Kultura według Okonia to ogół stworzonych przez ludzi wartości naukowych, społecznych oraz procesy tworzenia tych wartości. Pojęcie kultury nie jest przez wszystkich rozumiane jednakowo.
Według M. Godlewskiego pojęcie „kultura” to całokształt materialnego i duchowego dorobku ludzkości gromadzony, utrwalany, wzbogacony w ciągu jej dziejów przekazywany z pokolenia na pokolenie.
Kultura - jest to zespół wszystkich form w praktyce danej społeczności. Kultura to ogół wytworów ludzkich zarówno materialnych jak niematerialnych, symbolicznych i duchowych. Mogą nimi być wzory zachowania i myślenia. Najczęściej jest rozumiana jako całokształt materialnego oraz duchowego dorobku społeczeństw. Często jest utożsamiana z cywilizacją. Kulturę tworzy człowiek, to ogół tego co zostało stworzone przez ludzi, wszystko co ma wartość naukową, społeczną, artystyczną i techniczną należy do kultury. To te dobra i wytwory człowieka, które są godne kultu, a więc w szczególności potrzebują pielęgnacji i czci. Łącząc kulturę z wychowaniem należy podkreślić, że wychowanie nie jest dziełem samej tylko natury, lecz także zależy od społeczności w której żyje człowiek, a zagadnienia wartości i celu są decydujące w wychowaniu należą do kultury.
Różnorodność pojmowania kultury
Pierwotnie termin cultura wiązał się z uprawą roli, bądź hodowlą zwierząt i oznaczał przekształcanie naturalnego stanu zjawisk przyrody w stan bardziej użyteczny i przydatny człowiekowi. Także obecnie w języku agronomii używa się wyrażeń takich jak: kultura rolna, kultura bakterii, bądź monokultura, co wiąże się bezpośrednio z pierwotnym znaczeniem tego słowa.
Po raz pierwszy w nowym znaczeniu termin ten został użyty przez Cycerona, który w dziele Disputationes Tusculanae użył sformułowania cultura animi (dosłownie: uprawa umysłu) w celu określenia pierwszej w literaturze koncepcji filozofii:
"Czymże bez ciebie bylibyśmy nie tylko my, ale czym byłoby w ogóle ludzkie życie? Tyś pozakładała miasta, ty rozproszonych ludzi powołałaś do życia społecznego, ty zespoliłaś ich między sobą najpierw przez wspólne osiedla, później przez małżeństwa, a wreszcie przez wspólnotę mowy i pisma. Tyś wynalazczynią praw, nauczycielką dobrych obyczajów i ładu."
Od tego czasu termin "kultura" zaczęto wiązać z czynnościami ludzkimi mającymi na celu doskonalenie, pielęgnowanie czy kształcenie.
Po raz pierwszy nowoczesne zastosowanie pojęcia kultury pojawiło się w 1688 roku, użyte przez Samuela Pufendorfa w pracy De iure naturae et gentium, gdzie zamieścił on słowa takie jak: cultura czy cultura animi na oznaczenie wszelkich wynalazków wprowadzonych przez człowieka (takich jak instytucje społeczne, ubranie, język, moralność kierowaną przez rozum i obyczaje).
W ciągu wieków słowo to było coraz częściej używane przez filozofów, a potem także uczonych zajmujących się naukami społecznymi. Rezultatem tego procesu stała się jego wieloznaczność.
Zasadnicze różnice pojawiają się, po przyjrzeniu się co oznacza termin "kultura" dla reprezentantów różnych nauk:dla archeologa - "zbiór rzeczy materialnych znalezionych na miejscu wykopalisk, wykonanych z kamienia, metalu, kości bądź drewna",
dla etnografa - "nie tylko przedmioty materialne, lecz również zachowania ludzkie, takie jak pieśni, przysłowia, baśnie, mity, legendy, mody, obyczaje, zwyczaje czy obrzędy, występujące w danym regionie",
dla antropologa - "sfera przedmiotów materialnych, zachowań ludzkich, a także instytucje, działalność gospodarczą, zabawę, język i religię",
dla psychologa - "zbiór, do którego wchodzą przede wszystkim zachowania jednostki, jej myśli, uczucia i reakcje; kultura przejawia się poprzez zbiór reguł i motywów postępowania, form ekspresji, nakazów i zakazów, ocen i sądów"
dla socjologa - "wydzielony obszar życia i działalności grup ludzkich".
Kultura
ogół stworzonych przez ludzi wartości naukowych, społecznych, artystycznych i technicznych oraz procesy tworzenia tych wartości. Współcześnie zaczyna się pojmować kulturę szeroko, a więc zarówno jako efekty, jak i procesy tworzenia dóbr, zarówno jako normy, wartości i wzory zachowań, jak wytworzone przez ludzi działa, zarówno wartości naukowe i artystyczne, jak i społeczne i techniczno - cywilizacyjne.
Kultura indywidualna
- w tym czasie mówimy o człowieku kulturalnym. Człowiek który dobrze przyswoił sobie zasady wychowania, a przy tym jest człowiekiem wykształconym o wysokim intelekcie i wysokiej prezencji.
Kultura w szerszym znaczeniu
- odnosi się do zbiorowości np. kultura Greków, kultura globalna. Ogół tradycji, zwyczajów, obrzędów, symboli, wartości materialnych i niematerialnych, przyjętych reguł, podziału ról społecznych. Te elementy są zróżnicowane poprzez uwarunkowania geograficzne, klimatyczne, historyczne, ekonomiczne, polityczne i społeczne.
Całokształt stworzonych przez społeczeństwa dóbr naukowych, artystycznych, technicznych i społecznych. W czasach współczesnych kultura jest definiowana bardzo szeroko - obejmuje nie tylko same dobra kulturalne i procesy tworzenia tych dóbr, ale także wzory zachowań, wartości moralne i normy etyczne.
Często można spotkać się z podziałem kultury na kulturę elitarną i masową. Kultura elitarna (wysoka) opiera się na kulturze narodowej, tradycji, dorobku społeczeństwa i jest przekazywana przez szkoły, teatr, galerie, sale koncertowe itp., natomiast kultura masowa (popularna) dociera do rozproszonej publiczności poprzez środki masowego przekazu i nie wymaga zbyt dużego wysiłku intelektualnego.
Istnieją koncepcje filozoficzne, według których kultura jest dziełem jednostek i grup wyjątkowych, charakteryzującymi się specyficznymi predyspozycjami intelektualnymi umożliwiającymi im nie tylko tworzenie dóbr kulturalnych, ale także umiejętność przeżywania.
DZIEDZINY KULTURY
Kultura materialna - termin określający wszelkie fizycznie istniejące rzeczowe wytwory pochodzące z przejawów działalności człowieka - zarówno przedmioty sztuki jak i przedmioty użytkowe, narzędzia oraz przedmioty życia codziennego. Do kultury materialnej zalicza się również sposoby wytwarzania przedmiotów np. technologia produkcji stali, sposoby uprawy roślin i hodowli zwierząt itp.
Kultura duchowa - termin określający ogół osiągnięć ludzi w dziedzinie nauki, sztuki, religii, moralności, obyczajów i tradycji. Kultura duchowa to także dzieła sztuki oraz przechowywanie wiedzy o przeszłości i języku. W swoich funkcjach odpowiada potrzebom poznawczym, estetycznym i potrzebie rozrywki.
Kultura społeczna: normy moralne, ideologia, uczestnictwo w życiu kulturalnym;
Kultura języka: porozumiewanie się zgodnie z obowiązującą (w danym społeczeństwie) normą językową
Kultura polityczna - całokształt indywidualnych postaw politycznych członków danego społeczeństwa. Postawy te są wyrazem uznawanych wartości, odnoszących się przede wszystkim do systemu władzy państwowej. Od kultury politycznej danego społeczeństwa zależy stopień i charakter jego zaangażowania w politykę, gdyż to właśnie kultura polityczna reguluje stosunki między rządzącymi a rządzonymi.
Kultura fizyczna - to ogół zachowań przebiegających według przyjętych w danym środowisku społecznym reguł i norm postępowania a mających na celu dbałość o zdrowie człowieka, o poprawę jego postawy, prawidłowy rozwój psychofizyczny oraz rezultaty tych zachowań.
Formy uczestnictwa w kulturze fizycznej:
wychowanie fizyczne
sport
rekreacja ruchowa
rehabilitacja ruchowa
Różne sposoby definiowania kultury zaprezentowali Alfred Kroeber i Clyde Kluckhohn, którzy w rozprawie Culture. A Critical Review of Concepts and Definitions zebrali 168 jej określeń i podzielili je na sześć typów:
opisowo-wyliczający (nominalistyczny)
Zamieszczone tutaj zostały definicje prezentujące klasyczną postać wczesnych definicji etnologicznych. Najbardziej znaną z nich, jest wciąż popularna i użyteczna, definicja Edwarda Tylora:
"Kultura, czyli cywilizacja, jest to złożona całość, która obejmuje wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawa, obyczaje oraz inne zdolności i nawyki nabyte przez ludzi jako członków społeczeństwa."
Można zauważyć, że Tylor traktował zamiennie pojęcia "kultura" i "cywilizacja". Inni badacze kultury (szczególnie archeologowie, etnografowie i antropologowie kultury) chętnie się odwoływali do jego definicji kultury, bądź ją modyfikowali. Ruth Benedict określiła ją jako:
"Kultura jest to złożona całość zawierająca nawyki nabyte przez człowieka jako członka społeczeństwa."
Wśród definicji z tego typu warto również przytoczyć definicję wybitnego polskiego antropologa Bronisława Malinowskiego:
"Kultura jest integralną całością składającą się z narzędzi i dóbr konsumpcyjnych, twórczych zasad różnych grup społecznych, ludzkich idei i umiejętności, wierzeń i obyczajów."
historyczny
Definicje tu umieszczone kładą nacisk na czynnik tradycji jako mechanizmu przekazywania dziedzictwa kulturowego.
Stefan Czarnowski stworzył definicję, znakomicie ilustrującą ten typ:
"Kultura jest dobrem zbiorowym i zbiorowym dorobkiem, owocem twórczego i przetwórczego wysiłku niezliczonych pokoleń (...) Jest nią całokształt zobiektywizowanych elementów dorobku społecznego, wspólnych szeregowi grup i z racji swej obiektywności ustalonych i zdolnych rozszerzać się przestrzennie."
normatywny
Definicje normatywne akcentują podporządkowanie się zachowań ludzkich normom, wzorom, wartościom i modelom.
Temu typowi definicji odpowiada ujęcie kultury zaproponowane przez Alfreda Kroebera i Talcotta Parsonsa:
"Kultura to przekazane i wytworzone treści i wzory wartości, idei i innych symbolicznie znaczących systemów, będące czynnikami kształtującymi ludzkie zachowania oraz wytwory stanowiące produkt zachowania."
Również w tym duchu kulturę definiuje wspomniany Ralph Linton:
"konfiguracja wyuczonych zachowań i ich rezultatów, których elementy składowe są podzielane i przekazywane przez członków danego społeczeństwa"
psychologiczny
Definicje psychologiczne skupiają uwagę na psychicznych mechanizmach kształtowania się kultury. Analizują one mechanizmy uczenia się, formowania nawyków kulturowych, internalizacji norm obowiązujących w danej zbiorowości i wartości uznawanych przez tą zbiorowość, jak również wpływ kultury na kształtowanie osobowości jednostek. Główny nacisk położony jest na uczenie się i naśladownictwo jako procesy przyswajania kultury.
Definicje tego typu sformułował Stanisław Ossowski:
"Kultura jest pewnym zespołem dyspozycji psychicznych przekazywanych w łonie danej zbiorowości przez kontakt społeczny i uzależniony od całego systemu stosunków międzyludzkich."
strukturalny
Definicje tu zebrane interesują się głównie strukturą konkretnej kultury, a więc jej zasadniczymi elementami oraz ich wewnętrznymi powiązaniami. Wyróżnia się cztery kategorie elementów kultury:
materialno-techniczne,
społeczne,
ideologiczne,
psychiczne (dotyczące uczuć i postaw).
genetyczny
Definicje te skupiają uwagę na problemie genezy kultury, próbują wyjaśnić jej pochodzenie. Definicje te można podzielić na dwie grupy:
dotyczące wewnętrznego rozwoju kultury, wyłaniania się jednych (wyższych) jej form z form innych wcześniejszych (uważanych za niższe),
dotyczące problemu wyłaniania się kultury z natury oraz związkami, różnicami i przeciwieństwami między nimi.
Istotne cechy kultury i płaszczyzny zjawisk kulturowych
Kultura związana jest z człowiekiem. Jest zjawiskiem społecznym i powtarzalnym (naukowiec, który nie ujawni swego wynalazku szerszemu gronu, nie włączy go tym samym do elementów kultury, lecz po jakimś czasie zrobić to może inny uczony, który niezależnie od niego doszedł do tych samych wniosków). Kultura jest zbiorem zjawisk wyuczonych (czyli przekazywanych nie za pośrednictwem genów, lecz na drodze wychowania i uczenia się).
Kultura ma charakter czasowy i przestrzenny. Kultura jest systemem, a więc każda pojedyncza kultura ma własną wewnętrzną logikę. Kultura jest też mechanizmem adaptacyjnym człowieka, jest pośrednikiem między człowiekiem, a środowiskiem, które ten zamieszkuje.
Płaszczyzny zjawisk kulturowych
materialna - każde zjawisko kulturowe ma jakiś wymiar materialny,
behawioralna - zjawiska kulturalne są związane nierozerwalnie z zachowaniami motorycznymi (zewnętrznymi, czyli czynnościami związanymi z tworzeniem i odbiorem dzieła kulturowego lub wewnętrznymi, czyli przeżyciami, odczuciami, bądź wypowiedziami),
psychologiczna - dla niektórych badaczy ważne są: wartościowanie, oceny, postawy, motywy i znaczenia nadawane przez człowieka przedmiotom materialnym i zachowaniom,
aksjonormatywna - można też wyróżnić w kulturze normy i wartości.