Wykład 9.

Metody urządzania lasu

I. Ogólnie

Metody urządzania lasu - sposoby wprowadzenia porządku w pobieraniu użytków drzewnych uwzględniające aspekt czasowy i przestrzenny.

W zależności od przyjętego kierunku uporządkowania poboru użytków i budowy przestrzennej lasu wyróżnia się dwie grupy metod:

- regulacji dochodów (w czasie),

- systemizacji lasu (budowy przestrzennej i struktury wewnętrznej drzewostanów).

Systematyka metod urządzania lasu dokonywana jest z punktu widzenia: regulacji lub systemizacji. Jednak wiele metod łączy te cechy, a niektóre metody pomijają zagadnienia systemizacji.

Systematyka Jedlińskiego (poprawiona przez Szymkiewicza):

A. Metody regulacji dochodów

I. Metody obrębowe

I.1. Metody powierzchniowe:

Działkowe

Okresowo-powierzchniowe

Klas wieku

I.2. Metody miąższościowe:

Zwykłe

Okresowo-miąższościowe

Okresowo-kombinowane

I.3. Metody formułkowe, m.in.:

Hundeshagena- Paulsena

Austriackiej taksy kameralnej

Heyera

II. Metody drzewostanowe

III. Metody strukturalne, m.in.:

Kontrolna Gurnaud- Biolley'a

Lasu ciągłego Moellera

B. Metody systemizacji lasu

I. Metody związane z ładem przestrzennym

I.1. Obrębowe (układu łącznego)

I.2. Ostępowe (układu przerywanego)

II. Metody związane ze strukturą wewnętrzną drzewostanów

II.1. Oparte na przesłankach techniczno­- gospodarczych (przyjęty skład gatunkowy, założony sposób zagospodarowania i rębnia)

II.2. Oparte na przesłankach przyrodniczo- ­hodowlanych (skład gatunkowy drzewostanów i sposób zagospodarowania dostosowany do warunków siedliskowych)

II. O metodach urządzania lasu

(z punktu widzenia regulacji dochodów)

Ad I. Metody obrębowe

Najważniejsze cechy:

- jednostka administracyjna dzielona jest na obręby na podstawie celu produkcyjnego, kolei rębu, sposobu zagospodarowania i rębni (wg dzisiejszych definicji jest to podział na gospodarstwa)

- obręby (gospodarstwa) obejmują powierzchnie łączne (w niektórych rozłączne),

- w planie urządzenia lasu podstawą regulacji dochodów jest trwałość produkcji i równomierność pozyskania,

- podstawą regulacji równomierności dochodów jest kolej rębu,

- układ cięć - łączny w starszych metodach, przerywany w nowszych,

- struktura drzewostanów kształtowana przez stosowanie rębni zupełnej (często z odnowieniem z samosiewu).

Ad I.1. Metody powierzchniowe

Najważniejsze cechy:

- ład czasowy regulowany na podstawie etatu . powierzchniowego,

- obręb (gospodarstwo) jest jednostką powierzchniową, której określona część ma przypaść corocznie do wycięcia,

- etat wyznaczany często na całą kolej rębu z lokalizacją cięć na mapie,

- podstawą ustalenia etatu jest rzeczywisty stan lasu i dążenie do równomiernego rozkładu powierzchni klas wieku,

- początkowo wykorzystanie odnowienia naturalnego, od poł. XIX wieku zręby zupełne i odnowienie z sadzenia.

Metoda powierzchniowa działkowa

Okres stosowania: od XIV do końca XVIII wieku. Etat oblicza się: pow. obrębu/kolej rębu. Szczegółowy plan cięć na całą kolej rębu.

Cięcia przez całą szerokość obrębu, prowadzone w określonym kierunku i z zachowaniem następstwa - jednak powodowało to straty gosp. Etat powierzchniowy nie gwarantował równomierności dochodów (różne bonitacje, wiek). Odmiany metody: (1) przy obliczaniu etatu uwzględnienie bonitacji i produkcyjności siedlisk, (2) pozostawienie na zrębie młodych drzewostanów, (3) podział obrębu na 2-3 części różniące się wiekiem.

Metoda okresowo-powierzchniowa

Okres stosowania: początek XVIII wieku do końca XIX wieku (Cotta.1804).

Podział obrębu na okręgi (3-4) różniące się wiekiem znacznie zmniejszało to straty gospodarcze.

Okręgi podzielone na oddziały (ok. 50 ha) m.in. do wyrównywania powierzchni okręgów.

Kolej rębu podzielona na liczbę okręgów. W okręgu stosuje się metodę działkową (rozpoczynając od okręgów najstarszych). Plan cięć sporządzany na najbliższy okres gospodarczy (pierwszy okręg) - niekiedy stosowano podział na ostępy (+ rozręby i oręby).

Odmiany metody: (1) przy obliczaniu etatu uwzględnienie bonitacji i produkcyjności siedlisk, (2) pozostawienie na zrębie młodych drzewostanów, (3) obliczanie etatu miąższościowego dla pierwszego okręgu.

Metoda klas wieku

Okres stosowania: XIX-XX wiek (odmiany także współcześnie).

Związane z ideą lasu normalnego. Elementarną jednostką gospodarczą jest drzewostan.

Obręby tworzy się z uwzględnieniem siedliska i składu gatunkowego (obręby siedliskowe ­gospodarstwa).

W gospodarstwach różne cele hodowlane i produkcyjne, różne koleje rębu.

Sporządza się tabele klas wieku - obraz gospodarstwa.

Etat oblicza się na podstawie drzewostanów rębnych i przeszłorębnych - z reguły na 10 lat. Odmiany: (1) porównanie obliczonego etatu z etatem normalnym (starsze metody - dążenie do unormalnienia lasu, oblicza się etat powierzchniowy normalny), (2) nie dąży się do unormalnienia lasu (nowsze metody - etat wg rzeczywistego stanu lasu, plan cięć na najbliższy okres gospodarczy).

Duże wymagania dotyczące budowy lasu; stosowanie przerywanego układu cięć. Struktura drzewostanów kształtowa n a z uwzględnieniem siedlisk i gatunków drzew (starsze + nowe odmiany), przejściowo (XIX-poł. XX w.) z wykorzystaniem gatunków o dużej wydajności.

Ad I.2. Metody miąższościowe.

Najważniejsze cechy:

- regulacja ładu czasowego na podstawie etatu miąższościowego,

- postulat - równomierność pozyskania,

- często - w obliczeniu etatu uwzględnia się sumę miąższości drzewostanów w chwili wyrębu jako jednostkę miąższościową, która powinna corocznie przypaść do wycięcia,

- pobieranie użytków powinno doprowadzić do unormalnienia lasu pod koniec kolei rębu,

- jednostka regulacji - obręb + mniejsza jednostka - oddział (niekiedy dzielony na 2-3 części),

- nie zajmowanie się ładem przestrzennym,

- duży nakład pracy związany z określeniem zapasu w dalekiej przyszłości; problem dokładności wyników,

- równomierne dochody (choćby okresowo) wyeliminowanie strat związanych z użytkowaniem młodych drzewostanów.

Metoda miąższościowa zwykła

Okres stosowania - głównie XVIII wiek.

Ład czasowy reguluje się na podstawie zapasu wszystkich oddziałów, ustalonego w wieku ich dojrzałości rębnej (dodanie spodziewanego przyrostu).

Las podzielony na oddziały (50 ha).

Wykonanie zestawienia miąższości oddziałów wg wzrastającego wieku. Suma tej miąższości podzielona przez kolej rębu = etat roczny miąższościowy.

Po obliczeniu etatu sporządzenie szczegółowego planu cięć na kolejne lata. Niektóre drzewostany trzeba było użytkować w wieku innym niż kolej rębu (z powodu postulatu równomierności dochodów), a stąd obliczenia wykonywać ponownie.

Tabela wyrównanych miąższości i mapa stanowiły plan cięć na całą kolej rębu.

Metoda okresowo-miąższościowa

Okres stosowania: XVIII-XIX wiek (Hartig 1795). Zestawia się ogólny plan cięć, na całą kolej rębu. Kolej rębu dzieli się na okresy.

W tabeli prowizorycznej zestawia się oddziały wg wzrastającego wieku w poszczególnych okresach. Przyjmuje się, że wszystkie oddziały danego okresu będą wycięte jednocześnie w środku okresu - na ten rok określa się miąższość oddziałów. Sumuje się przewidywaną miąższość oddziałów. Dzieląc miąższość obrębu przez liczbę okresów otrzymuje się prowizoryczny etat w okresie. Na drodze przybliżeń wyrównuje się miąższość okresów do wielkości obliczonej średniej miąższości.

Po obliczeniu etatu okresowego oblicza się etat roczny i sporządza szczegółowy plan cięć na pierwszy okres użytkowania (kolejno bierze się oddziały najstarsze).

Metoda okresowo-kombinowana

Okres stosowania: XIX wiek.

Celem było:

- uzyskanie równomiernego ustosunkowania klas wieku,

- zapewnienie równomierności dochodów w bieżącym okresie gospodarczym.

(Postulaty sprzeczne, a więc dominacja jednego z nich).

Ułożenie ogólnego planu cięć na całą kolej rębu (tak jak w metodzie okresowo-powierzchniowej) oraz szczegółowego planu cięć na pierwszy okres (niekiedy tylko na 10 lat).

W planie ogólnym dla pierwszych dwóch okresów wyrównuje się spodziewane miąższości (jak w metodzie okresowo- miąższościowej. Szczegółowy plan cięć (pierwszy okres lub 10 lat) albo wg powierzchni do corocznego wyrębu, albo wg jednakowych miąższości z przeliczeniem na odpowiednie powierzchnie.

Konieczne częste rewizje.

Metoda wymagała przestrzennego uporządkowania lasu - cięcia łączne przez cały okręg z zachowaniem kierunku i następstwa cięć. Stosowano gł. rębnię zupełną z pozostawieniem nasienników.

Ad I.3. Metody formułkowe

Najważniejsze cechy:

- etat oblicza się na podstawie wzorów wyprowadzonych z funkcyjnych zależności lasu normalnego (gł. zapas normalny i przyrost normalny),

- głównym celem jest zapewnienie trwałej równomierności dochodów,

- dążenie do doprowadzenia lasu rzeczywistego do postaci lasu normalnego (etat powinien równać się przyrostowi przeciętnemu ­zmniejszanie lub zwiększanie etatu ma doprowadzić do zapasu normalnego),

- nie zajmują się zagadnieniami ładu przestrzennego,

- zajmują się tylko wyznaczeniem etatu rębnego (użytkowanie przedrębne zależy od gospodarza lasu).

URZĄDZANIE LASU WYKŁADY 2000/2001

Strona 5 z 5

---