ĆWICZENIA VIII

STRUKTURA ZAWODOWA LUDNOŚCI

Analiza struktury zawodowej ludności obejmuje strukturę ludności wg źródła utrzymania oraz analizę aktywności zawodowej, czyli stosunku do pracy

Analiza struktury zawodowej ludności ma istotne znaczenie dla oceny stanu i prognozowania potencjału społecznego i gospodarczego ludności w różnorodnych przekrojach terytorialnych, a zwłaszcza dla konstrukcji zasobów pracy

I. PODZIAŁ LUDNOŚCI WG ŹRÓDEŁ UTRZYMANIA

Najczęściej spotykane klasyfikacje źródeł utrzymania:

1) rolnicze, pozarolnicze, niezarobkowe

2) praca osobiście wykonywana, niezarobkowe źródło utrzymania, pozostawanie na utrzymaniu

3) ludność utrzymująca się z pracy oraz ludność utrzymująca się z niezarobkowego źródła utrzymania

LUDNOŚĆ UTRZYMUJĄCA SIĘ Z PRACY:

- osoby pracujące

- osoby utrzymywane przez pracujących

LUDNOŚĆ UTRZYMUJĄCA SIĘ Z NIEZAROBKOWEGO ŹRÓDŁA UTRZYMANIA:

- ludność mająca niezarobkowe źródło utrzymania

- osoby utrzymywane przez mających niezarobkowe źródła utrzymania

LUDNOŚĆ UTRZYMUJĄCA SIĘ Z PRACY - to różne kategorie osób pracujących osobiście, które w ten sposób uzyskują zarobek lub dochód. Mogą one pracować w charakterze:

- pracowników

- chałupników (wykonujących pracę nakładczą)

- pracujących na podstawie umowy agencyjnej

- członków spółdzielni pracy lub rolniczej spółdzielni produkcyjnej

- pracujących na własny rachunek

- użytkowników indywidualnego gospodarstwa rolnego

- pomagających członkom rodziny bez umownego wynagrodzenia (np. w prowadzeniu indywidualnego gospodarstwa rolnego lub innej pracy wykonywanej na rachunek własny)

Do tej kategorii zalicza się również OSOBY PRZEJŚCIOWO NIEPRACUJĄCE z powodu:

- urlopu bezpłatnego

- zmiany miejsca pracy

- wykonywania pracy sezonowej lub dorywczej

- bezrobocia

NIEZAROBKOWE ŹRÓDŁA UTRZYMANIA to:

- emerytura

- renta (inwalidzka, rodzinna)

- świadczenia alimentacyjne

- stypendium

- zasiłek dla bezrobotnych

- zasiłek z pomocy społecznej

- przebywanie w domu dziecka

- domu rencistów

- zakonie

- zakładzie dla przewlekle chorych

- osoby utrzymujące się z dzierżawy

- wynajmu lokali

- uczniowie w zawodzie

- osoby utrzymujące się z żebractwa

GŁÓWNE ŹRÓDŁO UTRZYMANIA - to zajęcie, które jest wykonywane stale, lub które zajmuje więcej czasu

PODZIAŁ LUDNOŚCI WG GŁÓWNEGO ŹRÓDŁA UTRZYMANIA wyodrębnia dwie podstawowe grupy:

1) utrzymujących się ze źródeł pozarolniczych (ludność poza rolnictwem), czyli:

- utrzymujących się z pracy poza rolnictwem

- utrzymujących się z niezarobkowych źródeł

2) utrzymujących się z pracy w rolnictwie (ludność w rolnictwie), niezależnie od sektora (publiczny, prywatny)

OKREŚLENIE ZAWODU W DEMOGRAFII

W badaniach demograficznych nad strukturą zawodową ludności istotną rolę odgrywa określenie zawodu poszczególnych osób oraz większych grup w społecznym podziale pracy

POJĘCIA SŁUŻĄCE DO OKREŚLANIA ZAWODU:

1) ZAWÓD SUBIEKTYWNY - ustawowo ustalone lub powszechnie przyjęte nazwy czynności niezbędne do realizacji zadania. Nazwy te mają pochodzenie jeszcze w cechowym układzie rzemiosła (np. malarz, górnik, stolarz, rolnik)

2) ZAWÓD OBIEKTYWNY - podstawą podziału i nazwania zawodu w tej klasyfikacji jest systematyzacja gospodarki narodowej stosowana przez GUS (np. budownictwo, leśnictwo, przemysł itp.)

3) ZAWÓD WYUCZONY - stanowią go kwalifikacje pracownika, nabyte w szkołach różnych typów, na kursach zawodowych, studiach itp., umożliwiające wykonywanie spójnego zespołu czynności w celu uzyskania dochodu lub zarobków (np. lekarz, prawnik, inżynier górnik)

4) ZAWÓD WYKONYWANY - wykonywanie czynności użytecznych wynikających ze szczegółowego podziału pracy, na podstawie posiadanych kwalifikacji nabytych w ośrodkach różnych typów lub praktyki, w celu uzyskania źródeł utrzymania (np. biznesmen, konsultant, specjalista, magazynier).

II. PODZIAŁ LUDNOŚCI WG STOSUNKU DO PRACY

Wg kryterium stosunku do pracy ludność dzieli się na:

1) CZYNNĄ ZAWODOWĄ

2) BIERNĄ ZAWODOWĄ

LUDNOŚĆ CZYNNA ZAWODOWO - osoby wykonujące pracę przynoszącą im zarobek lud dochód, tj. pracujące, dla których praca stanowi główne lub wyłączne źródło utrzymania oraz osoby utrzymujące się głównie z niezarobkowego źródła utrzymania i dodatkowo pracujące. Do czynnych zawodowo zalicza się również osoby pomagające członkom rodziny w prowadzeniu indywidualnego gospodarstwa rolnego lub innej pracy prowadzonej na rachunek własny

LUDNOŚĆ CZYNNĄ ZAWODOWĄ w praktyce statystycznej dzieli się na dwie podstawowe grupy:

1) PRACUJĄCY - osoby utrzymujące się głównie z pracy, czyli pozostające w stosunku pracy na podstawie mianowania, umowy o pracę, powołania lub wyboru wykonujących pracę nakładczą, pracujących na własny rachunek itd.

2) OSOBY POSIADAJĄCE NIEZAROBKOWE ŹRÓDŁO UTRZYMANIA jako główne (np. emeryturę czy rentę), ale mające jednocześnie stałą pracę, stanowiącą jednakże tylko dodatkowe źródło utrzymania

ZATEM DO LUDNOŚCI CZYNNEJ ZAWODOWO ZALICZA SIĘ:

1) osoby pracujące w gospodarce narodowej (sektor publiczny, prywatny):

- pozostający w stosunku pracy na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru lub mianowania

- wykonujący pracę nakładczą

- pracodawcy i pracujący na własny rachunek, czyli:

a) właściciele, współwłaściciele i dzierżawcy indywidualnych gospodarstw rolnych (łącznie z pomagającymi członkami ich rodzin, tj. pracujący w indywidualnych gospodarstwach rolnych o powierzchni powyżej 1 ha użytków rolnych, na działkach rolnych o powierzchni do 1 ha, właściciele zwierząt gospodarskich nie posiadający użytków rolnych)

b) właściciele, współwłaściciele (łącznie z pomagającymi członkami rodzin, z wyłączeniem wspólników spółek kapitałowych, którzy nie pracują w spółce) jednostek prowadzących działalność gospodarczą poza gospodarstwami indywidualnymi w rolnictwie, zatrudniający pracowników najemnych

c) osoby pracujące na własny rachunek, tj. wykonujący wolne zawody

- agenci pracujący na podstawie umów agencyjnych i umów na warunkach zlecenia, wynagradzanych z funduszu agencyjno-prowizyjnego

- członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych

- pracujący na działkach pracowników państwowych gospodarstw rolnych i na działkach przyzagrodowych członków spółdzielni produkcyjnych

- duchowni wszystkich wyznań pełniący obowiązki duszpasterskie

2) osoby czasowo nie pracujący z powodu:

- poszukiwania pracy (bezrobotni)

- przerwy sezonowej w pracy

- przebywania na urlopie bezpłatnym

- zmiany miejsca pracy

- pobytu w zakładzie penitencjarnym (o ile przed tym wykonywał pracę zarobkową)

- odbywania służby wojskowej (o ile przed tym wykonywał pracę zarobkową)

LUDNOŚĆ BIERNA ZAWODOWO - to osoby, które nie zostały zakwalifikowane jako pracujące lub jako bezrobotne

DO LUDNOŚCI BIERNEJ ZAWODOWO ZALICZA SIĘ:

- osoby posiadające niezarobkowe źródło utrzymania (emerytura, renta, alimenty, stypendium)

- niezdolnych do pracy ze względów zdrowotnych (inwalidzi, przewlekle chorzy)

- kontynuujących naukę w różnego typu szkołach

- prowadzących gospodarstwo domowe (często łącznie z wychowywaniem dzieci)

- posiadających wystarczająco dobre warunki materialne

- korzystających z urlopów opiekuńczych (i in. bezpłatnych)

- odbywających służbę wojskową, nie mających przed jej rozpoczęciem pracy przynoszącej zarobek lub dochód

- przebywających w zakładach opieki społecznej

- uzyskujących dochody z dzierżawy, wynajmu lokali, wyprzedaży rzeczy własnych

- pozostających na dożywociu i na utrzymaniu innych, czynnych bądź biernych zawodowo

- zakonników i zakonnice

OGÓŁ BIERNYCH ZAWODOWO MOŻNA PODZIELIĆ NA:

1) trwale biernych zawodowo

2) czasowo biernych zawodowo

3) biernych z potencjalnymi możliwościami aktywizacji

LUDNOŚĆ OGÓŁEM

III. MIERNIKI AKTYWNOŚCI ZAWODOWEJ

AKTYWNOŚĆ ZAWODOWA LUDNOŚCI zależy od:

- wieku (pracę zaworkową podejmuje się zazwyczaj po ukończeniu kilkunastu lat życia, a kończy u jego schyłku)

- struktury ludności według płci

- powszechności przestrzegania obowiązku szkolnego (uczęszczania dzieci do szkół)

- dolnej granicy wieku emerytalnego

- wysokości i powszechności emerytur

- sytuacji zdrowotnej populacji (udział przewlekle chorych, poziom inwalidztwa wykluczający pracę zarobkową)

- ogólnego poziomu stopy życiowej

- zapotrzebowania na siłę roboczą

WSPÓŁCZYNNIK AKTYWNOŚCI ZAWODOWEJ - oblicza się go jako udział aktywnych zawodowo w liczbie ludności (w wieku 15 lat i więcej) ogółem

WSKAŹNIK ZATRUDNIENIA - to udział pracujących w liczbie ludności (w wieku 15 lat i więcej) ogółem

WSKAŹNIK BEZROBOCIA - inaczej stopa bezrobocia; to udział ludności bezrobotnej w liczbie ludności aktywnej zawodowo

4

Ludność utrzymująca się z pracy

Ludność utrzymująca się z niezarobkowego źródła utrzymania

Ludność pracująca

Ludność utrzymywana przez pracujących

Ludność mająca niezarobkowe źródło utrzymania

Ludność utrzymywana przez mających niezarobkowe źródło utrzymania

CZYNNI ZAWODOWO

BIERNI ZAWODOWO

---