UZUPEŁNIAJĄCE LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCE
dla DOROSŁYCH
PRACA KONTROLNA NR 3
Z JĘZYKA POLSKIEGO
SEMESTR III
IMIĘ i NAZWISKO SŁUCHACZA
………………………………………………………………………………………………..
NAUCZYCIEL
mgr Justyna Kucharzak
UZYSKANA OCENA......................................
PUNKTACJA:
20pkt - 18pkt -bardzo dobry
17pkt -14pkt - dobry
13pkt - 10pkt - dostateczny
9pkt - 6pkt - dopuszczający
5pkt i mniej - niedostateczny
J. Z. JAKUBOWSKI TETMAJER
1. „bo nigdy dość się nie umiera ... I nigdy dość, i nigdy tak, jak tego pragnie ów, co kona”- te Leśmianowskie wersety przychodzą uparcie na myśl, gdy śledzimy dzieje wielu ostatnich lat życia Kazimierza Przerwy-Tetmajera. Bo naprawdę umierał niejednokrotnie. Nie tylko 18 stycznia 1940 roku, kiedy dosięgła go ostatecznie śmierć w warszawskim szpitalu. „Cień czy widmo?” - zapytywał z przerażeniem Adolf Chyliński, gdy dziesięć lat wcześniej zobaczył Tetmajera przesuwającego się koło Hotelu Europejskiego w Warszawie. Znakomity muzykolog, szczery wielbiciel tatrzańskich utworów poety, zachował również wspomnienie ostatniej z nim rozmowy w roku 1923, gdy - jak pisze- z trudem mógł ukryć swoje przygnębienie z powodu niezbitych dowodów, iż Tetmajer jest już psychicznie ciężko chory. O tym powolnym i długoletnim umieraniu poety pisał w przejmującym wspomnieniu pośmiertnym Tadeusz Boy-Żeleński: Dla świata umarł od dawna - przeszło ćwierć wieku temu. Nieubłagana choroba dzieliła go od ludzi zasłoną prześladowanych urojeń. Zarodki choroby trawiły poetę już wcześniej, rozwinął je wstrząs poprzedniej wojny. Tetmajer zamilkł wówczas, nie odnalazł się już w nowej rzeczywistości. Cofnął się w jakąś mroczną głąb; chodził po świecie daleki, wszystkiemu obcy. Inny rodzaj śmierci przeżywał Tetmajer - poeta w pierwszych latach po ostatniej wojnie. Jeśli bowiem można mówić w owym czasie o pewnym renesansie jego prozy to tylko niewielki tomik w „celofanowej” serii PIW zamanifestował w roku 1958 istnienie poety. Dziesięć lat późnij nakładem Biblioteki Narodowej ukazały się Poezje wybrane.
2. Pora zastanowić się dokładniej nad rzeczywistą rolą Tetmajera w rozwoju polskiej poezji. Jakie to było naprawdę ogniwo w wielowiekowym rozwoju naszej poezji? Współcześni przyjęli jego wiersze jako wierną „spowiedź dziecięcia wieku”. Generacja ówczesna powitała w Tetmajerze głos swój własny - pisał Juliusz Kleiner, podkreślając, że wiersze poety - stały się ogólną własnością, jakąś liryką ludową kulturalnej Polski. Można by zebrać pokaźną antologię sądów - nie tylko zresztą współczesnych mu, ale i późniejszych krytyków - które ten właśnie charakter poezji Tetmajera, poety pokolenia, podkreślały najczęściej. Nie mnożąc nadmiernie przykładów, odwołajmy się do sądów najbardziej typowych.
3. Widziano w nim piewcę „schyłkowych” nastrojów, znamiennych dla epoki, która zarówno podważała racjonalistyczny optymizm czasów pozytywizmu, jak i kontynuowała rozbijanie fundamentów starych wierzeń religijnych. Po świadectwo łatwo się odwołać do programowych wierszy Tetmajera, w których czytamy:
Cóż więc jest? Co zostało nam, co wszystko wiemy,
dla których żadna z dawnych wiar już nie wystarcza
Jakaż jest przeciw włóczni złego twoja tarcza
człowiecze z końca wieku?... Głowę zwiesił niemy.
Jeden zostawał na tych gruzach „ideał święty” (jak pisał Tetmajer w wierszu Artyści) - wiara w poezję i posłannictwo poety. Tetmajer wyrażał tę wiarę swojej epoki niejednokrotnie. I znów czynił to w różnych wierszach programowych, gdzie entuzjazm dla sztuki spotykał się z pogardą wobec filistra:
Eviva l'arte! W piersiach naszych płoną
ognie przez Boga samego włożone:
więc patrzym na tłum z głową podniesioną,
laurów za złotą nie damy koronę,
i chociaż życie nasze nic niewarte:
eviva l'arte!
4. Podkreślano - dalej - nowatorstwo erotycznych wierszy Tetmajera, w których widziano zerwanie z wielowiekową pruderią oficjalnej poezji polskiej. Antoni Potocki dostrzegał w poezji Tetmajera - formułując swoje spostrzeżenia w stylu znamiennym dla epoki - wszędzie rozsiane halucynacje wilgotnych warg, lubieżnych dreszczów, aksamitnych ciał. Kwintesencję tej wrażliwości w odcieniu lubieżnym, erotycznym. A po latach, sięgając na nowo do Tetmajera, napisał Boy: Jego wiersze, preludia, hymny, szepty i krzyki miłosne były na ustach wszystkich. Kobiety znajdowały w nim piewcę i powiernika, jakiego dotąd nie znały; młodzi mężczyźni odnajdywali w tej spowiedzi dziecięcia wieku swój bezdogmatyzm, melancholię epoki i przegrzaną zmysłami miłość ... ubogiego młodzieńca. Siła erotyzmu Tetmajera nie znana wprzód w poezji polskiej - chyba żeby sięgnąć do sonetów miłosnych Mickiewicz - była nie ostatnią przyczyną sukcesu. Wiersz taki jak „Lubię kiedy kobieta” i wiele innych były rewelacją.
5. I jeszcze jeden tytuł do ogromnej popularności, jaką zdobył Tetmajer na przełomie wieków - jego liryka tatrzańska. Zarówno ta, która odkrywała piękno pejzażu górskiego, jak i ta, która cieszyła się urodą gwary góralskiej, tężyzną ludu i jego zbójnickich bohaterów (Melodia mgieł nocnych, Jak Janosik tańczył z cesarzową). W powszechnej świadomości pozostał najtrwalej Tetmajer jako poeta Tatr.
6. Dziś, kiedy odczytujemy wiersze Tetmajera na nowo, z perspektywy lat, gdy opadły już entuzjastyczne zachwyty i tabu przemilczeń, rysuje nam się ta spuścizna liryczna jako synteza najbardziej charakterystycznych osiągnięć i poszukiwań polskiej poezji przełomu XIX i XX wieku. Widać tu zarówno ślady największej poezji narodowej epoki romantyzmu, jak i słychać echa obywatelsko retorycznej muzy czasów pozytywizmu. Jest poezja Tetmajera wiernym zwierciadłem nastojów, myśli i poszukiwań artystycznych przełomu wieków i przynosi również próby nowatorskie, zdynamizowanie obrazu poetyckiego.
7. Świat myśli poety kształtowała niewątpliwie filozofia Schopenhauera, przeżywająca na przełomie wieków swój renesans i w Polsce. Schopenhauer - pisze historyk filozofii, Władysław Tatarkiewicz - znał tylko dwa paliatywy przeciw męce życia, jeden natury moralnej, drugi - estetycznej. Przez wyzbycie się pożądań i potrzeb możemy oderwać się od świata, stać mu się obcymi i wyzwolić z cierpienia, jakie niesie. Był to motyw filozofii indyjskiej. Drugim źródłem ulgi w cierpieniu jest sztuka: ona zdolna jest zatrzymać ów pęd woli, który stanowi osnowę życia i przyczynę cierpienia. Wobec sztuki bowiem, wobec piękna zatapiamy się w kontemplacji, w kontemplacji zaś ustaje działanie popędów i woli. Ta schopenhauerowska „męka istnienia” i owe łagodzące ją moralne i estetyczne paliatywy (środki uśmierzające ból) nie znalazły w poezji Tetmajera adekwatnego kształtu artystycznego. Zamknięte w formę publicystyczno-retorycznej poezji minionej epoki brzmią jak nieprzekonywająca deklamacja i szeleszczą tylko papierem. Nie ma w nich autentycznej „męki istnienia”, która taką prawdą i siłą poetycką ożywia Kwiaty zła Baudelaire'a.
POLECENIA:
1. Wskaż, o jakich trzech rodzajach śmierci Tetmajera mówi 1. akapit tekstu. /3pkt/
1............................................................................................................................................................................2............................................................................................................................................................................3............................................................................................................................................................................
2. Określ temat (jednym zdaniem) tekstu J. Z. Jakubowskiego. /1pkt/
..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
3. Wyjaśnij (jednym zdaniem), jak rozumiesz twierdzenie, że poezja Tetmajera była wierną spowiedzią dziecięcia wieku (akapit 2.). /1pkt/
..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
4. Na podstawie 3., 4., 5. akapitu wymień główne tematy poezji Tetmajera. /4pkt/
........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
5. Wskaż dwie różne oceny poezji erotycznej Tetmajera. /2pkt/
1. ..........................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
2. ..........................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
6. Z akapitu 6. wypisz cztery cechy poezji Tetmajera. /4pkt/
1............................................................................................................................................................................
2............................................................................................................................................................................
3............................................................................................................................................................................
4............................................................................................................................................................................
7. Wymień recepty na „mękę istnienia”, które proponował w swojej filozofii Artur Schopenhauer (akapit7.). /2pkt/
........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
8. Wskaż wady poezji Tetmajera, o których pisze J. Z. Jakubowski w akapicie 7. /2pkt/
........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
9. Wskaż ten element twórczości Tetmajera, który zdaniem J. Z. Jakubowskiego jest pomijany przez historyków literatury. /1pkt/
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................