I. Definicja:

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej i zaburzeń koncentracji uwagi {Atention Deficit Hyperactivity Disorder) - ADHD, jest Jednym z najczęściej występujących zaburzeń wieku rozwojowego. Ocenia się, że występuje on u 3-20% dzieci. Cechą charakterystyczną zespołu jest występowanie trwałych wzorców zachowania, utrzymujących się przynajmniej przez 6 miesięcy, a przejawiających się przede wszystkim jako:

• zaburzenia koncentracji uwagi

• nadmierna impulsywność

• nadruchliwość

Nasilenie powyższych objawów jest niewspółmierne do wieku i poziomu rozwoju oraz utrudnia funkcjonowanie dziecka w otoczeniu. EL Objawy:

1. zaburzenia koncentracji uwagi

• dziecko nie potrafi skoncentrować się na szczegółach podczas zajęć szkolnych lub pracy, popełniając błędy wynikające z niedbałości trudności z utrzymaniem uwagi na zabawach i grach

• może się wydawać, że dziecko nie słucha tego co się do niego mówi

• nie stosuje się do podawanych kolejno instrukcji

• ma kłopoty z dokończeniem zadań szkolnych i wypełnieniem domowych obowiązków

• szybko traci zainteresowanie wykonywaną czynnością, przechodzi do następnej bez dokończenia poprzedniej

• ma trudności ze zorganizowaniem sobie pracy

• nie lubi zajęć wymagających dłuższego wysiłku umysłowego

• często gubi rzeczy niezbędne do pracy lub zajęć (zabawki, przybory szkolne)

• łatwo rozprasza się pod wpływem zewnętrznych bodźców

• często zapomina o różnych codziennych sprawach

2. nadruchliwość

• wykonuje wiele zupełnie zbędnych ruchów

• nerwowe ruchy rąk lub stóp, nie może usiedzieć w miejscu, bawi się ciągle drobnymi przedmiotami, dotyka przedmiotów znajdujących się w pobliżu

• wstaje z miejsca w czasie lekcji lub zajęć

• chodzi po pomieszczeniu lub wspina się na meble, gdy jest to zachowanie niewłaściwe

• trudności ze spokojnym bawieniem się lub odpoczywaniem

• pozostaje niemalże cały czas w ruchu - nie może przestać się ruszać, "biega jak nakręcone"

• jest nadmiernie gadatliwe, mówi bez przerwy

3. impulsywność

• wyrywa się z odpowiedzią zanim zostanie sformułowane pytanie

• ma kłopoty z zaczekaniem na swoją kolej

• często przerywa (wypowiedzi zwykle nieadekwatne do sytuacji) lub przeszkadza innym

• zaczepia inne dzieci, wtrąca się do zabawy, postępuje wbrew woli innych, dezorganizuje zabawę

III. Etiologia:

• czynniki genetyczne (badania wskazują na udział około 20 genów w patogenezie zespołu ADHD)

• uwarunkowania psychospołeczne (zaburzone funkcjonowanie rodziny, choroby lub zaburzenia psychiczne w rodzinie, uzależnienia u rodziców, brak konsekwencji w procesie wychowawczym, niezaspokajanie potrzeb psychicznych dziecka, deficyty neuropsychologiczne)

• czynniki okołoporodowe (urazy, zamartwica, nieprawidłowy przebieg ciąży; nikotynizm alkoholizm, narkomania w okresie ciąży; infekcje, szczególnie wirusowe w czasie ciąży)

• alergia i nietolerancja pokarmowa

• zatrucia (np. ołowiem)

Uważa się, że największe znaczenie ma uwarunkowane genetycznie podłoże neurobiologiczne związane z budową OUN i funkcjonowaniem monoamin. 30-50% krewnych (często rodzice) dzieci z nadpobudliwością miało w dzieciństwie rozpoznane to zaburzenie, a 71% krewnych miało podobny zespół objawów.

IV. Występowanie:

Nieprawidłowe schematy zachowań ujawniają się zwykle w pierwszych latach życia. Z grupy dzieci nadpobudliwych 70 % pacjentów ma objawy jeszcze w okresie dojrzewania, a 30-50% w życiu dorosłym. U dziewczynek przeważają głównie objawy związane z zaburzeniami koncentracji uwagi, a u chłopców częściej nadruchliwość i impulsywność. Być może, że taka polaryzacja objawów jest przyczyną częstszego statystycznie notowania nadpobudliwości u płci męskiej ( nadruchliwość i impulsywność jest bardziej uciążliwa i widoczna dla otoczenia).

V. Rozpoznanie:

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD) rozpoznaje się po analizie informacji o rozwoju i zachowaniu się dziecka w domu, przedszkolu lub szkole, badaniu lekarskim pediatrycznym, konsultacji neurologicznej i psychologicznej z wykonaniem niezbędnych badań dodatkowych (EEG, NMR). Wskazana jest często opieka psychiatry dziecięcego najlepiej w wyspecjalizowanej placówce.

VI. Leczenie:

1) psychoedukacja

• poradnictwo dla rodziców i nauczycieli

• modyfikowanie postaw rodzicielskich

• psychoterapia indywidualna (praca z dzieckiem) - trening: zabawy, poznawczy, rozwiązywania problemów, kompetencji społecznych, kontrolowania agresji, budowanie poczucia własnej wartości itd.

2. zmiana metod wychowawczych

• pozytywne wzmocnienie - chwalenie dziecka za spokojną, skoncentrowaną pracę, dobre wyniki;

• zwracania uwagi na dziecko tylko w sytuacjach, gdy jest niegrzeczne jest nagrodą za jego niegrzeczność - bo być może tylko wtedy rodzice poświęcają mu chwilę uwagi

• angażowanie dziecka w drobne prace domowe i życie rodziny

• poświęcanie dziecku więcej czasu (wspólne zabawy, gry, aktywny wypoczynek itd)

• terapia w grupie rówieśników

• terapia rodzin •

3. dostosowanie metod nauczania do możliwości dziecka

• częste przerwy w pracy dostosowane do czasu możliwej pełnej koncentracji dziecka (krótka maksymalna koncentracja, częste, ale krótkie przerwy nie angażujące dziecka w inne zajęcia czy zabawy)

• posadzenie dziecka z nadpobudliwością w pierwszej ławce, najlepiej ze spokojnym kolegą

• uporządkowanie miejsca pracy (puste biurko, nie rozpraszające uwagi otoczenie)

• angażowanie dziecka w działania ruchowe, gdy tylko to jest możliwe (zetrzyj tablicę, przynieś kredę, rozdaj zeszyty itd.)

• tworzenie specjalnych i indywidualnych programów edukacyjnych

4. farmakoterapia (stosowanie leków pod kontrolą lekarza)

Należy pamiętać, że mimo iż nadpobudliwość jest jednym z najczęstszych, najbardziej stałych oraz trudnych w leczeniu zaburzeń zachowania w wieku dziecięcym, to systematyczna, cierpliwa i kompleksowa terapia ukierunkowana jednocześnie na dziecko i jego otoczenie -rodzinę i szkołę, przynosi zwykle wyraźne efekty.