Czynniki psychogenne w genezie zaburzeń

Zachowanie się człowieka w warunkach stresu (Pecyna)

Stres (ang stress- nacisk, cieśninie)

Milles- jest to wszelki wpływ otoczenia, zmuszający organizm do zmiany zachowania celem dostosowania się do nowej sytuacji. Przeważnie są to przeżycia o charakterze ujemnym dotyczące zaburzeń adaptacyjnych.

Brzeziński, Kofta- czynniki zewnętrzne zaburzające prawidłowe funkcjonowanie

Salye- czynnik związany z fizjologią organizmu człowieka, bo zawsze jest połączony z układem nerwowym wtedy, gdy coś/ktoś zagraża życiu. Wynik lęków przed zagrożeniem. Stresowy powoduję zawsze tę samą reakcję biologiczną organizmu oraz wzrost potrzeby pełnienia funkcji przystosowawczych i powrotu do stanu normalnego.

Formy konsekwencji stresu:

Neutres- stres związany z codziennymi obciążeniami (chodzenie, mówienie) jest neutralny i normalnie prowadzi do homeostazy

Dystres (dis- zły, negatywny, niepożądany i szkodliwy)- może być utożsamiany z psychopatologią (ale konieczne jest poznanie typu dystresu, okoliczności, w jakich się manifestuje i procesów, które go wyjaśniają).

Eustres (eu- dobry, zdrowy) pozytywnie oddziałuje na życie człowieka wzbudzając w nim dobre samopoczucie fizyczne, psychiczne i społeczne będące miernikami zdrowia fizycznego i psychicznego.

Teoretyczne koncepcje stresu

Hans Selye

Wprowadził biologiczne pojęcie stresu (fizjologicznego) jako określenie stanu organizmu powstałego w wyniku niepowodzenia w działaniu normalnych i homeostatycznych mechanizmów regulujących adaptację.

Symptom choroby- wspólne różnym chorobom symptomy np. utrata apetytu, bezsenność, utrata motywacji do pracy etc- suma wszystkich niespecyficznych zmian funkcjonalnych (organicznych dokonujących się wewnątrz organizmu) albo stopień zmęczenia i znużenia ciała. Wszystkie niespecyficzne reakcje organizmu zależą od charakteru bodźca i indywidualnych właściwości człowieka. Organizm człowieka jest więc w tej koncepcji reaktywny a doświadczenia skutków są związane z działaniem mechanizmów systemu nerwowego, immunologicznego i hormonalnego.

Stres jest to więc stan przejawiający się swoistym zespołem składającym się z nieswoistych zmian wywołanych w układzie biologicznym. Wywoływany jest przez stresory takie jak: czynniki mechaniczne (wstrząs, nagła utrata krwi), chemiczne (pestycydy), termiczne (nagła zmiana temperatury) i inne. Całość tych zmian Salye określił jako OGÓLNY ZESPÓŁ ADAPTACYJNY, a zmiany specyficzne w stosunku do danego stresora jako LOKALNY ZESPÓŁ ADAPTACYJNY

Fazy reakcji stresowej

1. Reakcja alarmowa - ogólne pobudzenie reakcji wegetatywnych (uzupełnienie niezbędnych dla organizmu składników organicznych tj. woda, witaminy. Działa mechanizm LAS czyli ogólna mobilizacja organizmu jako odpowiedź na sygnał zadziałania czynnika szkodliwego. Początkowo więc odporność maleje ale szybko zostaje skompensowana. Wzrost pobudzenia emocjonalnego zaostrza w tej fazie recepcję zmysłową, polepsza koordynacją ruchową i zwiększa koncentrację uwagi.

2. Stadium odporności - zaktywizowane już mechanizmy przystosowawcze umożliwiają przeciwdziałanie stresowi. Pobierane są rezerwy przystosowawcze organizmu..

3. Stadium wyczerpania - następuje jeśli zasoby przystosowawcze nie są wystarczające. Następuje ogólne pobudzenie całego organizmu jako wskaźnik różnych patologicznych procesów zachodzących w organizmie (chronione dysfunkcje, skrajne zmęczenie, przewlekłe choroby o różnej etiologii w skrajnych przypadkach śmierć) Przekroczenie granicy fizjologicznej adaptacji w skutek nadmiernego pobudzeni powoduje narastanie lęku i niepokoju ruchowego. Negatywne emocje zmniejszają aktywność lub wywołują reakcje agresywne jako funkcje obronne

Najczęściej reakcji stresowej towarzyszą więc zjawiska fizjopatologiczne. Stresor pobudza reakcję typu adrenalinowego (blada skóra, poty, zaburzania oddechowe).e Agresja noradrenalinowego (mobilizacja lipidów, przyspieszenie zmian miażdżycowych).

Richard Lazarus - model transakcyjny

Wywodzi się z poznawczej koncepcji człowieka i zakłada istnienie wzajemnych zależności między jednostka a środowiskiem.

Istotą stresu psychologicznego jest zdolność antycypacji czyli planowania i przewidywania przyszłych wydarzeń. Początkowo stres to zespół interakcji z otoczeniem, która jest oceniana przez człowieka jako obciążająca jego zasoby i zagrażająca jego dobrostanowi.

Istotne dla tej interakcji są:

• Właściwości środowiska, sytuacji

• Właściwości osoby i jej zasobów

• Ocena środowiska i sytuacji

Ujęcie to pokazuje że nie tylko więc środowisko wpływa na człowieka ale również on zwrotni wpływa na otocznie poprzez różnorodne emocje i czynności zmagania się z obciążeniem psychicznym.

Na tej bazie powstała :

Transakcyjna teoria stresu (podstawowe pytania)

• Jakie procesy i warunki sprawiają, że reakcje na stres mogą być produktywne lub nie u tej samej jednostki?

• Co sprawia że określony bodziec ma charakter stresorodny?

• Jakie są wzorcowe reakcje na stres?

Zakłada ona, że istotą stresu są dynamicznie zmieniające się oceny, w których z punktu widzenia ich znaczenia dla człowieka (zdrowia i samopoczucia) wartościują dane z otocznie. Oceny te mają dwojaki charakter:

1. pierwotny- człowiek odpowiada na pytanie jakie znaczeni dla niego ma określona sytuacja: obojętna, korzystna, obciążająca. Traktuje ją jako: wyzwanie, zagrożenie, uszkodzenie, stratę.

2. wtórny- wartościowani własnych możliwości skutecznego zmagania się ze stresem. Ocena zasobów somatycznych i psychicznych. Odpowiedź na pytanie co mogę zrobić żeby zmniejszyć straty i zwiększyć korzyści.

Najważniejsze jest jednak to jak człowiek radzi sobie ze stresem czyli podejmowanie czynności zarówno behawioralnych, emocjonalnych i poznawczych podejmowanych w sytuacji trudnej. Jest to proces zależący od właściwości sytuacji, struktury osobowości człowieka i interakcji osoby i sytuacji. Jest to proces modelujący związek między stresorami a reakcjami niezależnie od tego czy osoba radzi sobie z nimi dobrze czy źle. Ta regulująca funkcja powoduje wzrost lub obniżenie stresu. Istnieje 5 sposobów radzenia sobie w sytuacji trudnej:

1. poszukiwanie informacji (zdobycie wiedzy potrzebnej do podjęcia działania)

2. bezpośrednie działania

3. powstrzymywania się od działania

4. procesy intrapsychiczne

5. zwracanie się o pomoc do innych

Erick Ericsson - radzenie sobie ze stresem

Zakłada osobisty aktywny wysiłek w celu obniżenia stresu i tworzenia nowych rozwiązań. Mówi o dążeniu do panowania nad sytuacja a nie jedynie obrony własnej osoby. Mechanizmy obronne to zachowania zmierzające do opanowania kryzysów polegające na:

1. koncentracji na sobie i własnych emocjach

2. koncentracji na problemie poprzez poszukiwanie alternatywnych sposobów rozwiązań stosując np. fantazjowania, ucieczkę do wspomnień

Związek między stresem a chorobą

Dominującymi objawami stresu sygnalizującymi zagrożenie organizmu zwiastującymi chorobę są:

• Złe samopoczucie

• Bezsenność

• Utrata łaknienia

• Bóle głowy

• Spadek masy ciała

Choroba to pojęcie bardzo szerokie znaczeniowo:

1. Patologiczna zmiana struktury anatomicznej organizmu obiektywnie mierzalna

2. Stan subiektywny jednostki, jej złe samopoczucie czy poczucie dyskomfortu

3. Choroba w sensie społecznym nie odczuwana przez człowieka ale dostrzegana przez jego otoczenie

Koncepcja błędnego koła - lęk

Jednym z podstawowych objawów przeciążenia emocjonalnego jest lęk leżący głęboko w strukturze osobowości i stanowiący podstawową siłę napędową i motywacyjną. Aby rozładować lęk człowiek staje się agresywny lub tłumi go. Jako konsekwencja zachowań agresywnych pojawiają się wyrzuty sumienia, poczucie winy lub krzywdy co powoduje dalsze tłumienie lub reakcję przeniesioną. Zaczyna się pojawiać coraz więcej sytuacji konfliktowych na płaszczyźnie moralno - etycznej. Na tą sytuację trudną człowiek reaguje lękiem .

Uczucia lękowe i stany lęku mogą być przezywane w warunkach prawidłowych i patologicznych. Dysforia lękowa(przygnębienie i złe samopoczucie lękowe)pojawia się jako stan patologiczny. Objawy psychopatologiczne: poczucie duszącego ucisku, uczucie bezsilności wobec nierealnego lub nikłego zagrożenia, wewnętrzny niepokój, napięcie.Objawy psychomotoryczne: pobudzenie / zahamowanie czynności psychoruchowych. Objawy wegetatywne: rozszerzenie źrenic, bezsenność, bladość twarzy, suchość w ustach, zmniejszenie libido, napadowe poty, biegunka, nadciśnienie, tachykardia, jadłowstręt, hiperglikemia etc.

Reakcja człowiek na stres i stosowane mechanizmy obronne

1. świadome- racjonalne podejście do problemu

2. nieświadome

• mechanizmy obronne-

→ racjonalizacja

→ zaprzeczenie

→ projekcja

• konwersja

→ ostra

Hipochondria

Histeria

Raptus

→przewlekła

Bez zmian organicznych - nerwica narządowa

Ze zmianami organicznymi - choroba psychosomatyczna narządu/ układu

Zasadnicze cechy sytuacji skrajnie urazowych wg DSM-IV

Poważne zagrożenie życia, Poważne zagrożenie fizycznej integralności i zranienia, Szkoda doznana przez dzieci, Nagła destrukcja domu rodzinnego, Fizyczne przemoc etc.

Kategorie traumatycznych stresorów: walka frontowa, klęski żywiołowe, katastrofy z winy człowieka, bombardowanie, terroryzm, napady, tortury i inne.

Zachowanie się człowieka w sytuacji konfliktowej i kryzysie psychologicznym (Pecyna)

Konflikt a kryzys

Konflikt (confligo, conflicto- razem uderzyć, zderzać, zderzenie, spór) - odczuwanie zderzenia przez obie strony przeżywające jakieś nieporozumienie z powodu braku wzajemnego uzgodnienia. Istotą są głownie przeżycia obu stron, które ni mogą uzgodnić dążeń. Wyróżniamy: konflikty międzyosobnicze, międzygrupowe i motywacyjne oraz poznawczy. Nie zawsze są szkodliwe, a czasami wręcz niezbędne do ukształtowania osobowości.

Kryzys (krisis- momenty rozstrzygający, punkt zwrotny) - zjawisko lub stan, które charakteryzuje się stopniem niezrównoważeni elementów i dysproporcji gdyż wymagają one istotnych zmian. W psychologii ma zawsze negatywne konotacje jako coś niekorzystnego, obciążającego i bliskiego patologii. Jest to więc przejściowy stan nierównowagi wewnętrznej wywołany przez krytyczne wydarzenia życiowe wymagające istotnych zmian i rozstrzygnięć. Wyróżnia się: Reakcje kryzysowe, Kryzysy rozwojowe, Krytyczne wydarzenia życiowe. W psychologii klinicznej kryzys ujmowany jest w aspekcie reakcji kryzysowej i konfliktu psychicznego.

Przebieg reakcji kryzysowej wg Caplana

1. konfrontacja człowieka z sytuacją, która narusza ważne dla niego potrzeby i wartości co wywołuje napięcie wewnętrzne aktywizujące człowieka do homeostazy a na skutek różnych prób osiągnięcia jej

2. zwiększa niepokój rodząc poczucie bezradności

3. podjęcie kolejnej próby rozwiązania problemu uruchomiając mechanizmy obronne (obrona percepcyjna, kompensacja, racjonalizacja, wyparcie) w celu minimalizacji odczuwania negatywnych emocji. Faza przełomowa, najwyższy wzrost napięcia

4. utrwaleni i generalizacja obronnych sposobów funkcjonowania (symptomy nerwicy wegetatywnej, depresji egzogennej, zachowań psychopatycznych, psychozy reaktywnej)

Erick Ericson - koncepcja kryzysu

Kryzys rozpatruje w kategoriach rozwojowych jako naturalne sprzeczności właściwe dla danego wieku i związane z wymaganiami otoczenia społecznego. Szczególne znaczeni odgrywa tu okres dojrzewania i kryzys tożsamości (potrzeba konformizmu a indywidualizm człowieka, bunt przeciw zasadom, może nastąpić bardzo szybka identyfikacja z osobami lub grupą w jakiś sposób określoną)

Dzieli kryzysy na 3 kategorie:

1. Rozwojowe dotyczące etapów rozwoju osobowości

• Okresu niemowlęcego

• Okresu dziecięcego

• Okresu młodzieńczego

• Okresu dojrzałego (proces doskonalenia osobowości)

Osobowości dojrzałej

Spowodowane zewnętrznymi wydarzeniami

Kryzysy przebiegają w 3 fazach w których często dochodzi do zachowań regresywnych wtedy gdy zostaną pokonane sprzeczności pomiędzy wymaganiami otoczenia a możliwościami ja. Bezpośrednimi przyczynami kryzysów rozwojowych nie są zewnętrzne wydarzenia lecz walka o własną tożsamość, autentyczność, własną drogę życia, możliwość o zaznaczenia i realizowania własnej inności, walka o pozostanie na drodze pozwalającej doskonalić siebie. Wynikają z niedojrzałości osoby i jej wewnętrznych sprzeczności.

Stadium rozwoju	Centralny konflikt	Główne implikacje dla optymalnego stadium rozwoju
Niemowlęctwo	Zdobywanie / brak zaufania	Rozwój ogólnego poczucia bezpieczeństwa, optymizmu i zaufania do innych - nadzieja
Poniemowlęcy	Poczucie autonomii / wstyd i zwątpienie	Rozwój autonomii i ufnej samodzielności, pokonanie przeszkód - siła woli
Wczesne dzieciństwo	Rozwijanie inicjatyw / poczucie winy	Rozwój inicjatywy związanej z poznawaniem i manipulacją środowiskiem - osiąganie pierwszych wartościowych celów
Okres szkolny	Przedsiębiorczość, pracowitość / poczucie niższości	Radość i opanowanie rozwojowych zadań dzieciństwa w szkole i poza nią - współzawodnictwo
Dorastania	Poczucie tożsamości / rozproszona tożsamość	Osiągniecie stabilnego i satysfakcjonującego poczucia tożsamości i celu - zdolność do podejmowania zadań
Wczesna dorosłość	Intymność / izolacja	Rozwój zdolności do utrzymywania intymnych, osobistych związków - miłość
Dorosłość	Produktywność / stagnacja	Zaspokajanie potrzeb osobistych i rodzinnych uzupełnione rozwojem zainteresowania dobrostanem innych i świata w ogóle - troska o innych
Starzenie się	Integralność ego / rozpacz	Rozpoznawanie i przystosowania się do procesu starzenia łącznie z perspektywa własnej śmierci i poczucia zadowolenia z własnej przeszłości oraz gotowością na spotkanie z przyszłością -życiowa mądrość

Konflikt a kryzys jako doświadczenie życiowe wieku rozwojowego

Kryzys zawsze towarzyszy różnym przemianom w cyklu rozwojowym człowieka. A ich rzeczywisty wpływ na rozwój człowieka zależy od sposobu rozwiązania kryzysu. Jeżeli podjęta zostaje interwencja to najwyższe prawdopodobieństwo konstruktywnego rozwiązania kryzysu wystąpi gdy w jego szczytowej fazie. Kryzys może spowodować: powrót do poziomu sprzed kryzysu, regres do poziomu niższego lub adaptację do poziomu wyższego.

Oprócz konstruktywnej roli jaką kryzysy mogą odgrywać w życiu człowieka częściej dochodzi do manifestowania tej negatywnej. W każdym konflikcie można bowiem spotkać: niepewność, świadomość możliwości popełnienia błędu, lęk przed złą decyzją, lęk przed nieodwracalnością decyzji.

Lewinowska teoria konfliktów

3 kategorie konfliktów

1. dwu tendencji pozytywnych „dążenie - dążenie” - człowiek znajduje się pomiędzy dwoma pozytywnymi motywami ale wiodącymi w przeciwną stronę a zdobycie jednego celu automatycznie wyklucza zdobycie drugiego. Musi wybierać spośród dwóch jednakowo pożądanych celów.

2. dwu tendencji negatywnych „unikanie - unikanie” - na człowieka działają dwie siły skierowane w niego. Musi wybierać spośród dwóch niepożądanych celów .

3. konflikt alternatywny „dążenie - unikanie” - jedna rzecz posiada dwie przeciwne cechy , z pewnych względów przyciąga a z innych odwrotnie. Musi dokonać wyboru pomiędzy wartością pozytywną a negatywną

Dodatkowy typ opracował Miller:

4. konflikt podwójny „podwójne dążenie - unikanie” - łączy się z kilkoma celami, których każdy wzbudza tendencje do dążenia i unikania jednocześnie. Powoduje on najpoważniejsze zaburzenia - nerwice, dlatego jest najbardziej interesujący dla klinicystów.

Jest tu jeszcze koncepcja Dollarda i Milkera ale nie omawialiśmy jej na zaj ęciach więc nie wiem czy poisać. Jeśli wyrazicie takowe życzenie to napiszę ją również.

Scharakteryzuj właściwości przemiany osobowościowej w ujęciu Eriksona typowe dla wieku 6 -12 lat.

Erikson nazywa okres między 6- 12 r ż wiekiem pracowitości albo poczucia niższości, związanym z kształtowaniem się poczucia kompetencji i skuteczności natomiast związanym z wytworzeniem się u dziecka poczucia mniejszej wartości. Poczucie kompetencji wynika z aktywności typowej dla tego wieku oraz intensywnego uczenia się i ćwiczenia sprawności w działaniach indywidualnych i grupowych. Brak sukcesów i nie radzenie sobie z zadaniami prowadzą do poczucia nieadekwatności wobec oczekiwań społecznych oraz zahamowań w wykorzystaniu swojego potencjału rozwojowego. Konsekwencją takiego stanu rzezy jest utrata pozycji w grupie rówieśniczej będąca bezpośrednią przyczyną poczucia mniejszej wartości.

Innym niebezpieczeństwem wg Eriksona jest dążenie za wszelką cenę do sprostania stawianym dziecku wymaganiom, głównie obowiązkom szkolnym. W przyszłości może to być przyczyną przekonania, ze jedynym kryterium wartości człowieka jest sprostanie stawianym mu wymaganiom.

W tym okresie dziecko odkrywa atrakcyjność grupy rówieśniczej, która staje się dla niego pozarodzinnym źródłem wzorców, a także emocjonalnego wsparcia. Pod koniec tego okresu dziecko angażuje się w formy aktywności właściwe młodzieży.

---