Krzysztof Opaliński, Satyry,

oprac. Lesław Eustachiewicz, BN I 147, 1953.

(Księgi I - II)

WSTĘP

1. Krzysztof Opaliński na tle swego czasu.

• syn wojewody poznańskiego, Piotra i Zofii Kostczanki, ur. 1610 r.

• szkoła Lubrańskiego, po 1625 r. za granicą, m.in. studia w Lowanium, po 1629 r. do Orleanu i Padwy, 1637 r. wojewoda poznański i ślub z Teresą Czarnkowską, przeciwko Wazom, boga-ta korespondencja, poseł, który w imieniu króla poślubił Ludwikę Marię 1645-1646.

• 1646-1649 powstanie „Satyr”, szkoła w Sierakowie, 1650-1655.

• wciąż na uboczu w życiu dworskim, zdrada pod Ujściem 1655.

• w styczniu 1656 r. nagle umiera.

2. Satyra przed Opalińskim.

• dydaktyczna gawęda lub utwór wyszydzający wady lub śmieszności ludzkie.

• Seneka, Juwenalis, Horacy (łagodniejszy ton), Ariost, Rabelais, Biernat z Lublina, Klonowic.

3. Charakterystyka „Satyr”.

• erudycja, wpływ Juwenalisa, brak celowości kompozycyjnej, problematyka społeczno-polity-czna, lęk przed rewolucją chłopską.

• satyry obyczajowe - brak realizmu, fikcyjna literackość, elementy refleksyjne i narracyjne - dotyczące etyki, wpływ Seneki.

• raczej narrator niż filozof, wulgarność, zwięzłość, obrazowość, przysłowia i przypowieści, brak rymu i rytmu.

4. Opaliński u współczesnych i potomnych.

• popularność w XVII wieku, kilka wydań; w XVIII wieku brak; w XIX wieku dwa.

TEKST

• przedmowa - o czym ma pisać, o zepsuciu obyczajów.

1. KSIĘGA.

1. Na złe ćwiczenie i rozpasaną edukacyją młodzi - tyją, niewieścieją, są rozpieszczani łakocia-mi, hazard, pijatyka, rozrzutność, zamtuzy, żony-cudzoziemki, lepiej nie mieć dzieci niż mieć takie hańbiące.

2. Kto jest prawdziwie wolnym szlachcicem - cnota decyduje o szlachectwie.

3. Na ciężary i opressyją chłopską w Polszcze - Polska karana przez Boga za okrutne traktowa-nie chłopów, chłopi to bliźni i ludzie, nadmiar pracy, brak wolnego czasu, zdzierstwo.

4. Na tych, co się w zeszłym wieku żenią - starzy z młodymi, „karoca do nieba”, opowieść o Ku-pidynie i Śmierci, młode żonki mają kochanków, młodzi żonkowie - tylko dla pieniędzy.

5. Na szpitale w Polszcze, i rzadkie, i nieporządne - bogaci wolą zbytki niż na szpitale dla ubo-gich dać pieniądze, aluzja do przypowieści o miłosiernym Samarytaninie, do św. Marcina, za-leca chłostanie histeryzujących kobiet.

6. Na pogrzeby i zbytki w nich - udawana rozpacz żony, bogata stypa, wdowa narobi długów.

7. - swobodne rozwinięcie sentencji Seneki, mądrego nic nie zaskoczy.

8. Na zaloty i małżeństwa i nieuważne - zbyt młodzi, korzyści teściów, nie zwracają uwagi na obyczaje panny młodej, wszystko źle poszło u znajomego - radzącego się.

9. Że dobre nabycie samo trwa i perennat - to, co zdobyte nieuczciwie, nigdy korzyścią nie bę-dzie, nawiązanie do Dekalogu.

10. Na zbytki w częstowaniu i bankietach.

2. KSIĘGA.

1. Za zepsowanie stanu białogłowskiego obyczaje - 21 stron, odwołanie do czasów Lecha i Wandy, potem dobra Dąbrówka, żona Popiela, Rzepicha, dzisiejsze zepsucie, dziewczyna sama wybiera sobie męża, prowadzi gospodarstwo, liczne bękarty, głębokie dekolty, rozrzut-ność.

2. Na liżyobrazków i zmyślonych obojej płci nabożników - znów zwrot do Satnisława, dewocja.

3. Na parazytów, wyjadaczów, natrętów i importunów.

4. Na sługi nie do usługi i na posługacze wszelkiej kondycyi - dawniej było lepiej, słudzy umieli się bić i bronić panów.

5. Na ojców, którzy złym przykładem synów psują - do Mikołaja, hazard, zbytek, łakomstwo, córka od matki bierze gachów.

6. - z Seneki, mądry jest zadowolony ze swego losu, poszukiwanie bogactwa, chciwość, ambi-cje, za wszelką cenę (zdrada żony).

7. Na tych, co się sobie mądremi i uczonemi zdadzą - wiedza a inteligencja, medycy (raczej mordercy).

8. Na oziębłość naszę i nienabożeństwo - dawniej wszyscy byli pobożni, wszystko pochodzi od Boga.

9. Na zmyślone i farbowne przyjaźni - do Stanisława.

10. Na ty[ch], którzy w głębokiej gnuśności i lenistwie leżą ponurzenie - do południa w łóżku, do obiadu pije alkohol, potem utrata zdrowia.

trwa długo

pasożytów.

nieproszonych gości.

bezbożność.

2

---