ZARYS KRYMINOLOGII

Z

ELEMENTAMI WIKTYMOLOGII

TEMAT:

KRYMINOLOGIA JAKO NAUKA

• Pojęcie i zakres nauki kryminologii.

• Kryminologia a inne nauki.

• Podstawowe nurty w kryminologii:

• kryminologia klasyczna,

• kryminologia pozytywistyczna,

• kryminologia antynaturalistyczna,

• kryminologia neoklasyczna.

I. POJĘCIE I ZAKRES NAUKI KRYMINOLOGII

KRYMINOLOGIA (gr. crimen - przestępstwo + logos - nauka) to nauka społeczna zajmująca się badaniem i gromadzeniem całościowej wiedzy na temat:

• przestępstwa jako szczególnej formy zachowania dewiacyjnego,

• osoby sprawcy przestępstwa,

• ofiary przestępstwa,

• instytucji kontroli społecznej i mechanizmów kontrolnych, jakie tworzą

społeczeństwa w celu zapobiegania, zwalczania przestępczości (badanie

funkcjonowania instytucji wymiaru sprawiedliwości).

Kryminologia wg Hołysta:

jest to nauka o przestępstwie i przestępcy, o objawach i przyczynach przestępczości i innych związanych z nią zjawiskach patologii społecznej oraz o ich zapobieganiu, a także funkcjonowaniu systemu sprawiedliwości karnej.

DZIAŁY KRYMINOLOGII (wg Hołysta)

1. SYMPTOMATOLOGIA (inaczej fenomenologia kryminalna). Dział zajmujący się formami objawowymi przestępczości, do których m.in. należy zaliczyć:

• strukturę i dynamikę przestępczości,

• geografię kryminalną,

• sposób popełniania przestępstw,

• niektóre elementy organizacji świata przestępczego, np. sposób

porozumiewania się przestępcy.

2. ETIOLOGIA KRYMINALNA

Dział zajmujący się przyczynami przestępczości (biopsychologiczne - indywidualne, socjologiczne - społeczne).

3. PROFILAKTYKA KRYMINALNA

- zajmując się genezą i etiologią faktów kryminalnych, ma za zadanie nadanie aktywnego kierunku działalności ludzkiej oraz usunięcie postaw i tendencji, jeżeli takie w określonym zachowaniu występują.

II. KRYMINOLOGIA A INNE NAUKI

Kryminologia jako nauka jest dziedziną interdyscyplinarną

• nie posiada własnej metodologii badawczej,

• wykorzystuje metody stworzone dla potrzeb innych dyscyplin:

• kryminologia a nauki medyczne i biologiczne,

• kryminologia a psychologia,

• kryminologia a pedagogika,

• kryminologia a statystyka,

• kryminologia a ekonomia,

• kryminologia a historia,

• kryminologia a prawo karne,

KRYMINOLOGIA

• nauka empiryczna;

• odpowiada na pytanie: jak jest?, ponieważ opisuje obiektywną rzeczywistość,

fakty;

• podstawowa metoda poznania - metoda empiryczna;

• nauka neutralna wobec wartościowania;

• stwierdza fakty;

• większość doktryny uważa, że urzeczywistnia względną koncepcję kary -

koncepcję kary celowej;

• usiłuje uczynić z przestępstwa jedynie problem praktyczny.

PRAWO KARNE

• nauka normatywna;

• odpowiada na pytanie: jak być powinno?;

• podstawowa metoda poznania - metoda prawno - dogmatyczna;

• nauka opierająca się przede wszystkim na wartościowaniu;

• stwierdza fundamentalne wartości, na których opierają się ład i moralny i

porządek społeczny;

• urzeczywistnia bezwzględną koncepcję kary - jako odpłatę za popełniony czyn.

III. PODSTAWOWE NURTY W KRYMINOLOGII

• KRYMINOLOGIA KLASYCZNA (połowa XVIII w.)

• twórcy: Cesare Beccaria (1738-1794), Jeremy Bentham, Immanuel Kant, Georg

Wilhelm Friedrich Hegel, Anselm Feuerbach;

• główne założenia:

- każdy człowiek, w tym także sprawca przestępstwa jest jednostką racjonalną (w sposób świadomy wybiera pomiędzy różnymi alternywnymi postępowaniami - indeterministyczna koncepcja człowieka a tym samym sprawcy przestepstwa);

- ponieważ człowiek jest racjonalny i wolny, jest równocześnie odpowiedzialny za swe

zachowanie (absolutna koncepcja kary - sprawiedliwa odpłata za wyrządzone zło);

- każdy człowiek jest nie tylko zdolny, ale i skłonny do popełniania przestępstw

(pesymistyczna wizja natury ludzkiej - człowiek jest ze swej natury istotą złą);

- kara ma wymiar odstraszający, trzymający w ryzach społeczeństwo. Jest to prewencja

generalna.

2. KRYMINOLOGIA POZYTYWISTYCZNA (druga połowa XIX w.)
- to przede wszystkim nauka o przyczynach przestępczości

• twórcy: Cesare Lombroso, Enrico Ferrie, Rafael Garofalo;

• główne założenia:

• scjentyzm - kult nauki i naukowości, wiara w nieograniczone możliwości

poznania i wykorzystania jego wyników dla dobra ludzkości;

• optymistyczna wizja natury człowieka (większość ludzi przejawia z natury

skłonności do dobra, aby więc popełnić przestępstwo, trzeba posiadać

szczególne właściwości, przestępca jest w mniejszości - jest odmieńcem);

• pytanie lombrozjańskie: dlaczego jedni popełniają przestępstwo a inni nie?

Sprawca przestępstwa różni się w jakiś sposób od wszystkich innych ludzi i jest

odmieńcem;

• zachowaniami ludzi rządzą czynniki, nad którymi nie mają oni kontroli;

• skuteczne środki walki z przestępczością muszą sięgać do jej przyczyn;

• odmiana sprawcy poprzez resocjalizację, kara o charakterze celowym

(dostosowanie kary do tego, kim jest sprawca czynu, a nie do samego czynu).

3. KRYMINOLOGIA ANTYNATURALISTYCZNA
(LATA 60 - 70 XX w.)

• przedstawiciele: m.in. Edwin Lemert, Howard S. Becker;

• główne założenia:

• odrzucenie właściwego pozytywizmowi przekonania o jedności nauk, a tym

samym uznanie, że specyficzny przedmiot badań, jakim jest człowiek i

społeczeństwo nie stanowi przedmiotu badań, tak jak jest to pojęte w naukach

przyrodniczych;

• podstawowym przedmiotem badań kryminologicznych nie powinien być sprawca

przestępstwa, lecz mechanizmy społecznej reakcji na zachowanie przestępne;

• dlaczego pewne zachowania są uznawane za przestępstwa i pewni ludzie za

przestępców a inne zachowania i inni ludzie nie?

• konfliktowa wizja społeczeństwa - konflikty powstają jako wynik sprzeczności

interesów wysuwanych przez grupy społeczne i jednostki, natomiast prawo karne

stanowi odzwierciedlenie tych interesów.

4. KRYMINOLOGIA NEOKLASYCZNA
(LATA 70 XX w. w USA)

• przedstawiciele: m.in. Andrew von Hirsch, Ernest van den Haag;

• główne założenia:

- powrót prawa karnego opartego na zasadach sprawiedliwej odpłaty lub

odstraszania

• powrót do traktowania sprawcy jako wolnej jednostki wybierającej racjonalny

sposób pomiędzy różnymi alternatywami postępowania;

• podstawowe zadawane pytanie: jakie są możliwości zwiększania efektywności

instytucji kontroli społecznej we współczesnych społeczeństwach, tak aby

stosunkowo najmniejszym kosztem osiągnąć możliwie największe efekty w

postaci redukcji nasilenia przestępczości.

5

---