Frustracja: przyczyny i typy reakcji frustracyjnych.
Frustracja pojawia się, gdy na drodze do realizacji celu napotykamy przeszkodę, której nie możemy pokonać. Jednak nie każda przeszkoda wywołuje frustrację - niektóre nas motywują. Frustracja to reakcja człowieka charakteryzująca się poczuciem zagrożenia bezpieczeństwa lub wartości, gdy pojawia się przeszkoda. Możemy chcieć obejść przeszkodę, staranować ją lub przeczekać. Typy przeszkód: zewnętrzne aktywne (ludzie stają nam na drodze bezpośrednio lub pośrednio przez tworzenie norm, praw), zewn. pasywne (zdarzenia losu, np. zepsuty tramwaj), wewnętrzne pasywne (nasze cechy fizyczne i psychiczne, np. wada wzroku - nie można być lotnikiem), wew. aktywne (konflikty motywacyjne).
Typy reakcji frustracyjnych: (mogą występować jako stadia - kolejno pogłębiając uczucie frustracji lub autonomicznie - występuje jedna z nich):
a. agresja - świadome zachowanie, którego celem jest wyrządzenie szkody lub przykrości drugiemu człowiekowi; może być fizyczna lub psychiczna, może być skierowana na właściwą przeszkodę lub jeśli nie jest to możliwe na koła ofiarnego lub na samego siebie
b. regresja (uwstecznienie) zachowanie nieadekwatne do stopnia rozwoju intelektualnego lub emocjonalnego rozwoju jednostki, np. zachowanie dziecka u dorosłego
c. obsesja, fiksacja, usztywnienie reakcji: człowiek nie jest w stanie zrezygnować z zachowania regresywnego, tylko powtarza je z uporem maniaka
d. apatia, wycofanie: rezygnujemy z celów, gdzie ponieśliśmy klęskę, wycofanie z aktywności życia, zaniża aspiracje, by żyć spokojniej.
Doraźne i trwałe skutki frustracji.
Doraźne: myślenie „jestem gorszy”, „chcą mi zrobić krzywdę”, uleganie frustracji lub próby walki z przeszkodą.
Trwałe:
- przyzwyczajenie do jakiegoś mechanizmu obronnego (np. chodzenia do wróżki),
- wyrobienie motywacji negatywnej (mówimy „nie poradzisz sobie”, ona próbuje, a jeśli jej się nie powiedzie, usprawiedliwia się, że i tak wszyscy myśleli, że jej się nie uda)
- nieprzystosowanie społeczne: cenę ponosi jednostka (czuje się zagrożona, nie lubi zmian, pochwała lub nagana odbierana nieproporcjonalnie) lub otoczenie (nieprzestrzeganie norm społeczne)
- blokada dążeń: deformacja rozwoju osobowości, minimalizacja potrzeb, wycofanie,
Frustracja a stres; wzajemne relacje między tymi zjawiskami.
Stan stresu to pobudzenie emocjonalne o towarzyszące mu zmiany w innych sferach psychologicznego funkcjonowania jednostki. Pojawiają się silne emocje pozytywne lub negatywne. Natomiast o frustracji mówimy, gdy odczuwamy poczucie zagrożenia, co łączy się tylko z negatywnymi emocjami. Sytuacje stresowe to czynniki wywołujące takie natężenie stresu, które wywołuje wyraźnie negatywne zmiany w funkcjonowaniu jednostki. Wyróżniamy takie sytuacje stresowe: zakłócenia (element niepewności, brak informacji), zagrożenia (zdrowia, własnego ja, też przewidywanie takich sytuacji) i sytuacje deprywacji, czyli niezaspokojenia, do których należą sytuacje frustracyjne. Widać znowu, że frustracje to tylko jeden z elementów stresu.
Wpływ stresu psychologicznego na sprawność intelektualną jednostki.
Kilka faz następuje po sobie. Faza mobilizacji: zmiany niespecyficzne, podwyższona sprawność intelektualno-poznawcza jednostki. Następnie rozstrojenie: pustka w głowie, nie umiemy zareagować odpowiednio, nieplastyczność reakcji. Na koniec destrukcja: skrajna sztywność reakcji lub skrajna zmienność reakcji. Według prawa Yorkkesa i Dodsona przy średnim poziomie stresu działamy najefektywniej, najszybciej się uczymy. Gorzej znosimy stres, gdy wiemy, że sami możemy zmienić sytuację, gdy ponosimy odpowiedzialność. Nadmierna aktywacja powoduje zawężenie uwagi lub rejestrowanie zbyt dużej ilości informacji. W stresie łatwiej wykonujemy łatwiejsze zadania, trudniej - trudniejsze.
Jakie zachowania zwierzchnika mogą wywołać u poddanych uczucia frustracji i jak się ta frustracja może uzewnętrzniać?
Zachowania zwierzchnika:
¨ udzielanie małej ilości informacji, pracownik nie wie, czemu służy jego praca, dużo informacji na temat jak coś zrobić, mało - po co, styl autokratyczny
¨ blokowanie dążeń jednostki przez arbitralne decyzje zwierzchnika, brak prawa do decydowania
¨ zły przydział zadań: zbyt łatwe lub zbyt trudne
¨ przesyt, monotonia, dawanie prac rutynowych nie wykorzystujących możliwości pracownika, ale wymagających uwagi
¨ zły przydział zadań - sprzeczność między pragnieniami pracownika a jego możliwościami
¨ zahamowanie dążeń do wykazania się indywidualnością, znalezienia wyrazu
¨ zły system kontroli: pracownik oceniany za coś, na co nie ma wpływu, nie mogący przewidzieć wyników, mający zadania nieosiągalne, dostający niesprawiedliwą ocenę, nie mogący osiągnąć najwyższej oceny
Uzewnętrznienie frustracji:
¨ zwiększenie liczby plotek, dowcipów, krytyki pod adresem zwierzchnika
¨ wyolbrzymianie drobnych krzywd
¨ niszczenie przedmiotów w pracy
¨ niska wydajność, zespoły niezdolne do twórczych działań
¨ absencja, zwolnienia, ucieczka w chorobę, strajki
Mechanizmy obronne i ich związek z przeżyciami frustracyjnymi.
Mechanizmy obronne: (też odreagowanie napięcia przez alkohol, narkotyki, środki psycho- tropowe) łagodzą napięcia, przeżycia frustracyjne, odbudowują poczucie wartości, kierują nas na to pole, gdzie możemy odnieść sukces dają czas na rozwiązanie problemu, pozwalają eksperymentować z nowymi rolami społecznymi, powstają dzieła literatury (sublimacja). Wady: nie zaspokajają potrzeb, są manipulacjami, mogą prowadzić do natręctw, zagubienia w magicznych czynnościach, mogą odraczać zachowania rzeczywiste.
Mechanizm substytucji (celu zastępczego): kompensacja: klęska na jednym polu skłania nas do poszukiwania sukcesu na innym lub sublimacja: gdy cel jest niedostępny najprostszymi metodami uciekamy do bardziej wysublimowanych, np. O. Wilde piszący o swoim homoseksualizmie.
Mechanizm racjonalizacji (Freud „kwaśne winogrona i słodkie cytryny”): człowiek próbuje przewartościować cele, nieosiągalny jest umniejszany, osiągalny dowartościowywany, „wychodzenie z twarzą z sytuacji”.
Mechanizm fantazjowania: „ucieczka w marzenia”: gdy kumulują się niepowodzenia jedno głupstwo może przepełnić czarę, co wywołuje ogromną agresję, fantazjowanie może przerwać ciąg niepowodzeń, możemy się dowartościowywać w marzeniach.
Mechanizm projekcji: przypisywanie innym naszej intencji, pozwala przerzucać odpowiedzialność za klęskę na inne osoby, np. „ pół klasy dostało 1, więc się nie przejmuję”.
Mechanizm identyfikacji: przeżywanie katharsis, rozładowanie napięć przez identyfikację z np. bohaterem literackim o podobnych do naszych problemach.
Mechanizm wyparcia, amnezji: zepchnięcie w podświadomość bolesnego przeżycia.
Mechanizm reakcji upozorowanej: odgrywanie roli, której nie możemy osiągnąć w społ. co czasami pozwala ją w rzeczywistości zdobyć.
Mechanizm dysocjacji: wspomaganie się magią, winny jest czarny kot, tak musiało być.