I. Bogacka, A. Frączak

WPROWADZENIE DO PROBLEMÓW PSYCHOPATOLOGII

Psychopatologia - dziedzina psychologii podejmująca badania nad przyczynami, rodzajami i mechanizmami zaburzeń psychicznych.

• Do niej należy:

• określenie pojęcia zdrowia i choroby psychicznej

• zarejestrowanie możliwych objawów psychicznych

• pokazanie zmian tych objawów w przebiegu choroby

• Łączy się z psychofarmakologią (Bad. Nad stosowaniem środków chemicznych w leczeniu zaburzeń psychicznych) i psychoterapią

• Nie posiada powszechnie akceptowanej definicji zaburzeń psychicznych

2 podejścia do człowieka jako przedmiotu badań psychologicznych:

1. Koncentracja na opisywaniu prawidłowości różnych procesów psychicznych i pokazywaniu patologii tych procesów (dot.: wrażeń, spostrzeżeń, pamięci, myślenia, uwagi, wyobraźni, emocji i uczuć, woli i działania): Jest to psychologia i psychopatologia procesów zachodzących u człowieka

• Geneza podejścia: w atomistycznej i intelektualistycznej psychologii, wpływy niemieckie

• Główne zadania podejścia:

• Sporządzanie jak najdokładniejszych opisów objawów poszczególnych zaburzeń

• Wyróżnianie jednostek zaburzeń w drodze łączenia szczegółowych objawów i obserwacji zmian zachodzących w trakcie choroby

• Zaburzenia psychiczne: rozwijają się na tle konkretnej osobowości; jest to wyraz defektu układu nerwowego lub wyraz reakcji tego układu na szczególną sytuację

• Diagnoza: śledzi się historię zaburzenia i historię rozwoju fizycznego (szczególnie szuka się wydarzeń, które spowodowały uszkodzenie UN - pomijając historię psychospołecznych i emocjonalnych warunków kształtowania się osobnika i rozwoju jego zaburzeń)

1. Analiza relacji m-dzy jednostką a otoczeniem i wyjaśnienie mechanizmów sprawiających, że przystosowanie jednostki do otoczenia jest zaburzone (dot.: motywacji, schematów percepcyjno-poznawczych, intelektu)

• Jest to psychologia i psychopatologia mechanizmów przystosowawczych (lub działającego człowieka jako całości)

• Geneza podejścia: psychopatologia, badania eksperymentalne nad emocjami i uczeniem się w trakcie rozwoju, wpływy amerykańskie

• Geneza zaburzeń: jest różna, np.:

• Urazy fizyczne i choroby UN

• Wpływy społeczne utrwalające nieprzystosowawcze formy likwidowania lęku i zagrożenia

• Chwilowa zmiana w środowisku wymagająca gwałtownej zmiany sposobu reagowania i powodująca napięcie emocjonalne

• Diagnoza: rejestracja wydarzeń mogących wpłynąć na strukturę UN i analiza czynników obciążających lub naruszających emocjonalną sferę osobowości

Podział zaburzeń psychicznych ze względu na rodzaj procesów psychicznych:

1. zaburzenia spostrzegania

• jakościowe:

• złudzenia (iluzje) - przedmioty spostrzegane jako inne (np. krzew jako człowiek); zdarzają się czasem u ludzi normalnych

• omamy - mimo barku obiektu spostrzeżeń występują spostrzeżenia; występują prawie wyłącznie w przypadku zaburzeń psychicznych

• ilościowe - charakterystyczne dla pewnych zmian neurologicznych

2. zaburzenia myślenia - odnoszą się do treści lub formy myślenia

• myśli natrętne - uporczywe przypominanie sobie pewnych wydarzeń, bądź powstawanie wyobrażeń stale powracających; wiążą się z nimi czynności natrętne - towarzyszą im przykre stany uczuciowe i chęć pozbycia się tych myśli lub czynności, ale chory nie potrafi tego zrobić

• urojenia - są to fałszywe, fikcyjne przekonania dot. samego siebie, innych ludzi lub własności świata fizycznego

• niektóre urojenia układają się w systemy przekonaniowe prowadzące do podejmowania przez ludzi niebezpiecznych lub dziwacznych działań

• rodzaje urojeń:

- u. wielkościowe chory przedstawia siebie jako postać znaną z historii,

literatury lub sztuki

- u. prześladowcze choremu wydaje się, że jest śledzony, ścigany,

prześladowany

- u. zazdrości nieuzasadnione podejrzewanie zdrady małżeńskiej (częste u

alkoholików)

- u. nihilistyczne chory wygłasza twierdzenia jakoby nie żył lub jego

narządy wewnętrzne uległy rozpadowi

• urojenia nie ustępują pod wpływem perswazji i dowodów ich absurdalności

• wymagają pomocy psychiatry

• zmiany tempa i toku myślenia

• gonitwa myśli - niezwykłe przyspieszanie tempa myślenia (gadatliwość, formułowanie wypowiedzi trudnych do zrozumienia)

• patologiczne spowolnienie tempa myślenia (rozwlekłość wypowiedzi, przerwy wypowiedzi, skargi na „pustkę w głowie”)

• rozkojarzenia (bezładne wypowiedzi, brak logiki wypowiedzi)

* upośledzenia rozwoju umysłowego to nie zaburzenie w przebiegu myślenia konsekwencja zmian w mózgu

3. zaburzenia pamięci i uwagi

• niepamięć następcza - niezapamiętywanie zdarzeń z okresu choroby

• niepamięć wsteczna - wypadnięcie z pamięci zdarzeń z okresu przed zachorowaniem

• zaburzenia przerzutności uwagi i zdolności do skupiania uwagi

„lepka uwaga” - chory nie potrafi oderwać się od podjętego tematu, jest rozwlekły, gadatliwy, nadmiernie drobiazgowy (charakterystyczne dla osób cierpiących na padaczkę)

4. zaburzenia życia uczuciowego

(pewne wahania są u każdego zdrowego człowieka; patologia jest wtedy, gdy występują daleko idące zmiany nastrojów bez widocznego ku temu powodu)

• euforia - nadmierne ożywienie, wesołość, poczucie zadowolenia i szczęścia, czasem wybuchy gniewu czy wściekłości; Patologiczne ożywienie emocjonalne wiąże się ze znaczną zmiennością zachowania.

• depresja - znaczne obniżenie nastroju, zmiana dynamiki zachowania się, ujawnianie smutku i przygnębienia; wszystko staje się beznadziejne „nic nie warte” i bezbarwne. Często towarzyszą temu tendencje samobójcze oraz odczuwany jest silny lęk.

• drażliwość, obniżenie uczuciowości (zwł. wyższej)

5. zaburzenia czynności kierowanych wolą

• osłupienie katatoniczne - najbardziej ostra forma; chory pozostaje w bezruchu a napięcie mięśniowe jest z reguły wzmożone (ludzie nie zmieniają pozycji przez dłuższy czas mimo tego, że jest ona dziwaczna)

• wzmożenie napędu psychoruchowego - w ostrych napadach chorzy mogą demolować mieszkania, niszczyć wytwory własnej pracy

• zaburzenia czynności popędowych (np. zaspokajania potrzeb)

6. zaburzenia świadomości zmiany ilościowe lub jakościowe w ogólnym funkcjonowaniu psychiki; niektóre zaburzenia świadomości charakteryzuje się przez wskazania ich analogii do stanów snu lub przedsennych:

• stany przymglenia świadomości (zbliżone do stanu przed zaśnięciem)

• stany soporu i śpiączki (głębsze od powyższych) - reagowanie na niektóre lub wszystkie bodźce jest zniesione

• zmiany jakościowe

• majaczenie (delirium) - np. pod wpływem wysokiej temperatury lub alkoholu

• zamroczenie

• splątanie

Zachowanie człowieka kierowane przez potrzeby: biologiczne i społeczne

zaspokojenie potrzeb przyjemność (w tym celu ludzie podejmują czynności)

brak zaspokojenia przykrość

Potrzeby rozwijają się w zależności od:

grupy społecznej w jakiej człowiek się wychowuje

norm społecznych wg których oceniane jest jego zachowanie

Wiele form patologicznego zachowania to wyraz ukształtowania się u człowieka społecznie nieakceptowanych potrzeb i sposobów ich zaspokojenia. Duże znaczenie mają tu negatywne doświadczenia związane z wydarzeniami udaremniającymi zaspokojenie potrzeb, z karami, doznawaniem bólu i lęku. ( frustracja i lęk prowadzą do utrwalenia się reakcji patologicznych!!!)

Techniki/mechanizmy obronne:

• nawykowe, ukształtowane w toku rozwoju sposoby, za pomocą których ludzie usuwają negatywne emocjonalne skutki sytuacji frustrujących (zagrożenie, lęk)

• występują zarówno w zach. normalnym jak i patologicznym - ale mają różny zakres i stopień nasilenia

• PODZIAŁ:

1. Techniki ogólne:

• proste formy agresji

• bezpośrednia agresja u osób nie poddanych bezpośrednim oddziaływaniom społecznym, albo u osób, u których nie utrwaliły się wystarczająco normy postępowania

• czasem jest to wyraz rozpadu uprzednio poprawnie funkcjonujących norm postępowania

• w toku rozwoju ulega stłumieniu, bo powoduje kontr agresję otoczenia

• gwałtowne napady złego humoru

• bardziej tolerowane od agresji, a więc jest to częściej spotykany wyraz agresywnych tendencji człowieka

• ucieczka czy wycofanie się

• łatwiej akceptowana społecznie niż agresja

• często jest to zach. nieadekwatne rezygnacja z celów i dążeń, prowadzi do wzrostu niezaspokojenia potrzeb ( a w konsekwencji do wzrostu poczucia zagrożenia i lęku)

• duże nasilenie tendencji rezygnacyjnych to wskaźnik zaburzeń w mechanizmach przystosowawczych

2. Techniki specyficzne:

rozwijają się jako skutek fizycznych i społecznych ograniczeń występujących w środowisku człowieka, a nie pozwalających mu na posługiwanie się bezpośrednią agresją i ucieczką

są u ludzi normalnych i zaburzonych - różnią się nasileniem i częstotliwością występowania

• zwracanie uwagi na siebie - by skierować działanie otoczenia na siebie i dzięki temu łatwiej zaspokoić potrzeby lub usunąć przykre następstwa frustracji (np. ciągłe narzekanie na zdrowie)

• identyfikacja - przypisanie sobie cech osoby, którą chciałoby się być lub osoby należącej do ważnej z jakiegoś względu grupy (może przebiegać w sposób normalny - dzieci, lub patologiczny)

• kompensacja, racjonalizacja, projekcja - człowiek zabezpiecza się przed wzrostem zagrożenia i emocjonalnymi negatywnymi skutkami

• izolacja - forma ucieczki; osoba próbuje oddzielić się od przyczyn frustracji; czasem prowadzi do zerwania więzi z otoczeniem

• negatywizm - zachowanie przeciwne do nakazanego lub pożądanego w danej sytuacji

• regresja - forma ucieczki przez wycofanie; polega na tym, że w trudnej sytuacji człowiek przejawia zachowanie charakterystyczne dla wcześniejszych faz rozwoju

• regresja emocjonalna - np. płacz, proszenie o pomoc rodziców

• regresja intelektualna - obniżenie sprawności intelektualnej, zadania zazwyczaj łatwo rozwiązywane teraz sprawiają zasadnicze trudności

Regresja jest wskaźnikiem nieprzystosowania, gdy utrzymuje się przez dłuższy czas

• ucieczka w marzenia, represja (stłumienie), fiksacja

Techniki przystosowawcze oraz zachowania patologiczne są nabywane przez człowieka w drodze doświadczenia życiowego i uczenia się.

1

---