POEZJA Marinizm - Jan Baptista Marino - włoski poeta. Kierunek cechuje dążenie do takiego ukształtowania formy i języka, aby zachwycić czytelnika "pomyslem" na dzielo - trescia, jezykiem, paradoksem. Wiersze zawieraly wyszukane tropy stylistyczne, anafory, oksymorony, hiperbole, antytezy, gradacje, polisyndetony. POEZJA POLSKA Rozwarstwienie kultury polskiej na dwa nurty - dworski i sarmacki. Nurt dworski czerpał z wzorców zagranicznych, przejmował obce nowinki literackie oraz ideowe, lansował europejska modęstyl, sztukę i naukę. Poezja dworska miała zaskakiwać odbiorcę, dowodzić mistrzostwa autora, bawić i uatrakcyjniać uczty i inne dworskie biesiady i spotkania. Najbardziej znanymi przedstawicielami tego nurtu byli J. A. Morsztyn i D. Naborowski. J. A. Morsztyn jest czolowym reprezentantem dworskiej poezji barokowej. Jego dorobek poetycki okresla sie mianem "blahej tresci w wyszukanej formie". Zródlem takiego miana jest fakt, iz Morsztyn jako marinista skupil swe dzialania literackie na poszukiwaniu nowych, kunsztownych i zaskakujacych form wyrazania tresci. Tematami jego utworów nie sa ani problemy egzystencjalne, ani prawdy filozoficzne. Bywaja nimi zycie dworskie, milosc, flirty, "gra milosna" - stad inne okreslenie J. A. Morsztyna - poeta milosci. Tomiki poezji Morsztyna nosza tytuly "Kanikula albo psia gwiazda" i "Lutnia". Morsztyn jest mistrzem barokowej maniery, uzywa czesto kontrastu, paradoksu, licznie takze stosuje oksymorony. Charakterystyczne przewijajace sie w jego wierszach obrazy to: bladosc twarzy, lomot serca, skarga, zal. Daniel Naborowski laczy w swej poezji barokowa forme wiersza (konceptyzm, kunsztownosc, zaskakiwanie odbiorcy) z istotna, powazna tematyka. Motywy, jakie przewijaja sie w jego wierszach sa na wskros barokowe. Naborowski, tak jak inni twórcy tego okresu, rozwazali bowiem takie problemy, jak przemijalnosc, ulotnosc i kruchosc zycia, destrukcyjny i niszczacy wplyw czasu, kondycje czlowieka, ulomnosc jego ciala i trwalosc duszy. Poeta takze porusza te tematyke, szukajac jednoczesnie najlepszej formy, by wyrazic swe przemyslenia. Mówi o koniecznosci pogodzenia sie z wyrokami Boga, a nie o próznym lamentowaniu i rozpaczaniu. Poezja Naborowskiego jest przede wszystkim refleksja filozoficzna, uwiecznia rozterki czlowie- ka, który odczuwa swa przemijalnosc, szuka wartosci stalych i trwalych, analizuje relacje Bóg - czlowiek, czlowiek - czas, czlowiek - swiat. Mozna okreslic ten typ poezji jako poezje metafizyczna i intelektualna. Nurt sarmacki opieral sie na na rodzimej tradycji. Zamykal sie on przed wszelkimi nalecialosciami literatury obcej, swój polski rodowód uznawal za najwazniejszy. Kulture ziemianska inspirowala renesansowa tradycja "wsi spokojnej", cechowaly ja kult ojczystych pamiatek oraz zblizenie do kultury ludu, do jego muzyki, piesni, zwyczajów, obrzedów i wierzen. Nurt sarmacki opanowal przede wszystkim polskie dworki szlacheckie. Za przedstawicieli tego nurtu uznaje sie W. Potockiego i J. Ch. Paska. Zamozny ziemianin z okolic Biecza pozostawil bogaty dorobek literacki, zaliczany do nurtu literatury sarmackiej. Twórczosc Potockiego zyskala miano obywatelskiego sumienia narodu. Mimo, iz zaliczany jest do nurtu dworskiego, tak jak inni twórcy barokowi stosuje ozdobny styl i oryginalna forme. Przerabial na poezje wojskowe relacje, romanse zagraniczne, teksty lacinskie, itp. Tytul zbioru "Moralia albo rzeczy do obyczajów" ukazuje, iz byl to twórca gleboko przejety poczuciem odpowiedzialnosci pisarskiej. Poruszal zarówno problemy braku patriotyzmu i koniecznosci ksztaltowania wlasciwych postaw obywatelskich, jak i kwestie spoleczne czy wyznaniowe ("Kto pierwszy, ten lepszy"). Slynny jest takze zbiór fraszek pt."Ogród, ale nie plewiony...", w którym zawarl poeta wiele krytyki pod adresem wspólczesnych.
|
EPOKA Barok to epoka w dziejach kultury (koniec XVI wieku - polowa XVIII). 1580 - 1620 - barok wczesny - rozwój literatury metafizycznej, 1620 - 1680 - barok dojrzaly - rozwój literatury sarmackiej i dworskiej, 1680 - 1740 - barok schylkowy - czas upadku kulturalnego zwiazany z epoka saska, Tlo historyczne : -absolutyzm oswiecony we Francji, -monarchia burzuazyjna w Anglii, -w Polsce demokracja szlacheck.
Ojczyzna baroku byly Wlochy, pózniej zaistnial on w Niemczech, Polsce, Anglii, Francji, Niderlandach, A: -epoka powstala w wyniku odnowy zycia religijnego po zakonczeniu soboru trydenckiego, z drugiej strony nastapil kryzys swiadomosci religijnej, -rozwój nauki i filozofii, subiektywizm, sceptycyzm, relatywistyczna krytyka swiata, pojecie nieskonczonosci swiata, -konflikt pomiedzy naukowym widzeniem swiata a religia i potocznym doswiadczeniem, -emancypacja nauki zrywajacej swe wiezy z teologia. Koncepcje postrzegania czlowieka: -czlowiek - istota myslaca, obca we wszechswiecie i przeciwstawiona mu w sposób bezkompromisowy - Kartezjusz i Pascal, -czlowiek - istota calkowicie zjednoczona ze wszechswiatem, pozbawiona duszy - Hobbes i Bacon, -czlowiek - istota nalezaca do uduchowionej, myslacej natury - Baruch Spinoza, Religijnosc epoki: Religijnosc barokowa jest odmienna od poprzednich form religijnosci, jest wynikiem spotkania teologii z humanizmem. Proces ten ma miejsce w kosciele potrydenckim - akcentowanie czlowieczenstwa Chrystusa - uksztaltowany w baroku kult Serca Jezusowego. Ignacy Loyola - zalozyciel zakonu jezuitów, twórca koncepcji humanizmu teocentrycznego. Franciszek Salezy - koncepcja humanizmu poboznego. religijnosc akcentuje dobroc Boga, kult eucharystyczny, Kosciól pojmowany jako miejsce zbawczego dzialania Boga, wyrazny zwiazek pomiedzy Kosciolem doczesnym a triumfujacym Kosciolem Niebieskim, postawa wierzacego - ufnosc, Kosciól potrydencki - wyraziscie nakreslona swiadomosc zwycieskiego wkroczenia w nowa ere, utrata renesansowego zagrozenia innowierców - stad triumfalizm religijny - jednoczenie ducha rycerskiego z optymistycznym maksymalizmem religijnym (wierzacy mógl sie uwazac za rycerza Chrystusa), poboznosc ludowa - procesje, pielgrzymki, przesadne manifestowanie przezyc religijnych, przewaga obrzedu nad tym, co intelektualne, zanik poczucia winy. Estetyka barokowa. piekno jest niewytlumaczalne - subiektywizm estetyczny, nie istnieje obiektywne piekno w naturze - zainteresowanie tematami tradycyjnie uznanymi za nieestetyczne, fascynacja brzydota jako jeden z przejawów estetyki, próba odkrycia tajemnicy ludzkiego losu, sensu swiata i zycia w sztuce, H. Wölfinn - "estetyke renesansowa cechuje statycznosc, jasnosc, linearnosc, forma zamknieta; estetyka barokowa jest przeciwienstwem - kompozycja otwarta, dynamika, ciemnosc, malarskosc" Cechy i wyznaczniki stylu barokowego : ruchliwosc, kolor, patos, bogata symbolika i alegorycznosc, dekoracyjnosc, kontrast, niepokój, kwietyzm. W budownictwie - bogate formy geometryczne sa wyrazem silnej ekspresji religijnej, Kosciola przyciagajacego rzesze wiernych. Sztuka retoryki - doskonale dzielo retoryczne zawiera pouczenie wzbudzajace wzruszenie, oddzialuje na zmysly sluchacza - tak wlasnie Kosciól chcial oddzialywac na wierzacych. meryce Lacinskiej.
Najtrudniejszym i wymagajacym najwiekszego kunsztu gatunkiem poetyckim Baroku jest oczywiscie sonet; skladal sie on z 4 zwrotek: pierwsze dwie byly 4-wersowe i zawieraly zwykle element opisowy; nastepne dwie byly 3-wersowe i stanowily podsumowanie lub filozoficzna kwintesencje utworu; Sonetu uzywali Szarzynski i Morsztyn; Drugim gatunkiem byla epopeja, a wykorzystal ja Potocki w "Wojnie chocimskiej";
|
|
|
|
|