Wykład I
Królestwo: Animalia [pCm—rec]
Typ: Mollusca [Cm—rec]
mięczaki o największym stopniu rozwoju;
licznie reprezentowane w paleozoiku i mezozoiku, od paleogenu liczba gatunków dramatycznie spadła;
zwierzęta wyłącznie morskie, głównie nektoniczne;
spośród mięczaków wyróżniają się budową ciała;
noga uległa znacznym modyfikacją, przekształcając się w wieniec czułków zrośniętych z głową i otaczają otwór ustny, natomiast tylna jej część zmieniła się w lejek, przez który wyrzucana jest woda z jamy płaszczowej;
głowa silnie rozwinięta, grupują się w niej nerwy otoczone chrzęstną puszką, dobrze rozwinięte oczy, organa słuchu i węchu;
w otworze ustnym aparat szczękowy, w stanie kopalnym noszą nazwę ryncholitów
serce, układ pokarmowy, wątroba i gonady znajdują się w worku trzewiowym;
stronę po której znajduje się lejek nazywamy brzuszną, a przeciwległą - grzbietową;
od strony grzbietowej worek trzewiowy okryty jest plaszczem;
płaszcz po stronie brzusznej tworzy jamę plaszczową, gzie mają ujście układ pokarmowy i nerki oraz gonady, zaś w samej jamie znajdują się skrzela;
wyrzuty wody z jamy płaszczowej poprzez lejek powodują ruch zwi
erzęcia; Muszla głowonogów, może być odmiennie wykształcona w różnych grupach;
w jej obrębie można wyróżnić częśc podzieloną na przegrody czyli fragmokon oraz część od ostatniej przegrody aż do ujścia (apertury), czyli komorę mieszkalną;
ścianę muszli nazywamy konoteką;
przegrody we fragmokonie mają otwór przez który ciągnie się syfon;
syfon to sznurowate przedłużenie płaszcza nie mające kontaktu z jamą plaszczową, jest to element specyficzny tylko dla głowonogów;
podział systematyczny dzisiejszych głowonogów oparty jest na liczbie skrzeli, wyróżniamy na tej podstawie dwie podgromady: Tetrabranchiata i Dibranchiata;
do celów paleontologicznych został wprowadzony inny podział i wyróżniamy 4 podgromady: Nautiloidea (łodzikowate), Bactrioidea (baktryty), Ammonoidea (amonitowate) oraz Coleoidea (pochwkowate);
przedstawiciele 3 pierwszych gromad mają muszlę zewnętrzną - grupa Exocochlia, a czwarta grupa ma muszlę wewnętrzną - grupa Endocochlia.
podgromada: Nautiloidea [Cm3—rec
podgromada ta obejmuje zarówno formy wymarłe jak i dzisiejsze (jedyny przedstawiciel obecnie żyjący - Nautilus);
posiadają cztery skrzela, muszla zbudowana z aragonitu;
podstawą klasyfikacji kopalnych łodzików jest budowa muszli;
wyróżniamy muszle proste - ortokonowe; lekko zagięte - cyrtokonowe; zwinięte lecz bez przylegających do siebie skrętów - gyrokonowe; zwinięte w jednej płaszczyźnie - planispiralne; zwinięte wieżyczkowato - trochokonowe;
muszle planispiralne są różnorodne: muszle w których każdy następny skręt styka się po obwodzie wewnętrznym z nastepnym - ewolutne; obejmuje częściowo skręt poprzedni - konwolutne; każdy nastepny skręt obejmuje całkowicie poprzedni - inwolutne;
przegrody we fragmokonie mogą być proste, skośne lub pofałdowane; miejsce stylu przegrody z wewnętrzną powierzchnią konoteki nazywamy linią lobową lub liniąprzegrodową;
w zapisie kopalnym widoczna jedynie na ośródkach; stanowi ważną cechę diagnostyczną dla poszczególnych rodzajów; najprostsza linia lobowa to prosty odcinek będący odwzorowaniem prostejk komory; komory pofałdowane - wycięcia ku przodowi muszli - siodła i ku tyłowi zatoki.
Łodzikowate o muszlach prostych mogły pływać utrzymując muszlę pionowo lub poziomo; poziome utrzymanie muszli było możliwe poprzez wytworzenie w ich wnętrzu struktur zbudowanych z węglanu wapnia;
zewnętrzna część muszli u łodzikowatych była przeważnie gładka, czasami ornamentowana guzkami, żeberkami czy też prążkami;
wczesne gatunki były bentoniczne o czym świadczy gęste rozłożenie komór wewnątrz muszli (1250-1600 m);
obecnie żyjące - od 150 do 500 m głębokości, nekton;
długość komory mieszkalnej to od ¼ do ½ długości muszli;
Rodzaj Orthocerida [O - T]
Obejmuje formy o muszlach ortokonnowych;
syfon położony centralnie;
formy nektoniczne, w trakcie pływania skierowane pionowo, komorą mieszkalną w dół.
podgromada: Ammonoidea [D—Cr
Podgromada ta obejmuje wyłącznie formy wymarłe, budową ciała zapewne przybliżone do łodzikowatych, jednak z tą różnicą że miały one dwa skrzela;
zasadnicze różnice dotyczą jednak budowy muszli;
wytwarzały one dodatkowy element szkieletowy - wieczko (= aptych, zbudowany z kalcytu), służący do zamykania muszli lub/też jako element szczękowy;
muszle zbudowane z aragonitu, zawsze częściowo zwinięte, dominuje typ planispiralny; spotyka się też formy aberantne, lub zwinięte początkowo planispiralnie i przechodzące w odcinek prosty;
fragmokon zaczyna się zawsze protokonchą;
syfon u amonitów może być położony po stronie brzusznej (zewnętrznej) lub wyjątkowo (w rzędzie Clymenida) po stronie grzbietowej (wewnętrznej) muszli;
przegrody są pofałdowane, w efekcie linie lobowe u amonitów są znacznie skomplikowane (zatoki i siodła mogą być wtórnie i licznie pofałdowane);
Muszle amonitowatych mogą być gładkie, lecz przeważnie są ornamentowane żeberkami, guzkami a nawet kolcami;
w obrębie tej podgromady wyróżnia się 8 rzędów: Anarcestida, Clymenida, Goniatitida, Prolecanitida, Ceratitida, Phylloceratida, Lytoceratida oraz Ammonitida.
Rząd: Clymemida - klymenie [D3]
należą tu rodzaje u których syfon położony jest po stronie grzbietowej (wewnętrzej) muszli;
przegrody słabo pofałdowane;
zasięg stratygraficzny - dewon górny.
Rząd: Goniatitida [D2 - P]
rząd ten obejmuje formy o linii lobowej goniatytowej, ceratytowej lub amonitowej;
do rodzaju Cheiloceras należą formy o dyskowatym kształcie, zwinięte inwolutnie, z goniatytową linią lobową;
powierzchnia muszli jest gładka, czasami wykształcone są na niej delikatne prazki.
Rząd: Ceratitida - ceratyty [P - T]
rząd ten obejmuje formy o linii lobowej ceratytowej lub amonitowej;
rodzaj Ceratites obejmuje formy zwinięte ewolutnie, z ceratytową linią lobową;
muszla jest ornamentowana rzadko rozmieszczonymi żeberkami i guzkami;
zasięg stratygraficzny - Trias
Rząd Lytoceratida [J1 - K2]
Rząd ten obejmuje rodzaje o amonitowej linii lobowej, złożonej z nieliczych, silnie pofałdowanych elementów;
rodzaj Acanthoscaphites obejmuje formy o aberantnie zwiniętej muszli, ornamentowanej drobnymi guzkami i rozwidlającymi się żeberkamiRząd Ammonitida - amonity właściwe [J - K]
rodzaje o amonitowej linii lobowej, wyjątkowo pojawia się tu wtórnie uproszczona (ceratytowa) linia lobowa;
rodzaj Perisphinctes - formy zwinięte ewolutnie, o muszli ornamentowanej pojedyńczymi rozwidlającymi się żeberkami.
zasięg - kreda środkowa(?) i górna
rodzaj Macrocephalites obejmuje formy pękate, zwinięte inwolutnie. Ornamentacja wykształcona w postaci rozwidlających się żeberek.
Rodzaj Cardioceras tworzą formy zwinięte ewolutnie;
muszla ma ornamentację w postaci wygiętych, rozwidlających się żeberek;
na stronie brzusznej te żeberka dochodzą do ostrej krawędzi zwanej kilem.
podgromada: Coleoidea - pochewkowce [D—rec
Do tej podgromady zaliczane są wymarłe jak i współcześnie żyjące formy;
cechą wspólną dla wszystkich form jest posiadanie szkieletu wewnetrznego;
muszla jest całkowicie otoczona płaszczem, a u niektórych rodzajów jest w znacznym stopniu zredukowana (kalmary) lub zupełnie niewykształcona (ośmiornice);
zasięg C - rec
Rząd Belemnitida - belemnity [J - eocen]
rząd ten obejmuje wyłącznie formy wymarłe;
szkielet składa się z trzech części: rostrum, fragmokonu i proostrakum;
rostrum ma kształt wydłużonego walca, ostro zakończonego z jednego końca, z drugiego zaś posiadającego mniej lub bardziej głębokie zagłębienie, czyli alweolę;
rostrum zbudowane jest z na przemianległych warstewek węglanu wapnia i konchioliny;
na brzusznej stronie znajdowała się bruzda alweolarna, która jest ujściem szczeliny alweolarnej przecinającej rostrum prawie na całej długości alweoli;
przez szczelinę wnikał fałd płaszcza sięgający aż do fragmokonu;
rostrum stanowiło przeciwwagę dla głównej masy ciała;
fragmokon tkwi częściowo w alweoli i zaczyna się banieczkowatą protokonchą, podzielony jest on przegrodami na komory;
syfon położony był po stronie brzusznej;
ściana fragmokonu na stronie grzbietowej przedłuża się w daszkowatą płytkę, czyli proostrakum , pod którą skupiona była główna masa ciała;
fragmokon i proostrakum zbudowane były z aragonitu.
Wykład II
Królestwo: Animalia [pCm—rec]
Organizmy żyjące w środowisku wodnym, morskim i słodkowodnym, oraz lądowym;
w ciele znajdują się wszystkie podstawowe tkanki, ciało podzielone na segmenty, liczba segmentów zmienna, od 5 do 800;
w obrębie ciała wyróżnia się trzy odcinki: głowowy, tułowiowy i odbytowy czyli pygidium;
część głowowa jest dwudzielna i w tej części występują najważniejsze organa zmysłów;
w części tułowiowej, zbudowanej z segmentów o tej samej budowie (segmentacja homonomiczna), znajdują się dwugałęziste odnóża, czyli parapodia.
na pygidium wykształcone są dwa kolce odbytowe;
w obrębie Annelida wyróżniamy dwa podtypy: Chaetopoda (szczecionogi) i Hirudinea (pijawki);
podtyp Chaetopoda obejmuje trzy gromady: Polychaetia (wieloszczety), Oligochaetia (skąposzczety) i Myzostomia.
Gromada: Polychaetia - wieloszczety
W obrębie tej gromady wyróżniamy dwa rzędy: Errantida (wieloszczety wolnożyjące) i Sedentarida (wieloszczety osiadłe);
rząd Errantida obejmuje rodzaje prowadzące swobodny trzyb życia i nie wytwarzające szkieletu z wyjątkiem aparatu szczękowego.
Rząd Sedentarida - wieloszczety osiadłe
formy żyjące wyłącznie w środowisku morskim, prowadza osiadły tryb życia;
mogą swobodnie leżeć na dnie, cementować się skorupką do podłoża (skał, muszli, wodorostów);
mogą drążyć w wapieniach, kredzie lub muszlach;
szkielet pokrywający ciało tych zwierząt ma kształt rurki, która może być nieregularnie skręcona, lekko wygięta lub zwinięta spiralnie;
wyjątkiem są wieloszczety drążace;
u pozostałych wieloszczetów skorupki mogą być zmineralizowane (kalcyt czy rzadziej zlepieńcowate) lub organiczne.
Rodzaj Serpula obejmuje formy u których szkielet wykształcony jest w postaci nieregularnie skręconej rurki zamykanej wieczkiem;
cementują się do podłoża i często obrastają muszle innych zwierząt;
tworzą wapienie serpulowe bądź serpulidy.
pasożyty, drapieżniki, detrytusofagi
Stawonogi są to zwierzęta o ciele dwubocznie symetrycznym, zbudowanym z segmentów czyli metamerów, oraz o segmentowanych odnóżach połączonych stawowo;
segmenty te są odmiennie zbudowane w różnych odcinkach ciała - segmentacja heteronomiczna;
segmenty mają tendencję do scalania się, tworząc zindywidualizowane części ciała (głowa, tułów, odwłok) - scalony odcinek to tagma;
na każdym segmencie występuje para odnóży;
odnóża są zróżnicowane w zależności od położenia w ciele: w części głowowej przekształcone w czułki, tułowiowej i odwłokowej pełnią funkcję lomomotoryczną;
ciało stawonogów pokryte jest kutikulą zbudowaną głównie z chityny, która może być przesycona np.. węglanem wapnia;
pancerz może skaldać się z pojedyńczych tarczek lub pokrywa jedną tarczą kilka segmentów ciała;
stawonogi rosną skokowo - linieją, zrzucony pancerz to wylinka;
Arthropoda obejmuje kilka podtypów.
gromada: Trilobita [Cm—P]
Trylobity były zwierzętami wyłącznie morskimi prowadzącymi głównie bentoniczny tryb życia, umiały także pływać;
ciało trylobita składa się z trzech części: głowy, tułowia i odwłoka, zaś od strony tułowia pokryte były silnie zwapinałym pancerzem (chityna i węglan wapnia);
strona brzuszna osłonięta tylko chityną;
na głowie od strony brzusznej znajdowało się pięć par odnóży: jedna para czułków, pozostałe cztery pary to odnóża kroczne;
na tułowiu, na każdym segmencie znajdowała się jedna, dwugałęzista para donóży krocznych, na których znajdowały się skrzela;
częśc zewnętrzna odnóża, kroczna to endopodit, składała się z siedmiu elementów połączonych stawowo;
cześć wewnętrzna to egzopodit skałdający się z licznych drobnych części z blaszkami skrzelowymi;
wspólną, nasadową częścią obu tych odgałęzień stanowi koksopodit;
w pancerzu trylobitów można wyróżnić trzy odcinki: głowowy - cefalon, tułowiowy - toraks, oraz odwłokowy czyli pygidium;
cefalon i pygidium to jednolite tarcze pancerza, powstałe w wyniku zrośnięcia kilku segmentów;
tułów - toraks, zbudowany jest z niezrośniętych ze sobą elementów, liczba tych elementów dla każdego gatunku jest stała i może wynosić od 2,3 lub 5 aż do 44 segmentów; nie są znane trylobity o 4 segmentach w toraksie;
wyróżnia się podział wzdłuż pancerza, na trzy części: osiową i dwie boczne. Część osiowa cefalonu to glabella a boczne to policzki;
na toraksie i pygidium część osiowa to aksis a boczne to pleury;
na cefalonie od strony grzbietowej wyróżniamy: glabellę z często zaznaczającą się segmentacją, oczy położone na policzkach, szwy policzkowe przechodzące przez oczy i dzielące je na dwie części - płat powiekowy i płat wzrokowy;
policzek podzielony jest szwem na policzek ruchomy i nieruchomy, glabella i policzki nieruchome tworzą kranidium;
szwy policzkowe mogą mieć różny przebieg na cefalonie i w zalezności od przebiegu wyróżniamy m.in.: szew tyłopoliczkowy, czyli opistoparialny, szew kątowy czyli gonioparialny oraz szew przodopoliczkowy czyli proparialny;
Od strony brzusznej na cfalonie wyróżnić można podwinięcie pancerza, czyli duplikaturę oraz płytkę przedustną czyli hypostomę która jest silnie zmineralizowana;
pokambryjskie trylobity wykształciły zdolność zwijania pancerza, było to możliwe dzięki elastycznym połączeniom pomiędzy segmentami pancerza, takie zwinięcie pełniło funkcję ochronną, osłaniało miękką stronę brzuszną przed drapieżnikami;
pygidium zrośnięte jest z różnej liczby segmentów, od 1 do 30, może być ono również zaopatrzone w kolce;
pancerz trylobitów pękał w czasie linienia pomiędzy toraksem a pygidium oraz wzdłuż szwów policzkowych na cefalonie.
Rząd: Agnostida [Cm - O]
Formy bardzo małe, zwykle bez oczu;
tarcza głowowa o zarysie i rozmiarach podobnych do tarczy ogonowej;
tułów składa się z dwóch bądź trzech segmentów;
rodzaj Agnostus obejmuje formy mające dwa segmenty w toraksie, mogą mieć również dwa kolce na pygidium, żyły zagrzebane w osadzie, nie posiadają oczu.
Rząd: Redlichiida [Cm 1 - Cm2]
Formy stosunkowo duże (do kilkunastu cm dł.); dobrze wykształcone oczy, szew opistoparialny;
cefalon znacznie większy od pygidium, dobrze wykształcona glabella;
rodzaj Paradoxides - duża tarcza głowowa, wydatna glabella ze śladami segmentacji, cefalon zaopatrzony w kolce policzkowe, toraks składa się z 17 do 23 segmentów z kolcami pleuralnymi, pygidium małe, zasięg Cm2
rodzaj Holmia - tarcza głowowa mała, kolce policzkowe i osiowe, 16 segmentów tulowiowych, zasięg Cm1
Rząd: Ptychopariida [Cm1 - P2]
Taksonomicznie najbardziej zróżnicowany rząd trylobitów;
opistoparialny szew policzkowy;
glabella z głębokimi bruzdami bocznymi;
rodzaj Olenus - forma mała, prymitywna, wałeczki wzrokowe dobrze wykształcone, proste; kolce policzkowe; pygidium małe;
rodzaj Asaphus - formy duże, do 40 cm dł, duplikatura szeroka, glabella słabo wyodrębniona; 8 segmentów tułowia i duże lub bardzo duże pygidium, zasięg ordowik
Rząd: Phacopida [O1 - D3]
Szew policzkowy proparialny lub gonioparialny;
glabella w przedniej części szeroka; tułów złożony z 8 - 19 segmentów;
rodzaj Phacops - pancerz guzkowaty, glabella wydęta, tendencja do redukcji oczu i zaniku proparialnego szwu policzkowego, częste wylinki w położeniu Saltera.
rodzaj Calymene - szew policzkowy gonioparialny, glabella z wydatnymi zaokrąglonymi płatami, najczęściej 13 segmentów tułowiowych, pygidium małe.
Rząd: Odontopleurida [Cm2 - D3]
Małe trylobity z licznymi kolcami na całym pancerzu;
szew opistoparialny;
rodzaj Odontopleura - powrzechne w sylurze europy.
Podsumowanie:
Trylobity były w większości epibentosowymi mieszkańcami dobrze natlenionych płytkich wód wybrzeżnych;
formy bez oczu żyły przypuszczalnie w mule (endobentos);
przedstawiciele tej gromady, w przeciwieństwie do innych stawonogów, nie miały zróżnicowanych odnóży gębowych i odżywiały się przypuszczalnie drobnymi organizmami oraz drobnymi cząsteczkami osadu;
niektóre Phacopida ze zmodyfikowanymi elementami aparatu gebowego prowadziły drapieżny tryb życia;
w kambrze miały one podstawowe znaczenie stratygraficzne i ten okres podzielony jest na epoki na podstawie występowania trylobitów, oraz na piętra i poziomy;
w ordowiku i sylurze mają już mniejsze znaczenie stratygraficzne, w dewonie, karbonie i permie znaczenie mają już pojedyńcze rodzaje;
nagromadzenia szczątków, zwłaszcza wylinek może mieć znaczenie skałotwórcze, np.. Rodzaj Agnostus w górnym kambrze Szwecji;
Podtyp: Crustaceomorpha - skorupiakokształtne
Gromada - Crustacea - skorupiaki [Cm - rec]
Podgromada: Ostracoda [Cm — rec]
Zwierzęta o bardzo małych rozmiarach, wyjątkowo dochodzących do 2,5 cm;
środowisko wodne, morskie i słodkowodne;
bentos ruchomy, mogą również pływać;
segmentacja szczątkowa, wyróżnia się jednak głowe, tułów i szczątkowy odwłok;
7 par odnóży, 4 pary przypadają na odcinek głowowy, pozostałe 3 pary przypadają na tułów, odnóża pełnią rolę szczęk, żuwaczek oraz lokomotyryczną;
z części głowowej wyrasta fałd okrywający całe ciało z obu stron;
pancerz wytwarzany jest na zewnątrz fałdu w postaci dwóch skorupek połączonych zawiasem, a zbudowanych z węglanu wapnia i chityny;
dymorfizm płciowy zaznacza się wytwarzaniem komory lęgowej przez samice, która zaznacza się na skorupce w postaci banieczkowatego nabrzmienia
zasięg kambr - dziś.
Małżoraczki mają znaczenie stratygraficzne tylko w niektórych okresach - ordowiku, sylurze, na przełomie dewonu i karbonu oraz na przełomie jury i kredy;
skałotwórcze znaczenie miały one w sylurze, np. wapienie beyrichiowe znajdowane w polsce jako materiał narzutowy.
Wykład III
Królestwo: Animalia [pCm—rec]
Ramienionogi to organizmy wyłącznie osobnicze, morskie, prowadzące osiadły tryb życia;
obecnie jest to grupa niewielka, 220-250 gatunków, kopalnych około 30 tyś gatunków;
szczyt rozwoju to dewon
ciało miękkie ramienionoga otoczone jest dwiema skorupkami, składa się z worka trzewiowego, płaszcza, ramienia i nóżki;
Worek trzewiowy zawiera organa wewnętrzne: przewód pokarmowy, serce, wątrobę, organa wydalnicze, mięśnie otwierające i zamykające skorupki;
płaszcz osłania worek trzewiowy, wyściela skorupki od wewnątrz;
w przedniej części pomiędzy skorupkami istnieje wolna przestrzeń czyli jama płaszczowa;
przy otworze ustnym znajduje się dwugałęziste ramię czyli lofofor;
wzdłuż ramienia biegnie bruzda, obrzeżona licznymi rzęskami;
lofofor prócz funkcji zdobywania pokarmu pełni również funkcję organu oddechowego;
skorupki: brzuszna czyli nóżkowa i grzbietowa czyli ramieniowa;
skorupki mogą luźno do siebie przylegać (ramienionogi bezzawiasowe) bądź połączone są zawiasem (ramienionogi zawiasowe);
skorupki mogą być zbudowane z węglanu wapnia (kalcytu) lub rzadziej z fosforanu wapnia i substancji organicznej;
skorupki mają symetrię dwuboczną, mogą być w różnym stopniu wykształcone względem siebie: dwuwypukłe, płasko - wypukłe lub wklęsło - wypukłe;
mogą być gładkie, ornamentowane (linie przyrostowe, żeberka, prążki, kolce);
miejsce styku wolnych części skorupek to komisura;
Typ Brachiopoda dzieli się na dwie gromady: Inarticulata (ramienionogi bezzawiasowe) i Articulata (ramienionogi zawiasowe), głównym kryterium podziału na te gromady jest charakter połaczenia między skorupkami;
zasięg stratygraficzny: kambr - rec.
Gromada: Inarticulata [Cm - rec]
Gromada ta obejmuje formy nie mające zawiasu;
skorupki zbudowane są przeważnie z fosforanu wapnia i substancji organicznej, rzadziej węglanu wapnia;
ramienionogi bezzawiasowe mają układ pokarmowy zakończony odbytem;
skorupki połaczone są ze sobą systemem licznych mięśni, służących do zamykania i otwierania jak również przesuwania skorupek względem siebie;
ramienionogi bezzawiasowe mają dobrze wykształconą nóżkę, za pomocą której przytwierdzają się do podłoża lub zagrzebują w osadzie;
formy które nie posiadają nóżki cementują się skorupką brzusznną do podłoża;
nóżka może wystawać z tyłu przez szczelinę pomiędzy skorupkami lub przez szczelinowaty otwór na skorupce brzusznej, usytuowany przeważnie w centralnej części skorupki;
ramienionogi bezzawiasowe nie posiadają szkieletu ramienia.
Rząd: Lingulida [Cm - rec]
Rząd ten obejmuje rodzaje, których skorupki zbudowane są z fosforanu wapnia i substancji organicznej, a rzadziej z węglanu wapnia;
skorupki są prawie równe i bez ornamentacji, widoczne są tylko linie przyrostowe;
nóżka jest dobrze rozwinięta i przechodzi między skorupkami;
zasięg Cm - rec;
rodzaj Lingula obejmuje formy o fosforanowo - organicznych skorupkach, silnie wydłużonych, o językowatym kształcie, nóżka bardzo długa i kurczliwa, służy do zagrzebywania się w osadzie.
Gromada: Articulata [Cm - rec]
Obejmuje formy, których skorupki połączone są za pomocą dołków i ząbków, przy czym liczba i położenie ich w skorupce są stałe;
na skorupce brzusznej zawsze występują dwa ząbki, a odpowiednio na skorupce grzbietowej wykształcone są dwa dołki;
skorupki tych ramienionogów zbudowane są z kalcytu;
do otwierania i zamykania muszli służy system mięśniowy, w skład którego wchodzą: mięśnie otwierające czyli diduktory, mieśnie zamykające czyli adduktory;
U ramienionogów zawiasowych, ramię (lofofor) podparte jest przez element szkieletowy, czyli brachidium;
szkielet ramienia odrasta od brzegu zawiasowego skorupki grzbietowej po wewnętrznej stronie dołków;
brachidium może być wykształcone w różnorodny sposób: najprostszy typ stanowią dwa wyrostki czyli brachiofory - przylegają bezpośrednio do dołków zębowych; drugi typ stanowią dość krótkie wyrostki, czyli krura nie obrzeżające bezpośrednio dołków zębowych; trzeci typ stanowi spiralne przedłużenie krur czyli spiralium; czwarty typ stanowią dwa listwowate przedłużenia krur łączące się ze sobą i tworzące pętlę; piąty typ to wałeczkowate zgrubienia na skorupce grzbietowej, czyli listewki brachialne;
Od wewnątrz na skorupce brzusznej, znajduje się płaska powierzchnia ograniczona brzegiem zawiasowym - area na której umieszczony jest trójkątny otworek na nóżkę czyli deltyrium;
deltyrium może być zarastane przez różnego rodzaju płytki, np. dwie czyli płytki deltidialne, lub jedna czyli pseudeltidium;
zasięg stratygraficzny Articulata - Cm - rec
Rząd: Orthida [Cm - P]
Rząd ten obejmuje rodzaje mające szkielet ramienia w postaci brachioforów;
muszle przeważnie dwuwypukłe z dość długim brzegiem zawiasowym;
na skorupkach dobrze wykształcone aree z deltyrium na skorupce brzusznej.
Rząd Strophomenida [O - J1]
Rząd obejmuje rodzaje mające szkielet ramienia w postaci listewek brachialnych;
muszle mogą być płasko - wypukłe bądź wklęsło - wypukłe o długim, prostym brzegu zawiasowym;
aree różnie wykształcone, od szczątkowych do silnie rozwiniętych;
deltyrium otwarte lub całkowicie zamknięte; kolce na muszli pełniły rolę stabilizacyjną na dnie, czy też za ich pomocą ramienionóg przytwierdzał się do dna.
Rząd: Spiriferida [O - J1]
Rząd ten obejmuje rodzaje, u których szkielet ramienia wykształcony jest w formie spiralium;
spiralium może mieć zmienną liczbę skrętów oraz może być różnie skierowane względem skorupek;
area na skorupce brzusznej może być różnorodnie wykształcona, od szczątkowej do bardzo dużej;
otworek na nóżkę jest w formie deltyrium, które może być otwarte lub zrośnięte przez płytki deltidialne.
Rząd: Rhynchonellida [O - rec]
Rząd ten obejmuje rodzaje, u których szkielet ramienia wykształcony jest w postaci krur;
skorupki urzeźbione wydatnymi żeberkami;
otworek na nóżkę okrągły i obrzeżony dwiema płytkami deltidialnymi.
Rząd: Terebratulida [S - rec]
Rząd obejmuje rodzaje, u których szkielet ramienia wykształcony jest w postaci pęntli;
skorupki są z reguły gładkie;
skorupka brzuszna ma wyraźne umbo, nie ma natomiast arei;
wtórny otworek nóżkowy.
Podsumowanie:
organizmy morskie i brakiczne;
epifauna filtrująca, infauna, epiplankton (nieliczne);
żyją na dnach twardych i miękkich;
rzadko reprezentowane przez skałotocza (Terebratulina);
mogą przytwierdzać się za pomocą nóżki; zakotwiczać się lub cementować do podłoża;
pokarm - okrzemki, bruzdnice, detrytusofagi;
znaczenie skałotwórcze: margle ramienionogowe, wapienie muszlowe, struktury rafopodobne, koprolity;
znaczenie stratygraficzne: duże Cm - K, „Tr” - lokalne.
Mszywioły są jedną z większych i bardziej zróżnicowanych grup zwierząt;
reprezentowane są przez około 3500 gatunków współczesnych i 16000 kopalnych;
występują w postaci kolonii osiadłych, wielkości od kilku mm do 50 cm;
większość to formy morskie, lecz kilka gatunków żyje w środowisku słodkowodnym;
wyglądem zewnętrzym niektóre kolonie przypominają korale i stułbiopławy;
kolonia mszywiołów składa się z zmiennej liczby osobników zwanych zooidami;
zooidy mają workowaty pokrój i wykształconą wtórną jamę ciała;
układ pokarmowy - przełyk, żołądek, jelita;
Polipidem określa się te część ciała osobnika, która może być wysuwana poza aperturę osłonki szkieletowej;
Cystidem określa się te część osobnika leżącą zawsze w osłonce;
otwór gębowy otoczony wieńcem czułków (lofofor), otwór odbytowy położony jest na zewnątrz wieńca czułków, w pobliżu gęby;
Polipid może być dowolnie wyciągany lub wciągany do osłonki szkieletowej, wciąganie odbywa się za pomocą mięśni a wysuwanie przez wzrost ciśnienia płynu celomicznego;
wapienny szkielet wytwarzany jest przez nabłonek;
mszywioły odżywiają się mikroplanktonem;
poza nielicznymi wyjątkami mszywioły są hermafrodytami, zapłodnienie w jamie ciała, rozwój jaj w specjalnych komorach zwanych owicellami lub oecjami, pierwszy osobnik kolonii nazywany jest ancestrula (pozostałe powstają przez pączkowanie);
szkielet koloni nosi nazwę zoarium, zaś osłonka szkieletowa to zoecjum;
ujście zoarium, przez które wysuwany jest polipid to apertura, wieczko to opercullum;
wyraźny polimorfizm osobników w kolonii:
zooid pokarmowy - autozooid / zoecjum - autozoecjum;
uwstecznione polipidy - kenozoecja;
awikularia i wibrakularia - osobniki obronne;
Rząd: Cryptostomata
Kolonie w większości siatkowate lub krzaczaste, często lejkowate;
zoecja stosunkowo krótkie, rurkowate;
lejkowate zakonczenia zoecjów są silnie zwapniałe, opatrzone jedną lub dwoma przegrodami;
znanych około 150 rodzajów, niektóre formy mają znaczenie skałotwórcze;
zasięg O - P
rodzaj Fenestella - kolonia w kształcie lejka, wachlarza, siatkowa; wąskie gałązki ułożone w przybliżeniu równolegle względem siebie; gałązka składa się z dwuseryjnie ułożonych zoecjów, otwierających się okrągłymi ujściami;
rodzaj ten ma światowe rozprzestrzenienie i są szczególnie liczne w rafopodobnych utworach dewonu i permu;
Podsumowanie:
Stenohalinowy bentos sesylny;
dobry wskaźnik facjalny;
żyją na głębokości do 200m w morzach szelfowych (optymalnie 10 - 80 m, max do 8200m);
kształt, forma podłoża, prądy morskie, głębokość - mają wpływ na kształt kolonii;
filtratory;
znaczenie skałotwórcze: rafy mszywiołowo - serpulowe; rafy mszywiołowe; wapienie organodetrytyczne, częsty składnik;
znaczenie stratygraficzne: lokalne
Wykład IV
Szkarłupnie reprezentowane są przez formy bentoniczne (wagilny i sesylny), żyją w morzach o pełnym zasoleniu;
posiadają budowę promienistą, co wyraża się w budowie zewnętrznej i wewnętrznej;
zwykle wykazują symetrię pięciopromienistą, na którą może się nakładać symetria dwuboczna;
w ciele szkarłupnia wyróżnia się części promieniowe (radialne) i międzypromieniowe (interradialne);
ciało pokryte jest skórzastym nabłonkiem, pod którym leży dobrze rozwinięta tkanka łączna;
w tej warstwie wydzielany jest wapienny (kalcytowy) szkielet;
szkielet wykształcony jest w formie płytek luźno rozmieszczonych bądź scalonych w masywny pancerz;
im pancerz jest słabiej wykształcony tym mięśnie są silniej rozwinięte.
pod pancerzem znajduje się dobrze wykształcony przewód pokarmowy;
otwór odbytowy i ustny leżą po przeciwległych stronach ciała; otwór ustny po stronie oralnej, odbytowy - aboralnej;
otwór ustny może być wyposażony w szczęki, prowadzi do przełyku wokół którego rozmieszczone są centa układów: nerwowego, krwionośnego i wodnego;
układ wodny stanowi istotną cechę szkarłupni i występuje tylko u tej grupy zwierząt;
pełni on funkcje oddechowe, wydalnicze, jak i ruchowe, jest to system kanałów połączonych z nóżkami ambulakralnymi i wypełnionych wodą morską zawierającą różne substancje organiczne wydzielane przez zwierzę;
wlot do tego układu znajduje się po stronie interredzialnej i przykryty jest płytką zwaną madreporytem, zawierającą liczne otworki;
przez madreporyt woda dostaje się do kanału kamienistego prowadzącego do kanału okrężnego otaczjącego przełyk, od tego kanału odchodzi pięć kanałów promienistych a od nich kanały boczne łączące się bezpośrednio z nóżkami amburaklarnymi;
części radialne nazywamy amburaklarnymi a interradialne - interabulakralnymi;
Narządy rozrodcze mają prostą budowę - gonady i przewody płciowe;
większości szkarłupni jest rozdzielno płciowa, a pewne gatunki rozmnażają się przez podział;
niektóre szkarłupnie mają zdolność regeneracji utraconych części ciała;
żyją na podłożach mulistych, piaszczystych, skalistych, ryją w osadzie;
mikrofagi, drapieżniki, detrytusofagi;
Gromada: Cystoidea [O—D]
szeroko rozpowszechnione we wczesnym paleozoiku;
kuliste lub workowate teki (kielichy) złożone z licznych (do 2000) płytek;
dwuseryjne, nie rozgałęzione ramiona;
otwór ustny na szczycie teki, w jego sąsiedztwie otówr odbytowy, przesunięty niekiedy bardziej na bok teki;
bruzdy ambulakralne na krótkich odrostkach okołogębowych;
Gromada: Blastoidea [O?, S—P]
Ciało o wyraźniej symetrii pięciopromiennej osadzone na łodydze;
teka złożona z mocno złączonych ze sobą 13-stu płytek;
gęba i odbyt zakryte małymi płytkami;
pięć pasów ambulakralnych;
zwierzęta wyłącznie morskie, o szerokim rozprzestrzenieniu;
Gromada: Crinoidea (Liliowce) [O—rec]
szkarłupnie przeważnie osiadłe, rzadko swobodnie pływające;
zwykle z wykształconą łodygą, silnie zróżnicowane taksonomicznie;
Ciało złożone z członowanej łodygi (columna, pelma), kielicha (calyx) z giętką lub sztywną pokrywą (tegmen) i ramionami (brachia);
kielich zbudowany z jest z regularnie rozmieszczonych okółków płytek wapiennych i razem z ramionami tworzy koronę (corona);
górna część kielicha nazywana jest stroną oralną, zaś brzuszna aboralną;
system aburaklarny skoncentrowany jest w ramionach;
w kielichu występuje układ krwionośny i pseudohemalny oraz centralne kanały systemu wodnego;
aboralna część kielicha może przedłużać się w łodygę;
łodyga może osiągać wiele metrów długości (Seirocrinus - 18 m), lub być całkowicie zredukowana (Cyathidium), do podłoża przytwierdzona jest bezpośrednio korona;
może prowadzić wolno żyjący tryb życia (np. Marsupites i Antedon);
człony łodygi (columnalia) są w przekroju poprzecznym koliste, owalne pentagonalnie lub gwieździście z promienistymi żeberkami (crenellae), rowkami lub małymi dołkami na powierzchniach stykowych;
powierzchnie te służą jako miejsca przyczepu dla włókien tkanki łącznej;
na łodydze mogą występować okółki wyrstków tzw: cirri, służących do zakotwiczania zwierzęcia i pełniących również funkcję oddechową;
rozmiary liliowców są bardzo zmienne od kilku mm do 20 m (kopalne), przeciętnie od 5 - 10 cm;
szczyt rozwoju: S - C1;
śr liliowce zostały podzielone na cztery podgromady: Inadulata, Flexibilia, Camerata, Articulata;
Podgromada: Articulata [T1 - rec]
podgromada obejmująca prawie wszystkie liliowce mezozoiczne i młodsze;
silnie zróżnicowane morfologicznie;
kielich na ogół mały; otwór gębowy i bruzdy ambulakralne otwarte;
wiele form bezłodygowych;
istnieją od T1, największe zróżnicowanie w J3; obecnie grupa silnie zróżnicowana;
rodzaj Encrinus: płytki kielich, od 10 do 20 ciasno przylegających do siebie ramion, łodygi w przekroju poprzecznym koliste, brak cirri; występowanie: Encrinus liliiformis - wapień muszlowy; wapienie „trochitowe”.
odowiska przybrzeżne, głębsze wody, toń wodna; skupiska;
Gromada: Asteroidea [O—rec]
Rozgwiazdy mają płaskie ciało, podobne do pięcioramienniej gwiazdy, złożone z części centralnej, czyli tarczy i pięciu ramion czyli promieni;
liczba ramion u niektórych form może dochodzić do 40;
otwór gębowy znajduje się po środku dolnej, zwróconej ku podłożu tarczy (strona oralna), zaś otwór odbytowy w międzypromieniu na stronie górnej (strona aboralna);
system abulakralny składa się z okołogębowego kanału okrężnego i pięciu kanałów promienistych;
głównym elementem oddechowym rozgwiazd są skrzela skórne;
bardzo liczne nóżki amburaklarne, pełnią funkcję lokomotoryczną;
wokół otworu ustnego występuje aparat szczękowy, który twaorzą zmodyfikowane płytki amburaklarne i interambulakralne;
rozgwiazdy są jedynymi szkarłupniami tolerującymi krótkotrwałą ekspozycję atmosferyczną;
mają zdolność do regeneracji ramion;
ich morfologia uległa niewielkim zmianom od ordowiku;
formy kopalne zachowane są w większości w postaci pojedynczych płytek;
płytki te mogą mieć znaczenie stratygraficzne, np. dla kredy zachodniej europy;
dla przykładu: Recurvaster santon - dan; Metopaster cenoman - turon; Chomatoaster turon - mastrycht;
niektóre dzisiejsze znajdowane są na głębokościach ok. 3000 m; uważa się że kopalne żyły na podobnych głębokościach;
Gromada: Ophiuroidea [O—rec]
Wężowidła mają ciało o symetrii pięciopromienistej, złożonej z części centralnej i wyraźnie odgraniczonych od tarczy, ciękich, cylindrycznych ramion;
ramiona są giętkie, mogą osiągać do 60 cm dł;
ramiona zbudowane są z czterech rzędów płytek;
nóżki ambulakralne funkcjonują jako narządy czuciowe;
w części centralnej mieści się ślepo zakończone jelito, brak otworu odbytowego;
wężowidła mają dobrze wykształconą zdolnośc regeneracji ramion i części tarczy;
wężowidła istnieją od ordowiku;
Gromada: Holothurioidea [O—rec]
Strzykwy różnią się znacznie od innych szkałupni, wydłużonym, walcowatym kształtem ciała;
otwór gębowy, położony na przednim końcu ciała, otoczony jest wieńcem rozmaicie rozgałęzionych czułków;
otwór odbytowy znajduje się na tylnym krańcu ciała;
szkielet wapienny silnie zredukowany, w postaci małych (10 - 100 µm dł.), różnorodnych sklerytów luźno rozrzuconych w tkance łącznej, mają one kształty haczyków, kotwiczek, pierścieni i płytek;
strzykwy mają skrzelopodobne narządy oddechowe - płuca wodne;
u nielicznych gatunków system wodny komunikuje się ze środowiskiem przez kanał kamienisty i płytkę madreporową; u większości uległ redukcji do jamy ciała;
z pięciu promienistych pasów aburaklarnych trzy leża dolnej stronie ciała, a dwa na górnej;
strzykwy istaniały przypuszczalnie w kambrze;
Gromada: Echinoidea [O—rec]
Jeżowce są szkarłupniami o kształcie ciała od prawie kulistego do dyskoidalnego; pancerz zbudowany jest ze ściśle połączonych ze sobą płytek typu dyskoidalnego;
rejon gębowy (perystom) położony jest centralnie lub perysferycznie po dolnej (oralnej) stronie pancerza; rejon okołoodbytowy (peryprokt) leży na szczycie pancerza (apex), bądź na jego tylnej połowie, pomiędzy szczytem a otworem gębowym;
w zależności od pozycji otworu gębowego i odbytowego wyróżnia się wśród jeżowców dwie grupy: jeżowce regularne (Regularia) i nieregularne (Irregularia);
u jeżowców regularnych otwór ustny i odbytowy leżą naprzeciw siebie, u nieregularnych odbyt przesunięty jest ku tyłowi, często aż na oralną część pancerza;
pasy amburaklarne mają postać prostych wstęg i biegną od tarczy szczytowej do otworu gębowego;
perystom zakryty jest skórzastą błoną, wyróżnia się perystomy całobrzegie lub z wycięciami na wyrostki skrzelowe; Aparat szczękowy jeżowca tzw. latarnia Arystotelesa, jest w pełni wykształcony i ważny taksonomicznie, przede wszystkim u jeżowców regularnych, składa się z około 40 elementów, z których głównymi są długie, wąskie zęby oraz mocne, trójkątne blaszki, zwane piramidami;
powierzchnia pancerza pokryta jest różnorodnymi wyrostkami wapiennymi, np. kolcami i mikroskopijnymi szczypczykami zwanymi pedicellariami;
kolce o różnym kształcie i różnej budowie mikroskopowej, połączone są ruchomo z główkami stawowymi na płytkach pancerza za pomocą dołków stawowych na płytkach pancerza za pomocą dołków stawowych;
kolce poruszane są mięśniami i pełnią funkcję lokomotoryczną oraz ochronną a także pomagają w chwytaniu zdobyczy;
pedicellaria składają się z nóżki i osadzonych na niej trójdzielnych szczypiec, które mogą być modyfikowane do postaci szczypiec chwytnych, ząbkowanych szczypiec tnących lub jadowych; u dzisiejszych jeżowców mają znaczenie taksonomiczne; u kopalnych zachowują się niezwykle rzadko;
Dzisiejsze jeżowce to bentosowe formy morskie;
Zamieszkują wszystkie strefy oceanu, od wód przybrzeżnych do abysalu;
jeżowce żyją swobodnie na dnach twardych lub miękkich, szczelinach i jamach, ryją w mule i piasku, niektóre formy drażą w skałach;
zwierzęta wszystkożerne,
w pasach ambulakralnych 2 rzędy płytek, w pasach interrambulakralnych
2 - 8 rzędów;
jedyny rząd kótry przetrwał od paleozoiku do dziś;
rodzaj Cidaris - pancerz lekko spłaszczony u góry i u dołu, na każdej płytce interambulakralnej po jednym dużym guzku, płytki amburaklarne małe i liczne;
Rząd: Holectypoida
Płytki amburaklarne złożone,
formy z reguły małe;
rząd przypuszczalnie monofiletyczny;
rodzaj Holectypus - pancerz mały, niski, zaokrąglony; pasy amburaklarne o prostej budowie, peryprokt duży, na oralnej stronie pancerza, perystom z wyraźnymi wcięciami;
Rząd: Spatangoida
Pancerze wydłużone, sercowate, z zagłębionymi petaloidami;
szczyt rozwoju w trzeciorzędzie;
rodzaj Micraster - pancerz o zarysie sercowatym, z płytką bruzdą biegnącą od szczytu do brzegu przedniego, perystom przesunięty ku przodowi z wydatną wargą, peryprokt usytułowany na spadzistym tylnym końcu pancerza;
Podsumowanie:
wyłacznie morskie, bentos: infauna, epifauna wagilna i sesylna; nekton; plankton; pseudoplankton;
żyją na głębokościach 0 - 10000 m;
roślinożercy, padlinożercy, drapieżcy, sestonofagi, detrytusofagi, pasożyty, spasające;
znaczenie skałotwórcze: wapienie np. krynoidowe, margle z wężowidłami;
znaczenie stratygraficzne: lokalnie duże.drapieżne lub roślinożerne;
żerują na glonach, osiadłych bezkręgowcach, a nawet trupach zwierząt;
niektóre ą mikrofagami;
Rząd: Cidaroida
Pancerz - elastyczny (zachodzące na siebie płytki) u form paleozoicznych, od mezozoiku sztywny;
Podsumowanie:
wyłacznie morskie, bentos: infauna, epifauna wagilna i sesylna; nekton; plankton; pseudoplankton;
żyją na głębokościach 0 - 10000 m;
roślinożercy, padlinożercy, drapieżcy, sestonofagi, detrytusofagi, pasożyty, spasające;
znaczenie skałotwórcze: wapienie np. krynoidowe, margle z wężowidłami;
znaczenie stratygraficzne: lokalnie duże.
Podsumowanie:
wyłacznie morskie, bentos: infauna, epifauna wagilna i sesylna; nekton; plankton; pseudoplankton;
żyją na głębokościach 0 - 10000 m;
roślinożercy, padlinożercy, drapieżcy, sestonofagi, detrytusofagi, pasożyty, spasające;
znaczenie skałotwórcze: wapienie np. krynoidowe, margle z wężowidłami;
znaczenie stratygraficzne: lokalnie duże.
Wykład V
Półstrunowce
Typ reprezentowany współcześnie zaledwie przez kilka gatunków, mających jednak duże znaczenie filogenetyczne;
są grupą wyjściową lub wczesnym odgałęzieniem bocznym Chordata (strunowców), a poza tym do tego typu są zaliczane wymarłe graptolity, będące najważniejszymi skamieniałościami przewodnimi dla utworów ordowiku i syluru;
zwierzęta wyłącznie morskie; wspólną cechą przedstawicieli tego typu są: obecność notochordy będącej wypustką przedniej części przewodu pokarmowego, uważanej przez odpowiednik zawiązka struny grzbietowej u strunowców, wykształcenie układu nerwowego w postaci cewki nerwowej i zlokalizowanie jej na stronie grzbietowej ciała, oraz funkcjonowanie przedniej cześci przewodu pokarmowego jako oddechowego;
typ ten obejmuje trzy gromady: Enteropneusta (jelitodyszne), Pterobranchia (pióroskrzelne) oraz Graptolithina (graptolity); dwie pierwsze gromady reprezentowane są w faunie dzisiejszej, natomiast graptolity są grupą całkowicie wymarłą;
zaliczanie graptolitów do tego typu jest problematyczne;
Gromada: Pterobranchia (pióroskrzelne)
Organizmy małe, mierzące średnio od 2 - 3 mm, wyjątkowo do 14 mm długości;
formy epibentosowe, żyjące w twardych, organicznych rurkach wydzielanych przez gruczoły skórne;
poszczególne osobniki (zooidy) w kolonii połączone są stolonami;
koszyk skrzelowy zredukowany do dwóch szczelin skrzelowych;
zooidy opatrzone są po stronie grzbietowej ramionami (w liczbie od 2 do 9 par), na których osadzone są podwójne rzędy urzęsionych wyrostków wychwytujących pokarm i wspomagających system oddechowy;
tworzywem rurek jest substancja białkowa (skleroproteina), wytwarzana przez gruczoły płata przodoustnego (prosomy);
wydzielina ta nakładana jest na koniec rurki wrzecionowatymi pasemkami (fuzellusami) o długości zbliżonej do połowy obwodu rurki;
nieliczne kopalne opisane były z ordowiku, syluru, jury, kredy Polski, karbonu Belgii oraz syluru i eoceny WB.
Gromada: Graptolithina [Cm3—C1]
Graptolity
Do tej gromady należą organizmy całkowicie wymarłe, żyjące tylko w morzach ciepłych;
zwierzęta te były reprezentowane przez formy bentoniczne, planktoniczne, jak również epiplanktoniczne;
stanowisko systematyczne było różnorodnie interpretowane, jednak zalicz się je obecnie do Hemichordata; fundamentalne badania nad morfologią i pokrewieństwem graptolitów wykonał Kozłowski (1948);
graptolity były zwierzętami kolonijnymi i podobnie jak u rodzaju Rhabdopleura szkielet kolonii czyli rabdozom ma budowę fuzularną;
każdy osobnik koloni był otoczony rurkowatą osłonką, czyli teką;
ściany tek zudowane są z dwóch warstw, z warstwy fuzelarnej i warstwy korowej;
warstwa korowa pokrywa na zewnątrz warstwę fuzelarną i stanowi sumę nakładających się na siebie osłonek każdego fuzelusa;
omówione zostaną dwa rzędy: Dendroidea i Graptoloidea;
zasięg stratygraficzny to Cm2 - C1;
Podgromada: Dendroidea [Cm3—C1]
Do tego rzędu należą formy przytwierdzające się do dna; wyjątkiem stanowi jeden gatunek z rodzaju Dictyonema nalezący do epiplanktonu;
pierwszy osobnik kolonii, czyli sikulizoid powstawał na drodze płciowej, zaś dalsze osobniki powstawały przez pączkowanie;
każdy osobnik otoczony był teką a rabdozom stanowił sumę tek poszczególnych osobników;
pierwszy osobnik otoczony był sikuloteką, zwaną też sikulą;
sikula ma kształt walca i jest dwucześciowa; część początkowa czyli prosikula nie ma budowy fuzelarnej, natomiast jej ścianki wzmocnione są śrubowato skręconym zgrubieniem, zwanym linią helikoidalną;
sikula przechodzi w drugą część zwaną metasikulą o budowie fuzelarnej;
wewnątrz sikuli znajdował się stolon czyli element ciała miękkiego otoczony dodatkową osłonką;
w dalszym etapie rozwoju kolonii stolon przebijał ściankę prosikuli, wydobywał się na zewnątrz i budował własną osłonkę, czyli stolotekę;
stoloteka ma wyłącznie budowę fuzularną;
w kolejnym etapie następował podział stolonu na trzy cześci czyli trifurkacja;
ze środkowego odgałęzienia tworzył się stosunkowo duży osobnik żeński czyli autozooid osłonięty autoteką;
z drugiego odgałęzienia powstawał mniejszy osobnik męski czyli bizoid osłonięty biteką;
trzecie odgałęzienie kontynuowało się dalej osłonięte stoloteką i ponownie dzieliło się na trzy części, przy czym podział ten nastepował wielokrotnie w regularnych odstepach;
stolon przebiega przez całą kolonię;
róznica rozmiarów autotek i bitek sprawiała że naprzeciwko apertury każdej autoteki leżała apertura biteki z triady bezpośrednio wyższej; taki układ dawał możliwośc zapołodnienia osobników z sąsiadujących triad a nie w obrębie tej samej triady;
podgromada: Dendroidea [Cm3—C1]
obejmuje formy o drzewkowatym kształcie rabdozomu;
gałązki kolonii połączone były ze sobą cienkimi poprzecznymi rurkami;
wyjątek stanowi gatunek Dictyonema flabelliforme, który należał do form epiplanktonicznych;
kształt rabdozomu jest wachlarzowaty, zaś sikula ma postać stożka, od wierzchołka którego odrasta mitkowata wić czyli nema;
gatunek ten uważany za formę wyjściową dla wszystkich graptolitów planktonicznych;
podgromada: Graptoloidea [O—D]
Do tej podgromady zaliczane są formy planktoniczne i epiplanktoniczne;
sikula ma kształt stożka i dzieli się na prosikulę i metasikulę;
prosikula nie ma budowy fuzelarnej i jest wzmocniona linią helikoidalną, natomiast jej stożkowaty koniec przechodzi w nemę, służącą zapewne do przytwierdzania;
metasikula ma budowę fuzelarną a przy aperturze zaopatrzona jest w kolec aperturalny - virgellę;
radbozom stanowi jedna lub kilka gałązek zbudowanych z jednego typu tek (brak dymorfizmu);
każda teka podzielona jest na dwie części, na protekę (stolon) i na metatekę (osobnik);
graptolity własciwe rozmnażały się podobnie jak denroidea;
Tendencje ewolucyjne graptolitów:
1. Przejście we wczesnym ordowiku od osiadłego do planktonowego stylu życia;
2. Przejście z końcem tremadoku do dymorficznych tek Dendroidea do monomorficznych tek Graptoloidea;
3. Wytworzenie w arenigu aksonoforowego rabdosomu dwuseryjnego;
4. wytworzenie na początku syluru aksonoforowego rabdosomu jednoseryjnego typu Monograptus
Ekologia:
Planktoniczne, epiplanktoniczne, szerokie rozprzestrzenienie światowe, niektóre formy przywiązane do określonych prowincji biogeograficznych,
Niektóre formy tworzą agregaty złożone z wielu rabdosomów, połaczonych banieczkowatą strukturą uważaną za rodzaj pęcherza pławnego.
Doskonałe skamieniałości przewodnie.
Typ: Conodonta - konodonty
Stanowią bardzo ważną grupę skamieniałości przewodnich, których przynależność systematyczna nie jest jeszcze dokładnie poznana;
formy te, których wielkość sięga do 5 mm, zbudowane są z fosforanu wapnia;
konodonty mają różne kształty, zaś uwzględniając tą cechę można wyróżnić cztery podstawowe typy morfologiczne: typ pojedyńczego ząbka - tzw. Protokonodonty, typ platformowy, typ ostrzowy oraz beleczkowy;
formy te przypoinające swym kształtem ząbki, nie stanowiły odrębnych organizmów, lecz wchodziły w skład jakichś większych, wyżej zorganizowanych zwierząt morskich;
zostały odnalezione szczątki zwierzęcia (odcisk) z zachowanymi in situ różnego typu konodontami, tworzącymi aparat konodontowy, który mógl stanowić rodzaj szczęk lub aparatu chwytnego;
dla różnych typów morfologicznych wchodzących w skład jednego aparatu szczękowego tworzy się odrębne nazwy rodzajowe jak i gatunkowe;
na podstawie stanu zachowania odcisku zwierzęcia konodontonośnego można stwierdzić iż zwierze to, wykazuje podobieństwa do przedstawicieli dwóch typów: Chaetognatha (szczecioszczękie) oraz Chordata (strunowce);
konodonty niezależnie od ich przynależności systematycznej, mają niezwykle duże znaczenie stratygraficzne jako skamieniałości przewodnie dla osadów morskich paleozoiku, przede wszystkim dewonu i karbonu, oraz starszego mezozoiku - triasu.
12
