KULTURA JĘZYKA - dr Filar
Wykład 1 12.02.11
Raz można nie być
Egzamin z dwóch części - praktyczna i teoretyczna.. Egzamin z ćwiczeń
Egzamin pisemny termin 1. Ostatni zjazd.
Następny termin - ustny
Bazą de egzaminów style (była na zajęciach ze stylistyki) O stylu potocznym, urzędowym, naukowym - artykuły z książek
Podręcznik Piotr Bąk - Gramatyka języka polskiego
Pajdzińska, Lewicki, Współczesny język polski - artykuł o frazeologii
Ostatnie zajęcia 11 czerwca.
Co to jest język?
System językowy jest to zbiór elementów danego języka oraz reguł łączenia tych elementów. Elementy języka łaczy się wg określonych reguł. Reguły te przybieraja postać normy językowej.
Norma językowa to zbiór form językowych uznawanych w danym czasie za poprawne oraz zasad ich stosownego uzycia w wypowiedziach.
SYSTEM - obejmuje najbardziej ogólny poziom języka. Zmiany w systemie są bardzo powolne
NORMA - zmienia się szybciej
Ortografia powstawała sama
Norma użytkowa (uzus)- użycie norm językowych zgodnie ze zwyczajem.
Norma wzorcowa - skodyfikowana w wydawnictwach.. używana w mediach, szkołach, wypowiedziach publicznych
Błąd językowy - nieuzasadnione odstępstwo od normy językowej
Usterka językowa - nie wszystko jest błędem, niektóre rzeczy można uznać za drobniejsze usterki
Innowacja - uzasadnione odstępstwo od normy
Są różne typy błędów.
Typy błędów są związane z typologią podsystemów języka.
SYSTEM dzieli się na
podsystem fonetyczny czyli
głoski (spółgłoski, samogłoski)
Błąd fonetyczny (niepoprawna artykulacja, niepoprawna artykulacja)
podsystem morfologiczny
morfen
słowotwórczy
fleksyjny (fleksja - nauka o odmianie wyrazów)
morfemy fonetyczne wskazują poprawny sposób tworzenia jednych wyrazów od innych
Błąd - niepoprawna odmiana, niepoprawne tworzenie
podsystem leksykalno-semantyczny (zbiór wyrazów danego języka. Jednostką podstawową jest leksem - inaczej wyraz i ich znaczeń)
Błędy leksykalne - użycie wyrazów w niewłaściwym kontekście
frazeologia - utrwalone połaczenia wyrazowe
Podsystem składniowy
Błędy składniowe - niepoprawna budowa zdania
Poprawność w zakresie
stylu
gatunku
Błędy stylistyczne, niewłaściwy gatunek
Na następne zajęcia - wiadomości o spółgłoskach i samogłoskach. Klasyfikacja.
ĆWICZENIA 2 12.03.11
System polskich głosek
Gloska - dźwiękowa realizacja litery
Fonem - abstrakcyjny obraz głoski; wiązka cech charakterystycznych dla głoski.
Głoski dzielimy na
Samogłoski (jest ich osiem: a, i, o, ę, ą, y, u, e)
Spółgłoski
1
dźwięczne d, ź, dź
bezdźwięczne: t, ś, ć
2
twarde -r, w, f, z, g, h, k, l, ł
miękkie - ń,ź,ć,
3
ustne
nosowe - m , n, ń
4 - miejsce artykulacji
dwuwargowe - p,b,m
wargowo-zębowe -w,f
przednio-językowo zębowe -d,t, z
przednio-językowe dziąsłowe - dż,cz, z, sz
środkowo językowe - ś, ź, ć, dź
tylno językowe k,g, h
5 - stopień zbliżenia narzadów mowy
otwarte - to samogłoski
zwarte - p
szczelinowe - s
zwarto-szczelinowe - c
Do testu - określić cechy głoski np
. b. - dźwięczna, twarda, ustna, dwuwargowa,
f - bezdźwięczna, twarda, wargowo-zębowa, ustna, zwarto-szczelinowa
z - dźwięczna, przedno-językowa, zebowa, twarda, szczelinowa
k - bezdźwięczna, twarda, tylno-językowa, zwarta, ustna
Akcent - jest na drugą od końca - paroksytoniczny
Wyrazy pochodzenia obcego np. greckiego- np. fizyka, matematyka, muzeum, liczebniki, czasowniki w czasie przeszłym, liczba mnoga
MORFOLOGICZNY POZIOM ANALIZY JĘZYKA
Fleksja - nauka o odmianie wyrazów np. przez przypadki, liczby, rodzaje
Odmienne części mowy:
Deklinacja - odmiana przez przypadki
przypadek:
mianownik - kto, co
dopełniacz kogo, czego
celownik - komu, czemum
biernik - kogo, co
narzędnik - o kim, o czym
mianownik - z kim, z czym
wołacz - o
liczba
pojedyncza
mnoga
Rzeczowniki i przymiotniki i wszystkie pochodne przymiotnika (np. imiesłów przymiotnikowy: czynny i bierny) odmieniają się przez deklinację
Koniugacja - odmiana przez osoby
Dla koniugacji formą podstawową jest bezokolicznik (robić, chodzić, dochodzić oraz z końcówką -no,-to)
Kategorie koniugacyjne, czyli przez co odmienia się czasownik:
przez osoby
1
2
3
liczby
pojedyncze,
mnogie
rodzaje
w l. Poj -męski, żeński, nijaki;
w l. mn. Męskoosobowy, niemęskoosobowy
czas
przeszły,
przyszły,
teraźniejszy
tryby
przypuszczający
oznajmujący
orzekający
rozkazujący - wyjmij to!!, ukaraj
pytający
strony
czynna - ktoś jest aktywny przy wykonywaniu czynności
bierna - czesany, malowany jest..
zwrotna - z zaimkiem zwrotnym „się”
aspekt
dokonane - mają przedrostek: szła -doszła, rysował - narysował
niedokonane - rysował, szła
Siedem nieodmiennych części mowy:
przysłówek - jak, gdzie, kiedy np. ladnie, głośno, wczoraj
zaimek przysłówkowy - tylko ten jest nieodmienny. Np. wtedy, tam, tu
imiesłów przysłówkowy - współczesny i uprzedni może mieć końcówkę -ąc, -łszy, -wszy
partykuła - „Li, czy, no, że, niech, by, nie”
przyimek - w, za, pod, nad
spójnik - i, oraz, a
wykrzyknik - och, ach, oj
LICZEBNIKI:
główne
porządkowe
Weszła kobieta z DWOJGIEM dzieci
Polskie leksemy
(leksykalno-semantyczne)
Leksem- abstrakcyjna jednostka słownikowa, która może być realizowana w tekście w różnych formach.
Człowiek człowiekowi wilkiem - dwa leksemy, trzy wyrazy
Czasem podaje się komuś pomocną dloń, aby mieć go w garści.
Leksemy dzielimy na jednostki proste i złożone.
Jednostki proste - to jednowyrazowe
Złożone - to zlożone z kilku wyrazów - frazeologizmy (2-5 wyrazów tekstowych)
Hiponimia, hiperonimia, partytywność, synonimia, polisemia, homonimia
Hiponimia - znaczeniowo nadrzędne i podrzędne. Wyraz o bardziej ogolnej treści i szerszym znaczeniu.
Hiperonimia - o bardziej szczegółowej treści i węższym znaczeniu.
Y- (jest hiperonimem) Zwierzę - istota żywa, która nie jest człowiekiem
X - (jest hiponimem) pies - istota żywa, ssak, ma cztery łapy, udomowiony, ma ogon, sierść, szczeka, sredniej wielkości
„Każdy X jest Y-em”
Partytywność - „X jest częścią Y”
Synonimia:
Synonimy - wyrazy podobne, bliskoznaczne, dublety znaczeniowe lub semantyczne -
samochód, auto (automobil - samo, rodzaj ruchu)
Puryzm językowy - usuwanie wszystkich wyrazów obcych dbanie o czystość języka.
Nieporządek - Bałagan - bajzel - burdel - syf - jest to szereg synonimiczny.
Polisemia - polega na metaforycznym przeniesieniu pewnych cech z jednego obiektu na inny.
Mechanizmy polisemii - wykorzystanie nazw zwierząt - pingwin - zakonnica, policjant - pies, dziewczyna - foczka itp.
Złodzieje zdjęli mi z samochodu talerze. - znaczenie pochodne
Był taki głodny że zjadł dwa talerze.
Homonimia - istnieją dwa osobne wyrazy, które pod względem brzmienia lub zapisu są identyczne lub bardzo podobne.
Jest homonimia całkowita (bal), częściowa (może, morze)
Ćwiczenia 4
Ostatnie zajęcia z tego 11 czerwca w sobotę.
Poprawka z reklamy zjazd 8 WSPA g. 17.00 sobota 28 maja - ustny
18 czerwca g.16 egzamin z Kultury języka 1 termin
Poprawka z kultura języka 25 czerwca g. 10.00
Język to system znaków
podsystem fonetyczny - samogłoski, spółgłoski i ich cechy. Na teście: dwie samogloski, dwie spółgłoski i podać ich cechy. Umieścić samogłoskę na trójkącie.
Podsystem leksykalno-semantyczne - analiza związków frazeologicznych, co to frazeologizm, typy frazeologizmow, analiza zdań z frazeologizmami.
Relacje znaczeniowe między wyrazami: homonimia, synonimia
Składnia - nauka o wypowiedzeniach.
Piotr Bąk - Gramatyka języka polskiego
Wypowiedzenie jest to ciąg wyrazów połączonych znaczeniem i połączonych budową składniową. Wypowiedzenia dzielimy na:
równoważniki zdań
zdania
równoważniki zdań to są takie wypowiedzenia które nie zawierają orzeczenia (czyli czasownika) w formie osobowej.
Zdania to wypowiedzenia które zawierają orzeczenie - czasownik w formie osobowej.
Wszystkie wypowiedzenia dzielimy na oznajmujące, pytające i rozkazujące. Wszystkie one mogą mieć postać twierdzenia albo przeczenia.
Wykrzynienia to zdania niosące treść emocjonalną
Kadencja i antykadencja - są to przypisane do okreslonych typów zdań melodie intonacyjne.
Kadencja to intonacja zdania oznajmującego najczęściej też rozkazującego. Charakteryzuje się ona wzniesieniem głosu w środkowej części zdania i spadkiem na końcu.
Antykadencja - PYTANIE charakteryzuje się wzniesieniem intonacyjnym na końcu zdania.
Budowa zdania pojedynczego - zdanie to wypowiedzenie w którym zawarty jest przede wszystkim obligatoryjny element czyli orzeczenie.
Ze względu na ilość orzeczen w zdaniu wyróżniamy zdania złożone i pojedyncze.
Zdania pojedyncze mają jedno orzeczenie
Zdania złożone mają więcej niż jedno orzeczenie..
Mężczyzna podszedł do samochodu
Anna zostanie sławną tancerką.
Mamy dwa typy orzeczeń - orzeczenie proste złożone tylko z czasownika
typ drugi to orzeczenie złozone - inaczej imienne.
Orzeczenie imienne jest to orzeczenie złożone z dwóch części: łącznik i orzecznik
Łącznikiem są osobowe formy czasowników: być, stać się, zostać.
Orzecznikiem może być inna część mowy, najczęściej rzeczownik, ale może być też przymiotnik.
Monika będzie całą noc pisała list. - orzeczenie proste.
Druga podstawowa część zdania: podmiot
Kasia lubi słońce. - podmiot rzeczownikowy.
Ona wie o tym.
Poszła do szkoły. - podmiot jest domyslny
Są trzy typy podmiotów:
klasyczny rzeczownikowy
domyślny - podmiot jest zawarty w formie gramatycznej czasownika.
Podmiot logiczny jest formą dopełniacza.
Wczoraj zabrakło słońca. -podmiot logiczny
Podmiot logiczny jest formą dopełniacza.
Mamy umieć wskazac typy podmiotu.
Są zdania bezpodmiotowe - są to takie zdania w których najczęściej nie chcemy wskazać kogoś..
czyli zrobiono,. Stało się - forma czasownika zakończona na to, no, ło... lub na przylad: Dzieje się.; Robi się.
Zdanie proste zawiera trzy uzupełniające części:
przydawka,
dopełnienie.
okolicznik,
Przydawka - może odpowiadać na pytanie który. Określenie rzeczownika. Należy do grupy rzeczowika. Który, jaki, własciwości, cechy.
Dokonaliśmy błyskawicznej oceny sytuacji - orzeczenie proste, podmiot domyslny, przydawka przymiotnikowa, rzeczowna (…..sytuacji).
Dopełnienie
Dałem koleżance piękne kwiaty na urodziny. - orzecznie czasownikowe, proste, podmiot domyslny, przydawka rzeczownikowa, rzeczownikowa (….na urodziny)
Dopełnienie jest najczęściej rzeczownikiem w przypadkach zaleznych i określeniem czasownika
Dopełnienia dzielimy na bliższe i dalsze. Dopełnienie bliższe może pełnić funkcję podmiotu przy zamianie zdania na stronę bierną.
Okolicznik należy do grupy czasownika, jest określeniem czasownika
Okresla szczegółowe elementy dotyczące sytuacji. Dlaczego, po co została wykonana, jak gdzie, kiedy?
Wczoraj mieliśmy zajęcia do wieczora. - orzecznie proste, podmiot domyślny, dopełnienie, okolicznik czasu x2.
Pierwszy okolicznik wskazuje czas czynności
Mariola całą noc siedziała w pociągu. - orzeczenie proste, podmiot w mianowniku, okolicznik miejsca i czasu, przydawka (całą)
Samochód pojechał po towar. - orzeczenie proste, podmiot określony, okolicznik celu.
Musimy szybko zaśpiewać piosenkę. - orzeczenie proste, podmiot domyślny, dopełnienie w bierniku, okolicznik sposobu (szybko)
Jacek nie wyszedł z powodu deszczu. - okolicznik przyczyny, orzeczenie proste, podmiot określony.
Zdania złożone
złożone współrzędnie: łączne, rozłączne, przeciwstawne, wynikowe
podrzędnie
zdania łączne to takie które wskazują dwie czynności mogące zaistnieć w tym samym czasie w tej samej przestrzeni, nie stawiające się sobie, lecz współgrające ze sobą logicznie.
Charakterystyczne dla tych zdań spójniki to i
Zdanie rozłączne to zdanie które składa się z dwóch zdań i istota rzeczy jest następująca: każde z tych dwóch zdan wskazuje jakąś czynność, a obie te czynności isię wykluczają.
Zdania przeciwstawne - wskazują dwie czynności, które istnieją w tym samym miejscu i czasie ale przeciwstawiają się sobie logicznie. Np. ukłonił się jej, ale zachował dystans. Był uprzejmy, ale chłodny. Najczęściej jest jakieś „ale”
Wynikowe to takie dwa zdania że jedno wynika z drugiego. Najczęściej spotykany spójnik: więc, zatem, toteż... Lubiła go, więc uśmiechnęła się na jego widok.
Ja pójdę do domu, a ty zostań. - Dwa zdania równorzędne, zdania złożone współrzędnie. Przeciwstawne.
Było zimno, wlożyłam ciepła kurtkę. Zdanie złożone współrzędnie. Zdanie wynikowe.
Starszy pan wyszedł na spacer i chodził spokojnie po parku. Zdanie złożone współrzędnie, łączne
Na następnych zajęciach: robimy zdania złożone podrzędnie, frazeologia, powtórka, przykładowe pytania.
i,
e,ę
A
U, v
TYLNE
ŚRODK.
PRZED.
o,ą
wysokie
średnie
niskie
y