1. Proszę wymienić 4 sposoby utrwalania mowy ludzkiej i scharakteryzować jeden z tych sposobów (wykład z 3 listopada 2009 + co nieco z wikipedii)

Sposoby pisemnego utrwalania mowy:

• pismo piktograficzne (obrazkowe)

- najstarszy znany system piśmienniczy. Pierwsze piktogramy pojawiły się około 6 tysięcy lat temu (w drugiej połowie czwartego tysiąclecia p.n.e.).

- piktogramy to obrazki oddające elementy rzeczywistości. Schematyczne rysunki symbolizowały przedmioty, zwierzęta, osoby, przedstawiały znane i łatwe do zrozumienia przez wszystkich przedmioty i sytuacje.

- był to jednak niedoskonały sposób, ponieważ uniemożliwiał zapis czynności, imion itp., dlatego pismo to uległo przekształceniu w pismo ideograficzne

- odmiana pisma piktograficznego w pewnej formie funkcjonuje do dziś w Egipcie w postaci hieroglifów

• pismo ideograficzne

- wymyślili je Majowie

- powstało z piktografii poprzez upraszczanie rysunków; ideogramy to rysunki bardziej symboliczne, oderwane od konkretów

- z pisma ideograficznego wywodzą się cyfry rzymskie (i arabskie?)

- zmodyfikowanym pismem ideograficznym posługuje się język chiński

• pismo sylabowe

- wynalezione w Azji Mniejszej

- jest to duży krok naprzód - początek pisma fonetycznego czyli takiego, w którym znaki oddają dźwięki mowy (w tym wypadku jeden znak oznacza jedną sylabę), a nie, jak wcześniej, konkretne przedmioty

- do dziś funkcjonuje w Japonii

• pismo głoskowo - literowe

- każda głoska danego języka ma swój graficzny obraz - literę

- spółgłoski i samogłoski tworzą alfabet

- najbardziej znane alfabety to łaciński i grecki

- język polski posługuje się alfabetem łacińskim (wzbogaconym o polskie znaki diakrytyczne i dwuznaki)

2. Proszę wymienić i krótko omówić zasady, na których opiera się system ortografii polskiej. (wykład z 3 listopada 2009 oraz Polański, Jakubowicz, Dyka - Ortografia i interpunkcja w nauczaniu początkowym)

4 zasady ortograficzne języka polskiego

• zasada fonetyczna

- opiera się na związku pisma z mową: każdemu dźwiękowi składającemu się na dany wyraz (każdej głosce) odpowiada zawsze ten sam jeden znak graficzny

- dotyczy większości wyrazów (np. Ala, baba, cebula, ćma, domek, jutro, kot, pas, trawa, wygospodarować)

• zasada morfologiczna

- w wyrazach zachodzą upodobnienia, które stwarzają oboczności fonetyczne rdzeni, przedrostków i przyrostków (cząstek morfologicznych wyrazów) - występuje wówczas różnica między pisownią a wymową

- zasada ta opiera się na znajomości reguł gramatycznych oraz na rozumieniu powiązań ortografii z gramatyką

- służy do motywowania pisowni wyrazów, które sprawiają największe trudności ortograficzne (wyrazów z ó, rz, ż, h, ch wymiennym - np. bródka, dziób, nóżka, wyrazów ilustrujących zjawisko utraty dźwięczności - np. mróz, stóg, bluzka, wyrazów z przedrostkami i przyrostkami, wyrazów z ą, om, ę, em w formach fleksyjnych)

• zasada historyczna

- wedle tej zasady zapis wyrazów polega na zachowaniu tradycyjnej pisowni, odpowiadającej albo dawnej wymowie, albo etymologii wyrazu

- ma niezbyt szerokie zastosowanie, dotyczy wyrazów z rz, h, ó współcześnie niewymiennym (np. rzeka, rzemień, król, córka, hełm, bohater), wyrazów z rz po spółgłoskach (np. krzew, drzewo), wyrazów z ą, ę niezgodnymi z wymową (np. dąb, zęby), wyrazów obcego pochodzenia, zawierających litery en, em, on, om (np. benzyna, tempo, koncert, kompot)

• zasada konwencjonalna

- opiera się na przyjętej umowie

- zapis wyrazów nie ma tu uzasadnienia ani fonetycznego, ani morfologicznego, czasami tylko może mieć uzasadnienie historyczne

- dotyczy pisowni wielkich liter na początku wyrazu, łącznej bądź rozdzielnej pisowni nazw miejscowości, pisowni „nie” z poszczególnymi częściami mowy.

3. Metody wprowadzania nowego materiału ortograficznego - zilustrować przykładami. (wykład z 3 listopada 2009 oraz Polański, Jakubowicz, Dyka - Ortografia i interpunkcja w nauczaniu początkowym )

Przy wprowadzaniu nowego materiału posługujemy się trzema metodami:

• indukcji

- polega ona na gromadzeniu nowego materiału językowego, jego obserwacji, następnie na stopniowym dochodzeniu do uogólnień w postaci reguły ortograficznej

- na przykład: spośród wyrazów związanych z lasem wypisujemy te z rz - brzoza, drzewo, grzyb, krzew, itp. Analizujemy je i formułujemy regułę, że po spółgłoskach b, d, g, j, k, p, t, w należy pisać rz.

• dedukcji

- polega na podaniu reguły ortograficznej, a następnie na wyszukiwaniu wyrazów, które by ją potwierdzały

- ta metoda jest rzadko stosowana w kl. 1-3, tak ukazujemy głównie wyjątki ortograficzne

- na przykład: dzieci poznały regułę dotyczącą pisowni ó w wyrazach zakończonych na -ów, -ówka, -ówna. Mówimy, że jest od tej reguły kilka wyjątków i wspólnie lub z pomocą słownika ortograficznego próbujemy znaleźć takie „wyjątkowe” wyrazy (zasuwka, skuwka, odkuwka, okuwka, zakuwka)

• analogii

- dotyczy sytuacji, gdzie następuje podobieństwo postępowania ortograficznego z wcześniej już poznanym przypadkiem (kiedy dzieci mają już opanowaną jakąś regułę ortograficzną i chcemy wprowadzić podobną)

- na przykład: dzieci wiedzą już, że należy pisać ó, kiedy wymienia się na o w innych formach tego wyrazu lub wyrazach pokrewnych; analogicznie wprowadzamy zasadę pisania rz wymiennego na r w innych formach tego wyrazu lub wyrazach pokrewnych.

---