadto wszelkie ustalenia pozwolą na solidne przygotowanie każdej imprezy tak pod względem organizacyjnym, jak i merytorycznym, a prace z tym związane rozdzielone będą równomiernie na poszczególne grupy- zespoły uczniowskie.

Podobnego przemyślenia i sprawnej organizacji wymaga przeprowadzenie różnego rodzaju konkursów, które również powinny być formą działalności planowej. Już na początku roku szkolnego szkoła powinna orientować się, jakie/ w skali kraju, województwa, miasta/ przewidziane są konkursy dla dzieci i młodzieży oraz ustalić, w których nich zamierza uczestniczyć. Również w ramach planowania rocznej pracy winna przewidzieć, jakie konkursy długofalowe zainicjuje sama młodzież we własnym zakresie, wyłącznie na swoim terenie /np. międzyklasowy konkurs czytelniczy poświęcony wybranemu pisarzowi czy wybranemu tematowi/. Konkursy mające spełniać funkcję wychowawczą czy poznawczo- kształcącą powinny być spopularyzowane na terenie szkoły. Uczniowie winni być o nich w odpowiednim czasie poinformowani i dokładnie zapoznani z warunkami uczestnictwa. W przypadku konkursu zainicjowanego przez szkołę bezpośredni organizatorzy /np. samorząd, świetlica, koło zainteresowań/ przy pomocy nauczyciela opracowują regulamin. Wyniki każdego konkursu powinny być ogłoszone na apelach szkolnych, względnie na specjalnej imprezie poświęconej podsumowaniu danego konkursu, co również należy ująć we wspomnianym planie imprez.

Inny ważny załącznik do ogólnego szkolnego planu dydaktyczno- wychowawczego to zasygnalizowany w nim plan współpracy ze środowiskiem szkoły, określający w sposób konkretny i wyczerpujący zakres i formy współdziałania szkoły z różnymi instytucjami placówkami kulturalno- wychowawczymi.

Plan taki powinien być opracowany przez dyrektora szkoły, względnie przez upoważnionych do tego przez dyrekcję, nauczycieli oraz przez przedstawicieli tych instytucji i placówek wychowawczych- MDK, WDK, Komitet Osiedlowy, Świetlica Osiedlowa TPD, Zarząd Wojewódzki Towarzystwa Kultury Teatralnej, teatr- i konsekwentnie realizowany. Z inicjatywą planowanej współpracy występuje szkoła i ona powinna koordynować i korelować działania w tym zakresie.

A oto przykłady działań i świadczeń ze strony szkoły dla dzieci i młodzieży w środowisku:

1/ organizowanie wieczorków towarzyskich połączonych z programem artystyczno- rozrywkowym raz w miesiącu, z udziałem członków Komitetu Rodzicielskiego;

2/ zorganizowanie, dwa razy w roku, ognisk harcerskich dla dzieci i młodzieży;

3/ występy świetlicowe teatrzyku kukiełkowego przedszkolu osiedlowym, Oddz., w MDK;

4/ udostępnienie szkolnego boiska sportowego w określonych dniach i godzinach;

5/ udostępnienie, raz w tygodniu, Sali gimnastycznej i sprzętu sportowego dla uczestników świetlicy osiedlowej TPD nie dysponującej odpowiednią bazą lokalową;

6/ prezentacja całorocznego dorobku wybranej dziedziny pracy pozalekcyjnej na imprezie w MDK, w ramach „Tygodnia Kultury Młodzieży Szkolnej” itp.

ŚWIETLICA I PÓŁINTERNAT JAKO ORGANIZATORZY CZASU WOLNEGO UCZNIÓW

Półinternat powinien spełniać trzy podstawowe funkcje:
Opiekuńczą- przede wszystkim w odniesieniu do dzieci pozbawionych opieki w godzinach pracy rodziców lub nie mających w domu rodzinnym odpowiednich warunków do nauki, sprawiających trudności wychowawcze, źle uczących się,
Wychowawczą- kształtowanie osobowości wychowanków przez właściwą organizację zajęć w półinternacie, zapewnienie warunków do różnorodnej działalności i rekreacji przez stwarzanie odpowiednich sytuacji wychowawczych,
Społeczną- ścisłe powiązanie z szerszym środowiskiem społecznym przez wzajemne współdziałanie. Między innymi dzięki imprezom i pracom masowym półinternat powinien stać się ośrodkiem życia kulturalnego, społecznego i towarzyskiego, poszerzać swe wpływy na szkołę, rodzinę, organizacje dziecięce i młodzieżowe, służyć radą i pomocą dziecięcym grupom podwórkowym, umożliwiać wychowankom uczestnictwo w zajęciach organizowanych przez szkołę i placówki wychowania pozaszkolnego.
Niezbędne do prawidłowej realizacji zadań półinternatu są przynajmniej trzy pomieszczenia: do zajęć cichych /odrabianie lekcji, czytelnictwo, odpoczynek bierny/; do gier i zabaw świetlicowych; do działalności artystycznej / zajęcia plastyczne, muzyczne, rytmika/.

Zespół wychowanków w półinternacie dzieli się zwykle na 30- osobowe grupy wychowawcze, zbliżone do siebie pod względem wieku i poziomu nauczania. Każda z grup powierzona jest stałej opiece jednego z wychowawców. W zależności od potrzeb można łączyć wychowanków w różne zespoły działające pod opieką wychowawcy, instruktora, nauczyciela lub kierownika półinternatu.
Półinternat może odegrać znaczną role w organizowaniu czasu wolnego dzieci i młodzieży. Powinien nie tylko propagować różnorodne, wartościowe i atrakcyjne formy spędzania wolnego czasu przez dziecko i jego rodzinę, lecz także organizować niektóre z tych form, jak np. ciekawe zajęcia na powietrzu, prowadzić interesującą działalność kreatywną w zespołach zajęć pozalekcyjnych, działających na terenie szkoły, by nie dublować tych samych form pracy.
Czas wolny w placówkach opiekuńczych wyznaczają m.in. czynniki jak: skład, fluktuacja wychowanków i ich właściwości, nawyki, z jakimi przychodzą do placówki / zaniedbania w nauce i trudności wychowawcze wymagają dodatkowych zabiegów reedukacyjnych/; wymagania życia zbiorowego.
Dziecko powinno mieć poczucie dobrowolności uczestnictwa w życiu świetlicy, oczywiście nie dlatego, że się samo zapisało, ale ze względu na możliwość dobrowolnego wybierania różnych atrakcyjnych działań, które mu aktualnie odpowiadają. W związku z tym w świetlicy powinny działać różne kółka zainteresowań, szczególnie takie, jakich nie prowadzi szkoła. Na pierwsze miejsce stawiać należy różnorodne zajęcia techniczne, których dobór uzależniony jest od wieku uczniów oraz od ich umiejętności praktycznych. Można więc prowadzić kółka młodych mechaników, kółka gospodarstwa domowego, przetwórstwa, krawieckie, sprawnych rąk itp.
Aby świetlica spełniała swoją funkcję musi mieć zapewnione warunki pracy, a mianowicie:

1/ odpowiednią ilość sal, zależną od liczby grup, dzieci, ich wieku,
2/ odpowiednią do liczby grup kadrę wychowawczą i instruktorską,
3/ pomieszczenia świetlicy należy urządzać tak, by nie przypominały stylu sal lekcyjnych, np.:
a/ jedno z pomieszczeń wyposażyć w gruby, duży dywan służący do zabaw na siedząco,
b/ inną salę należy urządzić tak, aby mogły być tam organizowane zabawy ruchowe, a w innym czasie leżakowania dzieci, którym jest to zalecane i tym, które mają na to ochotę,
c/ niezbędne jest tez zaplecze lub wydzielona część pomieszczenia na sprzęt, np. na leżaki,
4/ ważną sprawą jest zagospodarowanie wspólnie z dziećmi różnych „kącików”/ za pomocą np. regałów/, ułatwiających prowadzenie różnorodnych zajęć związanych z zainteresowaniami dzieci, np. kąciki: czystości, lalek, klocków, zabawek mechanicznych, przyrodniczy, czytelniczy, gier stolikowych i dydaktycznych, wytworów prac dziecięcych.

Zasada, o której należy pamiętać, to konkretność i realność zdań i podporządkowanie im maksymalnej ilości rozmaitych form zajęć.
Znaczenie świetlic środowiskowych jest wielostronne, w ich pracy można wyróżnić następujące momenty wychowawcze:

świetlice wyzwalają inicjatywę dzieci i sprzyjają rozwojowi społecznego działania dzieci na rzecz środowiska.
uzupełniają i wzbogacają wysiłek rodziców i szkół w zakresie atrakcyjnego i wychowawczo pożytecznego spędzanie przez dzieci wolnego czasu.
budzą i zaspokajają zainteresowania różnymi gałęziami wiedzy: techniki, sztuki, sportu, wpływają na rozwój uzdolnień,
spełniają pomocnicze funkcje opiekuńcze wobec dzieci czasowo pozostających bez nadzoru rodziców,
służą wspólnemu działaniu dzieci i dorosłych w środowisku i stanowią bazę do działania dla samorządów podwórkowych. Doświetlicy środowiskowej uczęszczają w zasadzie dzieci z rejonu szkoły.

Na wyposażenie świetlicy szkolnej składają się:

Pomoce do zajęć plastycznych /kredki, farby, plastelina, kartony, papiery kolorowe/.
Pomoce do zajęć rękodzielniczych /szydełka, druty do robót ręcznych, nożyce, tworzywa wtórne/.
Gry stolikowe /warcaby, szachy, loteryjki, łamigłówki, układanki, mozaiki, budownictwo/.
środki audiowizualne /telewizor, radio, rzutnik, magnetofon/.

Zasób stosowanych form pracy z dziećmi stanowi w poważnej mierze o efektywności wychowania w świetlicy. Podstawowe formy pracy to:
Oddziaływanie werbalne wychowawców /opowiadanie, czytanie, wyjaśnienie, rozmowa, wydanie poleceń itp./.
Zadania i ćwiczenia samodzielnie wykonywane przez dzieci /czynności poznawcze, gospodarcze, porządkowe, naprawcze, usługowe, opiekuńcze/.
Gry i zabawy dzieci /ruchowe i zręcznościowe, ćwiczące spostrzegawczość i orientację, umysłowe i dydaktyczne, konstrukcyjne, typu harcerskiego oraz towarzyskie/.
Ekspresja dramatyczna, odtwórcza/ deklamacja, inscenizacja zdarzeń baśniowych i realnych/.
Ekspresja twórcza /różne techniki plastyczne, konstruowanie, układanie, odgrywanie scenek/.
Zajęcia umuzykalniające /śpiew i muzyka/.
Odbiór przekazów audiowizualnych /słuchanie radia i nagrań z płyt, oglądanie programów telewizyjnych, filmów i przeźroczy/.
Zajęcia terenowe /gry terenowe, wycieczki/.
Imprezy i uroczystości świetlicowe/.

W celu poprawy pracy dydaktyczno- wychowawczej należy zwrócić większą uwagę na indywidualne poznanie dziecka. Stąd ważne są następujące sprawy:
Systematyczny kontakt z domem rodzicielskim.
Współpraca z wychowankiem klas, okazywana dzieciom pomoc w wypadkach napotykanych trudności i docieranie do przyczyn /niewiara w własne siły, nadmierna ruchliwość, złe samopoczucie dziecka/.
Stawianie większych wymagań także w stosunku do wychowawców w celu zwrócenia większej uwagi na postępowanie z dziećmi i sposoby kierowania nimi w związku z przyrostem sił fizycznych i rozwojem krytycznego i logicznego myślenia, wzrostem samodzielności i zaradności życiowej dzieci.
Odciążanie kierownika świetlicy od prowadzenia spraw finansowych, co tworzy warunki większego zaangażowania w pracę dydaktyczno- wychowawczą.
Zakup sprzętu dostosowanego do rozwoju fizycznego dzieci i zawracanie uwagi na ich postawę w czasie zajęć.

Organizacja zajęć w czasie wolnym w domu dziecka
Przykładowo czas wolny dzieci w domach dziecka powinien spełniać następujące cele wychowawcze:

1/ poszerzać pole obserwacji i poznania wychowanków,
2/ wzbogacać formy oddziaływania na wychowanków,
3/ pobudzać i stymulować aktywność zbiorczą i indywidualną wychowanków, zwłaszcza samorządu dzieci i młodzieży.
4/ integrować wychowanków i pracowników poprzez wspólne przeżycia w czasie wolnym,
5/ włączać mieszkańców domu dziecka do życia kulturalnego i działalności społeczności lokalnej.
6/ umożliwiać nabywanie sprawności w organizowaniu wolnego czasu oraz umiejętności współdziałania w tym zakresie,
7/ rozwijać wrażliwość estetyczną oraz potrzeby i umiejętności korzystania z dóbr kulturalnych.

Można w tym zakresie wysunąć następujące wnioski:

Czas wolny mieszkańców domu dziecka należy traktować jako integralny składnik organizacji życia wychowanków w placówce i swoistą jednostkę metodyczną, podczas której realizowane są ogólne zadania kompensacyjne, reedukacyjne i resocjalizacyjne placówki.
Każdy dom dziecka powinien mieć dokładne rozeznanie rzeczywistego budżetu czasu wolnego, zwłaszcza w dnie powszednie i na tej podstawie planować system indywidualnych i zbiorowych form spędzania w czasu wolnego. Pożądane jest, aby wszędzie, gdzie tylko jest to możliwe, wychowankowie domu dziecka uczęszczali do szkół na pierwszą zmianę. Ułatwi to kumulowanie czasu w dni powszednie.
W okresie ferii pożądane jest, aby wychowankowie mieli okazję zmiany środowiska, bądź przez udział w placówkach wczasowych poza domem dziecka, bądź też w drodze organizowanie przez dom dziecka pobytu w innej miejscowości /placówka kolonijna, wymiana z innym domem/.
Należałoby dążyć do racjonalnego ułożenia proporcji zajęć organizowanych przez placówkę i obowiązujących wychowanków w stosunku do indywidualnie wybranych przez wychowanka.
Pożądane jest, aby dom dziecka wypracował i doskonali ośrodki zainteresowań różnego typu i wykorzystywał w tym celu zainteresowania i indywidualne możliwości pracowników oraz wychowanków. Proponowane ośrodki służyć mogą zarówno zajęciom obowiązkowym lub zalecanym, jak też zajęciom do wyboru, według indywidualnych potrzeb wychowanków.
Pożądane jest, aby dom dziecka organizował, w rozsądnych granicach, imprezy ogólne /obchody rocznic, odrębne święta domowe/ i indywidualne /urodziny, imieniny, pożegnania absolwentów i inne/ z wykorzystaniem, zwłaszcza podczas imprez ogólnych, dorobku różnych ośrodków zainteresowań.
Przy organizowaniu czasu wolnego niezbędne jest uwzględnienie potrzeby kontaktu wychowanków z rodziną i rówieśnikami spoza domu dziecka. Pożądane jest, aby kontakty te miały charakter dwustronny, tak poza domem dziecka, jak i na jego terenie.
Należałoby zachęcać wychowanków do opanowywania różnych umiejętności z zakresu organizacji czasu wolnego i proponować formy doskonalenia indywidualnego i zespołowego w tej dziedzinie.
Nadzór pedagogiczny winien uznać efektywność wychowawczą czasu wolnego jako jeden z istotnych kryteriów oceny prawidłowości pracy opiekuńczo- wychowawczej domu dziecka oraz organizować wymianę doświadczeń w tym zakresie.
Czas wolny w internacie

Organizacja czasu wolnego w placówkach typu otwartego /szkoła, świetlica, półinternat, dom kultury/ w zasadzie nie wiele się różni od organizacji czasu wolnego w placówkach typu zamkniętego /internat, dom dziecka, sanatorium/. Podobne lub takie same są wskazania metodyczne. Jednakże warto zawsze sobie zdawać sprawę ze specyfiki pracy i życia w tych placówkach, nadrzędnych celów, dla których je powołano. Stąd może wynikać czasem inna organizacja i przebieg tych samych zajęć ruchowych oraz potrzeba ich modyfikacji.
W internacie czas wolny mieszkańców uszczuplony jest dodatkowo przez codzienne zajęcia porządkowo- organizacyjne. Nie wyczerpuje sprawy udział wychowanków internatu w zajęciach pozalekcyjnych. Otwarty pozostaje wówczas problem niedziel i świąt. Młodzież internacka poza tym odczuwa potrzebę spędzania wolnego czasu „u siebie”, w sposób bardziej swobodny i zindywidualizowany, odpowiadający zmiennym chęciom i nastrojom. Tym potrzebom służyć powinny formy zajęć w internacie.
W związku z organizacją czasu wolnego w internacie warto uwzględnić m.in. takie wskazania:

1/ należy stosować jak najczęściej zasadę dobrowolnego uczestnictwa i swobodnego wybory;
2/ organizacja zajęć opierać się powinna na własnej inicjatywie i samodzielnej działalności młodzieży;
3/ większość organizowanych zajęć odbywać się powinna w mniejszych zespołach;
4/ przy planowaniu zajęć należy zachować właściwą równowagę między imprezami wewnętrznymi, a uczestnictwem młodzieży w życiu kulturalno- rozrywkowym środowiska;
5/ zajęcia wolnego czasu w internacie powinny być otwarte dla zainteresowanych uczniów ze szkoły, w szczególności dla młodzieży dojeżdżającej lub nie mieszkającej z rodzicami, a korzystającej z pomieszczeń wynajętych na czas nauki szkolnej;
6/ w internatach koedukacyjnych należy uwzględnić w szerszym zakresie współżycie towarzyskie i współpracę młodzieży.

Bibliografia: „Czas wolny i jego problematyka społeczno-wychowawcza” Aleksander Miński.

Zakład narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1965

„ Problematyka organizacji czasu wolnego dzieci i młodzieży” Stanisław Matias