Untitled

Rozdział XI - Rzesza Niemiecka (I Rzesza) - (od X w. do 1806r)

887r. - Wyłamanie się ze wspólnoty karolińskiej państwa Franków Wschodnich (Niemcy)

Rozluźnienie więzów wschodniej części państwa frankońskiego z częścią zachodnią - odżycie dawnych wspólnot plemiennych (odrębności pod względem prawnym i obyczajowym) - zagrożenia zewnętrzne powodują objęcie przywództwa we wspólnotach przez możnowładców/margrabiów - wspólnoty przekształcają się w księstwa terytorialne (np. Bawaria, Frankonia, Saksonia, Szwabia).

911r. - śmierć Ludwika Dziecięcia (ostatni przedstawiciel dynastii karolińskiej - Korona z dziedzicznej staje się elekcyjną.

919r. - Henryk z rodu Ludolfingów (władca Saksonii) inicjuje budowę silnego państwa niemieckiego :

- 928, 929r. - kieruje ataki na Słowian, narzuca zależność Lucicom i Obodrytom, opanowuje ziemie m. Salą i Łabą;

Dzięki jego silnej pozycji po jego śmierci Cesarzem zostaje jego syn:

- dążenia do wprowadzenia rządów centralistycznych; Otton dąży do uzyskania tytułu cesarza, stąd:

- jego państwo obejmowało środkowe i północne Włochy, sięgało Rodanu i Saony (na zachodzie) i Odry (na wschodzie).

- 1075 -1122 - konflikt z papiestwem o obsadę godności duchownych (wpłynął na dzieje państwa)

- 1245r. - upadek Hohenstaufów = początek wielkiego bezkrólewia (1256 - 1273)

1245r. - papież (Innocenty IV) żąda detronizacji Fryderyka II i wyboru nowego króla co spowodowały walki jakie Fryderyk prowadził z republikami włoskimi - brak silnej władzy centralnej powoduje:

+ umocnienie stanowiska książąt (odgrywają odtąd rolę decydującego czynnika politycznego w kraju - by zabezpieczyć swoją partykularną politykę chcą wybierać na władców niewiele znaczących książąt

- kolejni władcy (od Rudolfa Habsburga) nadają przywileje władcą terytorialnym dla zapewnienia sobie ich przychylności

- od poł. XIV w. wybierani są władcy z dynastii Luksemburgów, później ponownie Habsburgowie

- wzrost znaczenia książąt powoduje, że Rzesza staje się państwem złożonym pod względem terytorialnym, to + słaba władza centralna prowadzą do pojawienia się w niektórych rejonach tendencji separatystycznych

- II poł XV w. - od Rzeszy odrywają się kraje szwajcarskie (1474r. uznanie niezależności)

Pocz. XI w. - Cesarstwo Rzymskie (w zw. z koronacją Ottona I na cesarza w 962r.)

od XV w. - Święte Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego

- władca państwa niemieckiego = król + cesarz (od 962r.) + król Włoch (od 961r.)

- władza - Formalnie silna, faktycznie ograniczona na rzecz książąt

+ zwierzchni pan lenny - uprawnienie ograniczone przymusem nadawania lenn (król zmuszony nadawać opróżnione lenna nowemu lennikowi w ciągu roku)

~ dobra królewskie okrojone na rzecz częstych nadań dla osób trzecich

~ od XIII w. zasada nadawania dóbr państwowych tylko za zgodą elektorów

~ rozdzielono dobra królewskie od państwowych (ze względu na elekcyjność tronu)

+ najwyższy sędzia - funkcja ograniczona poprzez przywileje sądowe na rzecz feudałów

- liczne posiadane regalia król często przekazywał feudałom

+ jako najwyższy sędzia sam nie podlegał żadnemu sądowi

+ od początku XIII w. zasada, że sądzi go palatyn reński (utwierdzono w Zwierciadle Saskim, w praktyce nie przestrzegano)

- tytuł cesarza - król jednocześnie cesarzem od koronacji Ottona I (2 II 962r.); oprócz reprezentowania państwa na zewnątrz brak innych szczególnych przywilejów

+ od XII w. wyboru dokonywali możnowładcy bezpośredni lennicy króla; stąd uważali, że mogą kontrolować i usunąć króla

+ papieże - starali się zachować wpływ na wybór; ustawa 1338 r. wprowadził zasadę - kto został wybrany przez elektorów na króla i cesarza zyskuje te tytuły na mocy samej elekcji

~ w czasie bezkrólewia rządy sprawuje palatyn reński i książę saski

Feudałowie - król Czech, palatyn reński, margrabia brandenburski, książę sasko - wirtemberski

~ kolegium przewodniczył arcybiskup Moguncji i jego głos oddany na końcu przesądzał

~ przez wybór elekt staje się królem rzymskim z prawem koronacji na cesarza

~ ogłoszenie wyborów najpóźniej 3 miesiące po opróżnieniu tronu; wybór w ciągu 30 dni od zebrania się elektorów; miejsca: zebrania - Frankfurt, koronacji na króla - Akwizgran; na cesarza - Rzym (specjalna wyprawa koronacyjna)

- Rozbicie terytorialne +ciągle słabnąca władza cesarska = słaba organizacja administracji centralnej

- kanclerz - najważniejszy urzędnik na dworze, funkcję pełnił arcybiskup Moguncji; w praktyce rolę kanclerza pełnił kanclerz nadworny (towarzyszył królowi podczas objazdu kraju)

- rada nadworna = Hofrat; złożona z dostojników rekrutujących się z najbliższego otoczenia króla; częściej król korzystał z rady swoich wasali

+ obok bezpośrednich wasali osoby zapraszane przez króla wg jego uznania

~zasada, że król musi korzystać z rady książąt przy podejmowaniu najważniejszych decyzji

stanowość państwowa - prawo książąt do zasiadania w sejmie z głosem stanowczym (wykształcony z obowiązku stawiennictwa wezwanego na zjazd nadworny)

~poł XIII w. - na sejm powoływani zostają przedstawiciele miast, od 1489r. stale zapraszani

~ bezpośredniość państwowa - prawo panów i hrabiów do nie podlegania władzy żadnego z książąt terytorialnych (stąd od XIV w. powoływani byli do udziału w obradach Sejmu)

~ nie było stałych miejsc obrad; I Sejm po koronacji musi być w Norymbergii (wg Złotej Bulli)

~ od XV w. - w Sejmie ustalają się 3 odrębne części (kolegia):

~ kompetencje pierwotnie nieokreślone; wg zwyczaju zgoda Sejmu potrzebna na:

~ XVI/XVII - ustalenie struktury, kompetencji i trybu obrad Sejmu

- sąd nadworny - od XIII do początku XV w. sąd centralny Rzeszy, kompetencje uszczuplone na rzecz feudałów;

- królewski sąd kameralny - zajął miejsce nadwornego, sądził w nim król z doradcami;

- państwowy sąd kameralny - wykształcił się z powyższego pod koniec XV w.;

- sądy pokoju ziemskiego - rozstrzygały sprawy o naruszenie pokoju ziemskiego;

+nazwa wiąże się z faktem, że do ich właściwości należały głównie sprawy karne,

+wywodziły się z dawnych sądów sprawowanych przez hrabiów w oparciu o bannus sądowy jaki uzyskali od króla

+ w charakterze ławników mogli brać w nich udział wszyscy wolni

+ posiedzenia jawne - gdy brali udział wszyscy wolni; tajne - gdy tylko ławnicy; od XIII w. tylko tajne (zaprzestano zwoływania wszystkich wolnych)

+ wszczęcie postępowania na podst. skargi (może wystąpić każdy z ławników - czyli to powstępowanie z urzędu)

+ ograniczone prawo do obrony oskarżonego; jako dowód dopuszczona jedynie przysięga ze współprzysiężnikami;

+ wyrok mógł zapaść mimo nieobecności oskarżonego; skazanego poddawano wyjęciu spod prawa;

+ ze względu na sprawność postępowania i chęć wzmocnienia za ich pomocą władzy cesarza objęły z czasem terytorium całej Rzeszy

+ XV w. - przestają działać ze względu na decentralizację jurysdykcji w sprawach karnych i fakt, że jej ośrodkami stały się terytoria i miasta;

- sąd w trybie doraźnym - poza terenem Westfalii, gdy złapano przestępcę na gorącym uczynku, liczba ławników ograniczona do 3, wyrok wykonywany na miejscu ( więc postępowanie uproszczone).

W skutek ich rozdawnictwa zmniejszenie dochodów i próby poszukiwania nowych źródeł oraz wprowadzenia podatków:

- początkowo nieliczne, obciążały miasta i wsie państwowe

- pocz. XV w. - próba wprowadzenia stałego podatku pobieranego bezpośrednio od ludności

- brak administracji skarbowej - stąd próba nieudana, tylko w miastach sprawny system podatkowy (podatki pośrednie bezpośrednie, oparte na różnych źródłach)

- lennicy - pierwotnie to z nich składała się armia; a praktyce król mógł powoływać tylko swoich bezpośrednich wasali (przez wieloszczeblową strukturę lenną), wojska lenne upadły w XIV w. (zmiany w sztuce wojennej);

- mieszczanie - powszechny obowiązek służby wojskowej zmieniony na podatek na najem wojsk (w momencie wprowadzenia wojsk zaciężnych)

- wojska zaciężne - pojawiają się w II poł XII w.; potrzebne na nie środki finansowe, głównie korzystali z nich władcy terytorialni (brak środków finansowych utrudniał powołanie dla całej Rzeszy)

- odżyły w momencie rozpadania się państwa Franków, ich władcy bardzo niezależni od władzy centralnej (dowód samodzielności - samodzielne nadawanie hrabstw na podległych terytoriach)

- Otton I zainicjował centralistyczną politykę - on i jego następcy starali się przekształcić godność księcia szczepowego w urząd lenny i zmniejszyć posiadłości tych książąt

- 1180r. - godność ta przestaje istnieć i następuje rozwój księstw rządzonych przez bezpośrednich wasali cesarza

- forma z czasów frankońskich uległa w całej Rzeszy dużym przekształceniom;

- wraz z nadawaniem hrabstwa w lenno godność hrabiego stała się dziedziczna

- zasada niepodzielności hrabstwa (nieprzestrzegana - stąd ich liczba zwiększała się)

- liczne nadania hrabstwa w charakterze lenna przez króla

- w połowie XIII w. w Rzeszy: 38 księstw świeckich, 92 należących do duchownych,

- władcy terytorialni (głównie książęta) - hrabiowie, którzy otrzymali prawo sprawowania wyższego sądownictwa i prawo zwierzchnie;

+ dla duchownych - 1220r. Confoederatio cum principibus eclesiasticis

+ dla świeckich - 1232r, (potwierdzenie w 1235r. Statutum In faworem principium)

+ bicia monet, zakładania targów i miast (gdyby godziło w interes władców terytorialnych)

- kolejne regalia książęta zagarnęli w trakcie bezkrólewia; odtąd dysponowali własnym skarbem i aparatem administracyjnym

- książęta przeciwstawiali się wszelkim próbom zwiększenia władzy centralnej - stąd gdy w innych krajach dążono do zjednoczenia terytorium w Niemczech rozwój polityczny szedł w kierunku partykularyzmu!!! (Rzesza stała się państwem złożonym z wielu niezależnych terytoriów)

- szczególna pozycja elektorów wymienionych w Złotej Bulli, przyznała ona:

+ dziedziczna (primogenitura w linii męskiej) godność elektora,

+ najwyższe sądownictwo z zakazem apelacji do króla (privilegium de non apellando)

+zniesienie prawa króla do wywołania spraw zawisłych przed sądami elektorów (privilegium de non evocando)

- w ważniejszych sprawach władcy naradzali się z możnymi i wyższym duchowieństwem;

- od XIII w. - książęta nie mogą nakładać podatków i stanowić prawa bez zgody reprezentacji swojej ziemi (1231r. Sententia de iure statuum)

- z czasem na narady zaczęto zwoływać także drobniejszą szlachtę i przedstawicieli miast - tak ukształtowały się sejmy krajowe (reprezentacje stanowe)

+ wg zasady książę miał obowiązek zwoływać je w sprawach ważnych dla całego terytorium,

+ zasiadało w nich duchowieństwo, szlachta, przedstawiciele miast (wyjątkowo chłopi) - wszystkie stany obradowały osobno

+ zakres władzy sejmu zależny był od sytuacji księstwa

+ decydowały najczęściej o sprawach podatkowych (w przeciwieństwie do całej Rzeszy, która nie wypracowała systemu podatkowego zrobili to poszczególni książęta)

- Rada Nadworna - centralny organ zarządzający działający obok księcia

- książę mianował też lokalnych urzędników pełniących funkcje administracyjne i sądownicze

+ sąd ziemski wyższy (iudiucium maius)- rozstrzygał sprawy cywilne

+ sąd nadworny księcia - dotyczył spraw karnych (+ działał jako instancja wyższa dla całego regionu)

+sąd ziemski niższy (iudicium minus) - właściwy w sprawach karnych zagrożonych karami na gardle i sprawach dotyczących ziemi, niekiedy zastępował go sąd pana

- wyroki sądu nadwornego księcia nie podlegały apelacji gdy książę posiadał privilegium de non apellando

+ 1415r. - uzyskali Brandenburgię (późniejsza podstawa ich potęgi i ekspansji)

+ od poł XIII w. dzierżyli marchię miśnieńską i Turyngię (jako lenno)

+ 1423r. - uzyskali księstwo saskie wraz z prawami elektorskimi

- od początków Rzeszy wyraźna przewaga władzy świeckiej

- cesarz i władcy terytorialni decydowali o obsadzie stanowisk kościelnych

+ wzmocnić władzę wewnątrz państwa i w stosunkach zagranicznych

+ rozszerzyć wpływy cesarstwa (a pomocą misji chrystianizacyjnych)

- połowa XI w. - pojawił się w Kościele ruch dążący do wzmocnienia władzy Papieża: +terytorialni władcy duchowni działali tak, by zdobyć przewagę nad władzą świecką

+1059r. - dekret papieża Mikołaja II - zakaz inwestytury świeckiej (źródło poważnych dochodów - od kandydatów na duchownych pobierano opłaty - symonia)

+1075r. - Dictatus papae - traktat Grzegorza VII - przewaga władzy duchownej nad świecką (m.in. wyłączność papieża w pozbawianiu godności biskupów, prawo do zwalniania poddanych od wierności „bezecnym”)

- 1076r. - otwarty konflikt związany z ustąpieniem arcybiskupa Mediolanu Gwido

- 1122r. - konkordat wormacki (Henryk V i Kalikst II) - zakończył konflikt

+ biskupi i opaci wybierani odtąd przez kapituły w obecności króla Niemiec lub jego wysłannika

+ intronizacja w Niemczech tylko gdy nada się elektowi lenno; w innej części Rzeszy odwrotna kolejność

+ zobowiązanie cesarza do oddania Kościołowi zagarniętych majątków

+prawo Kościoła do wyboru najwyższych dostojników kościelnych

+ Cesarstwo zachowało prawo wpływu na obsadę najwyższych urzędów kościelnych

+ przez długi czas pozostał podstawą stosunków m. Rzeszą a Kościołem

- pontyfikat Innocentego III - zamierzał zapewnić papiestwu dominium mundi - przeszkodzili mu Staufowie stąd kolejny konflikt

+odłączania się terytoriów (np. 1499r. Szwajcaria, II poł XVI w. Niderlandy)

+ powiększanie terenów niektórych władców terytorialnych (np. Austria , Brandenburgia)

- I poł XVI w. - reformacja (w różnych stopniu w różnych księstwach)

- ogromne straty ludnościowe (w skali Rzeszy 30-40%) i gospodarcze

Szwecja - Pomorze ze Szczecinem, wyspę Uznam, Wolin, biskupstwo Bremy

- przy tym niektóre terytoria (np. Brandenburgia) rozszerzyły się

+ cesarz Franciszek II dla wzmocnienia własnego państwa przyjmuje tytuł cesarza Austrii jako Franciszek I

+ 1806r. - po klęsce Austrii w wojnie z Napoleonem pod protektoratem Francji powstaje Związek Reński, a Franciszek II przestaje być cesarzem Rzeszy

- 1648r. - traktat westfalski - rozbicie polityczne Rzeszy sięga apogeum, jednolitość państwa to tylko formalność, w praktyce jest to wiele państw o różnej wielkości i odmiennych ustrojach

+ 1475 - dobra rycerskie mające bezpośredniość państwową (niezależność)

+ świeckie księstwa Rzeszy ( najważniejsze te należące do elektorów)

+ hrabstwa i opactwa (mniejsze terytoria świeckie i kościelne)

- od 1438 do upadku Rzeszy (za wyjątkiem lat 1742-1745) korona w rękach Habsburgów

- późniejsi władcy stawali się cesarzami od momentu koronacji na króla

- kapitulacje wyborcze - przedstawiane elektowi od 1519r. warunki ograniczające władzę

- jego kompetencje i sposób funkcjonowania ustalały się od końca XV do połowy XVII w.

+Elektorów - początkowo 7, później 8, każdy elektor miał 1 głos (tzw. głosy wirylne), do kolegium wchodzili z urzędu, przewodniczył im arcybiskup Moguncji

+Książąt - skład to 94 książąt (w tym 35 duchownych), hrabiowie i wolni panowie (141); książęta mieli głosy wirylne (jeżeli 1 książę dzierżył parę terytoriów miał parę głosów), pozostali głosy kurialne (1 kuria = 1 głos), początkowo były 3 kurie, później 6, kolegium przewodniczył arcybiskup salzburski i arcybiskup austriacki

+Miast - skład to przedstawiciele 51 miast podzieleni na 2 ławy: reńską (14 miast) szwabską (37 miast); na stale zasiadali w Sejmie od 1489 r.; każde miasto miało 1 głos; Kolegium przewodniczył delegat miasta, w którym obradował Sejm; od 1648 miasta miały głos stanowczy (wcześniej tylko doradczy)

+ uchwały 3 kolegiów stanowiły „opinię” - gdy zatwierdził ją cesarz stawała się ustawą

- obradował na sesjach; w czasie między sesjami obradowała komisja - jej uchwały musiał zatwierdzić cesarz

- 1663 r. - odtąd nieustający z siedzibą w Ratyzbonie, a ustawy ogłaszano jako dekrety cesarskie; mimo permanencji nie działał sprawnie (z powodu ograniczonych pełnomocnictw zasiadających w nim)

+ sądownictwo (w sprawach odebrania stanowości państwowej)

- próba wprowadzenia stałego rządu nieudana (skupienie władzy w terytoriach i brak środków finansowych)

- powstał w 1495r. jako najwyższy trybunał całego państwa

- sędzia przewodniczący - mianowany przez cesarza spośród książąt, hrabiów i wolnych panów

Później asesorów 50, a jeszcze później 25 (oszczędności)

- z czasem podział sądu na wydziały (na czele prezydenci mianowani przez cesarza)

- orzekał na podstawie ustaw Rzeszy - ale ono było fragmentaryczne, rozbudowane było ustawodawstwo partykularne (brak podstawy prawnej i problemy w procesie)

- 1495r. - ustawa o opieraniu orzeczeń na „prawie powszechnym” (rzymskim) i tak się działo w praktyce - stąd Sąd Kameralny przyczynił się do recepcji prawa rzymskiego w Rzeszy

Osób cywilnych posiadających bezpośredniość państwową

- sądził w II instancji apelacje od wyroków sądów władców terytorialnych w sprawach cywilnych gdy wartość sporu przekraczała 400 talarów ( oprócz spraw z terytoriów objętych privilegium de non appellando)

- jako że władcy terytorialni uzyskiwali przywileje sądowe (ostatnia Meklemburgia w 1779r.) a Rzesza była rozbita działalność jako instancji odwoławczej była znikoma

- utworzona w końcu XV w. jako organ administracyjny i sądowy

- zajmowała się głównie sądownictwem (konkurowała z Sądem Kameralnym - zw. ze względu na przewlekłość jego działań)

+ karnymi osób posiadających bezpośredniość państwową

- kierował nią kanclerz (arcybiskup Moguncji) a w praktyce wicekanclerz

- utraciła znaczenie w 1620r. gdy w Austrii powstała Nadworna Kancelaria (przejęła ona kierowanie polityką zagraniczną Rzeszy)

- podział kraju w celu utworzenia jednolitej administracji

- w każdym obwodzie sejmik (skład podobny do Sejmu Rzeszy) + dyrektoriat (starosta + 4 radców)

- większe znaczenie tylko w pd. -zach. Rzeszy (bo nie atakowane przez książąt)

- zapewniły poczucie łączności między organizmami państwowymi wchodzącymi w ich skład

- w potrzebie wojska dostarczały stany Rzeszy wg ustalonych dla poszczególnych terytoriów kontyngentów

- koniec XVII w. - ogólny kontyngent = 28 tys. Piechurów i 17 tys. Jazdy

- przyczyny reformacji - sytuacja zewnętrzna (humanizm) i wewnątrz Kościoła:

+ polityka fiskalna (annaty, kumulacja beneficjów, sprzedaż odpustów, którą Luter uznał za główne nadużycie)

- ruch reform w Kościele - bez powodzenia, dopiero reformacja skłoniła do poważnych zmian

- 1555r. - pokój augsburski - miał rozwiązać problemy złych stosunków między Rzeszą a Kościołem namnożone przez reformację :

+ ogłoszenie wolności religijnej dla poszczególnych stanów Rzeszy

+ wprowadzenie zasady cuius regio eius religio - oddanie w ręce władców ius reformandi - prawa do decydowania o religii poddanych

+ usankcjonowanie rozbicia Rzeszy na kraje katolickie i protestanckie (protestanckie bardziej związane z władzą państwową)

- od pokoju westfalskiego stosunki m. państwem a kościołem różne w różnych krajach

+ reformacją - zasada cuius regio eius religio, uzyskanie najwyższej władzy kościelnej przez władców w krajach protestanckich, zwiększenie zamożności (przez sekularyzację)

+ pokój westfalski - uznanie suwerenności władców - ius territorii et superioritatis, przyznał prawo zawierania traktatów z obcymi państwami, potwierdził ius reformandi (stąd koniec wojny 30-letniej uznaje się za punkt kulminacyjny w zdobywaniu przez władców zwierzchnictwa terytorialnego)

+przejęcie uprawnień podatkowych (zmalała więc rola sejmów lokalnych) - odtąd kształtuje się nowa forma rządów - monarchia absolutna (wzmocniła ją ustawa z 1654r. wprowadzająca stałe podatki na obronę i budowę twierdz - ściągać je mieli władcy terytorialni, w ich ręce powierzono też administrację podatkową; stałe podatki umożliwiły utrzymanie własnej administracji i wojska co stało się podstawą rozwoju absolutyzmu, który z kolei pogłębił rozbicie Rzeszy)

+ władza absolutna oparta na aparacie urzędniczym (w składzie szlachta i mieszczaństwo); grupa kameralistów (zwolennicy polityki merkantylnej władcy) starała się polepszyć gospodarkę kraju (by zapewnić dochody władcy)

- Brandenburgia (1701r. = państwo pruskie) i monarchia Habsburgów

+ odegrały wyjątkową rolę w polityce europejskiej i miały ogromne znaczenie w Rzeszy

+ rywalizowały ze sobą wewnątrz Rzeszy iw stosunkach zewnętrznych

+ 1763r. (po wojnie 7-letniej) utrwalony w Rzeszy antagonizm austriacko - pruski

+ zmiany w XVIII w. kiedy władcy zaczęli realizować rządy w stylu absolutyzmu oświeconego

Austria - od objęcia rządów przez Marię Teresę, później jej syna Józefa II

+ zmierza do zreformowaniu państwa w myśl reguł racjonalizmu

Podatkowe - zrównanie ciężarów państwowych dla wszystkich grup społecznych (by zwiększyć dochody państwa)

Administracyjne - cel to unifikacja prowincji i poszczególnych ziem

Społeczne - celem zniesienia najbardziej rażących różnic społecznych

Wojskowe - celem zwiększenia liczebności i udoskonalenia armii

- monarcha podejmuje decyzje osobiście, widoczna jego przewaga w działaniu organów centralnych

- reforma sądownictwa - zapewnienie wykształcenia sędziów

Cel tych reform to zachowanie feudalnej struktury społeczeństwa i systemu rządów absolutnych. Zmiany z XVIII w. przetrwały do poł XIX w.

- posiadłości Habsburgów (monarchia austriacka) nie stanowiły zwartej pod względem ustrojowym całości, łączyła je unia personalna

- od wojny 30-letniej (początek procesu budowy monarchii absolutnej) sukcesywnie ograniczana samodzielność terytoriów; 1620r. - wprowadzenie rządów absolutnych w Czechach

- 1713r. sankcja pragmatyczna (uregulowanie dziedziczności tronu) za rządów Karola VI - ustalono niepodzielność wszystkich ziem państwa i tron córce Karola - Marii Teresie

- przystąpiła do przebudowy formy rządów w dostosowaniu do zmienionych potrzeb

- na czele najważniejszych organów państwowych postawiła wybitnych polityków - np. Wenzel Kaunitz, Leopold v. Daun

- aparat administracyjny zyskał kształt pośredni m. stanowym a biurokratycznym

- jednolitą organizację władz centralnych wprowadziła cesarzowa Maria Teresa, kontynuował reformy Józef II

- sejm - zachował kompetencje tylko na Węgrzech, od XVIII w. wyrażały tylko zgodę na postulaty rządu dotyczące podatków

- Tajna Rada - organ doradczy panującego głównie w sprawach polityki zagranicznej

- Tajna Konferencja - w 1669r. przejęła kompetencje Tajnej Rady, istniała do XVIII w.

- Nadworna Izba Skarbowa (Hofkammer) - sprawy z zakresu skarbowości;

- Nadworna Rada Wojenna (Hofkriegsrat) - w dziedzinie wojskowości

- Kancelaria Nadworna - działała od 1620r., stała się najwyższym organem wymiaru sprawiedliwości, na pocz. XVIII w. przejęła uprawnienia w zakresie spraw wewnętrznych i polityki zagranicznej należące do Tajnej Konferencji, w poszczególnych częściach monarchii działały jej odpowiedniki z analogicznymi kompetencjami (odrębne kancelarie zniesione w 1749)

- Kancelaria Dworu i Państwa - powstała w 1742r. - na czele kanclerz, organ właściwy w sprawach polityki zagranicznej i zarządu domeną królewską,

- Dyrekcja Publiczna i Kameralna - sprawy wewnętrzne, finansowe, podatkowe

- Zjednoczona Kancelaria Nadworna - w 1761r. zajęła miejsce powyższego organu, nie zajmowała się jednak sądownictwem i skarbowością i sprawami Węgier

-Narodowa Rada Wojenna i Generalny Komisariat Wojenny - od 1749r, po reorganizacji organów wojskowych

- Rada Stanu - od 1760r, organ doradczy monarchy + kontrola władzy w całym państwie

- wszędzie (oprócz Węgier) jednolita administracja lokalna

- gubernia - największa jednostka terytorialna (w mniejszych terytoriach starostwo krajowe), na czele gubernator/ starosta krajowy/ namiestnik i radcy (mianowani przez króla), gubernator podległy Zjednoczonej Kancelarii Nadwornej; w guberniach działały sejmy (gubernator miał w stosunku do nich szerokie uprawnienia)

- starostwa (cyrkuły) - w nich urzędy obwodowe ze starostą na czele; starosta - sprawy policyjne i administracyjne oraz kontrola stosunków m. panem i poddanym

- gmina miejska - od 1783r. mieszczanie wybierali wydziały miejskie, te z kolei magistraty (burmistrz + radcy) dzielone na 3 senaty (2 = kompetencje sądowe, 1 = sprawy gospodarki miejskiej)

- gmina wiejska - podporządkowana dominium - zwierzchniość gruntowa, której urzędnicy to wójt i Przysiętnicy (starszyzna wiejska) zarządzający majątkiem gminnym i sprawujący sądownictwo polubowne

- reforma Józefa II - rozdzielenie sądownictwa od administracji

sądy dominialne sprawowane przez justycjariusza - we wsiach

Senaty cywilne magistratur miejskich (przewodniczy syndyk miejski)

- sądy II instancji - sądy apelacyjne (w sprawach karnych i cywilnych)

- Najwyższa Izba Sprawiedliwości we Wiedniu - najwyższa instancja

- wpływy kameralistyki - próba oparcia państwa na jednolitym systemie ekonomicznym; jej przedmiot to gospodarka państwowa

- ujednolicenie kwoty należnej skarbowi państwa uchwalanej przez sejmy we wszystkich terytoriach - tak uzyskane podatki przeznaczane na wojsko

- Maria Teresa - przymuszenie szlachtę do płacenia podatków

- 1789r. - patent Józefa II - przewidywał jednakowe podatki od gruntów pańskich i chłopskich (niewprowadzony)

- koszty utrzymania administracji - za dochody z dóbr państwowych

- w II poł XVIII w. - Nadworna Izba Obrachunkowa zarządzała finansami

- nabór oparty na werbunku, formalnie dobrowolnym, faktycznie przymusowym

- uzupełniana przez kontyngenty z poszczególnych krajów

-1770r. - spis ludności (tzw. konskrypcja dusz) - każdy okrąg zaciągowy zobowiązany dostarczyć określoną liczbę rekrutów

- wiele grup zwolnionych od obowiązku wojskowego; ostatecznie spoczął od na chłopach i biednych mieszczanach

- XVIII w. - jak wszędzie dążenie do zdobycia przewagi przez państwo

+ obowiązkowe placetum regis (zakaz ogłaszania aktów papieskich bez zgody panującego)

+ likwidacja klasztorów (ich majątki stworzyły Fundusz Religijny na cele kościelne)

+ 1781r. wprowadzenie tolerancji religijnej (katolicyzm religią panującą) - Żydzi i niekatolicy uzyskali pełnię praw obywatelskich i możność prywatnych nabożeństw

+ z kompetencji sądów kościelnych wyjęto sprawy małżeńskie

+ duchowieństwo traktowane jako część aparatu państwowego stąd miało działać w interesie państwa i starać się utrzymać wiernych w posłuchu dla władzy

+ zmniejszono liczbę świąt i ograniczono pielgrzymki (w celach gospodarczych)

+ regulacja porządku nabożeństw, zakaz procesji, kontrola kazań

1657r. - zrzucona zostaje zależność lenna z księstwa pruskiego

- początek XVII w. - jest to unia łącząca szereg krajów stanowych; ponieważ tereny były rozrzucone po terytorium całej Rzeszy władcy Brandenburgii byli obecni przy rozstrzyganiu jej wszystkich ważnych spraw

- XVIII w. - z luźnego związku terytoriów państwo to przekształca się w zunifikowany, rządzony centralistycznie organizm

- elektor brandenburski = jeden z najważniejszych elektorów Rzeszy

- dynastia Hohenzollernów odegrała ogromną rolę w rozwoju państwa brandenburskiego, była uosobieniem jego interesu

- Fryderyk Wilhelm (Wielki Elektor, 1620 - 1688) rozpoczął budowę silnego państwa, uzyskał podatki - przeznaczył je na budowę armii, w poł XVII w. zaczął niwelować znaczenie stanów prowincjonalnych i centralizację administracji

- Fryderyk III - uzyskał od cesarza zgodę na koronację na władcę Prus (nieoficjalnie nie należały do Rzeszy) - zrobił to 18 I 1701r w Królewcu (stał się Fryderykiem I) - od tej pory wszystkie posiadłości Hohenzollernów (także na terenie Rzeszy) uzyskały nazwę „królewskich pruskich państw”

- Fryderyk Wilhelm I (1713 - 1740) - główny twórca doskonale zorganizowanego państwa, zainicjował rządy gabinetowe (szczególna forma rządów absolutnych) - decyzje podejmował król w swoim gabinecie, a wykonywali je urzędnicy, za jego rządów państwo posiadało silną armię i dobrze zorganizowany aparat państwowy, prowadzona była przemyślana polityka gospodarcza i planowanie w dziedzinie finansowo-gospodarczej

- Fryderyk II (1740 - 1786) - reformy w duchu absolutyzmu światłego

- finanse panującego były oddzielone od finansów państwowych

+ utworzona w 1604r. jako centralna władza administracyjna, głównie skarbowa dla całego państwa,

+ do jej właściwości należały szczególnie sprawy zagraniczne, wojska i finansów,

+ w razie nieobecności elektora rządziła w jego zastępstwie (zakres określał elektor),

+ 1651r. - reorganizacja, podzielenie na 19 oddziałów rzeczowo - terytorialnych, wyodrębnienie z niej spraw zarządu finansami domen (powierzone oddzielnej kamerze)

- Kamera Nadworna (Hofkammer) - wyłoniła się ze wspomnianej wyżej kamery w 1689r.

+ obok spraw domen zajmowała się m.in. pocztą, lasami, regaliami

+ zadanie - dbanie o zaopatrzenie wojska poprzez odpowiednią politykę podatkową i finansowo-gospodarczą

+ podlegały mu komisariaty a następnie komisarze w okręgach

+ w ten sposób instytucje wojskowe przekształciły się w gospodarczo - podatkowe

+ od 1723r. z połączenia Generalnej Dyrekcji Finansów i Generalnego Komisariatu Wojny

+ lata 40-te XVIII w. - zmiany w Dyrektoriacie: podział na realne departamenty (na czele zależni od króla ministrowie, mający przydzielone ściśle określone sprawy), ich liczba: na początku 5, od 1746 - 6, od 1748r. - 7; utworzone wg kryterium rzeczowego (wiele spraw załatwiały w skali kraju) i terytorialnego (podlegały im sprawy określonych prowincji)

- Ministerstwo Gabinetowe - wydzielone w 1728r, zajmowało się sprawami zagranicznymi

+ od czasów Fryderyka I wybitni ministrowie uzyskali tytuły pierwszych ministrów, od panowania Fryderyka Wilhelma I tytuł pierwszego ministra zanikł

+ wchodzili w skład Tajnej Rady (ta zachowała głównie kompetencje sądowe)

+ w ich kolegialnych spotkaniach przestał uczestniczyć Fryderyk II, ministrowie przedstawiali królowi sprawy, których nie mogli jednogłośnie rozstrzygnąć

- Nakazy gabinetowe = rozporządzenia króla, które podejmował po rozpatrzeniu raportów otrzymywanych od centralnych organów, w ten sposób urzędnicy stali się narzędziami króla, byli zobowiązani do bezwzględnego posłuszeństwa

+ organy stanowe = rządy krajowe (kompetencje systematycznie ograniczane przez namiestników - koniec XVII w. obejmują tylko sądownictwo wyższe), Wieli Elektor nie zlikwidował organów stanowych - tylko ograniczył kompetencje - przestały współrządzić krajem a zajmowały się sprawami lokalnymi - społeczno gospodarczymi

+ sieć organów zarządzających wojskiem i finansami - komisarze podlegli elektorów

+ na czele kolegialne organy - kamery wojskowe i domeny (powstałe z połączenia organów wojskowych [komisariatów wojny] z organami administracyjnymi [kamerami zarządu domen]) zajmowały się sprawami administracji, policji, wojska, podatków i częściowo sądownictwem; na ich czele stali prezesi kamer

+ podział wykształcił się w XVII w. w Brandenburgii, z czasem objął wszystkie prowincje

+ na czele dyrektorzy powiatowi (od 1702r. zwani landratami = notablami stanowymi) mianowani przez króla; działali w interesie stanowym + spełniali zadania państwowe

+ 2 deputowani - pomagali landratom, pochodzili z sejmiku powiatowego złożonego z przedstawicieli szlachty

+ nadzór nad miastem - radca skarbowy (mianowany przez króla, podporządkowany komisarzowi wojennemu, później kamerom)

+ zgromadzenie + magistrat - organy gminy miejskiej, działały od końca XVIII w., pochodziły z wyboru lub nominacji królewskiej

- wsie (gminy wiejskie) - nadal pod władzą właścicieli, władze pochodziły z nominacji pana

+ od1746r. - utworzono go z części Sadu Kameralnego, bo uzyskany pełny immunitet sądowy dla terenów położonych w Rzeszy

- Sąd Najwyższy w Królewcu - utworzony dla Prus Wschodnich

- Sąd Najwyższy w Berlinie - utworzony w końcu XVIII w.

+ na czele generalny fiskałat (podległy Ministrowi Sprawiedliwości)

+ sprawowanie nadzoru nad wymiarem sprawiedliwości i władzami administracyjnymi i przestrzeganiem prawa

- podatki uchwalane przez sejmy szybko stały się stałymi

- podatek gruntowy (tzw. kontrybucja) - główny podatek, obciążał chłopów (ok. 40% dochodów)

- akcyza - podatki pośrednie od obrotu i żywności, płacone przez miasta, nad jego poborem czuwali radcy podatkowi

- 60% dochodów dostarczały majątki państwowe; by dochód ten nie zmniejszył się wprowadzono zasadę niepozbywalności domen państwowych (1713r.)

- dbanie o rozwój przemysłu, handlu, kompanii handlowych przez władców by zapewnić dochody państwu

- odgrywała ogromną rolę, większą niż w innych państwach

- interesy innych dziedzin życia państwowego podporządkowane militarnemu

- od poł XVII w. - istniała stała armia (1644r.) ściśle związana z władzą państwową

+ obowiązkowa rejestracja wszystkich mężczyzn, którzy skończyli 20 lat (zwolnienie synów szlacheckich i bogatych mieszczan)

+ pułk związany z konkretnym przydzielonym mu okręgiem (kantonem) o określonej licznie gospodarstw (z nich przeprowadzano rekrutację - każdy kanton dostarczał 1 rekruta na 10 dymów)

+ by nie pozbawić kraju siły roboczej - wcielanie do wojska poddanych z innych państw, urlopowanie części oddziałów, pozwalanie żołnierzom na mieszkanie poza koszarami