Co to jest paradygmat w nauce?
Paradygmat naukowy to zbiór fundamentalnych i naczelnych koncepcji oraz założeń, obowiązujących w określonym czasie w nauce, dotyczących istoty świata, natury i przedmiotu badań danej dziedziny wiedzy (np. mechanika Newtona, teoria względności Einsteina). To inaczej zbiór podstawowych pojęć i teorii tworzących podstawy danej nauki. To układ odniesienia, którego używamy by uporządkować nasze obserwacje i rozumowanie. Wpływa na nasze postrzeganie rzeczywistości.
Jakie znasz paradygmaty (podejścia metodolog i ontologiczne) w naukach społecznych?
Darwinizm społeczny (Spencer), paradygmat konfliktu (Marks), symboliczny interakcjonizm (Simmel, Cooley, Mead), etnometodologia (Garfinkel), funkcjonalizm strukturalny (Comte & Spencer), paradygmat feministyczny.
Specyfika nauk społecznych (na przykładzie socjologii).
Przedmiotem zainteresowania jest rzeczywistość społeczna, społeczeństwo i różne formy życia zbiorowego ludzi, istniejące teraz i w przeszłości. Nauki społeczne szukają prawidłowości w życiu społecznym, próbują rozważać i wyjaśniać to, co jest, a nie to, co powinno być. Systematyka nauk - rzeczy (badania empiryczne), symbole (badania teoretyczne). Nauki dzielą się także (ze względu na wnioskowanie) na nauki dedukcyjne i indukcyjne.
Ograniczenia nauk społecznych (na przykładzie socjologii).
[brak]
Główne funkcje (cele) nauk społecznych.
Funkcja poznawcza - deskrypcja (opis), eksplanacja (wyjaśnianie), predykcja (przewidywanie). Funkcja praktyczna. Funkcja świadomościowa (społeczna).
Główne funkcje (cele) badań socjologicznych (np. według A. Podgóreckiego).
Funkcje badań socjologicznych - funkcja naukowa, funkcja praktyczno-użytkowa, funkcja humanistyczno-obywatelska. Według A. Podgóreckiego - diagnostyczna, weryfikacyjna, wyjaśniająca, demaskatorska, socjotechniczna, apologetyczna, teoretyczna, prognostyczna.
Co to jest tzw. wiedza pozaźródłowa?
To taka wiedza, którą posiadamy z życia codziennego, czyli wiedza potoczna.
Zasadnicze różnice pomiędzy wiedzą potoczną a naukową.
Potoczna jest subiektywna, zindywidualizowana i różna, naukowa jest jednolita i obiektywna. Potoczna ma charakter konkretny i sądy są jednostkowe, naukowa ma charakter abstrakcyjny i sądy są ogólne. Wiedza potoczna nie jest systematyczna, jest niespójna. Naukowa zaś usystematyzowana, dąży do eliminacji sprzeczności. Nie uzasadnia się wiedzy potocznej, działa ona na zasadzie oczywistości jako produkt naszych doświadczeń. W wiedzy naukowej sądy uzasadnia się empirycznie.
Skąd czerpiemy wiedzę o życiu społecznym?
Z obserwacji życia codziennego, ludzi, zjawisk społecznych. Źródłem wiedzy jest także tradycja, wiara, autorytet, doświadczenie, rozum (wiedza potoczna).
Relacje pomiędzy metodą, techniką i narzędziem badań - podaj przykład.
Metoda - powtarzalny i względnie skuteczny sposób rozwiązywania ogólnego problemu badawczego. Technika - procedura zbierania danych. Narzędzie badawcze - pojęciowa konstrukcja służąca do realizacji danej techniki, czyli narzędzia, za pomocą których mogą być uzyskiwane określone rezultaty badawcze.
Podaj kilka typów (kategorii) badań naukowych - scharakteryzuj jeden wybrany.
A) Badania eksploracyjne, weryfikacyjne, diagnostyczne. B) Badania opisowe i wyjaśniające. C) Badania z intencją sprawozdawczą i badania zmierzające do generalizacji. D) Badania prognostyczne i niewysuwające prognoz. E) badania ewaluacyjne (oceniające) i deskryptywne (opisowe, nie oceniające). F) Badania jakościowe i ilościowe. G) Badania teoretyczne i aplikacyjne. H) Badania kategoryzowane ze względu na: metody, techniki, narzędzia.
Skąd się biorą pomysły na badania?
Od problemu do rozwiązania (od pytania do odpowiedzi)
Źródła pomysłów na badania społeczne (socjologiczne).
Pomysły na badania podsuwają: wątpliwe tezy (luki i niedoskonałości w teoriach), problemy społeczne (w celu opisania, wyjaśniania i zaproponowania rozwiązania), istotne zjawiska społeczne (rozwój sztuki, ruchy społeczne, grupy etniczne, ponowoczesne przemiany kultury, wydajność pracy, jakość demokracji).
Cykl procesu badawczego - najważniejsze jego etapy.
Konceptualizacja procesu badawczego (sformułowanie problemów szczegółowych), stawianie hipotez, plan badawczy (ustalenie zarysu badania, określenie obiektu badania), operacjonalizacja pojęć (nadawanie sensu empirycznego pojęciom), dobór metod i technik badawczych, gromadzenie danych i pomiar, analiza danych (klasyfikacja i porządkowanie danych), wnioski i generalizacja (uogólnienie, tworzenie praw).
Jakie są najczęstsze motywy wyboru tematu (przedmiotu) badań?
Osobiste zainteresowanie badacza, rozwiązanie problemu społecznego, weryfikacja istniejącej teorii, replikacja lub modyfikacja badań, potrzeby praktycznych rozwiązań, względy polityczne i inne ideologiczne.
Matryca logiczna projektu badawczego (logoframe).
Matryca logiczna to stworzony w XIX wieku przez logika amerykańskiego Charlesa Sandersa Peirce'a układ tabelaryczny zero-jedynkowych kombinacji wartości logicznych argumentów danej funkcji zdaniowej i dokładnie zależnych od nich wartości logicznych tejże funkcji zdaniowej, gdzie prawdzie odpowiada 1 a fałszowi przypisuje się 0.
Zmienne zależne; niezależne; pośredniczące - zdefiniuj - podaj przykład.
Zmienna - to dowolna cecha (atrybut) jakiegoś obiektu (jednostki, zbiorowości, procesu, zjawiska, zdarzenia, relacji) mogąca przybrać przynajmniej dwie wartości. Zmienne zależne - zachowanie lub inna cecha będąca efektem wpływu (działania) zmiennej niezależnej. Zmienne niezależne - czynniki, którymi badacz manipuluje celem określenia ich wpływu na zmienne zależne (zachowanie).
Podaj kilka kategorii zmiennych (jedną zilustruj przykładem).
Zmienna to dowolna cecha (atrybut) jakiegoś obiektu mogąca przybrać przynajmniej dwie wartości. Zmienne możemy podzielić według wielu kategorii: A) zbiorowe i indywidualne (podział wg Lazarsfelda i Menzela). B) obiektywne i subiektywne. C) empiryczne (weryfikowalne empirycznie) i teoretyczne (dedukcja, logika). D) obserwowalne i nieobserwowalne. E) zależne, niezależne, pośredniczące. F) jednowymiarowe i wielowymiarowe. G) dwuwartościowe i wielowartościowe. H) historyczno-lokalne, abstrakcyjne, ogólne (podział wg Blumera). I) nominalne, porządkowe, interwałowe, ilorazowe (podział nieostry).
Czemu służy operacjonalizacja pojęć?
To nadawanie sensu empirycznego pojęciom, wszelkie rozstrzygnięcia dotyczące ich zdefiniowania. Stwierdza się, jakie znaczenie należy nadać danemu słowu i jak pomierzyć dane zjawisko opisywane tym pojęciem.
Jakie znasz rodzaje definicji - scharakteryzuj jeden (podaj przykład).
Definicja jest określeniem konotacji (znaczenia) danej nazwy (pojęcia) nieznanej za pomocą nazw (pojęć) znanych. Definicje sprawozdawcze (analityczne) - określenie wszystkich istotnych elementów dotychczas stosowanego pojęcia - wymaga studiów literatury przedmiotu. Definicje projektujące - w jakimś stopniu arbitralne określenie znaczenia terminów, najczęściej dla celów praktycznych (badania, analizy). Definicje regulujące - uporządkowanie i uzupełnienie lub wybór znaczeń danego pojęcia.
Podaj przykład kategorii wskaźników - scharakteryzuj jeden.
Wskaźnik (danego pojęcia) - empiryczny znak obecności lub nieobecności tego pojęcia - obserwowalna cecha, która umożliwia ustalenie desygnatów danego pojęcia. Wskaźniki definicyjne - cechy bezpośrednio wymienione w definiensie (np. liczba popełnionych przestępstw jest wskaźnikiem przestępczości, pozycja socjometryczna + liczba wyborów w grupie). Wskaźniki empiryczne (korelacyjne) - cechy obserwowalne skorelowane z cechami definicyjnymi. Wskaźniki inferencyjne - te, które pozwalają wnioskować o cechach nieobserwowalnych (np: czytanie książek historycznych jest wskaźnikiem zainteresowań historią, chodzenie do kościoła wskaźnikiem wiary).
Rodzaje źródeł danych - podaj przykład.
Zastane i wywołane, pierwotne, wtórne, historyczne i współczesne.
Podaj kilka przykładów źródeł zastanych.
Takie, w których badacz nie kontaktuje się z badaną zbiorowością. Np: wypełnione kwestionariusze, surowe spisy i arkusze, opracowania, dane statystyczne, sprawozdania, protokoły.
Podaj kilka przykładów źródeł wywołanych.
Kiedy badacz ma kontakt z badana zbiorowością (pośredni lub bezpośredni), ingeruje w nią (bodziec) lub nie ingeruje (brak bodźca). Np: obserwacja, eksperyment, wywiad, pamiętniki, dzienniki.
Jakie warunki powinni spełniać dobre źródło?
Kompletność - zgromadzenie pełnego zestawu istotnych dokumentów. Aktualność - poszukiwania możliwe nowych i dokładnych danych. Prawdziwość - informacji zawartych w analizowanym dokumencie.
Podstawowe cechy dobrego badacza.
Znajomość przedmiotu analizy, znajomość zapisu symboli i znaków, procedury sporządzania dokumentów, a także umiejętności analityczne. Poza tym powinien być systematyczny, dokładny i rzetelny.
Co to jest hipoteza badawcza? - podaj przykład.
Hipoteza to proponowana (przypuszczalna: z teorii, z intuicji, z poprzednich badań) odpowiedź na pytanie badawcze, z reguły odnosi się ona do przypuszczalnego związku między zmiennymi niezależnymi a zmiennymi zależnymi. Hipotezy muszą być jasno sformułowane, konkretne (precyzyjne), sprawdzalne za pomocą dostępnych metod.
Różnica pomiędzy weryfikacją, a falsyfikacją hipotezy.
Weryfikacja to procedura badawcza zmierzająca do rozstrzygnięcia (najczęściej empirycznego) czy dane zdanie jest prawdziwe czy fałszywe. Falsyfikacja to procedura, której celem jest obalenie danego zdania, czyli wykazanie jego fałszywości. Falsyfikacja, zwana też negatywną weryfikacją, stanowi kryterium stosowane przy akceptacji hipotez.
Co to jest i po co dobieramy próbę badawczą?
Próba badawcza to - ze wszystkich jednostek, których dotyczy badanie - ta część, która temu badaniu zostaje poddana. Na ich podstawie wnioskuje się o cechach całej zbiorowości. Próbę stosuje się wtedy, gdy przebadanie całej populacji na jej liczebność jest zbyt kosztowne i czasochłonne.
Jakich podstawowych wyborów musimy dokonać przy wyborze próby badawczej?
Musimy określić przedmiot badań, jego specyfikę, wybrać populację np. bezrobotnych, jakiego schematu doboru próby użyjemy, a także zdecydować jaka powinna być wielkość próby.
Kategorie doboru próby, podaj przykłady - omów jedną.
Dobór celowy - polega na wybieraniu jednostek o istotnych dla nas cechach. Dobór kwotowy - takie skonstruowanie próby, żeby jej struktura była taka jak struktura całej populacji. Metoda kuli śnieżnej - polega na dobieraniu badanych wskazanych przez poprzednich respondentów, z czego pierwszy został wybrany losowo. Dobór losowy prosty - do próby wybierane są elementy z całego operatu o numerach zgodnych z liczbami wybranymi z tablic liczb losowych. Dobór losowy systematyczny - wybieramy co N-ty element przy czym pierwszy wybrany jest losowany przy pomocy tablicy liczb losowych. Dobór losowy warstwowy - dzielimy populację na rozłączne kategorie, po czym z każdej z nich losujemy pewną liczbę elementów, która jest proporcjonalna do liczebności danej warstwy.
Kategorie (rodzaje) prób.
Próba celowa - wybrana grupa osób o interesujących nas cechach, wybrana w doborze nieprobabilistycznym, czyli nielosowym. Próba losowa - każda jednostka w populacji ma jednakowe szanse wejścia do próby. Losowania dokonuje się z list, kartotek, spisów... czyli z tzw. operatów losowania. Czasami socjolog musi sam takie operaty stworzyć.
Plusy i minusy wybranej kategorii próby.
[brak]
Podstawowe kryteria doboru próby.
Wielkość badanej zbiorowości, stopień jednorodności badanej populacji, ilość kategorii statystycznych, oczekiwana dokładność wyników, dopuszczalny stopień błędu przy uogólnianiu wyników, tryb doboru próby (jednostkowy lub grupowy), ilość i charakter zmiennych występujących w badaniach, stosowana metoda i technika badań, sposób analizy i wykorzystywania wyników.
Od czego zależy wielkość (liczebność) dobieranej próby?
Od liczebności danej zbiorowości, którą mamy zamiar badać, stopnia jednorodności badanej populacji, ilości kategorii statystycznych, dopuszczalnego stopnia błędu, trybu doboru próby, ilości i charakteru występujących zmiennych, stosowanej metody i techniki badań, jak i sposobu analizy i wykorzystywania wyników.
Kiedy próba jest reprezentatywna?
Wtedy i tylko wtedy, gdy pod względem swojej struktury i składu odpowiada wiernie populacji generalnej. Jest to swoista miniatura zbiorowości. W praktyce próbę uznajemy za reprezentatywną, jeśli zagregowane cechy próby ściśle odzwierciedlają zagregowane cechy populacji.
Jaki jest główny powód doboru próby reprezentatywnej?
Oszczędność czasu, jak i brak innej możliwości zbadania dużej populacji.
Kiedy stosujemy dobór celowy próby? - podaj przykład.
Dobór celowy polega na wybieraniu jednostek o interesujących nas cechach (np: grupy skontrastowane składające się z biednych robotników i zamożnych menadżerów). Dobór celowy wybieramy, gdy nie można zastosować doboru losowego z powodu kosztów lub braku możliwości ścisłego określenia populacji (np: złodzieje samochodów, chorzy na AIDS). Stosujemy go też, gdy dobrze znamy strukturę zbiorowości, a wybrane jej elementy będą odzwierciedlały całość (gdy np: uogólniamy środowisko polityczne).
Jakie znasz schematy doboru próby losowej - podaj przykłady.
Losowanie nieograniczone indywidualne (np: urna), losowanie systematyczne indywidualne (np: z bazy danych numerów PESEL), losowanie warstwowe (np: warstwy dochodowe, wykształcenia, wieku), losowanie grupowe (np: losowanie grup ryzyka - lekarze, wolontariusze, turyści), losowanie wielostopniowe (np: województwa, powiaty, gminy, wsie, gospodarstwa rolne, rolnicy).
Średnia, mediana, moda.
Średnia - numeryczna średnia z wartości. Mediana - tendencja centralna, środkowa wartość wśród danych (dla nieparzystej ich liczby jest to wartość środkowej danej, dla parzystej liczby danych jest to średnia z dwóch danych środkowych). Moda - najczęściej powtarzająca się dana.
Wyjaśnij, dlaczego dobrze dobrana próba losowa powinna mieć charakterystykę rozkładu normalnego (krzywej Gaussa) - możesz posłużyć się wykresem.
W idealnym „gaussowskim” przypadku trzy wielkości: średnia, mediana i moda, powinny być takie same lub bardzo bliskie sobie. Wtedy wykres ma kształt równego „wzniesienia” - powierzchnia pod krzywą jest prawdopodobieństwem zajścia zdarzenia. Kształt krzywej wyznaczają średnia i odchylenie standardowe.
Dlaczego obserwację nazywa się „królową metod”?
Gdyż jest to proces postrzegania, który jest celowy, planowy i krytyczny. Jej rezultaty powinny być poddane surowej krytyce lub ścisłej kontroli, a ponadto z góry są określone zjawiska, które należy postrzegać, a także czas i okoliczności, w jakich dane zjawisko zachodzi. Dostarcza nam informacji, które są potrzebne przy rozwiązywaniu problemu.
Podaj przykładowo kilka kategorii (podziałów) metod obserwacji - scharakteryzuj jedną.
Standaryzowane - sytuacje sztuczne i czynności wywołane (ilościowe). Niestandaryzowane - sytuacje naturalne (jakościowe). Ukryte - obserwacja z ukrycia, badacz nie zdradza swej obecności. Jawne - obserwacja jawna z ukrycia, bądź obserwacja jawna nie z ukrycia. Uczestnicząca - badacz uczestniczy w sytuacjach, które są przedmiotem badań. Quasi-uczestnicząca - badacz posiada wiedzę wstępną o badanych zjawiskach. Zewnętrzna - badacz zachowuje swą anonimowość wobec badanych. Ciągłe - kiedy obserwacje zjawiska nie dają się łatwo wyodrębnić. Jednorazowe -obserwacja zjawisk łatwych do czasowo-przestrzennego wyodrębnienia. Jednoosobowe - obserwacje prowadzone przez jednego obserwatora. Wieloosobowe - obserwacje prowadzone przez wielu niezależnych badaczy.
Różnica pomiędzy obserwacją kontrolowaną i niekontrolowaną oraz zalety i wady obydwu.
Kontrolowana - jest prowadzona przy pomocy ściśle określonych narzędzi systematyzujących np. schematów, norm, kwestionariuszy. Niekontrolowana - nieskategoryzowana, jest działaniem planowym, ale badacz przeprowadza ją swobodnie, w sposób jaki uzna za stosowny w każdym z przypadków, które są przez niego traktowane indywidualnie.
Elementy struktury typowego wywiadu kwestionariuszowego (ew. posłuż się schematem).
Badacz przekazuje ankieterowi pytania dla respondenta. Ankieter zadaje pytania (zazwyczaj ustnie, choć czasem jest to karta respondenta). Na pytanie następuje reakcja respondenta, które ankieter odnotowuje. Badacz dostaje kwestionariusz i zapisuje odpowiedzi, które respondent udzielił ankieterowi. Na koniec z użyciem instrukcji kodowej klasyfikuje się odpowiedzi respondenta wg klucza/kodu.
Rodzaje wywiadów (podaj przykłady) - scharakteryzuj wybrany - jego zalety i wady.
A) Wywiady społeczne, psychologiczne, antropologiczne, socjologiczne, środowiskowe. B) Wywiady swobodne, pogłębione, zogniskowane. C) Wywiady twarde i miękkie. D) Wywiady neutralne i nie neutralne. E) Wywiady z użyciem środków technicznych (magnetofonu, kamery, telefonu).
Cechy dobrej ankiety.
Jasność pytań, unikanie podwójnych i złożonych pytań, zawiera pytania filtrujące i pytania warunkowe, ukryte i jawne elementy wartościujące, wprowadzenie i instrukcje, a także motywację dla respondenta.
Ankieta pocztowa - charakterystyka, kiedy stosujemy, jej zalety i wady.
Wysyłane pocztą, zwrot następuje tą samą drogą, docierają do wielu osób, jednakże ich skuteczność jest znikoma, bo zwroty są niewielkie.
Ankieta prasowa - charakterystyka, kiedy stosujemy, jej zalety i wady.
Kwestionariusz drukowany jest w prasie, zwrot odbywa się pocztą, skuteczność jest znikoma, bo zwroty są niewielkie.
Ankieta audytoryjna - charakterystyka, kiedy stosujemy, jej zalety i wady.
Badanych zbiera się w jednym miejscu, ankieta wypełniana jest pod nadzorem badacza, zwrot następuje do urny, można ich zrobić wiele, jeżeli ludzie znajdą czas i ochotę na jej wypełnienie. Wady - mogą źle wypełnić rubryki, bądź nie zrozumieć pytania, jest czasochłonna i dosyć kosztowna.
Ankieta telefoniczna - charakterystyka, kiedy stosujemy, jej zalety i wady.
Tekst przekazywany jest przez ankietera, a odpowiedzi uzyskujemy od razu. Wadą może być nieobecność wylosowanych do badania abonentów, bądź odmówienie wykonania ankiety.
Ankieta internetowa - charakterystyka, kiedy stosujemy, jej zalety i wady.
Tekst wysyłany jest przez medium, a zwrot następuje pocztą, jednak w niewielkich ilościach. Kwestionariusze ankiet są przesyłane respondentom pocztą elektroniczną, bądź zamieszczane są na stronach internetowych. W badaniach uczestniczą jednak jedynie osoby posiadające komputer i dostęp do internetu.
Kategorie pytań ankietowych - zilustruj przykładem.
Musza być jasno zadane, nie mogą sugerować odpowiedzi respondentowi, powinny wystąpić pytania otwarte jak i zamknięte, sprawdzające. Ankieta powinna również zawierać część metryczkową, która pozwoli nam scharakteryzować badaną populację.
Jakie znasz instytucje badawcze w Polsce prowadzące badania społeczne?
OBOP, CBOS, Sopocka Pracownia Badań Społecznych, Pentor, SMG/KRC, GFK Polonia
Krytyka badań surveyowych.
Brak neutralności tej metody (obecność ankietera wyzwala emocje).
Co jest istotą badań panelowych? Podaj przykład.
Istotą badania panelowego jest to, że pewna liczba osób zostaje podana badaniu ze względu na tę samą cechę przynajmniej dwukrotnie. Badanie panelowe jest więc badaniem trendu (tendencji). Przykład to badania przedwyborcze postaw, czy badanie bezrobocia.
Co to są badania typu „case study”?
Jest to studium indywidualnego przypadku. Jednostką analizy może być konkretny pojedynczy człowiek, instytucja, organizacja, wydarzenie czy konkretna decyzja i jej skutki. Jest to szczegółowa analiza jakiegoś konkretnego przypadku, który dzieje się tu i teraz. Możliwy jest tu barak dążenia do generalizacji, choć uogólnienia są możliwe, w zależności od badanego przypadku. Często używa się tego typu badań do rozwiązywania istotnych problemów społecznych, zwrócenia uwagi na pewne kwestie, możliwe jest wnioskowanie statystyczne.
Badania monograficzne a badania typu „case study” - podobieństwa i różnice.
Badania monograficzne to specjalny przypadek badań typu Case Study. Badanie monograficzne obejmuje jakąś zbiorowość czy grupę społeczną traktowaną jako całość składająca się z powiązanych elementów. Case Study skupia się również na jednostce. Celem badania monograficznego jest opis i zrozumienie całości. W Case Study możliwe jest wnioskowanie statystyczne - jest to cecha odróżniająca Case Study od monografii terenowej. W miarę jak poznajemy obiekt badania, wyjściowa koncepcja badawcza nie jest tak sztywna jak w innych technikach badawczych.
Jaka może być rola badacza w badaniach (np. na przykładzie badań monograficznych)?
Pełny uczestnik sytuacji, uczestnik - obserwator, obserwator - uczestnik, wyłączny obserwator.
Plusy i minusy badań monograficznych.
Minusy - brak intersubiektywnej kontroli badania, brak reprezentatywności badań, niepewność, co do kompletności i struktury obrazu. Plusy - rozwiązują istotne problemy społeczne, wszechstronna i pogłębiona analiza badanych zjawisk.
Co to są techniki projekcyjne? - jakie jest ich podstawowe założenie metodologiczne?
Jest to zbiór narzędzi badawczych, służących przede wszystkim do dokonywania pomiarów i analiz niektórych aspektów osobowości ludzkiej. Służą wyłącznie do pomiaru informacji jakościowych. Respondent oceniając postawy, motywy oceniania innych przypisuje im nieświadomie swoje cechy. Jest to podświadoma projekcja, czyli przenoszenie własnych cech na osoby lub rzeczy.
Podaj przykład jakiejś techniki projekcyjnej i omów go.
Test skojarzeń słownych - bodźcem kierowanym do respondenta jest pojedynczy wyraz, na który respondent udziela spontanicznej odpowiedzi skojarzenia słowne. Test uzupełnienia zdań - prezentowane są niekompletne zdania z prośbą o ich uzupełnienie. Odpowiedzi (dopełnienia zdań) pozwalają określić autentyczne postawy respondenta wobec obiektu badania (np: murzyni są...). Test rysunkowy - składa się z jednego lub kilku rysunków przedstawiających rozmowę dwóch lub więcej osób. Wypowiedzi są ujęte w dymkach, który co najmniej jeden jest pusty do uzupełnienia przez respondenta. Możemy przez to poznać uczucia przez nastawienie do dóbr i usług.
Technika focus group interview - charakterystyka.
Odbywa się w grupach 8 - 12 osobowych, które omawiają ściśle określony problem pod okiem moderatora. Typowa sesja trwa od 1,5 h do 4 h. Pozwala na kontrolowanie procesu formowania się opinii i poglądów, pokazuje istotę ich powstawania, jest szybka i tania w wykonaniu, a ponadto rezultaty badania są zrozumiałe, gdyż w zapisie używa się języka badanych.
Technika focus group interview - zalety i wady w badaniach konsumenckich.
Zalety - szybka i tania technika badawcza, pozwala na kontrolowanie, duża wartość fasadowa, duża elastyczność techniki, technika chroniąca przed artefaktami (nie pozwala na kierowanie rzeczywistością), zdobywa się informacje w sytuacjach bliższych życiu i doświadczeniu ludzi, pisana jest językiem badanych, łatwa do zrozumienia. Wady - wnioski maja charakter jedynie sprawozdawczy i trudno przenosić je na szersze zbiorowości, istnieje prawdopodobieństwo wystąpienia efektu grupowego myślenia i zjawiska przesunięcia poziomu ryzyka, co powoduje zniekształcenie wyników, żywy i emocjonalny charakter interakcji może prowadzić badacza do pokładania większej wiary w wyniki, niż jest to usprawiedliwione, moderator może nieświadomie wpływać na kierunek i rezultat dyskusji, pracochłonność i trudność w przygotowaniu raportu.
Podaj przykład technik pisemnych niestandaryzowanych wypowiedzi.
Technika wypracowań szkolnych, technika opisu według dyspozycji, pisanie dziennika na zamówienie badacza, sporządzenie opisu życia za namową badacza (CV), technika badań dokumentów osobistych (F. Znaniecki), metoda biograficzna jako badanie dokumentów osobistych.
Charakterystyka metody biograficznej.
Analiza wszelkiego typu biografii zastanych i wywołanych, czyli sprawozdań przedstawiających jednostkowe interpretacje własnych doświadczeń indywidualnych oraz społecznych, np. listów, pamiętników. Celem badania jest odkrywanie społecznie uwarunkowanych regularności losów życiowych ludzi, uformowanego w świadomości jednostek subiektywnego obrazu społeczeństwa, a także zdobywanie konkretnych informacji na temat określonych wydarzeń.
Wywiad narracyjny.
Autorem jest A. Schütze, który opracował całą metodologię tego wywiadu. Jest to wywiad swobodny, rygorystycznie opracowane są zasady analizy danych, istotą wywiadu jest otrzymanie wypowiedzi na temat życia, ma to być spontaniczna i swobodna narracja, która nie jest zakłócona przez badacza (w pierwszej fazie badania badacz pełni jedynie funkcję słuchacza), w efekcie spontanicznej narracji otrzymujemy zwartą opowieść o życiu danej osoby, która (opowieść) jest rejestrowana na taśmie magnetofonowej. Fazy wywiadu narracyjnego: faza rozpoczęcia wywiadu (zdobycie zaufania narratora, klimat sympatii, wyluzowania się, oswojenie narratora z np. magnetofonem, uzyskanie akceptacji narratora na przeprowadzenie wywiadu), faza stymulacji do opowiadania (badacz wyjaśnia rozmówcy jak ma mówić i o czym), faza narracji (opowieść narratora, zadaniem badacza jest wysłuchanie opowieści, bez komentarzy werbalnych i niewerbalnych), faza zakończenia narracji (teraz badacz może zadawać pytania, pytać o opinie, komentować), faza zakończenia wywiadu (wyłączamy magnetofon, rozmowa swobodna, odreagowanie sytuacji, analiza wywiadu, spisanie go z magnetofonu).
Jakie są założenia metodologiczne koncepcji współczynnika humanistycznego?
Postawa określająca nastawienie badacza względem podmiotu badań. Polega na analizowaniu działań społecznych z uwzględnieniem ich znaczenia dla aktorów działających, czyli innymi słowy, należy starać się przyjmować punkt widzenia badanych. Przedmioty świata kultury istnieją tylko w doświadczeniach, a poza nimi tracą ważność. Cała rzeczywistość społeczna jest kompleksem subiektywnych postaw, dążeń i wartości.
Kogo uznaje się za twórcę koncepcji współczynnika humanistycznego? Inne podobne podejścia.
Florian Znaniecki był twórcą tej koncepcji. Socjologia rozumiejąca to orientacja, którą zalicza się do humanistycznego (a zarazem antynaturalistycznego) nurtu w socjologii. Została zapoczątkowana przez Maxa Webera. Zasadniczą cechą wyjaśniania zjawisk społecznych jest rozumienie. Oznacza ono próbę poznania motywów, celów i dążeń, którymi kieruje się działający podmiot. Umożliwia to poznanie subiektywnych znaczeń i sensów nadawanych różnym zjawiskom przez jednostki, które chcemy zrozumieć. Niekiedy podkreśla się, że typem rozumienia działań społecznych jest empatia. Rozumienie jest pewnym rodzajem wyjaśniania.
Zalety i ograniczenia metody biograficznej.
Zalety - dokumenty osobiste dają wgląd w motywację, dążenia, postawy, oceny jakie ludzie formułują, materiał ten pozwala uchwycić psychologiczną stronę funkcjonowania instytucji społecznych, tworzenia się opinii publicznej, daje możliwość opisania wzajemnych relacji między środowiskiem a jednostką, pozwala uchwycić pewne sentencje zdarzeń (powiązanie przyczynowe w długim czasie), dostarcza informacji na temat tego, jak ludzie radzą sobie w sytuacjach zmian społecznych. Ograniczenia - rzeczywistość społeczna nie jest subiektywnym wytworem ludzi, nie jest to jedyny materiał, który powinien być uwzględniony w analizie, autor dokumentów znajduje się zawsze w jakimś określonym nastroju, który wpływa na sposób pisania i kształt materiałów, w dokumentach osobistych znajdujemy interpretację życia dokonaną przez osobę piszącą, nie musi być ona wcale zgodna z prawdą.
Co to jest i do czego służy socjometria?
Socjometria służy do badania wzajemnych spontanicznych oddziaływań między ludźmi, zachodzących w małych grupach. Stworzył Jakub Moreno. Pozwala badać takie elementy jak: hierarchia, autorytet, funkcje, więzi, system łączności, struktura organizacji, pozycja, rola, autorytet osobisty, więzi pomiędzy jednostkami. Stosuje się ją do odkrywania wewnątrz grupy emocjonalnej struktury atrakcyjności - odpychania, przedstawianej graficznie za pomocą socjogramu.
Warunki konieczne stosowania metody socjometrycznej.
Wypowiedź respondenta musi być swobodna, niczym nie skrępowana, dobrowolna i tajna. W trakcie badania należy wykluczyć czyjkolwiek wpływ. Trzeba też wyraźnie określić grupę, spośród której dokonywany jest wybór - grupa nie powinna być większa niż 30 osób.
Sposoby/schematy analizy socjometrycznej.
Analiza socjometryczna polega on na sformułowaniu pytania i zadaniu go osobie badanej z prośbą o dokonanie wyboru spośród osób z jej grupy. Pytanie może dotyczyć np: ogólnie pojętej sympatii (którego z kolegów z pracy najbardziej lubisz?). W badaniu można dodatkowo prosić o wyjaśnienie swojej decyzji oraz prosić o wskazywanie kilku osób (do 5). Wyniki prezentuje: socjogram, macierz socjometryczna, indeks socjometryczny.
Podaj i scharakteryzuj kilka typowych ról/pozycji występujących w analizie socjometrycznej.
Para - A i B wybierają siebie nawzajem. Trójkąt - A, B i C wybierają siebie nawzajem. Łańcuch - gdzie A wybiera B wybiera C. Gwiazda - jedna z osób jest szczególnie często wybierana przez inne, które rzadko wybierają jedna drugą. Klika - określona liczba osób wybiera się wzajemnie bardzo często natomiast rzadko wybiera kogoś spoza grupy i rzadko jest wybierana przez kogoś spoza grupy. Idol - osoba wybierana przez wielu jako idol-obiekt (najbardziej lubiany), idol-rzeczoznawca (najlepiej znający zagadnienie) lub idol-najlepiej-zorientowany (najlepiej poinformowany). Szara eminencja - osoba izolowana, łączy ją tylko odwzajemniony kontakt z idolem. Samotnik - osoba nie wybierana przez nikogo i nikogo nie wybierająca. Zapoznany - wybiera innych ale nikt jej nie wybiera. Odrzucony - uzyskał tylko wybory negatywne.
Co to jest macierz socjometryczna?
Macierz socjometryczna to tabelaryczne ujęcie wyników testu. Jest mniej poglądowa niż socjogram, ale znacznie ułatwia opracowanie wyników. Występuje macierz całościowa lub cząstkowa. Opracowanie wyników macierzy cząstkowej polega na obliczeniu różnych indeksów. Socjogram i macierz socjometryczna dostarczają informacji o charakterze głównie opisowym. Dane te można relatywizować uzyskując dane dodatkowe dotyczące przede wszystkim cech społecznych i osobowościowych.
Podaj przykład wskaźnika socjometrycznego uzyskanego dzięki badaniom socjometrycznym.
wskaźniki:
indywidualne-
* pozycje jednostki w grupie ze wzglęgu na ilość wyborów pozytywnych/negatywnych- pozytywny/negatywny status socjometrycznym; odrzucenie
*pozycje ogólne
*pozytywnej/negatywnej ekspensywności osoby x
grupowe
* ekspansywność grupy
* spoistość albo wzajemność grupy
*zwartość grupy
*integracja grupy
Co jest istotą eksperymentu w odróżnieniu od innych technik i narzędzi?
Eksperyment to metoda badawcza, w której badacz wywołuje określoną sytuację, manipuluje przyczyną (zmienna niezależna) by wywołać odpowiedni skutek (zmienna zależna), kontroluje warunki badania i rejestruje jego wyniki. Stosuje się to w celu weryfikacji hipotezy o związkach przyczynowych pomiędzy tymi dwoma zmiennymi.
Logika eksperymentu (kanony J.S. Milla).
Kanon jedynej zgodności - jeżeli można zaobserwować Z w każdym przypadku, w którym występuje N, to można wnioskować iż między N i Z zachodzi związek przyczynowy, w którym N jest przyczyną a Z skutkiem. Kanon jedynej różnicy - jeżeli zjawisko Z nie występowało nigdzie tam, gdzie nie było N, to możemy wnioskować o istnieniu związku przyczynowego między N i Z, w którym N jest przyczyną a Z skutkiem.
Analiza / Badanie panelowe.
Badania panelowe to metoda badań socjologicznych polegająca na tym, że wcześniej badane osoby lub populacje zostają poddane kolejnym badaniom, pomiarom (obserwacji, badaniom ankietowym) po pewnym odstępie czasu na tej samej próbie, tym samym narzędziem. Celem badań jest uchwycenie dynamiki zmian. Zmiany te to np. zmiana preferencji wyborczych członków jakiejś zbiorowości, zmiana postaw politycznych studentów w czasie studiów. Bardzo istotne przy stosowaniu tej metody jest to by danemu badaniu poddane były zawsze te same osoby lub zbiorowości np. kluby sportowe (jednostki badawcze).
Zmiana netto i brutto w badaniach zmian (przykład).
Wielkość mówiąca jak zmieniła się grupa jako całość - tzw. zmienna netto jest to syntetyczna miara trendu. Wielkość mówiąca o tym, ile osób zmieniło swoje zachowania - tzw. zmiana brutto jest to syntetyczna miara przepływu. Zmiana netto nie może być nigdy większa niż zmiana brutto, ale mogą być równe.
4 podstawowe skale badawcze.
Skala nominalna - prosta, zmienna dwuwartościowa, klasyfikacja, podział na klasy, obliczanie modalnej. Skala porządkowa - szereg rangowy, ustalenie kolejności, obliczenia modalnej i mediany. Skala interwałowa - powtarzalna jednostka miary, którą można uznać za standard (interwał), ustalanie odległości, obliczanie średniej. Skala ilorazowa - naturalny punkt zerowy, wszystkie operacje matematyczne.
Analiza treści.
Treść to zespół znaczeń wyrażanych za pomocą symboli słownych, muzycznych, obrazkowych, plastycznych, gestykulacyjnych, które są przedmiotem samej informacji. Berelson określił analizę treści jako zespół technik badawczych umożliwiających obiektywny, systematyczny i ilościowy opis przejawów ludzkich zachowań na podstawie którego wnioskuje się o motywacjach i charakterystyce socjologicznej autorów tych przekazów i dedukuje się jakie reakcje przekazy te mogą wywołać.
Typowe jednostki analizy treści.
Litera - jest z nią najmniejszy problem przy kategoryzacji, można zliczać litery automatycznie; jej znaczenie w analizach socjologicznych jest niewielkie, ale po częstości występowania określonych liter w tekście można wnioskować o stylu. Morfem - najmniejsza cząstka wyrazu mająca znaczenie leksykalne lub gramatyczne; bardzo rzadko stosuje się to jako jednostkę analizy, bo wymaga to od kodującego dobrego przygotowania językoznawczego. Ułatwia grupowanie wyrazów w rodziny (kłopoty przy wykorzystaniu komputera ze względu na oboczności). Morfem znajduje zastosowanie, kiedy chce się badać trudność tekstu i tematykę tekstu. Wyraz - uznawany jest najczęściej za najmniejszą jednostkę analizy; bierze się pod uwagę wszystkie wyrazy, albo tylko nazwy własne: imiona, nazwiska, miejscowości, kraje, instytucje, itp. Słabością wyrazu jako jednostki jest jego wieloznaczność, oraz sposób w jaki może być użyty: ironicznie, przenośnie, itp. Sąd - bardzo trudno go zdefiniować i zastosować w analizie. Zdania - trudno poddawane są analizie, ponieważ są bardzo zróżnicowane (od jednego słowa, do kilkudziesięciu wyrazów). Akapit - trudnością jest podział tekstu na akapity, ponieważ nie zawsze jest on zgodny z podziałem graficznym. Korzysta się w badaniach zrozumiałości lub popularności tekstów. Postać - łatwo ją zdefiniować, zidentyfikować w przekazie i skategoryzować. Wypowiedź - dobrze się klasyfikuje wg kryterium gatunku, autorstwa, tematyki, nastawienia.
Warunki dobrej skali (trafność, rzetelność, homogeniczność).
Trafność - adekwatność wobec mierzonej zmiennej - trafna skala dobrze mierzy to, co badacz ma zamiar mierzyć. Rzetelność - zdolność do określania prawdziwej wartości badanej cechy. Metody pomiaru rzetelności to: powtórzenie pomiaru, pomiar dwiema alternatywnymi wersjami skali, wewnętrzna korelacja pomiędzy pozycjami skali. Homogeniczność - cała skala mierzy tylko jedną cechę (wszystkie pozycje skali są miernikami tej samej zmiennej), udzielenie tej samej odpowiedzi przez dwie różne osoby oznacza taki sam poziom postawy tych osób. Każda skala ma swój sposób pomiaru homogeniczności.
Elementy badań ewaluacyjnych: skuteczność, wydajność, odpowiedniość, spójność, trafność.
Skuteczność - odnosząca się do zbadania czy i na ile osiągnięto zakładane cele projektu; przedsięwzięcia; szkolenia w odniesieniu do potrzeb. Wydajność - odnosząca się do badania wielorakich efektów realizacji danego programu; projektu; szkolenia (zaangażowanie zasobów; skala oddziaływania; „produkty”, inne dodane efekty i wartości będące wynikiem projektu, działań). Odpowiedniość - odnoszącej się do badania zgodności celów projektu; szkolenia z potrzebami. Spójność - odnosząca się do merytorycznej i logicznej analizy związku celów projektu, działania, np. szkolenia i realizowanego programu. Trwałość - odnosząca się do trwałości efektów projektu, działań, szkoleń (programów) po ich zakończeniu. Użyteczność - odnosząca się do zbadania na ile projekt, działania zaspokoiło potrzeby danej grupy celowej (np: szkolenie zaspokoiło potrzeby danej grupy szkolonej lub sektora np. społeczno-ekonomicznego, regionu, gminy).
Cykle procesu badawczego.
[powtórzenie pytania numer 14!]
Funkcje badań ewaluacyjnych.
Lepsze zaspokojenie oczekiwań (zarówno aktualnych, jak i tych, które z dużym prawdopodobieństwem pojawią się w przyszłości) odbiorców programu i innych zainteresowanych funkcjonowaniem instytucji. Poprawa jakości merytorycznej programów (np. szkoleń) i form ich realizacji. Rozwój i samorozwój (zwiększanie konkurencyjności, samokontroli itp.) - np. rozwoju zawodowego osób uczestniczących w szkoleniach. Dostarczanie informacji koniecznych dla podejmowania decyzji oraz ocena zewnętrzna ze strony instytucji nadzorujących, społeczności oraz opinii publicznej. Uzyskanie odpowiedzi na pytania, uwagi i odniesienie się do krytyki ze strony beneficjentów programu. Nadzór administracji publicznej, opinii publicznej. Pogłębienie odpowiedzialności za program wśród wszystkich zainteresowanych jego funkcjonowaniem i efektami. Usprawnienie sposobu funkcjonowania instytucji zarządzającej i nadzorującej program. Wzmocnienie i ulepszenie procedur demokratycznych dialogu społecznego, aktywności, podmiotowości.
Trzy kategorie ewaluacji: ewaluacja ex post i ex ante, monitoring.
Monitoring to bieżące gromadzenie informacji o przebiegu procesu, analiza zebranych informacji, wydawanie sądu wartościującego i podjęcie decyzji korygujących jego przebieg lub nie. Ewaluacja Ex Post to inaczej ewaluacja końcowa. Dokonywana po zakończeniu realizowanego programu. Głównym celem ewaluacji końcowej jest przede wszystkim dostarczenie informacji na temat długotrwałych efektów wraz ze sformułowaniem wniosków. Ewaluacja Ex Ante to ewaluacja wstępna. Przeprowadzana przed rozpoczęciem realizacji programu. Jej podstawowym zadaniem jest zweryfikowanie długoterminowych efektów wsparcia, zawartych w przygotowanych dokumentach programowych. Zasadniczym celem ewaluacji wstępnej jest zwiększenie jakości dokumentów programowych poprzez udział w procesie programowania podmiotu niezależnego od instytucji programującej.
Badania procesów: dynamiczne i pseudodynamiczne.
Badania dynamiczne - oparte są na danych charakteryzujących ten sam obiekt w różnych momentach czasu. Potrzebny jest tutaj wielokrotny pomiar tego samego obiektu. Pomiary te muszą być rozciągnięte w czasie i dokonywane w momentach istotnych ze względu na przebieg badanego procesu. Dla określenia tych istotnych momentów potrzebna jest jakaś teoria. Np.: badania opinii rolników przed wstąpieniem Polski do UE i po wstąpieniu. Badania pseudodynamiczne - oparte na danych charakteryzujących różne obiekty w tym samym czasie przy założeniu, że obiekty te reprezentują różne stopnie zaawansowania tego samego procesu. Przyjmuje się tutaj założenie o jednorodności (jednotorowości) rozwoju badanych obiektów. Od prawdziwości tego założenia zależy wartość przeprowadzonego rozumowania - np. badanie przemian kulturowych na wsi pod wpływem urbanizacji; czy badania opinii rolników polskich i niemieckich.
Techniki projekcyjne ze sfery badań rynkowych.
Test akceptacji produktów - przedmiotem testu jest ocena szeroko rozumianego produktu przez ekspertów lub celowo dobrane grupy konsumentów (np: prezentacja, opis, porównanie). Test akceptacji ceny - sprawdzenia dostosowania ceny produktu do możliwości nabywczych określonego segmentu konsumentów. Przedmiotem testu jest poziom akceptowania cen dowolnego produktu oraz reakcja na zmiany cen (np: ile zapłacił byś za bilet na koncert The Rolling Stones). Test koniunktury - ocenia aktualną sytuację rynkową i pozwala na zbudowanie krótkookresową prognozę kształtowania się procesów zjawisk rynkowych. Badanie od jednostek handlowych do przedsiębiorstw. Narzędziem powierzanym jest kwestionariusz, w którym porównuje się wielkości ekonomiczne np. popyt, szerokość głębokość, zatrudnienie asortymentu.
Przykład skali do badania postaw.
Skala Bogardusa - skala dystansu społecznego. Szeregowanie przygotowanych wypowiedzi od największego do najmniejszego dystansu wobec czegoś (np: cudzoziemców). Kolejność pytań jest taka, aby odpowiedzi na nie oznaczały stopniowo (proporcjonalnie) zwiększający się dystans, od bardzo zażyłego stosunku, poprzez obojętny, aż do wrogości-odrzucenia. Skala Thurstone'a - zawiera dużą liczbę twierdzeń na dany temat (ok. 100), 11-stopniowa skala ułożona jest od postawy negatywnej, przez neutralną do pozytywnej. Dla każdego stwierdzenia oblicza się wartość średnią, obszar zmienności i odchylenie standardowe. Respondentowi podaje się wybrane 20 stwierdzeń, a potem oblicza się im średnią odpowiedzi. Skala Likerta - skala zależnościowa (ponieważ charakteryzuje się spójnością [korelacją] twierdzeń zamieszczonych na skali). To pięciostopniowa skala porządkowa, odpowiedzi są ułożone w porządku od stopnia całkowitej akceptacji, do całkowitego odrzucenia. Badany ma za zadanie określić, w jakim stopniu zgadza się z danym twierdzeniem. Owe twierdzenia oceniane są przez osoby badane a nie ekspertów, ponieważ muszą jak najbardziej pasować do odpowiedzi badanych. Skala Guttmana - monotoniczne pytania, ustala się moment krytyczny, ok. 10 pytań z najmniejszą sumą błędów, punkt za każdą odpowiedź „tak”, na podstawie wyniku tworzy się charakterystykę postawy.
Charakterystyka badań internetowych.
Badania ankietowe za pośrednictwem Internetu są zazwyczaj przeprowadzane w ten sposób, że na stronach www są zamieszczane kwestionariusze ankiety, które następnie pocztą elektroniczną docierają do respondentów. Zalety - relatywnie niski koszt badania w porównaniu z metodami tradycyjnymi, wysoki stopień obiektywności odpowiedzi, możliwość precyzyjnego dotarcia ankiety do konkretnej osoby, duża szansa zapewnienia dyskrecji i swobody wypowiedzi, szybkość uzyskania odpowiedzi (około 50% przychodzi już po 25 godzinach), precyzja odpowiedzi użytkowników Internetu, dostęp do respondentów na całym świecie, duży stopień automatyzacji badania. Wady - trudności w zidentyfikowaniu wstępnej próby, brak technicznych standardów przesyłania poczty elektronicznej, niebezpieczeństwo uznania przesłanej wiadomości za nieważną i zignorowania jej (jako spam).
Główne wątki badań współczesnej socjologii polskiej
[brak]
Główne problemy społeczne, jakie powinny podjąć badania nauk społecznych
Np. Mianem problemu społecznego określa się zjawisko niekorzystne dla społeczności, w której występuje, oceniane przez tą zbiorowość jako zagrażające, niebezpieczne, konieczne do wyeliminowania. Transformacja i rozwój polskiej gospodarki w latach 1989-2004 wiązały się z występowaniem szeregu negatywnych zjawisk społeczno-gospodarczych. Pojawiły się nowe problemy, nasiliły się inne, występujące dotychczas w ograniczonym zakresie. Wśród dominujących problemów społecznych występujących współcześnie w Polsce wymienia się przede wszystkim: bezrobocie, utrwalanie i rozszerzanie się ubóstwa, w tym ubóstwa dzieci, bezdomność, uzależnienia, przestępczość, przemoc. Problemy te wiążą się z wykluczeniem społecznym, dezintegracją społeczną, marginalizacją wielu wspólnot. Wśród wymienionych niekorzystnych zjawisk społecznych bezrobocie jawi się jako najważniejsza kwestia. Bezrobocie swym destrukcyjnym oddziaływaniem dotyka bowiem bezpośrednio nie tylko jednostkę czy rodzinę, ale także całe społeczności, Państwo. Wiąże się ono z pauperyzacją znacznej części społeczeństwa, w tym także dzieci, z szerokimi negatywnymi skutkami psychologicznymi. Stanowi również podłoże do występowania dysfunkcji o charakterze patologii społecznych.
Pomoc społeczna w swych codziennych oddziaływaniach spotyka się z osobami i rodzinami dotkniętymi wszystkimi z wyżej wymienionych problemów. Wśród dominujących przyczyn korzystania z pomocy społecznej wymienia się najczęściej ubóstwo, bezrobocie, bezradność w sprawach opiekuńczo - wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego, niepełnosprawność, długotrwałą chorobę, potrzebę ochrony macierzyństwa, alkoholizm.
Przykład współczesnych badań z zastosowaniem nowoczesnych narzędzi (komputera, kamery, telefonu).
Na przykład: FGI (kamera, magnetofon), badania internetowe (komputer), ankiety telefoniczne (telefon), obserwacja ukryta (kamera).
8