J.W. Błaszczyk, 2004 „Biomechanika Kliniczna” PZWL, Warszawa
Stabilność to zdolność do odzyskiwania stanu równowagi, typowej pozycji ciała w przest.
- funkcjonalna - wrażliwość postawy na działanie bodźców destabilizujących (zewn.)
- strukturalna - wrażliwość postawy na zmiany struktur sterowania (zamkn. oczy)
Wyznacznik stabilności postawy stojącej to położenie ogólnego środka ciężkości. Jest
dobra gdy rzut środka ciężkości mieści się w centrum pola podparcia. Jej utrata jest
wynikiem: każdej aktywności organizmu (oddychanie, bicie serca i krążenie krwi,
toniczna aktywność mięśni posturalnych. Kierunek wychwiań i ich szybkość są
chaotyczne.
Korygowana jest przez pobudzenie mięśni stabilizujących staw po przekroczeniu wartości
progowej: płaszczkowaty, piszczelowy przedni.
Krawędzie stóp stanowią granicę stabilności postawy stojącej.
Mechaniczna granica stabilności - obwiednia stóp, margines bezpieczeństwa (5-7 cm),
rzeczywista granica stabilności
Heurystyczny model kontroli stabilności postawy ciała - zachodzi w sposób sekwencyjny
- wykrycie przez ukł. sekwencyjny rodzaju, wielkości i kierunku zakłócenia równowagi
- wybór adekwatnej reakcji przywracającej równowagę - musi trwać do 70 -100 mili sek.
to czas zapasu stabilności posturalnej
Ocena kontroli stabilności postawy rozpatruje się w trzech kategoriach:
- biomechanicznej: badanie sprawności narządu ruchu(tonus, siła, zakres ruchu)
- koordynacyjnej: koordynacja ruchowa w aspekcie czasowym i przestrzennym(szybkość i
precyzja wykonywanych ruchów, ocenie podlegają wrodzone i nabyte wzorce ruchowe
- organizacji sensorycznej:
ocenia się wartość progową wejść sensorycznych,
ocena wertykalności (poczucia pionu), poczucia percepcji nachylenia płaszczyzny
podparcia
Równowaga to pewien określony stan układu posturalnego, to pionowa orientacja ciała
dzięki zrównoważeniu działających na ciało sił i ich momentów. Zapewnia ją układ nerwowy dzięki napięciu mięśni posturalnych i antygrawitacyjnych
Kontrolę równowagi ciała zapewnia informacja z układów sensorycznych:
- obwodowego narządu przedsionkowego:
trzy kanały półkoliste: z komórkami włosowatymi w nabłonku i wystającymi ponad
nimi rzęskami. Narząd ten także odruchowo dostosowuje ruchy gałek
ocznych do ruchów głowy.
narząd otolitowy: woreczek i łagiewka z śródchłonką i statolitami (sole wapnia)
- wzrokowego…….
- proprioceptywnego……
- mechanoreceptorów skóry, odruchy szyjne (ich działanie na mięśnie antygrawitacyjne
jest odwrotne niż odruchów przedsionkowych)
Sygnały o położeniu i ruchach głowy przekazywane są przez boczne jądra przedsionkowe w rdzeniu przedłużonym do rdzenia. Jądra są miejscem integracji sygnałów z narządów otolitowych, móżdżku i rdzenia kręgowego.
Trzy strategie odzyskiwania równowagi:
- strategia stawu skokowego - w czasie nieznacznego zaburzenia równowagi osoby
stojącej na sztywnym podłożu, występuje sekwencja rozpoczynająca się
skurczem mięśni stawu skokowego: płaszczkowaty, piszczelowy przedni
- strategia stawu biodrowego - w czasie nieznacznego zaburzenia równowagi osoby
stojącej na wąskim podłożu, występuje sekwencja aktywności mięśniowej
rozpoczynającej się w mięśniach tułowia,ud i przenoszonej w dół na
mięśnie KKD
- strategia kroku - polega na wykonaniu wykroku powstrzymującego ciało przed
upadkiem
Ocena równowagi: test mobilności, test Tinnettiego, Funkcjonalna Skala Równowagi Berga
Układ kontroli postawy ciała posługuje się (wg Jeana Masiona)
- zewnętrznym układem referencyjnym - tworzonym na podstawie pola grawitacyjnego i
bodźców wzrokowych
- wewnętrznym układem referencyjnym - tworzą go w OUN polimodalne reprezentacje
tzw. schematy ciała (wg. Head'a), Jest zdeterminowany genetycznie i
częściowo wyuczony np. w stanie nieważkości
- obejmuje receptory mięśniowe, ścięgnowe, stawowe i skórne
Występują korekcje postawy:
Korekcje antycypacyjne: przed wykonaniem ruchu występuje napięcie mięśni
uprzedzające wychwiane
Korekcje reaktywne: działają w pętli sprzężenia zwrotnego, krótkie fazy naprzemiennej
aktywności mięśni posturalnych i mięśni realizujących właściwy ruch
Bober T., Zawadzki J., 2006, Biomechanika układu ruchu człowieka, Wyd. BK, Wrocław.
Utrzymanie pozycji pionowej ciała wymaga aktywnego zaangażowania mięśni antygra- witacyjnych. Poszczególne elementy ciała stanowią wahadła odwrócone. Podudzia opierają się na:
1. Bloczkowych stawach skokowo - goleniowych,
2. Uda na zawiasowych stawach kolanowych,
3. Kości miednicze na kulistych stawach biodrowych
4. Tułów wsparty jest na kręgosłupie
Utrzymanie segmentów w równowadze wymaga napięcia mięśniowego. Wzajemne oddziaływanie momentów sił pochodzących z grawitacji i momentów sił wyzwolonych przez napięcie mięśni powoduje, że każdy segment względem niżej położonego oraz całe ciało względem pow. podparcia są w ruchu.
Punkt przyłożenia siły wypadkowej reakcji podłoża na akcję mięśni i siły grawitacji przemieszcza się w pewnym obszarze. W niezakłóconej postawie stojącej przemieszczenie to w kierunku przednio - tylnym i bocznym wynosi 20 mm, a częstotliwość zmian od 1 - 5 Hz.
Stabilność asymptotyczna - wychylenie od stanu równowagi stopniowo zanika do zera
Stabilność nieasymptotyczna - wychylenie od stany równowagi nie spada do zera lecz
utrzymuje się w bezpiecznym przedziale
Jeżeli wychylenia nie są większe od krytycznych, to układ jest stabilny nieasymptotycznie
Zachowanie równowagi ciała w postawie stojącej realizuje się przez proces regulacji w pętli sprzężenia zwrotnego, w której układem sterującym (przez czucie kinestetyczne) jest układ nerwowy, a układem poddanym regulacji - układ ruchu.