Hubert Świętek

XIV. Terytorium w prawie międzynarodowym- część 1 (zagadnienia ogólne)

I Zagadnienia ogólne dotyczące terytorium.

1) Pojęcie terytorium:

a) w znaczeniu ogólnym jest to określony obszar geograficzny lub

b) przestrzenna strefa ludzkiej działalności;

c) jednak najczęściej traktowane jest jako synonim terytorium państwowego- przestrzeni, na której rozciąga się władza suwerenna (zwierzchnictwo terytorialne) określonego państwa.

d) Z dodatkowymi określeniami służy do wskazania:

-określonego obszaru niebędącego terytorium państwa, lecz mającego określony status w SM, jak np. terytorium powiernicze czy terytorium niesamodzielne;

- obszaru poddanego określonemu rezimowi prawnemu: terytorium zdemilitaryzowane, zneutralizowane.

2) Ewolucja znaczenia terytorium państwowego:

- pojęcie pochodzi z łaciny, ale kształtuje się dopiero od likwidacji rozbicia feudalnego

- początkowo obejmuje tylko ląd,

-z czasem roszczenia państw do mórz, co doprowadza ostatecznie w XVIII w. do wykształcenia się współczesnej ppostaci pojęcia morza terytorialnego

- w początkach XX w. objęło też przestrzeń powietrzną.

- w połowie XX w- rozciągnięcie suwerenności na szelf kontynentalny

3) Rozszerzanie się res communis:

- lata 60 -uregulowanie statusu przestrzeni powietrznej

- lata 70- dno mórz i oceanów poza granicami jurysdykcji.

II Rodzaje terytoriów:

1) a)Podlegające suwerenności państwowej;

b)Nie podlegające suwerenności państwowej:

1. Res communis - rzecz powszechnego użytku (Klafkowski) (morza otwarte, przestrzeń kosmiczna, księzyc i ciała niebieskie, dno mórz i oceanów wraz z podziemiami poza granicami jurysdykcji państwowej (max 200-350 mil morskich), Antarktyda, Przestrzeń powietrzna nad morzem i Antarktydą);- *nie podlegają suw władzy, *nie można ich zawłaszczyć, *dostępne dla wszystkich państw w celu ich działalności w kierunku określonym w umowach i zwyczajach międzynarodowych

*** common heritage of mankind- wspólne dziedzictwo ludzkości- w konwencjach z 79 i 82 roku nazywane są tak odpowiednio Księżyc i „Obszar” (dno i podziemia mórz i oceanów poza jurysdykcją; konsekwencja prawna- a) stworzenie zarządu b) szczególny reżim eksploatacji bogactw naturalnych (w przypadku księżyca nie ma żadnych konsekwencji)

2. Res (terra) nullius - obszary niczyje (niezamieszkałe lub porzucone), podlegające zawłaszczeniu (współcześnie już nie występują); ostatnie- Jan Mayen 1924.

c) terytoria zależne- obszary niesuwerennych organizacji terytorialnych. Nie podlegają niczyjej suwerenności, lecz za ich SM odpowiedzialność ponoszą inne państwa lub OM.

- niekolonialne (niezamorskie)- miała Andora do 93 roku; obecnie- tylko Wyspa Man oraz Wyspy Normandzkie (nie są częścią GBR tylko dependencją ze znaczną autonomią)

- kolonialne- terytoria niesamodzielne (takie, gdzie ludność znajduje się w stanie nierównoprawnym w stosunku do ludności państwa administrującego- KNZ) oraz terytoria powiernicze ONZ.

2) Z punktu widzenia geograficznego:

a) lądowe

b) wodne

- wody śródlądowe

- wody morskie

c) podziemne

- pod terytorium lądowym

- pod terytorium wodnym

d) powietrzne

e) kosmiczne wraz z ciałami niebieskimi

III Istota prawna i skład terytorium państwowego

1) Znaczenie terytorium państwowego.

a) Jest ono niezbędne do istnienia państwowości- państwo jest zjawiskiem przestrzennym,

b) odgrywa ogromną rolę w stosunkach międzynarodowych- powód wojen

c) Żadna z norm prawa międzynarodowego nie jest wyraźniejsza niż ta, która zakazuje państwom wykonywania suwerenności na terytorium innego podmiotu. Inne normy, np. zakaz stosowania siły i agresji odnoszą się do aktów skierowanych przeciwko integralności terytorialnej państwa.

2) Istota prawna terytorium państwowego:

=> Wypowiadane w doktrynie poglądy, co do istoty prawnej terytorium państwowego można sprowadzić do czterech zasadniczych teorii:

a) Teoria przedmiotowa: klasyczna i mająca szeroką rzeszę zwolenników w prawie międzynarodowym teoria uznająca terytorium za przedmiot władzy państwowej.

- Władza ta jest przedstawiona w dwojaki sposób, albo jako własność oparta na zasadach prawa publicznego (jest ona przedmiotem poważnej krytyki- podejście feudalne; przenosi prawo cywilne do PM), lub jako wyłączny przedmiot suwerenności, której wyrazem jest zwierzchnictwo terytorialne (znacznie bardziej przekonywująca).

b) Teoria podmiotowa: występuje w dwóch postaciach:

- jako część szerszej teorii przestrzennej lub jako koncepcja samodzielna (skrajna)

- pastwo to organizm biologiczny, a terytorium to jego ciało

- prawo do terytorium może być porównane tylko z prawem jakie przysługuje jednostce ludzkiej w stosunku do samej siebie, a więc z prawem osobistym ze skutkami erga omnes

- Teoria ta jest słusznie krytykowana, gdyż wprawdzie terytorium jest warunkiem istnienia państwa, ale nie jest częścią jego osobowości w znaczeniu dosłownym.

c) Teoria przestrzenna -

- Pojawiała się w drugiej połowie XIXw. jako reakcja na teorię terytorium jako przedmiotu własności.

- skoro władza może być wykonywana tylko wobec osób, zatem prawo do terytorium est refleksem panowania nad ludźmi.

- Wg tej teorii terytorium nie jest rzeczą, którą włada państwo, lecz przestrzenią w obrębie, której władza państwowa istnieje i działa- nie jest przedmiotem, lecz granicą władzy państwowej.

- Teoria ta prowadzi o twierdzenia, że obszary niezamieszkane nie mogą być uznane za terytorium państwowe, jest to błąd gdyż w prawie międzynarodowym istnieje pojęcie suwerenności w oderwaniu od ludności, w stosunku do terytorium materialnego.

d) Teoria kompetencji -

- wywodzi się z przesłanki, że państwo jest porządkiem prawnym. Terytorium przedstawione jest jako sfera kompetencji przestrzennej państwa, jako zakres obowiązywania jego porządku prawnego.

- Ale: Kompetencja państwa może podlegać trojakim ograniczeniom: ratione loci; ratione personae i ratione materiae (?); w obrębie własnego terytorium państwo wykonuje kompetencje dyskrecjonalną bez żadnych ograniczeń. Poza tym wbrew tej teorii, obok kompetencji ważna jest także możliwość dysponowania terytorium- są bowiem sytuacje, gdy cześć terytorium danego państwa ma pełną kompetencję (np. Abchazja), pozostając jednak częścią państwa w świetle PM.

=> Definicja Symonidesa: (połączenie przestrzennej i przedmiotowej)- Terytorium państwowe stanowi tak przedmiot władzy państwowej (co wyraża się w dysponowaniu nim), jak przestrzeń, w granicach, której państwo wykonuje władzę w sposób wyłączny i pełny w stosunku do osób, rzeczy i zdarzeń. Terytorium jest także podstawą wykonywania kompetencji państwowych (personalnych) poza jego granicami.

3) Skład terytorium państwowego

a) rodzaje terytorium:

- Terytorium państwa składa się z przestrzeni lądowej (wraz z wodami śródlądowymi), morskiej (wody przybrzeżne- wewnętrzne, terytorialne, archipelagowe) i powietrznej oraz wnętrza ziemi.

b) Może być ciągle lub rozczłonkowane- obejmować wiele fragmentów kontynentów, wyspy, enklawy i eksklawy (otoczony przez ląd), półenklaw (z wybrzeżem).

* enklawa jurysdykcyjna- np. sala procesu terrorystów libijskich w Holandii. (jurysdykcja GBR)

c) Ląd stanowi trzon każdego terytorium państwowego, a powierzchnia lądowa utożsamiana jest z terytorium państwa.

d) W skład terytorium państwowego wchodzi też przestrzeń powietrzna nad obszarem lądowym i morskim;

* niektórzy autorzy do terytorium zaliczają też statki morskie i powietrzne- niesłusznie.

e) kolonie- dawniej uważane za cześć terytorium państwowego. Jednak deklaracja zasad PM 1970 głosi, że terytoria niesamodzilne posiadają status odrębny i różny od terytorium państwa administrującego, aż do momentu wykonania prawa do samostanowienia.

4) trójwymiarowość terytorium

- Terytorium jest trójwymiarowe, w związku z czym powstaje kwestia określenia granc przestrzennych państwa.

- Bezsporna jest teza, że władza państwa rozciąga się również na jego obszar podziemny, a zasięg zwierzchnictwa państwowego determinowany jest możliwością eksploatacji i przesuwa się.

- Teoria przylegania i ciągłości - powoływana przy rozważaniu praw państwa do wnętrza ziemi - może być odniesiona także do terytorium morskiego i powietrznego, które podobnie jak wnętrze ziemi nie mogą być rozpatrywane w oderwaniu od terytorium lądowego. W obu środowiskach granica przebiega między terytorium państwowym a terytorium niepodlegającym jego jurysdykcji narodowej.

- w przypadku granicy morskiej- max 12 mil od linii podstawowej; przestrzeń powietrzna- nie uregulowano jak wysoko.

- terytorium morskie- wody terytorialne + wewnętrzne+ archipelagowi- to są cześci terytorium państwa.

IV Integralność terytorialna

1) Geneza pojęcia integralności (niepodzielności) terytorialnej.

Zwrot „integralność terytorialna” pojawił się w stosunkach międzynarodowych na Kongresie Wiedeńskim w 1815r. kiedy zagwarantowano integralność Szwajcarii i części Sabaudii. Również późniejsze traktaty gwarantowały integralność innym państwom (np. dla Turcji na kongresie paryskim 1865)- przez mocarstwa, w celu utrzymania równowagi sił w dobie możliwości stosowania siły w SM.

- Art. 10 Paktu Ligi Narodów również zawierał sformułowania dotyczące integralności- zobowiązanie członków LN do szanowania integralności wszystkich członków i utrzymywaniu jej przeciwko wszelkiej napaści.

2) Karta Narodów Zjednoczonych. Po drugiej wojnie światowej sprawa poszanowania integralności terytorialnej zajęła centralne miejsce w stosunkach międzynarodowych. Zasada ta obecna jest w wielu umowach i deklaracjach międzynarodowych, które nawiązują do zasady Karty Narodów Zjednoczonych - w szczególności art. 2 ust. 4 zawiera zakaz groźby i użycia siły „przeciwko integralności terytorialnej i niepodległości jakiegokolwiek państwa”. => połączenie integralności z zakazem użycia siły (postęp wobec LN)

3) Deklaracja KBWE. Zawiera wszystkie istotne elementy zasady poszanowania integralności. Deklaracja Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie została przyjęta 1 sierpnia 1975r.

- Chroni zarówno całość terytorium poprzez zakaz i nielegalność nabywania go siłą, jak i nietykalność poprzez zakaz okupacji wojskowej, a także zakaz podejmowania innych, bezpośrednich lub pośrednich aktów przymusu+ nienaruszalność granic

4) Wszelkie zmiany terytorialne są podporzakdowane zasadzie integralności.

5) Rozwinięciem zasady integralności jest zasada nienaruszalności granic-

V Zwierzchnictwo terytorialne

1) Pojęcie i istota zwierzchnictwa terytorialnego.

- Podległość wszystkich osób i rzeczy znajdujących się na terytorium państwa jego prawu i jurysdykcji.

- jest to element suwerenności państwa w odniesieniu do jego terytorium.

- Zwierzchnictwo terytorialne jest formą wykonywania przez państwo suwerenności na swoim terytorium.

- Jest ono nie tyle prawem, co uznanym i chronionym przymiotem, cechą państwa wynikającą z jego suwerenności. Państwo wykonuje swą władzę na terytorium nie z mocy PM, ale dlatego, że istnieje.

- Obejmuje władzę polegającą z jednej strony na sprawowaniu w obrębie terytorium wszystkich działań i funkcji właściwych państwu, z drugiej zaś - na zapobieganiu wykonywania analogicznych działań ze strony innych podmiotów.

2) Cechy zwierzchnictwa można sprowadzić do dwóch zasadniczych aspektów:

a) Zwierzchnictwo terytorialne w aspekcie pozytywnym- władza całkowita:

- państwo może czynić wszystko, co nie jest przedmiotem jego zobowiązań PM.

-podporządkowanie władzy państwowej wszystkiego co się na terytorium danego państwa znajduje i w jego obrębie zachodzi. A więc nie tylko własnych obywateli, jak i cudzoziemców, lecz także wszystkie rzeczy, w tym bogactwo naturalne kraju (Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ z 12 grudnia 1962r. uznaje dysponowanie zasobami za część prawa do suwerenności; podkreśla niezbywalne prawo wszystkich państw do swobodnego dysponowania zasobami i bogactwami naturalnymi, zgodnie z ich własnymi interesami narodowymi).

***Zwierzchnictwo personalne. Państwo sprawuje również zwierzchnictwo personalne, będące konsekwencją obywatelstwa i przynależności państwowej. Cudzoziemiec na terytorium obcego państwa podlega władzy 2 państw. Zasada, że w zakresie praw osobistych jednostka podlega prawu swojego kraju. Jednak zwierzchnictwo teryt jest silniejsze od personalnego- tylko na własnym terytorium państwo może zastosować przymus i zapewnić posłuch.

- Państwo określa w swym ustawodawstwie wewnętrznym sposoby nabycia i utraty obywatelstwa jak również organizuje całą działalność państwa i jego służb.

b) Zwierzchnictwo terytorialne w aspekcie negatywnym- władza wyłączna: Państwo może wyłączyć działanie jakiejkolwiek obcej władzy na swym terytorium. Ekskluzywizm ten widoczny jest zwłaszcza w monopolu przymusu i jurysdykcji lub monopolu organizacji służb publicznych. Jego konsekwencją jest to, że na określonym terytorium istnieć może tylko jedno państwo i działać jedna tylko władza najwyższa. Terytorium jest jak to się czasem określa „Nieprzenikliwe”.

** historyczny wyjątek- kondominia- zwierzchnictwo kilku państw. Jednak nie było to w sensie PM państwo a terytorium niesamodzielne i odrębne- a państwa wykonywały tylko administrację, podobnie jak we wszystkich terytoriach niesamodzielnych.

c) ograniczenia zwierzchnictwa mogą wynikać tylko z konkretnej normy PM wiążącej dane państwo.

- ograniczenia mogą być na rzecz społeczności międzynarodowej (np. prawo dyplomatyczne) jako całości lub na rzecz niektórych państw (np. prawo tranzytu).

2) Obowiązki wynikające ze zwierzchnictwa terytorialnego.

( czyli ograniczenia władztwa z powszechnego PM)

=> Żadne państwo nie może korzystać z własnej suwerenności terytorialnej w sposób który narusza suwerenność terytorialną innego państwa

a) Zakaz wyrządzania szkód innym państwom.

- tak szerokie kompetencje nie oznaczają braku jakichkolwiek granic władzy suwerena, państwo wykonuje bowiem swe kompetencje nie tylko w interesie własnym, lecz także w interesie społeczności międzynarodowej, musi więc brać pod uwagę i chronić prawa tej społeczności i jej członków.

- We współczesnym prawie międzynarodowym w związku z zakazem stosowania siły, ale i jej groźby, konsekwencją zwierzchnictwa jest obowiązek państwa zapobiegania w obrębie swego terytorium przestępstwom przeciwko pokojowi i propagandzie wojennej.

- Państwo nie może używać terytorium w sposób sprzeczny z PM w celu wyrządzenia szkody innym. W szczególności państwo nie może godzić się na wykorzystywanie ich terytorium jako bazy dla zakazanego działania przeciwko innym państwom.

b) Zasada dobrosąsiedztwa.

- W myśl tej zasady, konsekwencją sprawowania zwierzchnictwa jest zobowiązanie państwa do niedopuszczenia do prowadzenia na swym terytorium działalności takiej, która mogłaby zaszkodzić terytorium państw sąsiadujących

=> np. sprawa Trawl Smelter

- Z tej zasady wynika również wiele innych zakazów: zakaz zmiany spływu jakiejś rzeki, jeśli płynie ona w innych państwach; zakaz budowania zapór powodujących zalanie terytorium sąsiada lub uniemożliwiających wykorzystywanie wody w celach gospodarczych bez jego zgody; zakaz zanieczyszczania środowiska, jeśli ma to skutki w państwie sąsiednim.

c) immunitety jurysdykcyjne np. dypl

d)prawo nieszkodliwego przepływu

e) Konkluzja: Kompetencje państw wynikające ze zwierzchnictwa terytorialnego teoretycznie są całkowite i dyskrecjonalne, w praktyce jednak zmuszone są one często ograniczyć wykonywanie swoich praw zwierzchnich z uwagi na wymogi stosunków międzynarodowych. Ograniczenia te mogą być nie tylko ratione personae, lecz także ratione materiae - w obu przypadkach jest ograniczone z uwagi na konieczność współpracy i obrotu międzynarodowego oraz względy bezpieczeństwa zbiorowego

VI Szczególne ograniczenia w wykonywaniu zwierzchnictwa terytorialnego (demilitaryzacja, neutralizacja, pobyt obcych sił zbrojnych, rzeki międzynarodowe)

1) Demilitaryzacja terytorium

Demilitaryzacja zgodnie z umową międzynarodową nakłada na państwo obowiązek zlikwidowania oraz zakaz budowy i utrzymywania w przyszłości urządzeń i obiektów wojskowych na określonej części terytorium, a także zakaz utrzymywania tam sił zbrojnych (poza porządkowymi) (może być częściowa- tylko pewne ograniczenia w wykorzystaniu danego terytorium w celach wojskowych, np. strefy bezatomowe- lub całkowita). Np. umowa poczdamska przewidywała zupełne rozbrojenie i demilitaryzację Niemiec; z Włochami- demilit graniy z JUG i FRA oraz kilku wysp na Adriatyku.

*** układ kosmiczny 67- nie ma całkowitej demilit kosmosu- całkowita- księżyc i ciała niebieskie; reszta kosmosu- zakaz broni jądrowej i broni masowego zniszczenia tylko

2) Neutralizacja

Jest to umowne wyłączenie możliwości działań wojennych na danym terytorium oraz nakaz powstrzymania się od wykorzystania go w charakterze bazy do prowadzenia takich działań. Stosowana zwłaszcza w przypadku międzynarodowych dróg wodnych np. w 1881r. taki status uzyskała Cieśnina Magellana; kanał Sueski 1888, Kanał Panamski 1901, Wyspy Alandzkie

***Często naturalizacja występuje łącznie z demilitaryzacją np. w stosunku do Antarktyki od 1 grudnia 1959r. Wolne Miasto Kraków 1815

*** Może być też neutralizacja częściowa- np. zakaz wojny z użyciem pewnych broni.

3) Bazy wojskowe.

a) Są one daleko idący ograniczeniem zwierzchnictwa terytorialnego, rozpowszechnione w zimnej wojnie.

=> podział kompetencji między 2 państwa; przyjmujące zachowuje zwierzch teryt, a ale jurysdykcja person- p. wysył.

b) Umowy o bazach zwie się czasem cesją dzierżawną lub administracyjną

c) Wg Berezowskiego są 3 cechy charakterystyczne dla bazy terytorialnej:

-władza terytorialna na terenie bazy,

-prawo łączności z bazą przez terytorium przylegające oraz

-pobyt na terenie bazy i wokół niej obcych sił zbrojnych.

d) Na podstawie analizy dwustronnych porozumień o bazach, można stwierdzić, że ustanawiające je państwa, w zamian za określone korzyści, uzyskują na pewien okres czasu prawo do okupowania, używania, kontrolowania i nadzorowania pewnych obszarów, na których wykonują szerokie prawa i władzę w celach wojskowych (umieszczanie urządzeń wojskowych, gromadzenie amunicji i sprzętu, utrzymywanie personelu itp.). Urzędnicy obcych państw sa upoważnieni do wykonywania jurysdykcji administracyjnej nie tylko na terenie bazy, ale w pewnych sytuacjach także poza nią. Personel baz uzyskuje także immunitety i przywileje poza bazą.

e) czasem jednak koncesje nie są tak daleko idące- np. wobec wojsk sowieckich w PRL zachowaliśmy w zasadzie jurysdykcję, poza przestępstwami przeciwko ZSRR i jego obywatelom.

4) Dzierżawa.

- Polega na udzieleniu czasowej zgody przez suwerena terytorialnego na wykorzystywanie części jego terytorium, ( np. administrowanie nim i ewentualnie jego ludnością, ale tez czasem w sposób ograniczony np. tylko w celach komunikacyjnych) przez inne państwo na warunkach określonych w zawartej umowie dwustronnej.

- w XIX wieku- zamaskowana cesja. Ostatni- Hongkong. ( 1842- cesja Hongkongu; 1860- cesja Koowlonu; 1898- dzierżawa „nowych terytoriów”)

- Umowa o dzierżawę jest dopuszczalna i zgodna z prawem międzynarodowym, jeżeli ma równoprawny charakter, nie prowadzi do wyłączenia zwierzchnictwa terytorialnego wydzierżawiającego państwa i nie jest utrzymywana przez dzierżawcę wbrew woli suwerena

5) Rzeki międzynarodowe:

- podobnie jak kanały, są częścią wód śródlądowych.

=> rzeki dzielą się na narodowe, wielonarodowe (nie umiędzynarodowione) wspólne (zarząd państw nadbrzeżnych np. Dunaj), międzynarodowe (zarząd też państw nie nadbrzeżnych), graniczne (sprawa korzystania wymaga porozumienia państw graniczących)

a) pojęcie rzeki międzynarodowej:

- Rzeki międzynarodowe to w szerokim rozumieniu rzeki przepływające przez terytorium, co najmniej dwóch państw, oraz ważne by była to rzeka żeglowna mająca ujście do morza, na której obowiązywałaby swoboda żeglugi dla statków wszystkich państw

=> ale w sensie prawnym- to rzeki wielonarodowe o znaczeniu międzynarodowym, które podlegają umiędzynarodowieniu.

- (rzeki o znaczeniu międzynarodowym po umiędzynarodowieniu). (rzeki wielonarodowe płyną przez kilka państw, ale nie nadają się do żeglugi albo nie mają ujścia do morza albo nie zostały umiędzynarodowione; rzeki graniczne rozdzielają terytoria dwóch państw).

=> umiędzynarodowienie nie oznacza utraty praw zwierzchnich, zachowują prawo wydawania przepisów regulujących żeglugę, prowadzą kontrolę nad żeglugą; przedmiotem umiędzynarodowienia nie sa same rzeki, ale prawo uprawiania żeglugi. Zwierzchnictwo teryt jest tylko ograniczone- najbardziej gdy rzeką zarządza komisja rzeczna.

* większość umów ustanawia tzw. komisje rzeczne, których zadaniem ehst czuwanie nad przestrzeganiem umowy o wolności i równym dostępie do żeglugi

-Swoboda żeglugi:

idea swobody żeglugi na rz. m. została wysunięta po raz 1 w 1648 roku. Rewolucja francuska- 1792- I raz w historii ustanowiła swobodę żeglugi ma Skaldzie i Mozie. 1815- żegluga na Renie, Neckarze, Menie, Mozeli, Mozie i Skaldzie; 1856- Dunaj. 1885- Kongo i Niger; 1919- Odra, Wełtawa, łaba, Niemen.

-Konwencja barcelońska z 20 kwietnia 1921r o ustroju dróg żeglownych o znaczeniu międzynarodowym. Znacznie rozszerza pojęcie rzeki międzynarodowej- wszystkie z natury żeglowne cześci drogi wodnej w kierunku morza i od morza, przedzielające różne państwa+ uznane za takie w drodze jednostronnej lub umownej. Jednak ze względu na niewielką liczbę ratyfikacji konwencja miała ograniczone znaczenie.

- Inne sposoby wykorzystania rzek międzynarodowych. Rzeki poza żegluga są również wykorzystywane do celów przemysłowych, energetycznych itp. dlatego każda rzeka jeśli przecina lub rozgranicza terytoria kilku państw jest przedmiotem stosunków między tymi państwami- bo np. spiętrzenie może ograniczac prawa 2 państwa. Państwa zawierają umowy o podziale zasobów wodnych.

* 1997- ZO- konwencja o prawie nieżeglugowego użytkowania międzynarodowych dróg wodnych- czeka na ratyfikacje.

* sprawa ta jest w KPM od 71 roku kodyfikowana.

b) Dunaj.

Płynie przez RFN, Austrie, Słowacje, Węgry, Chorwacje, Serbie, Rumunie, Bułgarie i Mołdawie. Został najpierw on umiędzynarodowiony na mocy traktatu paryskiego z 30 marca 1856r. i później jego status był regulowany wieloma innymi traktatami. ( międzynarodowy akt żeglugi w częściach Dunaju 1865; londyński 1871; berliński 1878; londyński 1883; konwencja wprowadzająca ostateczny status Dunaju Paryż 1921- powołuje Eur Kom Dunaju oraz Miedzynar Kom Dunaju- z udziałem mocarstw zew)

Konwencja belgradzka z 18 sierpnia 1948r. obecnie reguluje status prawny Dunaju i mówi, że żegluga na Dunaju jest wolna i otwarta dla obywateli, statków handlowych i towarów wszystkich państw na zasadzie równości. Nadzór- komisja Dunaju- tylko p. nadbrzeżne; komisja opracowuje też plany robót, wykonywanie ich. Państwa sa odpowiedzialne za utrzymanie na swoim odcinku stanu żeglowności, chyba że chodzi o roboty przekraczające ich możliwości.

c) Ren.

Ogólne przepisy o wolności żeglugi- w 1804, 1814 (tr paryski), 1815;Szczegółowe przepisy dotyczące Renu zostały ustanowione przez konwencję moguncką 31 marca 1831r.( komisja centralna żeglugi na Renie- p. nadbrzeżne+ od 1950 USA). W 1919 rozszerzono wolność i uczestnictwo w komisji na wszystkie państwa (wcześniej tylko nadbrzeżne) Obecny status Renu jest określony przez konwencję mannheimską z 17 października 1868r., która przewiduje wolność żeglugi statków wszystkich państw. W 1963r w Strasburgu konwencja mannheimska została poddana rewizji.

d) Niger.

Akt generalny konwencji berlińskiej z 1885r. podpisany przez państwa kolonialne, proklamował wolność żeglugi na rzece Niger i równe traktowanie wszystkich państw. Po uzyskaniu niepodległości państwa nadbrzeżne przyjęły w 1963r. nową konwencję, która utrzymała swobodę żeglugi.

e) Indus.

Nie jest umiędzynarodowiony!

Traktat regulujący wykorzystanie Indusu został podpisany w 1960r. i zakończył spory między Indiami i Pakistanem. Został podzielony na dwie części i 3 cieki wschodniej części są dla Indii, a 3 cieki zachodniej dla Pakistanu. Strony zachowują też pewne prawa w części rzeki należącej do drugiej strony. Powołano w celu współpracy Stałą Komisję Indusu.

f) Amazonka.

Traktat o współpracy dorzecza Amazonki został podpisany w 1978r. przez Boliwię, Brazylię, Gujanę, Ekwador, Kolumbię, Peru, Surinam i Wenezuelę. Całkowita swoboda żeglugi handlowej jest zagwarantowana na zasadach wzajemności. Daje równe prawa wszystkim państwom nabrzeżnym. Rada współpracy państw dorzecza A. jest odpowiedzialna za tworzenie planów rozwoju, wykonywanych przez stałe komisje krajowe.

g) Kongo

VII Zmiany terytorialne a obywatelstwo ludności:

1) Możliwe są 3 rozwiązania tej kwestii w praktyce:

a) Ludność wraz z terytorium przechodzi pod wąłdzę innego państwa i zmienia obywatelstwo.

- nie bierze pod uwagę woli ludzi, ale przez wieki była to reguła.

b) Orawo opcji- przez określony czas musi wybrać jedno z 2 obywatelstw. Z zachowaniem starego wiąże się przeważnie repatriacja. Np. Polska 44-45 z ZSRR

c) przesiedlenie ludności obszaru cedowanego na pozostałą cześć terytorium państwa cedującego. Np. Konwencja GR- TUR 1923; Poczdam.

VIII Nabycie i utrata terytorium państwowego; cesja terytorialna i jej rodzaje (wzajemna, odpłatna i plebiscytarna)

1) Ewolucja sposobów nabycia prawa do ziemi niczyjej (ekspansja kolonialna): nadanie papieskie=> samo odkrycie=> symboliczna okupacja=> efektywna okupacja

2) Nabycie terytorium.

- Jest to dopuszczalne przez prawo rozciągnięcie zwierzchnictwa terytorialnego, dającym nie tylko prawo wykonywania kompetencji państwowych, ale również dysponowania nabytym obszarem ze skutkami erga omnes.

- Normuje je PM i PW: Prawo międzynarodowe mówi nam, w jaki sposób między państwami dochodzi do nabycia terytorium, natomiast prawo wewnętrzne wyjaśnia, jakie organy i poprzez jakie działania mogą dokonać zmian terytorialnych.

- w czasach feudalnych było regulowane przez prawo cywilne; obecnie ostała się z tego terminologia.

- sprawa ma nie tyle wartość abstrakcyjną, co ma znaczenie przy konkretnych sytuacjach- np. przy sporach o terytorium i zważeniu, kto ma lepsze prawa do niego.

3) Sposoby nabycia terytorium.

a) Najbardziej rozpowszechniony jest podział na tytuły pierwotne (okupacja i przyrost) i pochodne. Acquisitio originaria oznacza rozciągnięcie zwierzchnictwa na terytorium nie będące dotąd częścią innego podmiotu, natomiast acquisitio derivativa to nabyć terytorium innego państwa.

b) lepszy podział- cesja, zawłaszczenie, itd.- patrz niżej.

4) Cesja.

a) Pojęcie.

Jest to odstąpienie przez 1 państwo (cedenta) części swego terytorium 2 państwu (cesjonariuszowi), na mocy umowy.

Najczęściej w stosunkach międzynarodowych zmiany terytorialne następują w wyniku cesji. Na mocy umowy międzynarodowej następuje transfer terytorium, kiedy jedno państwo przestaje a drugie rozpoczyna wykonywań zwierzchnictwo nad przekazanym obszarem. Przeważnie postanowienia o niej w traktatach pokojowych, ale też odpłatnie lub w formie wymiany.

b) Podmiotem cesji mogą być tylko państwa. Niezależnie od liczby stron umowy o cesji, ma ona charakter dwustronny.

c) Elementy cesji. Do przeprowadzenia cesji niezbędne są dwa elementy:

- prawny - zawarcie umowy zobowiązującej cedenta do opuszczenia terytorium, zobowiązanie się do nieprzeszkadzania nowemu;=> ten element legalizuje cesję.

- faktyczny - realizacja tego zobowiązania i objęcie terytorium przez drugie państwo;

Umowa o cesji legalizuje objęcie terytorium w posiadanie. Cesja jest jednak nieskuteczna, jeśli do objęcia w posiadanie nie dojdzie.

d) rodzaje cesji:

* w traktacie pokojowym

* wzajemna:

- wymiana terytoriów między 2 państwami. Jeśli obszary wymieniane są jednakowe co do powierzchni i wartości albo znaczenia, czyli są ekwiwalentne, jest to cesja w pełni równoprawna; np. 1951- Polska- ZSRR

*odpłatna:

- kupno- sprzedaż terytorium, ale skutkiem nie jest przeniesienie własności, lecz zwierzchnictwa terytorialnego; np. USA- FRA o Luizjanie 1803 za 60 mln franków; 1867 Alaska 7,2 mln dol; 1916 USA- DUN za 25 mln dol a 3 wyspy.

*Plebiscytarna:

- gdy o przynależności państwowej terytorium decyduje głosowanie ludności na niej zamieszkałej.

- pojawiają się od Rewolucji Francuskiej- 791 Avignon i hr Venaissin (papieskie); 1921 Górny Śląsk. 1920- Warmia i Mazury.

d) Legalność cesji. Nie jest ona uwarunkowana ani koniecznością przeprowadzenia plebiscytu (czyli realizacją prawa narodów do samostanowienia- liczą się tez inne czynniki np. bezpieczeństwo), ani uznaniem cesji przez państwo trzecie. Uzasadniona jest interwencja państw trzecich tylko, gdy cedowane terytorium ma określony status prawny, zachowaniem którego są zainteresowane inne podmioty.

5) Efektywna okupacja (zawłaszczenie) ziemi nieczyjej.

a) Efektywna okupacja jako sposób nabycia terytorium uzyskała swe ostateczne znaczenie w XIXw. kiedy ekspansja kolonialna skoncentrowała się w Afryce. Ostra rywalizacja wymogła odrzucenie nieprecyzyjnych kryteriów jak odkrycie czy symboliczna okupacja.

b) Pojęcie: Termin „efektywna okupacja” obejmuje dwa zakresy pojęciowe: po pierwsze wskazuje, że jest rzeczywista i faktyczna (nie fikcyjna), a po drugie, że okupacja ta daje tytuł suwerenny i wywołuje określone skutki w prawie międzynarodowym.

c) przedmiotem e.o. może być tylko terra nullus, co do innych zabrania tego PM.

d) 2 zasady (Berlin 1885)

- rzeczywistości- faktyczne objęciue danego obszaru w posiadanie, traktowanie go jako części swego terytorium i wykonywanie tam władzy suwerennej.

- jawności- obowiązek notyfikowania innym państwom o dokonanym zawłaszczeniu

d) Warunek efektywności. Okupacja daje tytuł tylko wtedy, gdy terytorium podlega wyłącznej, efektywnej władzy państwa rządzącego. Efektywność zależy od dwóch czynników: charakteru okupowanego terytorium oraz stopnia, w jakim społeczność międzynarodowa jest nim zainteresowana (mniejszy zakres efektywności wymagany jest do obszaru odległego i nienadającego się do trwałego zamieszkania).

e) Malejące znaczenie. Efektywna okupacja straciła na znaczeniu współcześnie, w związku z zakazem i potępieniem kolonializmu, którego była narzędziem. Może mieć znaczenie tylko co do nowopowstałej wyspy lub terytorium porzuconego. Ma znaczenie raczej historyczne, do rozstrzygania sporów.

6) Zasiedzenie.

a) Warunki zasiedzenia. Niezbędne jest trwałe (ciągła przez pewien czas, co wywołuje przeświadczenie o ostateczności), stabilne (niezakłócone np. przez poprzedniego suwerena lub społeczność międzynarodową lub przez ludność miejscową) i pokojowe (bez walk np. z ludnością miejscową) wykonywanie praw suwerennych na danym terytorium oraz jedynie we własnym imieniu.

b) Definicja. Jest to nabycie suwerenności poprzez efektywne, trwałe wykonywanie kompetencji państwowych. Jednak działanie zasiedzenia jest ograniczone przez prawo międzynarodowe w wielu przypadkach np. okupacji wojskowej lub rezultatów wojny.

7) Przyrost.

Terytorium państwa może być powiększone wskutek działalności sił przyrody lub pracy człowieka. Przyrost jest sposobem nabycia terytorium, niewymagającym od państwa podjęcia żadnych specjalnych aktów.

- przymulisko, oderwisko, zmiana koryta rzeki, wyspy z lawy itp.

*** nie jest przyrostem osuszanie morskich wód wew- bo to tylko zamiana terytorium wodnego na lądowe.

8) Zawojowanie (podbój).

a) Wymóg ostateczności i nieodwracalności zawojowania. Do I wojny światowej, zawojowanie oznaczało legalny sposób nabycia terytorium. Warunkiem legalności była ostateczność (nic nie wróżyło zmiany tego stanu- całkowity upadek państwa) i nieodwracalność (ostateczne zakończenie wojny).

b) Zakaz podboju. Przyjęcie zakazu wojny w prawie międzynarodowym oznaczało koniec instytucji zawojowania.

11) Zintegrowanie się z państwem terytorium zależnego.

Sama dekolonizacja nie jest utratą terytorium przez metropolię- bo nie ma do niej praw suwerennych.

10) Utrata terytorium.

a) Sposoby utraty terytorium. Prawo międzynarodowe zna tyle samo sposobów nabycia, co utraty terytorium. A więc cesja, zasiedzenie może być sposobem nabycia jak i utraty terytorium. Efektywna okupacja ma odpowiednik porzucenia, a przyrost - zmniejszeniu itp. Zwykle, jeśli jedno państwo nabywa terytorium to inne je traci, zdarzyć się jednak może, że państwo traci terytorium i staje się ono terra nullum lub w ogóle znika, czyli nie towarzyszy temu nabycie.

b) Derelikcja. Jest przykładem utraty terytorium, nie na rzecz innego podmiotu -

- państwo przestaje wykonywać swe kompetencje na danym obszarze i porzuca je, co prowadzi do przekształcenia w ziemie niczyją.

c) Secesja- np. Bangladesz.

d) Wspólnym mianownikiem wszystkich sposobów utraty terytorium jest brak lub niemożliwość wykonywania kompetencji państwowych, bez względu na powody z wyjątkiem zawojowania, które jest wyłączone z możliwości. Podobnie nie jest równoznaczne z utratą przejściowa niemożność wykonywania kompetencji, w wyniku okupacji wojskowej lub pokojowej, czy wyłączenie kompetencji na skutek umowy o dzierżawie czy bazie.

IX Granice państw

1) Pojęcie i rodzaje granic.

a) Definicja.

- Pojęcie granica pojawia się dopiero na przełomie XIII i XIV wieku. W starożytnej Grecji nie było ani granic, ani granic celnych.

- Granicę linearną zawdzięczamy rewolucji francuskiej, gdyż tak rozumiana była w traktatach zwieranych przez Francję w latach 1797 i 1801.

- Symonides: Granica jest to linia, a ściślej płaszczyzna, w obrębie której zawiera się terytorium państwowe; oddziela ona je od terytorium innego państwa albo od terytorium nie podlegającego jurysdykcji narodowej.

- Góralczyk: płaszczyzna prostopadła do powierzchni kuli ziemskiej, która oddziela terytorium państwa od innych obszarów, tzn. od terytoriów innych państw ub terytoriów nie podlegających niczyjej suwerenności.

b) Rodzaje granic. Dzieli się je na naturalne (morza, góry, stepy, pustynie- niewymagające dokładnej demarkacji) lub sztuczne.

- Natomiast ze względu na sposób ich ustalania dzielą się na orograficzne (uwzględniające ukształtowanie powierzchni) i geometryczne (przebiegające niezależnie od rzeźby terenu).

Szczególnym rodzajem granic geometrycznych są granice astronomiczne biegnące wzdłuż południków i równoleżników.

c) Ustalanie granicy. Ustala się je zwykle za pomocą odpowiednich umów międzynarodowych, rzadziej w wyniku decyzji arbitrażowej lub sądowej lub OM, a już w ogóle sporadycznie poprzez zwyczaj. Granica morska- poprzez akt jednostronny mający konsekwencje prawne.

3 etapy ustalania granicy: decyzja polityczna przyznająca terytorium; delimitacja granicy w umowie międzynarodowej i demarkacja granicy. 4 etap- administracja granicą.

d) Istnienie państwa nie wymaga, by jego granice od samego początku były precyzyjnie wyznaczone- wystarczy sprawowanie rzeczywistej władzy na w miarę zwartym terytorium.

2) Delimitacja granicy państwowej. To ustalenie szczegółowego przebiegu granicy państwowej w drodze umownej lub w drodze decyzji organu międzynarodowego, najcześciej w traktatach pokojowych lub umowach o cesji;

- obejmuje sporządzenie opisu granicy oraz naniesienie jej przebiegu na mapę o stosunkowo małej skali np. 1:1000 000 - dokumenty te stanowią podstawę do przeprowadzenia demarkacji. Delimitacja powinna być kompletna (cały przebieg granicy, bez odcinków nieokreślonych), precyzyjna i dokładna (w sferze terminów geograficznych).

3) Demarkacja granicy państwowej. Ma na celu szczegółowe wytyczenie i oznakowanie przebiegu granicy państwowej w terenie. Podstawą prawnąjest umowa o delimitacji lub umowa o wytyczeniu istniejącej już granicy.

- Przeprowadzana jest przez specjalną komisję mieszaną i opiera się na dokumentach z procesu delimitacji, możliwe są jednak drobne różnice- z powodów gosp lub społ

- Uwzględnia się zachowanie niezbędnych warunków dla prowadzenia gospodarki rolnej (nie wolno dzielić gospodarstw, odcinać źródeł wody, pastwisk, dróg itp.) oraz nie przeprowadzanie granicy przez miasta i wsie. Stawia się słupki. Sporządza się protokolarny opis wytyczonej linii oraz mapę. Mapa granicy wykonana jest zwykle w większej skali niż delimitacja np. 1:2500. Dokumenty te podlegają zatwierdzeniu przez rządy.

- Redemarkacja granicy polega na sprawdzeniu istniejącej i wytyczonej już granicy, jej odnowienie i sporządzenie dokumentacji.

- na rzekach- nieżeglownych- granica środkiem; żeglownych-linią najgłębszego koryta (talwegiem). Mosty- po połowie, niezależnie od granicy na rzece.

b) istnieją pewne zasady dotyczące wyznaczania granic:

- w miarę możliwości wzdłuż naturalnych form ukształtowania terenu

- na rzekach- patrz wyżej

- na morzach- linia odzwierciedlająca przebieg linii podstawowej (równa odległość, chyba że względy historyczne).

- w byłych koloniach- zachowanie granic wcześniejszych jednostek adm- zasada uti possidetis. I raz- Am łac. Wywodzi się z obowiązku sukcesji granic. Jest normą prawa zwyczajowego.

4) Administracja granicy państwowej. Przepisy wewnętrzne regulują sprawy ochrony granicy, jej przekraczania czy eksploatacji bogactw naturalnych w jej pobliżu np. ustawa z 12 października 1990r. o ochronie granicy państwowej. (pas drogi granicznej- 15m.; pas nadgraniczny- wszystkie gminy nad granicą, a jeśli są poniżej 15 km od granicy, to też kolejne; strefa nadgraniczna)

Nie wszystkie problemy można rozwiązać jednostronnie, np. konserwację znaków granicznych. Dlatego państwa zawierając ze sobą umowy o współpracy i wzajemnej pomocy w sprawach granicznych.

5) Nienaruszalność granic.

- nie ma jej wśród zasad ONZ i Deklaracji Zasad (łaczą tę kwestię z zakazem groźby i użycia siły); I raz- w KBWE

- Deklaracja ONZ z 1970 roku stwierdza, że każde państwo ma obowiązek powstrzymać się od groźby lub użycia siły celem naruszenia istniejących międzynarodowych granic innego państwa jako środka rozwiązywania sporów międzynarodowych, włączając w to spory terytorialne i problemy dotyczące granic.

Deklaracja KBWE. Zgodnie z nią państwa uczestniczące uznały wzajemnie za nienaruszalne wszystkie granice każdego z nich, jak również granice wszystkich państwa w Europie i wyrzekły się roszczeń terytorialnych (zadań i działań na rzecz zmian-) i zamachów na granice własne i między innymi państwami. Zakaz ten ma charakter bezwarunkowy.

- KBWE dotyczy granic w Europie, granic USA i KAN, granic państw europejskich poza EUR.

6) Spór graniczny a terytorialny:

Graniczny: dotyczy interpretacji umowy ustanawiającej granicę

Terytorialny- gdy 1 z państw kwestionuje sam tytuł prawnomiędzynar innego p. do jakiegoś terytorium.

7) Należy odróżnć od innych linii rozdzielających terytoria:

- demarkacyjnych- rozdzielają pozycje wojsk określone w porozumieniach o zawieszeniu broni.

X Kształtowanie się granic Polski po II wojnie światowej.

1) Granica wschodnia.

a) Granica polsko-radziecka.

- Została ukształtowana w wyniku umowy jałtańskiej, poczdamskiej oraz wielu umów 2-stronych

- Jałta 11 lutego 1945r- ustalono, że powinna przebiegać wzdłuż linii Curzona z odchyleniami od 5-8 km na korzyść Polski i

- potwierdzono to umową dwustronną z 16 sierpnia 1945r. w Moskwie,

6II 46- weszła w życie;

- Poczdam- wstępnie ustalono granicę w Prusach Wschodnich.

- 1947- zakończono demarkację.

- Następnie granica została zmieniona 15 lutego 1951r. przez polsko-radziecką umowę o zmianie odcinków terytoriów państwowych w Lubelskiem i obwodzie drohobyckim (480km², ludność przesiedlono).

- W 1957r. umowa- wytyczono fragment istniejącej granicy pol-radz. przylegającej do Morza Bałtyckiego, ustalony w Poczdamie. (chodzi o granicę z Kaliningradem- układ z 45 roku wskazywał na traktat pokojowy z Niemcami, dlatego trzeba było podpisać nowy)

- 18 III 1958: wody terytorialne w Zatoce Gdańskiej zostały rozgraniczone linią prostopadła do linii brzegu, wyprowadzoną z końcowego punktu granicy

- Podpisana 17 lipca 1985r. umowa między Polską a ZSSR rozgraniczyła morza terytorialne, strefy ekonomiczne, strefy rybołówstwa morskiego i szelfu kontynentalnego na Morzu Bałtyckim.

b) Granica wschodnia po roku 1991. W wyniku rozpadu ZSSR wschodnia granica polski stała się granicą polsko- litewską, polsko-białoruską i polsko-ukraińską a nienaruszalność granic i brak roszczeń terytorialnych potwierdzono w podpisanych deklaracjach i układach o przyjaźni (z UKR i BIA w 92, z LIT 94 oraz w traktacie z RUS o przyjaznej i dobrosąsiedzkiej współpracy z 22 V 92.

2) Granica polsko-niemiecka.

a) Jałta- „Polska powinna uzyskać istotny przyrost terytorialny na północy i zachodzie”

b) Decyzje konferencji poczdamskiej. (decyzja mocarstw- bo bezwarunkowa kapitulacja)W umowie z 2 sierpnia 1945r. zadecydowane, że byłe niemieckie terytoria na wschód od linii biegnącej od Morza Bałtyckiego, bezpośrednio na zachód od Świnoujścia i stąd wzdłuż rzeki Odry, do miejsc gdzie wpada zachodnia Nysa i wzdłuż zachodniej Nysy do granicy czechosłowackiej, łącznie z częścią Prus Wschodnich i Gdańskiem będą znajdować się pod administracją Polski do czasu traktatu pokojowego. + wysiedlenia

c) Układ zgorzelecki (między Polską a NRD) o o wytyczeniu ustalonej i istniejącej granicy z 6 lipca 1950r. potwierdził granicę polsko-niemiecką i przeprowadził ostateczną delimitację zachodniej granicy Polski.

d) 27 VIII 51- Frankfurt nad Odrą- akt o wytyczeniu granicy (po demarkacji)

e) Układ z 7 grudnia 1970r. o podstawie normalizacji stosunków stwierdzał, że granica polsko-niemiecka została uznana przez RFN za nienaruszalną i obie strony nie mają żadnych roszczeń terytorialnych wobec siebie.

f) 22 V 89- umowa z NRD o rozgraniczeniu obszarow morskich w Zatoce Pomorskiej.

g)Traktaty z 1990r. - układ o ostatecznej regulacji w odniesieniu do Niemiec- potwierdza ostateczny charakter granicy niemieckiej+ zapowiada układ 2-stronny+ wyrzeczenie się wszelkich roszczeń przez GER; podpisany przez RFN, NRD, Francję, Wielką Brytanię, ZSSR i Stany Zjednoczone 12 września 1990r. w Moskwie.

Traktat między Rzeczpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec o potwierdzeniu granicy podpisano 14 listopada 1990r. w Warszawie. IX 91- ratyfikowany.- nienaruszalność, ostateczność, wyrzeczenie się roszczeń.

3) Granica polsko-czeska i polsko-słowacka.

a) 23 IX 55- protokół o wytyczeniu Pol- czechosł. Granicy państwowej. => demarkacja

b) W 1958r. zakończono prace zawiązane z demarkacją granicy polsko-czechosłowackiej i 13 czerwca 1958r. podpisano stosowną umowę o ostatecznym wytyczeniu granicy.

c) III 57- Berlin- POL, CZE i NRD podpisują protokół w sprawie wytyczenia styku granicy.

d) W latach 1976-1983 przeprowadzono pierwszą wspólną kontrolę przebiegu granicy na granicznych ciekach wodnych i w jej wyniku doszło do podpisania 10 grudnia 1986r. umowy międzypaństwowej wprowadzającej wyrównawcze zmiany w granicy.

e) Po rozpadzie Federacji Czechosłowackiej w 1992r. granica polsko-czechosłowacka przekształciła się w polsko-czeską i polsko-słowacką.

f) 6 VII 95- umowa PL- SŁO o wspólnej granicy- potwierdza umowę z 58

g) I 1995- umowa z CZE o potwierdzeniu.

4) Granica morska:

a) 1956- dekret o ochronie granic państwowych- Polska określiła swoją granicę morską

b) 1977- ustawa o morzu terytorialnym PRL- modyfikacja; rozszerzenie morza terytorialnego z 3 do 12 mil.

c) 1991- ustawa o obszarach morskich RP i administracji morskiej. Ustanowienie wyłącznej strefy ekonomicznej.

XI Status prawny obszarów podbiegunowych.

1) Arktyka.

a) Teoria sektorów.

Obszar wokół Bieguna Północnego, obejmujący Morze Arktyczne, Ocean Lodowaty Północny oraz przylegające morza wraz z wyspami nazywany jest Arktyką.

- Jej sytuacja prawna opiera się na wykształconej w praktyce w XX w. teorii sektorów, w myśl, której państwa leżące wokół obszaru arktycznego: Kanada, Związek Radziecki, Dania, Norwegia, Finlandia i Stany Zjednoczone wysunęły roszczenia do obszarów lądowych w wyznaczonych przez nie sektorach.

- 1907- sformułowanie zasady przez KAN

- 1925- wysuwa to KAN.

- 1926- ZSRR ustala dekretem że terytorium radzieckie stanowią lądy w ich sektorze, położonym między krańcami bocznymi wybrzeża a biegunem.

- Kan wysuwa też pretensje do morza zamarzniętego.

** wyjątek- Spitzbergen- Należy do NOR na podstawie umowy z 1920, ale wolny dostęp wszystkich państw do wykorzystywania.

- USA nie uznają tej teorii.

2) Antarktyka:

a) jest sporne, czy jest to ziemia niczyja. Wiele państw wysunęło pretensje do sektorów, wchodząc w liczne spory ze sobą. Nie uznały tego USA i RUS. Traktat Waszyngtoński w sprawie A. nie rozstrzygnął sporu- art. IV mówi, że traktatu nie należy interpretować jako wyrzeczenia się przez strony swych roszczeń ani jako ich uznania. Strony zobowiązały się tylko nie wysuwać nowych roszczeń.

b) Roszczenia do Antarktyki.

Antarktyka obejmuję obszar wokół Bieguna Południowego, obejmujący Antarktydę, przylegające doń wyspy, a także część oceanu Atlantyckiego, Spokojnego i Indyjskiego na południe od 60 równoleznika. Mimo wielu roszczeń terytorialnych odnośnie Antarktyki 7 państw (ARG, AUS, CHI, FRA, NOR, NZE, GBR), żadne z nich nie zostało uznane ze względu na brak efektywnej okupacji. Przeciw roszczeniom USA i ZSRR

c) Układ w sprawie Antarktyki zawarto i podpisano 1 grudnia 1959r. na konferencji waszyngtońskiej (12 państw- 7p. plus USA, ZSRR, RPA, JAP, BEL).

=> w celu uniknięcia wciągania A. w nurt globalnego konfliktu. Uchwalenie umożliwiło zgodne stanowisko 2 supermocarstw.

-art. 1 Stwierdza on, że Antarktyka będzie wykorzystywana wyłącznie do celów pokojowych (zakaz baz, prób z broniami itp., ale można utrzymywać wojskowy personel w celach badawczych i innych pokojowych)

-art. 2,3 Sygnatariusze zobowiązali się utrzymywać wolność badań naukowych oraz rozwijać międzynarodową współpracę naukową.

- art. 4- Układ nie odrzucał, ale też nie uznawał roszczeń terytorialnych poszczególnych państw, wyraźnie jednak zabronił wysuwania nowych roszczeń lub rozstrzygania istniejących (zamrożenie roszczeń)

Art. 5- strefa bezatomowa w tym zakaz umieszczania odpadów radioaktywnych.

Art. 7- umawiające się strony otrzymało prawo inspekcji- swobodny dostęp w każdym czasie do każdego obszaru.

Art. 8- jurysdykcja osobowa wobec własnych obywateli przebywających tam.

Art. 9- - Spotkania Konsultacyjne Państw- Stron Traktatu Antarktycznego- części państw- stron (tzw klub)- Polska 13 członkiem 1977, obecnie 28 p.; (państwa mające status konsultacyjny)

- funkcje quasi ustawodawcze i quasi wykonawcze

-rozpatrują sprawy związane z celami i zasadami traktatu i uchwalają zalecenia, proponując środki dotyczące: wykorzystania Antarktyki wyłącznie celach pokojowych, ułatwiania badań naukowych, współpracy naukowej, realizacji praw inspekcji, kwestii jurysdykcji, ochrony i zachowania fauny i flory. Dopuszczone może być do nich każde państwo, wykazujące zainteresowanie A. przez zakładanie tam stacji naukowych i wysyłanie ekspedycji.

*** traktat nie odniósł się do kwestii bogactw nat i ochrony środowiska

d) System Traktatu Antarktycznego:

- konwencja 59

- konwencja o fokach 72

-Konwencja o zachowaniu żywych zasobów morskich 1980

- o eksploatacji zasobów mineralnych 1988 (nie wszedł w życie)

- 1991- Madryt- protokół do układu o ochronie środowiska- całkowity zakaz eksploatacji górniczej i naftowej przez 50 lat- poza lodem polarnym+ celem umowy jest przekształcenie A. w ogólnoświatowy rezerwat natury i nauki + przewiduje że generalną przesłanką planowania i prowadzenia wszelkiej działalności a A. ma być ochrona jej środowiska nat. + zobowiązuje do przestrzegania określonych standardów ochrony środowiska, badań naukowych, monitoringu+ utworzenie doradczego Komitetu Ochrony Środowiska

=>odrzucenie roszczeń państw rozwijających się do nadani statusu wspólnego dziedzictwa ludzkości, co dałoby podstawę do zarządu także przez te państwa oraz określenia reżimu eksploatacyjnego (od 83 starania o to- Malezja)

- poza tym zalecenia, decyzje i rezolucje (ponad 200)

- zespół organów międzyrządowych, pozarządowych i mieszanych o funkcjach wykonawczych, doradczych, naukowych, badawczych, sądowych; najważniejszy- pozarządowy Naukowy Komitet Badań Antarktyki- naukowy filar systemu.

=> ale system nie utworzył OM- brak stałego sekretariatu nawet. Spotkania organizowane przez kolejne państwa, funkcje archiwalne, dokumentacyjne i koordynacyjne pełni Departament Stanu USA, będący depozytariuszem traktatu.

d) Niejasny status prawnomiędzynarodowy:

- elementy terytorium międzynarodowego (spotkania konsultacyjne, możliwość korzystania przez wszystkich, ale kwestia możliwości zawłaszczenia nie została rozwiązana) oraz ziemi niczyjej (jurysdykcja personalna)

- obszar wyłączony spod suwerenności i jurysdykcji państw

- traktat nie rozwiązał żadnego z konfliktów politycznych

1

---