Czynność prawna - świadome i zgodne z przepisami prawa zachowanie ludzkie, zmierzające do wywołania skutków prawnych mocą odpowiednich oświadczeń woli składających się na treść czynności prawnej. Jest to stan faktyczny zawierający co najmniej jedno oświadczenie woli. Czynności prawne są podstawowym źródłem stosunków prawnych w obrębie prawa cywilnego. Aby dokonywać czynności prawnych trzeba mieć zdolność do czynności prawnych. Dla skuteczności czynności prawnej może być niekiedy wymagana szczególna forma.

Klasyfikacje czynności prawnych

1. Ze względu na strony czynności prawnej można wyróżnić:

• czynności prawne jednostronne, dla skuteczności czynności wystarczy oświadczenie woli jednej strony, są to między innymi: przyrzeczenie publiczne, sporządzenie testamentu, uznanie dziecka;

• czynności prawne dwustronne, dla skuteczności czynności potrzebne są oświadczenia woli dwóch stron, są to umowy (np: umowa sprzedaży, umowa darowizny, umowa najmu etc.);

• uchwały, czyli czynności organów działających kolegialnie.

Ze względu na status stron:

• czynności prawne między żyjącymi (łac. inter vivos);

• czynności prawne na wypadek śmierci (łac. mortis causa) - czynność jest skuteczna dopiero po śmierci osoby, która jej dokonała, są dwie takie czynności w prawie polskim: testament - art.941 KC oraz zrzeczenie się dziedziczenia - art. 1048 KC.

• Ze względu na występowanie dodatkowego elementu obok oświadczenia woli w postaci tzw. elementu realnego, którym może być wydanie rzeczy, lub wpis do księgi wieczystej:

• czynności prawne konsensualne - element realny nie jest konieczny do skuteczności czynności prawnej, wystarczy samo oświadczenie woli;

• czynności prawne realne - element realny jest konieczny dla skuteczności czynności prawnej, np. zastaw, zadatek, użyczenie.

• Ze względu na skutek prawny, jaki czynność wywołuje w sferze majątkowej osoby składającej oświadczenie woli:

• czynności prawne zobowiązujące - pociągają za sobą powstanie zobowiązania, czyli zwiększenie pasywów;

• czynności prawne rozporządzające - pociągają za sobą zniesienie, obciążenie lub przeniesienie prawa, czyli zmniejszenie aktywów.

• czynności prawne o podwójnym skutku - wywołują zarówno skutek czynności rozporządzającej i zobowiązującej (np. art. 535 w zw. z art. 155 k.c.)

• Ze względu na skutek prawny jaki czynność prawna wywołuje w sferze majątkowej kontrahenta:

• czynności prawne przysparzające - pociągają za sobą zwiększenie aktywów np.: uzyskanie prawa własności rzeczy lub zmniejszenie pasywów, np.: zwolnienie z długu;

• inne czynności.

• Ze względu na to, czy przysporzenie następuje po obu stronach czynności prawnej, czy tylko po jednej, (podział ten dotyczy wyłącznie czynności prawnych dwustronnych):

• czynności prawne odpłatne (obciążające) - przysporzenie następuje po obu stronach czynności;

• czynności prawne nieodpłatne (pod tytułem darmym) - przysporzenie następuje tylko po jednej stronie czynności.

• Ze względu na wymóg istnienia causa (podział ten odnosi się tylko i wyłącznie do czynności prawnych przysparzających):

• czynności prawne przyczynowe, kauzalne - dla skuteczności czynności konieczne jest istnienie causa, czyli przyczyny prawnej tej czynności.

• czynności prawne oderwane, abstrakcyjne - istnienie causa nie jest konieczne dla skuteczności czynności prawnej.

W prawie prywatnym międzynarodowym

Dopuszczalność dokonania czynności prawnej określa prawo właściwe dla czynności prawnej, o którą w danym wypadku chodzi. Według tego samego prawa należy oceniać jej istnienie jako czynności prawnej.

Istnieje zasada, że "dojście do skutku umowy podlega, w możliwie szerokim zakresie, prawu rządzącemu umową"^[1].

Milczenie oblata traktuje się na równi z przyjęciem oferty, tylko jeżeli przewiduje to prawo jego miejsca zamieszkania lub siedziby.

Forma czynności prawnej

[

Forma czynności prawnej - to sposób, w jaki czynność prawna zostaje wyrażona na zewnątrz. Przykładowo umowę można zawrzeć w formie ustnej lub w formie pisemnej. Umowę w formie pisemnej można z kolei sporządzić np. w postaci własnoręcznie podpisanego dokumentu czy aktu notarialnego.

Większość czynności prawnych, w szczególności drobnych umów zawieranych w sklepie, kiosku, itp. dochodzi do skutku bez konieczności przestrzegania jakichkolwiek wymogów dotyczących ich formy, czyli przez ustne lub konkludentne wyrażenie woli zawarcia danej czynności.

Istnieje jednak również szereg czynności prawnych, które ze względu np. na ich dużą wartość ekonomiczną (m.in. sprzedaż nieruchomości, przedsiębiorstwa, rzeczy większej wartości, ustanowienie zastawu) wymagają od ich stron szczególnej rozwagi, a w związku z tym odpowiedniego zabezpieczenia dowodowego stron na wypadek sporu, szczególnie gdy w jego ramach kwestionuje się sam fakt dokonania czynności. Temu celowi służą uregulowane w prawie formy kwalifikowane, które przedstawiono poniżej. Strony same - w ramach swobody kształtowania treści umów mogą ustalić, czy i jakie wymogi dotyczące formy mają między nimi obowiązywać. W wielu wypadkach ustanawiają je również ustawy. Rygor formy co do zasady dotyczy całej czynności prawnej, jednak niekiedy, w przypadku umów, może obejmować oświadczenie woli tylko jednej ze stron. Przykładem tego jest umowa darowizny, w której wymóg formy aktu notarialnego przewidziany jest tylko dla oświadczenia darczyńcy.


Zwykła forma pisemna

Spełnienie wymogu zwykłej formy pisemnej w zakresie jednostronnej czynności prawnej polega na zamieszczeniu własnoręcznego podpisu przez osobę dokonującą czynności na dokumencie zawierającym jej oświadczenie woli. Nie jest konieczne sporządzanie własnoręcznym pismem całego dokumentu, wyjątek stanowi wymóg własnoręcznego sporządzenia testamentu. Z formą pisemną zrównana jest forma dokumentu elektronicznego z bezpiecznym podpisem elektronicznym.

Forma pisemna z urzędowo poświadczoną datą

Czynność prawna w formie dokumentu pisemnego z urzędowo poświadczoną datą (dokument pisemny z datą pewną) dokonana zostaje, gdy:

• data czynności prawnej zostanie urzędowo poświadczona,

• fakt dokonania czynności zostanie stwierdzony w jakimkolwiek dokumencie urzędowym - od daty tego dokumentu,

• na dokumencie obejmującym czynność prawną zostanie umieszczona jakakolwiek wzmianka organu państwowego, organu samorządu terytorialnego lub notariusza - od daty tej wzmianki.

Forma pisemna z podpisami notarialnie lub urzędowo poświadczonymi

Czynność prawna jest dokonana w formie dokumentu pisemnego z podpisem poświadczonym, jeżeli urzędnik lub notariusz stwierdził na dokumencie jego własnoręczność. Forma ta wymaga złożenia podpisu na dokumencie w obecności takiego notariusza lub urzędnika.

Akt notarialny

Zgodnie z polskim prawem, akt notarialny powinien być sporządzony w języku polskim przez notariusza i zawierać:

• dzień, miesiąc i rok sporządzenia aktu, a w razie potrzeby lub na żądanie strony - godzinę i minutę rozpoczęcia i podpisania aktu;

• miejsce sporządzenia aktu;

• imię, nazwisko i siedzibę kancelarii notariusza, a jeżeli akt sporządził zastępca notariusza - nadto imię i nazwisko zastępcy;

• imiona, nazwiska, imiona rodziców i miejsce zamieszkania osób fizycznych, nazwę i siedzibę osób prawnych lub innych podmiotów biorących udział w akcie, imiona, nazwiska i miejsce zamieszkania osób działających w imieniu osób prawnych, ich przedstawicieli lub pełnomocników, a także innych osób obecnych przy sporządzaniu aktu;

• oświadczenia woli stron, z powołaniem się w razie potrzeby na okazane przy akcie dokumenty;

• stwierdzenie, na żądanie stron, faktów i istotnych okoliczności, które zaszły przy spisywaniu aktu;

• stwierdzenie, że akt został odczytany, przyjęty i podpisany;

• podpisy biorących udział w akcie oraz osób obecnych przy sporządzaniu aktu;

• podpis notariusza.

Forma zastępcza dla pisma

Przewidziana jest w celu ochrony osób niepiśmiennych lub nieumiejących czytać i umożliwienia im składania oświadczeń woli na piśmie. Osoba niepiśmienna, ale która umie czytać, może potwierdzić złożenie oświadczenia woli poprzez uczynienie na dokumencie tuszowego odcisku palca, a obok tego odcisku inna osoba wpisze jej imię i nazwisko oraz umieści swój podpis. Innym sposobem jest złożenie podpisu przez inną osobę i poświadczenie przez notariusza lub wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starostę lub marszałka województwa z zaznaczeniem, że został złożony na życzenie osoby nie mogącej pisać lecz mogącej czytać. Osoba, która nie umie czytać, a ma złożyć oświadczenie woli na piśmie, może to uczynić wyłącznie w formie aktu notarialnego.

Forma elektroniczna

Współcześnie co raz większe znaczenie ma dokonywanie czynności prawnych za pomocą elektronicznych środków komunikacji. Chodzi tu o całą masę umów zawieranych przez Internet z wykorzystaniem podpisu elektronicznego. Takie oświadczenie, jeżeli zostało opatrzone właśnie podpisem elektronicznym weryfikowanym przy pomocy ważnego kwalifikowanego certyfikatu jest równoznaczne oświadczeniu złożonemu w formie pisemnej. Umowy zawarte bez wykorzystania podpisu elektronicznego mogą stanowić tylko uprawdopodobnienie faktu dokonania czynności prawnej.

Skutki niedochowania formy

zastrzeżonej pod rygorem nieważności (ad solemnitatem)

Niezachowanie formy czynności prawnej zastrzeżonej ad solemnitatem powoduje jej bezwzględną nieważność (art.73 i 76 KC).

zastrzeżonej dla celów dowodowych (ad probationem)

Konsekwencją są ograniczenia dowodowe (art.74 KC) podczas procesu - niedopuszczalność przeprowadzenia dowodu ze świadków lub z przesłuchania stron na fakt dokonania czynności. Ograniczenie dowodowe zostaje uchylone jeżeli (art.74§2 KC):

1. obie strony zgodzą się na przeprowadzenie tych dowodów;

2. konsument żąda przeprowadzenia dowodów ze świadków lub zeznań stron w sporze z przedsiębiorcą lub

3. fakt dokonania czynności uprawdopodobniono na piśmie.

Art.74 KC nie stosuje się do czynności prawnych między przedsiębiorcami.

zastrzeżonej dla osiągnięcia określonych skutków prawnych (ad eventum)

Czynność prawna nie wywołuje określonych, zamierzonych przez strony i przewidzianych przez ustawę dla zachowania danej formy skutków prawnych. Ustawa wymaga formy ad eventum najczęściej przez wzgląd na ochronę osób trzecich nie uczestniczących w dokonywaniu danej czynności prawnej.

W prawie prywatnym międzynarodowym

Ustawa Prawo prywatne międzynarodowe przewiduje, że forma czynności prawnej podlega prawu właściwemu dla tej czynności. Wystarczy jednak zachowanie formy przewidzianej przez prawo państwa, w którym czynność zostaje dokonana.

Od tego uregulowania istnieją pewne wyjątki. Osobno uregulowano formę zawarcia małżeństwa, formę czynności prawnych mortis causa, formę oświadczenia wekslowego i czekowego^[1].

Odnośnie form umów obligacyjnych wypowiada się konwencja rzymska z 1980 roku o prawie właściwym dla zobowiązań umownych. Dla umów dochodzących do skutku pomiędzy osobami znajdującymi się w tym samym państwie przewiduje właściwość albo legis causae, albo legis loci actus. Jeżeli dochodzi do umowy między osobami znajdującymi się w różnych państwach, wystarczy spełnić formy przewidziane w prawie jednego z tych państw lub w prawie właściwym dla umowy według postanowień konwencji^[2].

Prawu właściwemu dla formy podlegają też wymagania tego rodzaju ustanowione przez same strony.

---