2.      II Rzeczypospolita w latach 1921-1939

• 1921-obszar państwa obejmuje 338 tys m2

• Państwo wielonarodowościowe: 65% Polacy, 15% Ukraińcy, 10% Żydzi, 5% Białorusini, 4% Niemcy

• Państwo wielowyznaniowe: rzyskokatolicy 62%, grekokatolicy 12%, prawosławni 11%, religia mojżeszowa 10%, ewangelicy 4%

• Najpoważniejszym problemem było zerwanie więzów kulturowych, gospodarczych jakie nastąpiło w okresie zaborów

1. 1921-1926-demokracja parlamentarna

• Dominującą rolę ma parlament, silna pozycja sejmu, słaba pozycja prezydenta

• 5 XI 1922- wolne wybory, zwycięstwo Endecji i Chadecji (28%) - 20%-25% mandatów otrzymały partie lewicowe i centrum. Po wyborach siły w sejmie się zrównoważyły, żadna partia nie mogła rządzić sama.

• 9 XII 1922- odbyły się wybory prezydenckie. Z kandydatów: Zamoyskiego, Wojciechowskiego, Narutowicza wybrany został ten ostatni. Wybór tego kandydata wywołał oburzenie prawicy, która liczyła na zwycięstwo Zamoyskiego. 16 XII, kiedy Narutowicz otwierał wystawę w Zachęcie(Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych) został zastrzelony przez Eligiusza Niewiadomskiego, ideowo związanego z endecją.

• Po śmierci Narutowicza jego funkcję przejął marszałek sejmu Maciej Rataj, który powołał nowy gabinet z gen W. Sikorskim na czele.

• 20 XII Zgromadzenie Narodowe wybrało na prezydenta kandydata centrum i lewicy S. Wojciechowskiego

• Pakt Lanckoroński- pozycja rządu Sikorskiego była słaba a prawica dążyła do przejęcia władzy. 17 V 1923 PSL Piast i endecja podpisały porozumienie polityczne, które przewidywało powołanie rządu opartego na koalicji endecji, chadecji i PSL Piast. W wyniku paktu Lanckorońskiego rząd Sikorskiego się rozpadł.

• V 1923- Rząd Chjeno-Piasta- premierem zostaje Wincenty Witos, ministrem skarbu Grabski->ale szybko ustępuje

• Piłsudski rezygnuje z przewodnictwa Ścisłej Radzie Wojennej, przenosi się do wilii w Sulejówku

• W tym czasie w Polsce panuje hiperinflacja, bezrobocie, mega kryzys. Narastają niepokoje społeczne, zaczynają się protesty i strajki( w górnictwie, hutnictwie, na kolejach)

• Rząd Chjeno-Piasta próbuje stłumić niezadowolenie siłą- militaryzuje kolej i ogłasza stan wyjątkowy

• XI 1923- kumulacja protestów w Krakowie, przeciw demonstrantom wychodzi wojsko, ginie kilkadziesiąt osób-> mediacje posłów socjalistycznych rozładowują sytuację

• XII 1923- CHjeno-Piast podaje się do dymisji

• XII 1923- nowy rząd Grabskiego: rząd fachowców, zasadnicza reforma skarbowo-walutowa: wprowadzenie złotego, nałożenie podatku majątkowego, redukcja wydatków państwowych, waloryzacja podatków, utworzenie prywatnego Banku Polskiego, wzmocnienie monopoli państwowych: wódczanego, zapałczanego, tytoniowego, solnego

• Społeczeństwo nabrało zaufania do rządu- kryzys został opanowany

• XII 1925- uchwalenie reformy rolnej. Zakładała ona parcelację majątków(dobrowolnie pow. 180 ha,na Kresach- 300ha, uprzemysłowionych- 700ha) i wykupywanie od wielkich właścicieli ziemskich 200ha rocznie za pełną cenę a potem przekazanie tych terenów małorolnym.

• II 1925- podpisano konkordat między Polską a Stolica Apostolską-> wprowadzono nowy podział administracyjny kościoła, biskupów i arcybiskupów mianował papież po zasięgnięciu opinii rządu polskiego

• XI 1925- w związku z pogarszającą się sytuacją gospodarczą kraju(druga inflacja, wojna celna z Niemcami) rząd Grabskiego ustąpił

• Jesień 1925 -Rząd Skrzyńskiego: centro-lewicowy. Nowy rząd nękały problemy ekonomiczne, których rozwiązanie widzieli oni w podniesieniu podatków. Wywołało to sprzeciw lewicy i ostatecznie zakończyło się dymisją rządu w IV 1926

• II rząd Chjeno-Piasta- po dymisji Skrzyńskiego endecja, chadecja, NPR i PSL Piast zgłosiły gotowość do utworzenia rządu pod przewodnictwem Witosa. Ostatecznie prezydent Wojciechowski zgodził się, ale partie lewicowe zapowiedziały protesty.

• Przewrót majowy- 12 V 1926- oddziały podległe Piłsudskiemu rano podjęły marsz na Warszawę, opanowały Dworzec Wschodni, gmach Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Mając nadzieję na powstrzymanie akcji Wojciechowski spotkał się z Piłsudskim na moście Poniatowskiego, ale rozmowa nie przyniosła rozwiązania. PPS ogłosiła strajk powszechny, podjęli go kolejarze utrudniając dotarcie do stolicy wojsk wiernych rządowi

• 15 V 1926- rząd podał się do dymisji, prezydent przekazał obowiązki marszałkowi sejmu Ratajowi,. Rataj stwierdził, że nowy rząd zostanie uzgodniony z Piłsudskim, czyli de facto zaakceptował stan faktyczny wytworzony przez zamach.

• Nowym premierem został K. Bartel

• 31 V 1926- wybory prezydenckie. Kandydatami zostają: Piłsudski, A. Bniński. Piłsudski został wybrany głową państwa, ale odmówił ze względu na ograniczenia, jakie na to stanowisko nałożyła konstytucja marcowa. Marszałek zaproponował na swoje miejsce Ignacego Mościckiego, który ostatecznie został prezydentem(1 VI 1926)

2. 1926- 1935- Rządy sanacji za życia Józefa Piłsudskiego

• VIII 1926- Nowela sierpniowa- nowelizacja konstytucji: prezydent zyskał prawo rozwiązania parlamentu, rząd mógł wydawać dekrety z mocą ustawy

• W VIII 1926 powołano Generalny inspektorat Sił Zbrojnych, który podległa prezydentowi

• Pod koniec września ustępuje rząd Bartla, na czele nowego staje Piłsudski

• Opozycja: W XII 1926 Narodowa Demokracja powołała do życia Obóz Wielkiej Polski, który nawiązywał do zasad faszyzmu włoskiego i łączył działania oficjalne z konspiracyjnymi. Część partii opozycyjnych była skłonna do współpracy z Piłsudskim, stosunek do niego podzielił PSL Piasta (skupieni wokół Witosa przeciwni współpracy z rządem), NPR- przeciwny W. Korfanty, na lewicy opozycją: PPS, PPS Wyzwolenie

• III 1928- sanacja powołuje Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem na którego czele staje Walery Sławek

• 4 III 1928- wybory parlamentarne, BBWR stał się największą frakcją w parlamencie, ale zbyt małą- by samodzielnie rządzić. Opozycja zdobyła 40% mandatów. Marszałkiem sejmu został kandydat lewicy Daszyński, który zaproponował rządowi współpracę. BBWR utworzył rząd mniejszościowy

• Rząd pułkowników- Piłsudski coraz częściej obrzucał błotem posłów i senatorów. W IV 1929 powołano nowy gabinet na czele z płk Świtalskim, który składał się głównie z „wychowanków” Piłsudskiego. Ponieważ jednak tylko parlament mógł uchwalić budżet Piłsudski „spuszczał z tonu:” na czas ustalania budżetu .

• 1929- powstanie centrolewu- bloku opozycji na który złożyły się reprezentacje Piasta, NPR, Wyzwolenia, Stronnictwa Chłopskiego i PPS

• Latem 1930 I. Mościcki rozwiązał parlament

• IX 1930- Na polecenie ministra spraw wewnętrznych Sławoja -Składkowskiego aresztowano 19 posłów opozycyjnych i zamknięto ich w twierdzy w Brześciu nad Bugiem

• XI 1930- wybory parlamentarne- zwycięstwo BBWR (55% sejm, 70% senat)- brutalna kampania wyborcza BBWR, unieważnienie prawie 500 tys głosów, unieważnienie części list wyborczych partii opozycyjnych

• Kryzys gospodarczy: trwał w latach 1929-1935. Wzrost bezrobocia na wsi, spadek produkcji i zakupów, spadek cen artykułów rolnych, odpływ kapitału zagranicznego

• III 1931- przedstawiciele PSL Piast, PSL Wyzwolenie i Stronnictwa Chłopskiego tworzą jednolite Stronnictwo Ludowe

• X 1931- proces brzeski - proces przywódców opozycji, działacze skazani na 1,5- 3 lat więzienia

• Wzrasta napięcie między ludnością polską, żydowską i ukraińską. 1934- nasila się działalność ukraińskich nacjonalistów, Polacy dążą do unifikacji ludności. 15 VI 1934- dochodzi do zamachu i zabójstwa ministra spraw wewnętrznych Bronisława Pierackiego.

• 23 IV 1935- Konstytucja kwietniowa: podkreślała nadrzędność państwa, , skupiała w ręku prezydenta jednolitą i niepodzielną władze państwową, wyposażono go w bardzo szerokie uprawnienia(mógł min mianować szefa rządu, jego członków, zwoływać i odwoływać oraz rozwiązywać sejm i senat, był zwierzchnikiem sił zbrojnych

3. 1935-1939 -Rządy sanacji po śmierci Piłsudskiego

• 12V 1935 umiera Józef Piłsudski, w BBWR następuje podział na grupę zamkową prezydentem, ludzi skupionych wokół gen E. Rydza-Śmigłego i tych skupionych wokół Walerego Sławka

• VI 1935 uchwalono nową ordynację wyborcza , która przyznawała prawo do zgłaszania kandydatów na posłów Zgromadzeniom Okręgowym tworzonym z przedstawicieli samorządu terytorialnego i org społecznych. 1/3 senatorów mianował prezydent, pozostałych Zgromadzenie Elektorów( cenzus wykształcenia i majątkowy)

• Po wyborach Sławek zażądał od Mościckiego ustąpienia z ze stanowiska, ale spotkał się z odmową; w X 1935 zlikwidowano BBWR. Zastąpił go Obóz Zjednoczenia Narodowego( II 1937)

• Front Morges- w latach 30tych następowała konsolidacja obozu opozycyjnego za granicą lutym 1936 doszło do porozumienia gen Hallera, Paderewskiego, Korfantego, Popiela i gen Sikorskiego. Program krytykował dyktatorskie metody rządzenia i żądał wzmocnienia sojuszu z Francją i przywrócenia demokracji

• Pod koniec lat 30tych w Polsce nastąpiła poprawa koniunktury, za naprawę gospodarki wziął się wicepremier Kwiatkowski. Powstał min COP- Centralny Okręg Przemysłowy (zakłady zbrojeniowe w Radomiu i Sanoku, samolotowe w Mielcu, chemiczne w Dębicy), w okręgu warszawskim rozwijano zakłady optyczne i samolotowe

Polityka zagraniczna

• II 1921- układ sojuszniczy z Francją- deklaracja o przyjaźni i wzajemna pomoc w razie napaści Niemiec na któraś ze stron

• III 1921- pakt o wzajemnej pomocy przeciw Rosji bolszewickiej między Polską a Rumunią

• IV 1925- polsko-czeski traktat arbitrażowy umowa handlowa i układ regulujący sytuację mniejszości

• 16 X 1925 pakt reński gwarantujący zachodnie granice Niemiec, traktaty arbitrażowe między Niemcami a Polską i Czechosłowacją

• 1932- polsko- radziecki pakt o nieagresji 1934- polsko- niemiecka deklaracja o nieagresji

• III 1938- Anschluss Austrii

• IX 1938, Monachium- rozbiór Czechosłowacji, układ monachijski- Niemcy zajmują część Czechosłowacji(obszar Sudetów) zamieszkaną przez ludność niemiecką

• X 1938- Polacy przyłączają Śląsk Zaolziański

• X 1938- von Ribbentrop wysunął wobec Polski żądania utworzenia eksterytorialnej autostrady między niemieckim Pomorzem a Prusami Wschodnimi oraz włączenia Gdańska do Niemiec w zamian za przedłużenie paktu o nieagresji

• 15 III 1939- wojska hitlerowskie zajmują Pragę, likwidują państwo czeskie tworząc protektorat Czech i Moraw oraz pozornie suwerenną Słowację

• 30 III 1939 Anglia daje Polsce gwarancje brytyjskie na wypadek agresji niemieckiej, dwa tygodnie później przyłącza się nich Francja

• 28 IV Niemcy wypowiadają Polsce układ o nieagresji

• 23 VIII 1939- pakt Ribbentrop-Mołotow, miedzy Niemcami a ZSRR, formalnie był paktem o nieagresji, jednak w tajnym protokole rozstrzygał kwestię Polski, dzieląc strefę wpływów między Niemcy i ZSRR na linii Narew- Wisła-San

• 25 VIII 1939- układ polsko-brytyjski o wzajemnej pomocy