Struktura społeczna w socjologii jest to układ stosunków między takimi elementami jak jednostki, grupy, kategorie i inne obiekty społeczne między którymi zachodzą mniej lub bardziej dynamiczne procesy oraz występuje hierarchia. Wiele struktur funkcjonujących w społeczeństwie (np.: państwo, rodzina) tworzą strukturę globalną, rozpatrywaną w określonych granicach terytorialnych i w ramach określonego kraju. Posługiwanie się tym pojęciem ma unaocznić, iż chodzi o trwałą całość złożoną z jakiś elementów traktowanych jako część określonego układu (co stawia tezę, że struktura jest bytem nieredukowalnym do części składowych). Pojęcie struktury w socjologii zaczerpnięte zostało z biologii przez Herberta Spencera, który porównywał społeczeństwo do organizmu (zwierzęcego).
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
>> Wyróżnia się kilka koncepcji dotyczących struktury społecznej:
1) Teoria funkcjonalno - strukturalna: Jej zwolennicy (między innymi August Comte i Herbert Spencer) uważali, że społeczeństwo jest całością składającą się z wzajemnie zależnych elementów, dzięki czemu możliwe jest funkcjonowanie i rozwój całej zbiorowości. Wszystkie wchodzące w jej skład części są równie ważne i tworzą niepodzielną całość. W ujęciu Alfreda Radcliffe-Browne'a struktura społeczna jest siecią złożonych stosunków międzyludzkich. W jego ujęciu struktura społeczna jest układem pozycji, natomiast organizacja jest układem ról społecznych.
2) Koncepcja konfliktowa: Jej pomysłodawcą teoretycznym był John Hobbes, do jej zwolenników należeli Karol Marks i jego następcy. Według nich społeczeństwo składa się z wzajemnie zwalczających się grup dążących do dominacji. Konflikt klasowy jest przy tym czynnikiem zmian społecznych. Państwo powstaje w drodze regulacji społecznych. Wtedy gdy społeczeństwo jest tak zróżnicowane, że prawa naturalne nie są wstanie rozwiązać tych różnic. Władza publiczna, która powstaje ma za zadanie chronić grupę posiadającą własność. W ujęciu marksistowskim struktura społeczna ogranicza się do struktury klasowej, przy czym sama struktura społeczna wynika z relacji między pracą a kapitałem.
3) Koncepcja interakcyjna: Jej zwolennikiem był m.in. Herbert Blumer. Koncepcja ta odrzuca samo pojęcie struktury społecznej jako pewnego układu elementów tworzących całość. Ich zdaniem istotą życia społecznego są przede wszystkim interakcje, jakie zachodzą między ludźmi podejmującymi wspólne działanie. Tak więc strukturę społeczną należałoby rozumieć jako pewien proces oraz układ porozumień i uzgodnień pomiędzy jednostkami. Następuje zróżnicowanie społeczne. Społeczeństwo opiera się na rodzinie i religii. Pojawia się sprawniejsza organizacja, która gwarantuje nowe możliwości.
4) Koncepcja strukturalistyczna Clauda Lévi-Straussa zakłada, że opisywane przez badaczy społeczeństw struktury to tylko modele przydatne w analizie mechanizmów zachodzących w społeczeństwach, natomiast mechanizmy te kształtowane są poprzez struktury głębokie istniejące w ludzkich mózgach. Dla strukturalizmu stosunki społeczne są tylko surowym materiałem podlegającym obróbce na etapie tworzenia modelu struktury społecznej, przy czym w istocie polega to na tworzeniu zupełnie innej jakości.
5) Koncepcja strukturyzacji wprowadzona przez Anthony'ego Giddensa zakłada, że rzeczywistość społeczna ma dualną naturę. Z jednej strony struktura jest układem reguł działania, ale także umożliwia zaistnienie działań społecznych, jest elementem dynamizującym działanie społeczne.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
>> Sposoby definiowania struktury społecznej:
W ujęciu holistycznym struktura jest mechanizmem homestatycznym, utrzymującym się w równowadze dzięki temu, iż jednostki przypisywane są do ról pełnionych w społeczeństwie, przy czym o jej kształcie czy zmianie decydują zinstytucjonalizowane normy społeczne. W opozycyjnym ujęciu mikrokulturalnym, podłożem kształtowania się struktury społecznej są mechanizmy psychologiczne indywidualnych jednostek, które kształtują ją dzięki własnej aktywności.
W poglądach Blaua i Parsona kontrastowane są obiektywne i świadomościowe wyznaczniki struktury społecznej. Ich poglądy łączy uniwersalistyczne spojrzenie na świat i skłonność do holistycznego ujęcia. W tym co ich poglądy różni, Parson uważał że zasadniczym spoiwem struktury społecznej jest system norm i wartości, a Blau że jest to podział pracy, procesy demograficzne i mechanizmy instytucjonalne.
Można ją też rozpatrywać jako fakt istniejący realnie lub tylko w umyśle badacza. Dla większości empiryków jednak struktura społeczna nie jest tworem jaźni lecz bytem realnym. Claude Levi-Strauss uważał, że struktura społeczna jest przede wszystkim modelem konstruowanym przez badacza w celu zrozumienia logiki i zasad rządzących rzeczywistością społeczną.
Ważnym elementem rozważań jest dynamika przeciwstawiona stałości. Na ogół przyjmuje się tezę o braku nagłych zmian, jednak w teoriach wysuwających na pierwszy plan aspekt zmian, reprezentatywnym przykładem są konflikty, w których eksponuje się ową dynamikę.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
>> Teoria socjologiczna
Teoria socjologiczna to według Sztompki wszelki zespół założeń ontologicznych, epistemologicznych i metodologicznych, abstrakcyjnych pojęć oraz ogólnych twierdzeń o rzeczywistości społecznej, mających dostarczać wyjaśnienia dostępnej wiedzy opisowej na jej temat oraz ukierunkować dalsze badania.
Poziomy teorii socjologicznej:
1) Orientacja teoretyczno-metodologiczna: składają się na nią 3 warstwy założeń mówiące o charakterze rzeczywistości społecznej, możliwościach i granicach poznania, sposobach badania społeczeństwa.
Redukcjonizm metodologiczny - to zasada nakazująca przy wyjaśnianiu zjawisk życia grupowego odwołanie się do prawidłowości zachowań i działań indywidualnych. Badając zjawiska społeczne musimy mieć możliwość przechodzenia z wiedzy o jednostkach do wiedzy o grupach i zbiorowościach.
2) Model pojęciowy: uogólniona wizja składająca się z przyjętych kategorii analitycznych świata społecznego. Model ten ma pojęciowy charakter, zatem na mocy definicji wyodrębnia on z rzeczywistości społecznej określone elementy czy aspekty i wiąże je wzajemnie. Na mocy definicji również prezentuje zasadnicze mechanizmy funkcjonowania świata społecznego. Modele pojęciowe spełniają funkcję poznawczą w nauce i można je konstruować na dwa sposoby.
3) System praw socjologicznych: twierdzenia orzekające o prawdziwościach rządzących obserwowanymi zjawiskami społecznymi. Są dwie formy uporządkowania twierdzeń teoretycznych: aksjomatyczna (porządkowaniem wiedzy rządzą zasady dedukcyjnego myślenia) i procesów przyczynowych (porządkowanie wiedzy pozwalające uchwycić zmienność zjawisk społecznych; rządzą zasady myślenia indukcyjnego).
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
>> Struktura społeczna według Sztompki
Sztompka rozumiał strukturę społeczną jako „czystą” konfigurację stosunków społecznych. Słowo to bliższe jest mu do formy (powoływał się na wykorzystywanie go przez architektów) a nie do końcowego produktu, czyli pośrednio do znaczenia, jakie nadaje się mu w słowach „mikrostruktura” i „makrostruktura” gdzie zestawia się niepotrzebnie je ze słowem określającym wielkość.
Posiada ona według niego kilka wymiarów:
1) normatywny: zakazuje pewnych działań lub stara się do nich zniechęcić, jednak nakazuje stosowanie się do innych i skłania do ich podejmowania. (Machaj ->) Znaczącą rolę odgrywają tutaj wartości, normy i przykazania.
2) idealny: sugeruje odrzucenie pewnych przekonań, ale zarazem wymaga uznawania innych. Składają się na niego idee, przekonania, poglądy, wizje - charakteryzuje się konsensusem lub pluralizmem poglądów.
3) interakcyjny: zamyka pewne kanały komunikacyjne, uniemożliwiając kontakt między niektórymi osobami lub pozycjami społecznymi (np.: poddany do króla, żołnierz do marszałka), otwiera natomiast inne kanały ułatwiające interakcje.
4) interesów i szans życiowych: ogranicza środki niezbędne do pewnych działań, lecz może sprzyjać określonym działaniom, dostarczać pewnych potrzebnych środków. Jak natomiast napisała pani Machaj - to rozkład dostępu do dóbr społecznie uznawanych za pożądane.
Sztompka tłumaczy mikrostrukturę jako sieć powiązań między elementarnymi składnikami życia społecznego, czyli takimi które z punktu widzenia socjologii są ostateczne i dalej nierozkładalne (według innych nauk, jednostka ludzka nie musi być najmniejszą formą nie dającą się już podzielić).
Dalej w tekście Sztompka wyjaśnia nam kolejne ciekawe rzeczy. Otóż wałkując temat strukturalnego punktu widzenia w socjologii, spotykamy się z trzema rodzajami struktury:
- struktura pokrewieństwa (układy i relacje w obrębie rodzin)
- struktura komunikacyjna (kanały porozumiewania się w grupach)
- struktura socjometryczna (sympatie, antypatie, obojętności pomiędzy jakimiś członkami grupy)
Biorąc pod uwagę sympatie i antypatie możemy doszukiwać się w danej grupie podgrup czy frakcji, co otwiera możliwość napięć i konfliktów. Socjogramy w tekście na stronie 139 i 140 ładnie ilustrują owe zależności (okrąg, łańcuch, igrek i koło; grupa jednolita i spoista, grupa podzielona na kliki).
Determinacja strukturalna - zjawisko w którym o działaniu i celach grupy lub organizacji decydują typy struktur jakie w niej panują.
Figuracja - pojęcie wprowadzone przez Norberta Eliasa, prekursora dynamicznego spojrzenia na struktury społeczne. Pojęcie to odniósł do struktur będących w nieustannym procesie krystalizowania się i rozpadu. Przykładem dla niego był taniec.
Poetycko powiedziane [P. Sztompka]:
„Struktury nas otaczające są […] jak powietrze, niezbędne do życia, ale niezauważalne, przezroczyste…” :-)
To tyle jeżeli chodzi o Sztompkę. Warto dodać, iż jak pisze Machaj, w obrębie struktur społecznych cechujących się wewnętrznym ładem, Rybicki wskazuje trzy warstwy:
1) zbiorowości społeczne (ilościowe i jakościowe cechy zbiorowości)
2) elementy kulturowe (znaki, znaczenia i świat wartości)
- dobra kultury symbolicznej
- preferencje oraz orientacje ludzi i ich działania
3) działania i zachowania społeczne (zdarzenia nieświadome lub świadome, nakierowane na określone cele)
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
>> Poglądy klasyków socjologii (Florian Znaniecki)
Współczynnik humanistyczny - jego twórcą jest Znaniecki, a jest to postawa określająca nastawienie badacza względem podmiotu badań. Polega na analizowaniu działań społecznych z uwzględnieniem ich znaczenia dla aktorów działających, czyli innymi słowy, należy starać się przyjmować punkt widzenia badanych.
Rzeczywistość społeczna - jest tworzona przez ludzi i determinuje ujmowanie każdego zjawiska kultury i zjawiska społecznego w takim znaczeniu, jakie nadają im ludzie i jak ich doświadczają w swych działaniach.
W obrębie owej rzeczywistości społecznej Znaniecki wyróżnił on 4 kategorie zjawisk społecznych i nazwał je dynamicznymi układami społecznymi. Są to:
1. Działania społeczne - najprostsze układy społeczne, takie jak prośba czy powitanie. W każdym czynie można wyodrębnić następujące elementy: osoba, narzędzie, przedmiot, metoda, wynik.
2. Stosunki społeczne - aby zaistniały, potrzebne są przynajmniej dwie osoby i platforma stosunku. Platforma to np.: obowiązki bądź przywileje.
3. Indywiduum społeczne - czyli inaczej osoba społeczna.
4. Grupy społeczne - to według Znanieckiego najbardziej złożony układ społeczny, wiążący osoby o wspólnych wartościach, które w grupie pełnią określone role.
Rola społeczna - całokształt obowiązków których spełnienia spodziewają się od jednostki inni. Bez pełnienia określonych roli w grupie, trudno mówić o istnieniu grupy, ponieważ nie wyróżniałaby się niczym od pozostałych.
Przy badaniu grup społecznych Znaniecki posługiwał się współczynnikiem humanistycznym i uważał, iż grupa społeczna istniała, jeżeli jej członkowie mieli świadomość grupową.
Świadomość grupowa - poczucie przynależenia, uczestnictwa a przede wszystkim odrębności danej grupy (rodziny, narodu, zrzeszenia) w stosunku do innych grup. Ludzie w takiej grupie, mówiąc trochę bardziej naukowo, mieli świadomość tworzenia układu odosobnionego.
Znaniecki zatem widzi grupę społeczną w znaczeniu dwupłaszczyznowym. W płaszczyźnie doświadczenia określa ją w terminach świadomości grupowej, a w płaszczyźnie działania określa ją w terminach syntezy ról społecznych.
Charakterystyczną rzeczą dla Znanieckiego jest bagatelizowanie znaczenia wartości i celów łączących jednostki w danej grupie. Jest on świadomy ważności tej cechy, jednak nie przykłada do niej wagi, bowiem wykracza to według niego za ramy socjologii którą się zajmuje i odbiega w psychologię ludzkiego zachowania. W swoich poglądach traktował on grupę społeczną jako zbiór osób społecznych, mających świadomość grupową i pełniących określone role społeczne.
Znaniecki określił również następujące typy osobowości:
1) Człowiek zabawy - kształtuje się pod wpływem kręgu ludzi którzy mają dużo czasu, nawet praca może być dla nich zabawą, najważniejsze jest przestrzeganie zasad gry.
2) Człowiek pracy - kształtuje się wśród ludzi zajmujących się pracą fizyczna.
3) Człowiek dobrze wychowany - kształtuje się wśród inteligencji.
4) Człowiek zboczeniec (dewiant) - taki który świadomie wyróżnia się na tle innych, niekoniecznie na minus, może być to geniusz lub artysta.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
>> Poglądy klasyków socjologii (Emile Durkheim)
Według Durkheima człowiek odznacza się dwoistością (homo duplex), która znajdowała wyraz w systemach religijnych, filozoficznych, moralnych itp. przedstawiając go jaki istotę rozdartą między duszę i ciało, zmysły i rozum, czy instynkt i świadomość. Te dwa aspekty możemy nazwać np.: osobowym i bezosobowym. Według Durkheima istnieje między nimi trwały konflikt, bowiem rozpatrując pewne aspekty życia musimy jedną z tych postaw odrzucić.
Postulat metodycznej niewiedzy - wysunięty przez Durkheima. Narzucał, by badacz podchodził do przedmiotu swoich badań po wyzbyciu się potocznego myślenia, panujących ideologii i systemów filozoficznych - jak do „rzeczy”. Musi badać swój przedmiot całkowicie bezstronnie, nie bojąc się dojść do wniosków sprzecznych z wcześniej już przyjętymi za słuszne. Takie podejście było krytykowane, gdyż sugeruje ono, że fakty te są zewnętrzne wobec jednostek i że można je studiować bez odniesienia do subiektywnych znaczeń jakie przypisują im ludzie.
Durkheim krytykował psychologiczne podejście do socjologii, które pomagało w wyjaśnianiu zjawisk za pomocą poznania zjawisk psychiki indywidualnej. Widział on jedyną sensowną metodę naukową w ekstraspekcyjnej obserwacji (takiej jak u przyrodników).
Fakt społeczny - termin socjologiczny. Faktem społecznym są wszelkie treści pojawiające się w zbiorowościach ludzkich dotyczące norm i reguł zachowania, zasad działania i sposobów myślenia, które obiektywizują się i wywierają wpływ na członków zbiorowości. Przykładem faktu społecznego może być religia, prawo, moralność, obyczaje. W powyższym rozumieniu termin ten wprowadził francuski socjolog Emile Durkheim w pracy Zasady metody socjologicznej (1895). Badanie faktów społecznych powinno, jego zdaniem, stać się podstawą działalności naukowej socjologii.
W ujęciu durkheimowskim fakty społeczne mają trzy podstawowe cechy:
1) Powszechność - przekonania i reguły są podzielane przez członków pewnej zbiorowości.
2) Zewnętrzność - wobec każdego członka tej zbiorowości fakty te są zewnętrzne, nie są wymyślone przez niego, lecz istniały już wcześniej i zostały mu przekazane w procesie socjalizacji.
3) Przymusowość - każdy członek danej zbiorowości musi zachowywać się zgodnie z jej zasadami, każde przeciwstawienie się tym zasadom spotyka się z uruchomieniem wobec jednostki pewnych sankcji społecznych.
Samobójstwo jest faktem społecznym. W Polsce traktuje się samobójstw jako efekt wyboru poszczególnej jednostki. Samobójstwo dla Durkheima jest przykładem relacji pomiędzy jednostką a społeczeństwem. Prawo socjologiczne mówi, że samobójstwo zmienia się w stosunku odwrotnym do stopnia integracji grup społecznych, do których należy jednostka. Im bardziej środowisko jest zdezintegrowane, tym więcej samobójstw. Integracja, czy dezintegracja wpływają na decyzje jednostki - „Czego zaniedbaliśmy, że on to zrobił?” pojawia się zamiast „Dlaczego on to zrobił?”.
Trzy obszary odpowiedzialne za fale samobójstw:
- rodzina (dezintegracja lub nadmierne zainteresowanie rodzin)
- grupy religijne (brak oparcia duchowego dla jednostki; samobójstwa zbiorowe przywódców sekt)
- płaszczyzna polityczna (człowiek chce mieć obowiązki wobec świata)
Typy samobójstw:
1) Anomiczne (anomia - rozprężenie) - społeczeństwo nie wie, co jest ważne, momenty kryzysu ekonomicznego, zmiany w strukturze społecznej, niepewność bytu, jednostka nie może układać planu swojego życia, brak równowagi pomiędzy tym, co odchodzi, a tym, co przychodzi. Samobójstwa w momencie krachu ekonomicznego.
2) Altruistyczne - określa społeczeństwa niżej zorganizowane, na niższym stopniu cywilizacji. Otaczały jednostki nadmierną kontrolą, organizują jej cały świat i mogą wymagać oddania życia za ojczyznę, honor rodziny itp. Lub w pewnym momencie społeczeństwo przestaje pomagać jednostce i wtedy jest się podatnym. Człowiek tak bardzo należy do czegoś, że nie należy do siebie. Chłopak, dziewczyna - samobójstwa. Identyfikacja swojego losu z losem instytucji, drugiego człowieka, np.: idola, grup religijnych itd.
3) Egoistyczne - w cywilizacjach zaawansowanych, dotyczy człowieka społecznego, dochodzi do akceptacji nadmiernego indywidualizmu. Jednostka szuka miejsca w społeczeństwie, a społeczeństwo mówi nie. Człowiek o bardzo wysokiej świadomości poszukuje w świecie idei, bo wyczerpał się indywidualny projekt na życie. Od społeczeństwa oczekuje bodźca i gdy go nie znajduje - popełnia samobójstwo. Depresja, melancholia jest progiem, od którego zaczyna się myśl o samobójstwie.
Za pojmowaniem społeczeństwa jako rzeczywistość sui generis (a nie zbiór jednostek) przemawiały u Durkheima cztery argumenty:
- posługiwanie się analogiami czerpanymi z nauk przyrodniczych (?)
- powoływał się na psychologię tłumów i tłumaczenie, że zgromadzone razem zachowują się zupełnie inaczej niż w odosobnieniu; o tym że takie „zarysy psychiczne” wytwarzają się nieustannie i wykazują tendencję do utrwalania się w postaci społecznych ideałów.
- powoływał się na twierdzenie, iż rzeczywistość społeczna jest dla jednostki zawsze rzeczywistością zastaną. Człowiek niczego nie tworzy, jedynie przyswaja to co już jest - jeżeli tego nie robi spotyka się z różnego rodzaju oddziaływaniami (sankcje karne, czy potępienie).
- podkreślał, że świadomość jednostek niemal zawsze jest świadomością fałszywą. Nie są nam znane niekiedy motywy najprostszych czynów.
W dziele „O podziale pracy społecznej” Durkheim wyróżnił dwa typy więzi (solidarności):
1) Solidarność mechaniczną - charakterystyczna dla społeczeństw pierwotnych (tradycyjnych). Opiera się na podobieństwie pomiędzy jednostkami, normach opierających się na sankcjach (np.: prawo karne) oraz wspólnej świadomości zbiorowej.
2) Solidarność organiczną - charakterystyczna dla społeczeństw rozwiniętych (przemysłowych). Opiera się na społecznym podziale pracy, wynika z potrzeby współpracy rodzajach norm opierających się na współpracy (np.: prawo cywilne czy prawo handlowe), gdzie świadomość zbiorowa odgrywa mniejszą rolę, pozostawiając więcej miejsca na indywidualną inicjatywę i refleksję.
Uważał on, że w toku dziejów maleje rola represyjnego prawa karnego (kary za złamanie przepisów), rośnie natomiast rola prawa restytucyjnego (zobowiązanie do naprawienia szkody). Przyczynami są: wzrost liczby ludności, komplikacja struktur społecznych i postęp podziału pracy. Konsekwencją podziału pracy jest jednak powstawanie napięć i zjawisko anomii.
Organicyzm - aby uwydatnić ontologiczną odrębność społeczeństwa od sumy jednostek, Durkheim chętnie przypisywał mu czynności, które kojarzą się z indywidualnymi organizmami. Wplótł go w swoją terminologię. Sprzyjało temu mocne przekonanie, że rzeczywistość społeczna jest z istoty swej ponadjednostkowa.
Na organicyzmie Durkheim oparł dwa poglądy - pierwszy dotyczył ścisłego związku między wszystkimi elementami systemu społecznego, jeżeli tylko znajduje się od w stanie normalnym, a drugi o istnieniu potrzeb „organizmu społecznego”, które są czymś innym niż potrzeby jego poszczególnych części i bezwzględnie muszą być zaspokajane, jeśli społeczeństwo ma trwać.
Funkcjonalizm - w socjologii to jedna z ważniejszych orientacji badawczych, mająca znamiona paradygmatu. W ujęciu funkcjonalnym, społeczeństwo postrzegane jest jako system wzajemnie powiązanych ze sobą elementów kulturowych, pełniących funkcje na rzecz równowagi całości. W nowszych koncepcjach teoretycznych (J. Alexander, N. Luhmann) zakłada się, że ład społeczny nie jest czymś koniecznym, bada się raczej warunki, w których społeczny system może zachowywać wewnętrzną równowagę.
Durkheim kwestionował dwie tezy Spencera - o tym że przyczyną homogeniczności społeczeństw militarnych był przymus, oraz o tym, że społeczeństwa industrialne to takie, w których jednostki mają pełną swobodę, a z nieskrępowanej niczym gry ich interesów powstaje żywiołowo społeczna harmonia.
Wzorcową instytucją dla Durkheima była religia, którą uważał za symboliczną reprezentacją społeczeństwa. W swoich analizach religii (Elementarne formy życia religijnego, 1912 r.) powraca do pojęcia świadomości zbiorowej. Religia pozwala człowiekowi wykroczyć poza naturę zwierzęcą. Aby zrozumieć religię, trzeba zrozumieć rytuały religijne. Służą one inicjacji jednostki do życia zbiorowego, zespalaniu zbiorowości, kultywowaniu tradycji grupowych oraz podtrzymywaniu jednostki w ciężkich chwilach.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
>> Poglądy klasyków socjologii (Ferdinand Tönnies)
Tönnies w swojej rozprawie przedstawił typologię grup społecznych (znaną bardziej jako podział na grupy wspólnotowe i grupy umowne), rozróżniając dwa modele: wspólnoty i społeczeństwa. U źródeł powstawania grup społecznych tkwi wola jednostek. Grupy istnieją, gdy ludzie chcą się w nie łączyć.
Wyróżniamy dwa rodzaje woli (które tkwią u źródeł więzi i stosunków):
1) Organiczną (spontaniczną, irracjonalną) - kierującą się emocjami, odpowiadają jej stosunki naturalne, a także typy wspólnot oparte na pokrewieństwie, przyjaźni, oraz grupy sąsiedzkie.
2) Refleksyjną (racjonalną) - jest w pełni świadoma, odpowiadają jej stosunki umowne oraz te grupy społeczne, które opierają się na odpowiednich porozumieniach między jednostkami dla osiągnięcia określonych celów (np.: spółki, stowarzyszenia).
Według Tönniesa możliwe są trzy poglądy na życie społeczne: biologiczny, psychologiczny, socjologiczny, którym odpowiadają określone dyscypliny (biologia, psychologia, socjologia). Podkreślał on ważność wymiany jako najprostszego stosunku społecznego. Każde współżycie określał jako wymianę świadczeń i zachęt pomiędzy jednostkami. Według niego rzeczywistość społeczna istnieje tylko o tyle, o ile jest postrzegana, odczuwana, wyobrażana, myślana, znana i chciana przez jednostki.
Realizm pojęciowy - zatracenie świadomości, iż coś co zostało wymyślone (np.: społeczeństwo) jest tylko ich własnym wytworem i nie jest rzeczą rzeczywistą.
Najważniejszym zadaniem teoretycznej socjologii, według Tönniesa, jest konceptualizacja stosunków społecznych, które jako takie nie podlegają bezpośredniej obserwacji i można je rozpatrzeć tylko w umyśle.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
>> Poglądy klasyków socjologii (Charles Horton Cooley)
Interesował się przede wszystkim mikrosocjologią oraz psychologią społeczną. Za najważniejszy problem socjologii uznał relację jednostki i społeczeństwa. Uważał, że oba te rodzaje bytów są nierozdzielne i stanowią aspekty jednej rzeczywistości.
Jednostka ludzka staje się w pełni człowiekiem, dopiero gdy ukształtuje swą jaźń, refleksyjne przekonanie o sobie samym. Samoocena jednostki zależy od reakcji innych ludzi na jej czyny. Gdy reakcje te są pozytywne, samoocena się poprawia, gdy negatywne, obniża. Ukształtowana jaźń "odzwierciedlona" (jednostka przegląda się jakby w zwierciadle innych osób) skutkuje konformistycznym postępowaniem, gdyż jednostka pragnąc uzyskać wysoką samoocenę, spełnia oczekiwania innych ludzi. Jest to efekt skutecznej socjalizacji i kontroli społecznej. Nabywanie jaźni odzwierciedlonej dokonuje się najpełniej na terenie tzw. "grup pierwotnych" (rodziny, grupy rówieśniczej i grupy sąsiedzkiej), będących pierwszymi grupami społecznymi z jakimi styka się dziecko.
Cooley zaproponował podział grup społecznych na dwa rodzaje - grupy pierwotne (pierwsze) i grupy wtórne (pochodne, umowne). Jako kryterium tego podziału przyjął Cooley historię (pierwszeństwo grup pierwotnych nad wtórnymi). Grupy pierwotne to grupy oparte na pokrewieństwie, przyjaźni i stosunkach sąsiedzkich, a grupy wtórne na powstałe na podstawie umownych porozumień między ludźmi (czyli jak by nie patrzeć - podział jak u Tönniesa). Różnice występują jednak w tym, że:
- więź społeczna w gr. pierwotnych oparta jest na stosunkach społecznych a nie instytucjonalnych
- jednostka w gr. pierwotnej występuje w całej swej osobowości, a we wtórnej w charakterze reprezentatywnym swojej grupy
- w grupach wtórnych mamy do czynienia tylko ze stosunkami wynikającymi z pracy (np.: listonosz - adresat), czyli stosunkami między „cząstkowymi osobowościami”
- system współdziałania społecznego w gr. pierwotnych oparty jest na stycznościach bezpośrednich, a w gr. wtórnych na pośrednich
- gr. pierwotne cechuje wysoki poziom identyfikacji członków z grupą (grupy te obejmują i kształtują całość osobowości swych członków)
Despersonizacja - polega na tym, że w większości grup jednostka nie uczestniczy już jako cała osoba, lecz wchodzi do nich tylko jakąś izolowaną i wyspecjalizowaną częścią samej siebie - rolą. Właśnie o tym mówił Turowski wspominając o „cząstkowych osobowościach”.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
>> Poglądy klasyków socjologii (Georg Simmel)
Zadania socjologii są jego zdaniem ograniczone i ograniczony powinien być także przedmiot. Kwestionował on bowiem możliwość uprawiania socjologii jako „nauki o społeczeństwie”. Dla niego społeczeństwo miało dwa znaczenia. Jedno to zespół uspołecznionych jednostek, materiał ludzki ukształtowany jako społeczeństwo przez całość rzeczywistości historycznej. Drugie znaczenie mówi o społeczeństwie jako sumie tych form stosunków pomiędzy jednostkami, dzięki którym są one przekształcane w społeczeństwo w pierwszym tego słowa znaczeniu. W socjologii Simmel widział dwa wielkie błędy - założenie, że społeczeństwo jest bytem ponadjednostkowym, oraz redukcję tego pojęcia do sumy jednostek. Simmel zaczyna od interakcji jednostki i społeczeństwa, wszystkie inne zjawiska (jak język, normy) uznaje za wtórne atrybuty uspołecznienia.
Na podstawie wniosków Simmela, następuje przemyślenie dotychczasowego rozumienia przedmiotu socjologii, w którego rezultacie staje się ona badaniem form uspołecznienia, czyli socjologią formalną (lub czystą), odwracając się od studiowania całości zjawisk jak i problematyki makrosocjologicznej.
„Forma” to coś, co miałaby badać socjologia, pozostawiając innym naukom wypełniające je zmienne „treści”. Nie sprecyzował jednak nigdy Simmel jasno, o co mu dokładnie chodzi, bowiem używał tego pojęcia bardzo swobodnie. Pojęcie formy zostało wprowadzone jako pojęcie filozoficzne.
Simmel zagłębiał się w psychologię do takiego stopnia, iż został nazwany przez Brzozowskiego za psychologistę, a w swoich dziełach pisał, że uspołecznienie jest zjawiskiem psychologicznym. Pierwsza praca socjologiczna Simmela nosiła podtytuł: Dociekania socjologiczne i psychologiczne. Simmel uważał zjawiska psychiczne za konieczny, ale niewystarczający warunek zachodzenia zjawisk społecznych. Psychologia jednak nie może stanowić podstawy do wniosków socjologicznych.
Tymon Markowski, SOC1DA3
Bibliografia:
Literatura obowiązkowa do samodzielnego przestudiowania:
H. Domański, Struktura społeczna, SCHOLAR, Warszawa 2004 [str. 11-22]
I. Machaj, Małe struktury społeczne, UMCS, Lublin 1998 [str. 9-38]
A. Giddens, Socjologia, PWN, Warszawa 2004 [str. 103-104]
P. Sztompka, Socjologia, ZNAK, Kraków 2002 [str. 134-147]
Literatura do tematu 4:
Z. Bokszański [w:] I. Machaj, Małe struktury społeczne, UMCS, Lublin 1998 [str. 121-128]
J. Turowski, Socjologia. Małe struktury społeczne, KUL, Lublin 2001 [str. 69-75]
J. Szacki, Historia myśli socjologicznej, PWN, Warszawa 2003 [str. 372-395]
Literatura do tematu 5:
J. Turowski, Socjologia. Małe struktury społeczne, KUL, Lublin 2001 [str. 108-111]
J. Szacki, Historia myśli socjologicznej, PWN, Warszawa 2003 [str. 440-457]
[brak] J. Mucha, Cooley, WP, Warszawa 1992 [str. 39-86, 209-214]
Wikipedia / Domański - strona 21 (streszczenie)
Wikipedia / Domański - strony 12-15, a także strona 20 (o strukturalizmie)
Wikipedia / Domański - strona 18, od połowy akapitu znajdującego się nad punktem drugim
Domański - strona 18, punkt trzeci
Domański - strona 19, punkt czwarty
Domański - strona 20, punkt piąty
Machaj - strona 12, akapit ostatni
Machaj - strona 13 -15
Sztompka - strona 137
Sztompka - strona 143, 145-146 / Machaj - strona 18
Sztompka - strona 137, akapit ostatni
Sztompka - strona 140, pod socjogramami
Sztompka - strona 144 (dynamika struktur)
Machaj - strona 16
Wikipedia
Bokszański [w:] Machaj - strona 70
Bokszański [w:] Machaj - strona 70
Bokszański [w:] Machaj - strona 72, akapit drugi od góry
Bokszański [w:] Machaj - strona 71, akapit dolny
Bokszański [w:] Machaj - strona 74, akapit pierwszy
Bokszański [w:] Machaj - strona 74, akapit ostatni
Sztompka - materiały do tematu „Zjawiska społeczne - przedmiot socjologii” z Makrostruktur
Szacki - strona 377, akapit pierwszy
Szacki - strona 375, akapit pierwszy
Wikipedia
Szacki - strona 376
Wikipedia
Wikipedia
Szacki - strona 391 i 392
Szacki - strona 392, akapit środkowy
Szacki - strona 379, 380
Wikipedia
Wikipedia
Szacki - strona 393, początek rozdziału
Szacki - strona 393, środkowy akapit
Wikipedia
Szacki - strona 385
Wikipedia / Szacki - strona 390 (funkcje obrzędów)
Turowski - strona 108
Turowski - strona 109, akapit pierwszy i drugi / Szacki - strona 443 i 444
Szacki - strona 440 i 441 (akapit drugi)
Moja wariacja definicji na temat opisu ze strony 442 (akapit ostatni) i 443 (sama góra) w Szackim
Szacki - strona 446, akapit pierwszy
Wikipedia
Wikipedia / Szacki - strona 558, 559
Turowski - strona 109, akapit czwarty i piąty / Szacki - strona 560
Turowski - strona 110, akapit pierwszy, drugi i trzeci
Szacki - strona 561, akapit górny
Szacki - strona 449
Szacki - strona 454
Szacki - strona 450
Szacki - strona 451
Szacki - strona 453
2