Wykład 1

REHABILITACJA

Rehabilitacja wywodzi się z początku XX wieku, a największy jej rozwój miał miejsce po I Wojnie Światowej. Za twórcę rehabilitacji uważa się profesora Reunalda Ruska. Powstała ona z potrzeby pomocy osobom niepełnosprawnym po wypadkach, urazach, złamaniach. Pierwsze Ośrodki Rewalidacyjne powstały w USA w latach 20-tych. Zajmowały się leczeniem i integracją społeczną. Rusk jest twórcą koncepcji pracy zespołowej tzw. teamu rehabilitacyjnego.

Rehabilitacja - leczenie przy pomocy ruchu - kinezyterapia.

Zespół rehabilitacyjny.

1. Lekarz specjalista - odpowiada za cały program rehabilitacyjny, integrator zespołu

Zadania:

• Przeprowadzenie badania lekarskiego;

• Przeprowadzenie dokładnego wywiadu chorobowego

• Ustawienie programu rehabilitacji (ustalenie leczenia rehabilitacyjnego);

• Kontroluje postęp rehabilitacji;

• Ocenia pod kątem powrotu pacjenta do pracy i środowiska (ukierunkować pod kątem rozpoczęcia nowej pracy zawodowej).

Ocena lekarska - głównie ocena funkcjonalna

ADL - Activity Daily Living - Ocena Czynności Życiowych

IADL - Independent Activity Daily Living

Testy pozwalają uzyskać obiektywną ocenę.

2. Fizjoterapeuta - osoba odpowiedzialna za wykonywanie ćwiczeń leczniczych

• Autorzy różnych metod leczniczych, np. Metoda McKenzie leczenia bólów kręgosłupa oparta na ocenie funkcjonalnej pacjenta i edukacji pacjenta, inne metody to np. Metoda Rood, Metoda Brunströn.

• Powinien przeprowadzić badanie pacjenta:

• Ocena zakresu ruchu pacjenta w stawach,

• Ocena zręczności.

• Ocenia postęp (prowadzi testy obserwacji pacjenta);

• Ocenia końcowy wynik rehabilitacji;

• Ocena funkcjonalna życiowa + ruchowa.

Szkolenia na Akademii Medycznej i AWF w trybie dwustopniowym.

3. Psycholog

Rola:

• Ocenia stan psychiczny pacjenta, osobowość, uzdolnienia;

• Prowadzi psychoterapię indywidualną z pacjentem lub psychoterapię w grupie;

• Główną rolą jest mobilizacja pacjenta do włączenia się w program rehabilitacji;

• Często wsparcie potrzebne jest także rodzinie;

• Ocenia uzdolnienia zawodowe - ewentualne skierowanie pacjenta na szkolenie - zmiana zawodu.

4. Asystent socjalny

• Załatwia sprawy rentowe, socjalne, pomoc z grup wsparcia fundacji;

• Pokonywanie barier architektonicznych;

• Uzyskanie pieniędzy na adaptację mieszkania (łazienka, brodziki, drzwi, poręcze w budynkach);

• Łącznik między rodzina, zakładem pracy i pacjentem;

• Rozmowa z pracodawca zatrudnieniu.

5. Pielęgniarka

• Przeszkolona na oddziale;

• Profilaktyka deformacji przez odpowiednie, fizjologiczne układanie kończyn, tak, by zapobiec przykurczom i nieodpowiednim ustawieniu w stawach i osłabieniu siły mięśniowej;

• Profilaktyka przeciwodleżynowa (głównie osoby z zaburzeniami czucia na skórze, pacjenci po złamaniu kręgosłupa, uszkodzenia nerwów obwodowych, po udarze niedokrwiennym mózgu, złamaniu kręgosłupa, urazach czaszki, mózgu, uszkodzeniu szpiku). Odleżyny najczęściej lokalizują się na piętach, w okolicach dolnych łuków żebrowych, …………………………………………;

• Praca z dziećmi, głownie leczonymi z porażeniem mózgowym - Handing - sposób noszenia, układania, pozycjonowania dziecka z porażeniem mózgowym, także pacjenta po udarze niedokrwiennym mózgu;

• Rola psychoterapeutyczna - motywacja pacjenta.

6. Technik ortopedyczny

• Wykonanie zaopatrzenia ortopedycznego - wykonanie protez, aparatów korygujących deformacje (tzw. ortezy stabilizujące lub korygujące);

• Wykonywanie obuwia ortopedycznego (w przypadku skrócenia kończyn, profilaktyka zmian stawowych i deformacyjnych kręgosłupa);

7. Dietetyk

• Opracowanie diety głównie dla pacjentów po złamaniach kręgosłupa (duża utrata białka - ryzyko odleżyn), cukrzycy, po wielomiejscowych złamaniach.

8. Pedagog specjalny

• Nauczanie dzieci niepełnosprawnych także w warunkach domowych.

9. Inne osoby - włączane są w miarę potrzeby.

Rehabilitacja

Rehabilitacja jest to proces medyczno - społeczny, uznana, jako specjalizacja podstawowa lekarska.

Definicja:

Rehabilitacja jest to zespołowe, kompleksowe postępowanie w stosunku do osób niepełnosprawnych psychicznie i fizycznie (z powodu niepełnosprawności wrodzonej lub nabytej), które to działanie ma na celu przywrócenie tym osobom pełnej lub maksymalnej do osiągnięcia sprawności psychicznej i fizycznej w celu włączenia ich w życie społeczne, rodzinne i zawodowe.

Kierunki rehabilitacji (3)

1. Rehabilitacja lecznicza (Rehabilitacja medyczna) - osobą odpowiedzialną jest lekarz, ma na celu przeprowadzenie procesu leczniczego, który musi trwać tak długo, aż uzyska się poprawę funkcjonalną lub trwałą poprawę.

2. Rehabilitacja społeczna ma na celu przywrócenie niepełnosprawnego do życia w społeczeństwie poprzez stworzenie warunków do tego potrzebnych. Jej częścią jest rehabilitacja psychologiczna.

Rehabilitacja psychologiczna - głównym celem jest psychoterapia, włączenie w program rehabilitacji, akceptacja dysfunkcji i poprawa stanu psychicznego..

3. Rehabilitacja zawodowa - ma na celu przywrócenie osoby niepełnosprawnej do życia zawodowego.

• Szkolenia zawodowe (preorientacja zawodowa);

• Poszukiwanie odpowiedniego stanowiska;

• Wpływ na zatrudnienie osób niepełnosprawnych.

Profesor Wiktor Dega (1896 - 1994) - twórca polskiej rehabilitacji, lekarz ortopeda. Zajmował się profilaktyką wrodzonego zwichnięcia biodra. Współpracował z włoskim profesorem Putti. Jest twórcą metody operacyjnego leczenia zwichnięcia biodra. Pracował także nad leczeniem wad postawy. Po spotkaniu z profesorem Ruskiem w 1948 roku otworzył w Poznaniu II na świecie klinikę rehabilitacji, przy której obecnie działa Fundacja profesora Degi. Jest twórcą Polskiej Koncepcji Rehabilitacji.

Polska Koncepcja Rehabilitacji obejmuje cztery cechy:

1. Wczesność - rehabilitacja musi być rozpoczęta wcześnie, już w momencie zachorowania, prowadzona równocześnie z procesem leczenia operacyjnego i farmakologicznego.

2. Powszechność - powinna obejmować wszystkie osoby, które wymagają rehabilitacji po urazach, udarach, złamaniach oraz dzieci z porażeniem mózgowym.

3. Ciągłość - prowadzona tak długo jak pacjent tego wymaga.

4. Kompleksowość - powinna obejmować rehabilitację leczniczą, społeczną i zawodową.

Metody rehabilitacji

1. Kinezyterapia - leczenie ruchem.

1. Ruch działa na powierzchnie stawowe, poprawia odżywienie chrząstek, ukrwienie torebek, przyczepów mięsni, ścięgien, więzadeł. Kształtuje powierzchnie stawowe.

2. Poprawia stan ukrwienia mięśni, wpływa na rozplen komórek mięśniowych, zwiększa liczbę mioblastów. Przy odpowiednim treningu przyczynia się do wzrostu masy mięśniowej. Poprawia wytrzymałość mięśni, elastyczność i siłę. Zmniejsza zawartość kwasu mlekowego.

3. Wpływa na OUN, poprawia koordynację nerwowo - mięśniową, poprawia sterowania ruchem przez OśUN. Odtwarza tzw. pamięć ruchową. Wpływa pozytywnie na tworzenie nowych połączeń w OśUN w przypadku utraty funkcji po udarze, guzie mózgu. Wpływa na poprawę równowagi.

4. Wpływa na poprawę układu krążenia. Poprawia ukrwienie mięśnia sercowego, dopływ krwi i tlenu do serca. Poprawia objętość wyrzutową mięśnia sercowego, a przez odpowiedni trening zwalnia jego czynność.

5. Poprawa parametrów wolumetrycznych układu oddechowego. Ruch zwiększa objętość oddechową (ilość powietrza dostarczanego do płuc przy głębokim wdechu), zwłaszcza u dzieci z wadami postawy.

6. Wpływa na gruczoły wydzielania wewnętrznego. Stymuluje aktywność przysadki, nadnerczy, tarczycy. Wpływa na procesy przemiany materii, poprawia metabolizm.

7. Wpływa na układ pokarmowy - zwiększa perystaltykę przewodu pokarmowego. Zapobiega zaleganiu treści pokarmowej. Poprawia funkcjonowanie wątroby.

8. Ważne jest stosowanie wczesnej pionizacji - u pacjenta długo leżącego występuje zwiększone ryzyko kamicy nerkowej. Ruch zapobiega odkładaniu się kamieni. Zapobiega kamicy i złogom moczanowym w nerkach.

9. Zapobiega zapaści ortostatycznej.

Trzytygodniowy okres akinezji (brak ruchu, leżenie) prowadzi do zaniku 1/3 masy mięśniowej, dlatego należy jak najwcześniej pionizować pacjentów.

Skala Loweta - ocena siły mięśniowej, w skali od 0 do 6.

0 - brak napięcia mięśniowego, mięsień nieczynny, cisz elektryczna w badaniu MMG;

1 - wyczuwane napięcie przy wykonywaniu ruchu biernego;

2 - pacjent nie wykona samodzielnie pełnego zakresu ruchu, ale wykona go w odciążeniu, np. w wodzie;

3 - ćwiczenia czynne.

Ćwiczenia stosowane w rehabilitacji.

1. Indywidualne - przeprowadzane bezpośrednio przez fizjoterapeutę z pacjentem.

2. Zespołowe.

3. Specjalne.

1. Ćwiczenia pełnego zakresu ruchu - utrzymujące pełny zakres ruchu w stawach - mogą być prowadzone w sposób bierny (przy porażonej kończynie, wykonywane przez fizjoterapeutę) lub czynny (pacjent wykonuje samodzielnie).

• Ćwiczenia w odciążeniu - wykonywane przy sile mięśniowej 2 wg skali Loweta, np. na taśmie, w wodzie.

• Ćwiczenia czynne - pacjent wykonuje ruch zgięcia w pełnym zakresie.

• Ćwiczenia oporowe - ruch przy zastosowaniu odpowiedniego oporu - systemy bloczkowe, ręka fizjoterapeuty. Rozpoczynamy ćwiczenia od oporu submaksymalnego na poziomie ok. 75% wartości siły maksymalnej. Mają na celu głównie poprawę siły, zwiększenie masy mięśniowe. Pozwalają na tzw. body building (kształtowanie sylwetki).

2. Ćwiczenia specjalne

• Ćwiczenia antygrawitacyjne - głównie w leczeniu dzieci z wadami postawy i skoliozą;

• Ćwiczenia korekcji wad postawy - przyjmowanie prawidłowej korekcji postawy ciała - zapobiega skrzywieniu kręgosłupa, zespołom bólowym, przeciążeniom kręgosłupa;

• Ćwiczenia równoważne - szczególnie przydatne po udarach, urazach mózgowo - czaszkowych, u osób z zaburzeniami neurologicznymi, np. stanie na jednej nodze z drugą zgiętą i utrzymywanie równowagi.

3. Ćwiczenia zespołowe - dobierane dla różnych przypadków np. dla skolioz, wad postawy. Powinny zawsze obejmować ćwiczenia oddechowe i korekcji postawy ciała, np. ćwiczeni zręcznościowe (rzuty), ćwiczenia koordynacji ruchowej i ćwiczenia ogólnie usprawniające (oddziaływujące na cały zespół ruchu). W przypadku zespołów bólów krzyża będą to zawsze ćwiczenia w odciążeniu, w klęku podpartym i stojącym. W zespołach dla osób po amputacjach są to ćwiczenia równoważne, oddechowe, zwiększające zakres ruchu i siłę mięśniową.

2. Fizykoterapia - jest leczeniem wspomagającym.

1. Hydroterapia - ćwiczenie w wodzie. Woda daje pełne odciążenie, może być wykonywany ruch niemożliwy do wykonania w powietrzu. Woda wykazuje także działanie termiczne (korzystny wpływ na układ krążenia). Pływanie jest zalecane przy wadach postawy, bólach kręgosłupa (przepukliny, dyskopatie), urazach biodrowych, niedowładach spastycznych (np. po złamaniach kręgosłupa).

2. Światłolecznictwo - lampy kwarcowe, IR, Solux, lasery - stosowane głównie w zapaleniach okołostawowych, owrzodzeniach żylakowych, zespołach bólowych kolan, w entezopatiach (zapalenia przyczepów i ścięgien).

3. Termoterapia - leczenie ciepłem. Wykorzystuje borowiny, parafinę, fangoparafnę, zabiegi tzw. ciepła wilgotnego (kąpiele, natryski, zmywania, polewania).

4. Elektroterapia:

Galwanizacja - wykorzystuje prąd stały: anodowa o działaniu przeciwbólowym i katodowa - stymulująca w przypadku niedowładu wiotkiego (napięcia i siła mięśniowa osłabiona, odruchy osłabione lub ich brak);

Prądy małej częstotliwości - stymulacja mięśni;

Prądy Tens o działaniu przeciwbólowym;

Prądy Kootza o działaniu przeciwbólowym;

Prądy interferencyjne - działają na układ wegetatywny, głównie na układ współczulny;

Prądy diadynamiczne - prądy Bernarda - działają przeciwbólowo.

5. Zabiegi z użyciem pola elektromagnetycznego:

Diatermia krótkofalowa - DKF, Aerapuls - głębokie przegrzanie;

Nowej generacji - OKF (silne przegrzanie) i Terapuls (działanie pola bez udziału ciepła). Pole elektromagnetyczne działa głównie na fibroblasty.

6. Pole magnetyczne - działa bezpośrednio na komórki, poprawia przemianę materii, dotlenienie, aktywuje osteoblasty - przyspiesza zrastanie.

7. Masaż leczniczy - masaż podwodny, masaż tkanki łącznej, masaż reflektometryczny. Uwaga - w ostrym zespole bólowym kręgosłupa nie stosuje się masażu!!!

Zakres opieki rehabilitacyjnej

Zakres	Kategorie rehabilitacji	Skład zespołu
Rehabilitacja w warunkach szpitalnych: Osobny oddział rehabilitacji ogólnej lub specjalistycznej; Oddział w szpitalu udzielającym pomocy doraźnej, zwykle przeznaczony do rehabilitacji ogólnej.	Amputacje, geriatria, neuropatie obwodowe, nowotwór, pediatria, udar mózgu, układ krążenia, układ mięśniowo - szkieletowy, uraz mnogi, uszkodzenia rdzenia kręgowego, uszkodzenia mózgu, zaburzenia OUN, zaburzenia nerwowo - mięśniowe, zapalenia stawów, złamania. Pacjent jest zależny w zakresie poruszania się, czynności codziennych, porozumiewania się lub w kilku tych zakresach.	Fizjoterapeuta, terapeuta zajęciowy, technik fizjoterapii, pracownik socjalny, psycholog, dietetyk, terapeuta rekreacyjny, foniatra, farmaceuta, protetyk/ortotyk, pielęgniarka, doradca do spraw zawodowych i inni wyspecjalizowani terapeuci.
Konsultacja dla pacjentów hospitalizowanych: Pomieszczenia dla udzielania pomocy doraźnej, włącznie z psychiatrą; Osobny oddział zatrudniający wyszkolone pielęgniarki; Dom opieki.	J/W, a ponadto ból przewlekły i ogólne pogorszenie sprawności. Pacjent może się jeszcze nie nadawać do rehabilitacji szpitalnej z uwagi na niestabilność typu internistycznego lub chirurgicznego.	Fizjoterapeuta, lekarz prowadzący, terapeuci odpowiedniej specjalności, pracownik socjalny, dietetyk, farmaceuta, protetyk/ortotyk.
Rehabilitacja ambulatoryjna: Osobny oddział wszechstronnej rehabilitacji W ramach oddziału doraźnej pomocy (fizykoterapia ogólna i zajęciowa, logopedia).	J/W, a ponadto ból przewlekły, uszkodzenia zawodowe i medycyna sportowa. Pacjent przebył rehabilitację szpitalną i nie wymaga dalszej hospitalizacji.	Fizjoterapeuta, terapeuci, pracownik socjalny, protetyk/ortotyk, doradca do spraw zawodowych.

Niedowład wiotki - napięcia i siła mięśniowa osłabiona, odruchy osłabione lub ich brak;

Niedowład spastyczny - napięcie wzmożone, brak hamowania układu γ, mięsnie zginające napięte spastycznie, także zginacze ręki, odruchy wygórowane. Trudno pokonać opór kończyny. Występuje najczęściej w przypadku uszkodzenia ośrodków w mózgu, jako następstwo urazów, udaru, po złamaniach kręgosłupa z porażeniami. W celu zmniejszenia spastyczności stosuje się botoks oraz pompy baklofenowe.

NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ

USTAWA z dnia 27.08.1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. (Dz. U. z dnia 9 października 1997 r.), pozycja 776:

Osobą niepełnosprawną jest osoba, której stan fizyczny, psychiczny lub umysłowy trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza bądź uniemożliwia wypełnianie ról społecznych, a w szczególności zdolności do wykonywania pracy zawodowej, ogranicza funkcje rodzinne i uniemożliwia korzystanie z dóbr społecznych.

Niepełnosprawność jest to uszkodzenie, odstępstwo od normy w zakresie struktury anatomicznej i funkcji fizjologicznych i społecznych człowieka.

Upośledzenie - utrata lub ograniczenie możliwości uczestniczenia w życiu społecznym w takim samym stopniu jak osoby zdrowe.

Kalectwo - trwałe, nieodwracalne uszkodzenie, w którym nie ma szans na uzyskanie poprawy np. wrodzona amputacja, trwały uraz rdzenia.

Przyczyny niepełnosprawności:

• Nierówny dostęp do pomocy medycznej;

• Przedłużenie życia;

• Postęp w medycynie;

• Zmiany demograficzne;

• Przesunięte w czasie macierzyństwo;

• Skażenie środowiska;

• Zróżnicowanie poziomu życia;

• Przemiany w służbie zdrowia;

• Zubożenie niższych warstw społecznych.

Niepełnosprawność

• Schorzenia układu ruchu (46%).

• Schorzenia układu krążenia (48%).

• Schorzenia neurologiczne.

Przyczyny niepełnosprawności układu ruchu:

• Zaburzenia sprawności kończyny górnej i kończyny dolnej, i zaburzenia wywodzące się z kręgosłupa.

• Stopnia znacznego (amputacja obu kończyn górnych, po utracie obu kończyn dolnych na wysokości ud, ale niewyrównana protezami);

• Stopnia umiarkowanego (utrata goleni)

• Stopnia lekkiego (przejściowy stan po złamaniu, po leczeniu można dojść do pełnej sprawności.

Przyczyny neurologiczne niepełnosprawności:

• Choroby naczyniowe mózgu

• Choroba Parkinsona (choroba układu pozapiramidowego)

• Stwardnienie rozsiane (SM, demielinizacja)

• Mózgowe porażenie dziecięce

• Zaburzenia poznawcze

Niepełnosprawność może być odwracalna, ale też może być utrwalona. Z niepełnosprawnością wiążą się głównie choroby postępujące, np. zwyrodnieniowe.

Niepełnosprawność sensoryczna - dotyczy narządów zmysłu - wady wzroku, słuchu, uszkodzenie węchu.

Niepełnosprawność umysłowa - upośledzenia wrodzone lub nabyte.

14,3 % polskiego społeczeństwa to osoby niepełnosprawne - potrzeba nakładów na służbę zdrowia, nakłady socjalne, problemy prawne i ustawodawcze.

• Organizacje pozarządowe;

• Fundacje;

• Związki osób niepełnosprawnych;

• Ogólnopolska Federacja Osób Niepełnosprawnych Ruchowo (działa od 1999 roku);

• Integracyjne Stowarzyszenie Osób Niepełnosprawnych;

• Towarzystwo Stwardnienia Rozsianego;

• Związek Aktywnej Rehabilitacji dla osób ze złamanym kręgosłupem;

• i inne.

1975 - ONZ przedstawiło Deklarację Praw Osób Niepełnosprawnych.

W 1982 roku powstał Światowy Program na Rzecz Osób Niepełnosprawnych - ułatwienie życia w społeczeństwie, wyrównywanie szans.

Lata 1983 - 1992 - Dekada Osób Niepełnosprawnych

1993 - Zgromadzenie ONZ - wyrównywanie szans osób niepełnosprawnych.

9

---