1. Geneza i istota migracji

1. Poj�cie migracji

Przyjmuje si�, �e migracja to przemieszczenie ludzi na czas nieprzerwany, nie kr�tszy od ustalonego z g�ry, a wi�c prowadz�ce do trwa�ej lub wzgl�dnie trwa�ej zmiany miejsca zamieszkania(1).

Migracje dzielimy:

- mi�dzynarodowy lub wewn�trzpa�stwowy charakter migracji

- d�ugoœ� okresu przebywania w nowym miejscu

- punkt, z kt�rego obserwujemy migracje (tzn. czy obserwujemy migracje z kraju, z kt�rego ludzie wyje�d�aj�, czy te� z tego, do kt�rego przyje�d�aj�)

- status prawny osoby migruj�cej

- stopie� dobrowolnoœci migracji

- podstawowa przyczyna migracji

Migracje mog� odbywa� si� w granicach pa�stwa. Wtedy nazywamy je wewn�trznymi. Te kt�re maj� charakter mi�dzynarodowy, wi���ce si� z przekraczaniem granic pa�stwowych, nazywamy zewn�trznymi. W zale�noœci od przyj�tej perspektywy obserwacji, mo�emy wyr�ni� emigracje, czyli odp�yw ludnoœci z danego terytorium, oraz imigracj�, czyli nap�yw ludnoœci do jakiegoœ pa�stwa. O tym czy emigracj� traktujemy jako imigracj� jest d�ugoœ� pobytu. ONZ wskazuje aby pobytu do 3 miesi�cy nie w��cza� w zakres imigracji, pobyty zaœ do 12 miesi�cy kwalifikowa� jako imigracj� kr�tko-, a powy�ej roku - d�ugoterminowe. Bior�c pod uwag� status prawny osoby migruj�cej, wyr�niamy migracje legalne i nielegalne. Bardzo wa�nym wyr�nikiem w podziale migracji jest stopie� dobrowolnoœci opuszczenia miejsca zamieszkania. Kiedy osoba ucieka przed przeœladowaniem lub nie mo�e liczy� na ochron� prawn� swojego pa�stwa, staje si� migrantem niedobrowolnym - uchodŸc�.

1. Migracja jako trwa�e zjawisko

Migracje s� naturalnym zachowaniem ludzkoœci. W przesz�oœci by�a efektem wojen, podboj�w, oraz poszukiwa� nowych teren�w do zasiedlenia. W czasach nowo�ytnych, a� do pocz�tku drugiej po�owy XX wieku w migracjach przodowali europejczycy, zwi�zane to by�o ze wzrostem populacji w Europie. W obecnych czasach ludzie emigruj� ze wszystkich region�w œwiata, z coraz bardziej r�norodnych i odleg�ych obszar�w. Migracje s� wypadkow� globalizacji i przyczyniaj� si� do wzrostu tempa tego procesu. Obecnie wyr�niamy 4 g��wne obszary migracji globalnej:

Stany zjednoczone i Kanada

Kraje Unii Europejskiej

Arabskie Kraje Zatoki Perskiej

Wysoko Rozwini�te Kraje Azji Po�udniowo-Wschodniej i Australii

W obecnej sytuacji warto zaznaczy�, �e kraje europejskie stosunkowo niedawno przesz�y od stadium charakteryzuj�cego si� du�� emigracj� do stadium cechuj�cego si� du�� imigracj�.

2.3 Polska a zjawisko migracji

Polska jest zawieszona pomi�dzy typem kraju wysy�aj�cego i przyjmuj�cego migrant�w, a krajem tranzytowym. Obok Czech i W�gier, mo�na j� zaliczy� do „kraj�w w okresie transformacji”. W okresie PRL Polska nie by�a atrakcyjna dla os�b szukaj�cych schronienia, jednak kraj mia� pewne doœwiadczenia z uchodŸcami politycznymi byli to uchodŸcy z Grecji, przybyli w czasie wojny domowej w latach 1944 - 1949. Drug� grup� uchodŸc�w by�y to osoby w Chile, przyby�e po zamachu stanu, kt�ry obali� rz�dy prezydenta - marksisty Salvadora Allende w 1973 roku. Do 1989 roku ograniczony nap�yw emigrant�w do Polski zwi�zany by� z surow� polityk� wydawania wiz i ograniczonymi kryteriami pozwalaj�cymi ubiega� si� o azyl. Wraz z upadkiem starego systemu Polska doœwiadczy�a masowego nap�ywu drobnych handlarzy i cudzoziemc�w z s�siednich pa�stw wschodnich. Przyje�d�ali oni do Polski na kr�tko, ale systematycznie, natomiast z zachodu przyje�d�aj� wysokiej klasy specjaliœci. Swojego miejsca szukaj� w naszym kraju przybysze z Azji (Wietnam, Chiny) i Afryki. Ich liczebnoœ� nie jest mo�e wysoka, ale bardzo widoczna. Nasz kraj sta� si� te� schronieniem dla os�b poszukuj�cych mi�dzynarodowej ochrony prawnej. Polska ma stosunkowo nisk� liczb� imigrant�w i jeden z najni�szych udzia��w imigrant�w w ca�ej populacji. Trwale dominuj�c� kategori� imigrant�w stanowi� obywatele 3 s�siednich wschodnich kraj�w. Wed�ug danych Urz�du ds. Cudzoziemc�w Ukrai�cy, Bia�orusini i Rosjanie stanowi� najliczniejsze grupy cudzoziemc�w maj�cych zezwolenie na zamieszkanie i osiedlenie si� w Polsce(2). Specyfik� polsk� jest to, �e dominuj�c� kategori� os�b szukaj�cych ochrony s� uchodŸcy z Czeczenii. Dzieje si� tak od 2000 r. kiedy to osoby narodowoœci Czecze�skiej stanowili niemal�e 90% os�b sk�adaj�cych wnioski o nadanie statusu uchodŸcy. W 2009 r. w zwi�zku z konfliktem w Osetii Po�udniowej proporcje te na kr�tko uleg�y zmianie, bo do Polski zacz�li przybywa� uchodŸcy z Gruzji(3).

1. UchodŸstwo

2.1 Istota uchodŸstwa

UchodŸstwo jest zjawiskiem spo�ecznym i politycznym. Towarzyszy historii ludzkoœci. To zjawisko wymuszonej imigracji, masowego opuszczeniu teren�w zamieszka�ych przez ludnoœ�, towarzysz�ce wojnom, wszelkim konfliktom wewn�trznym i zewn�trznym, rewolucjom, itp. Jest problemem ponadczasowym. W odr�nieniu od migracji nie zachodzi ca�kiem dobrowolnie, a jest wynikiem sytuacji polityczno-spo�ecznej w danym miejscu. W trakcie konflikt�w i walk zbrojnych, najwi�ksz� ofiar� staje si� ludnoœ� cywilna, bezbronna, a czasami zagro�ona przemoc�, w poszukiwaniu schronienia wycofuje si� z rejon�w obj�tych walkami i stara si� dotrze� w rejony wolne od konfliktu.

Problem uchodŸstwa nie jest czymœ nowym, pierwsze jego oznaki pojawi�y si� ju� w staro�ytnoœci. Mo�na zatem powiedzie�, �e jest on nierozerwalnie zwi�zany z istnieniem pa�stwa. Ju� w staro�ytnej Grecji usankcjonowane zosta�o czasowo uchodŸstwo w postaci tzw. ostracyzmu. W nast�pnych wiekach wyst�powa� r�wnie� problem uchodŸstwa, ale zjawisko to nie mia�o charakteru masowego. Znane s� owszem przypadki migracji polityczno-ekonomicznych np. migracja �yd�w z Rosji w XIX w. Spowodowana by�a wzgl�dami politycznymi - przeœladowania, pogromy - jak i ekonomicznymi (doœwiadczane w Rosji ub�stwo i ograniczenia, oraz wiedza na temat mo�liwoœci istniej�cych na Zachodzie). Jednak w tamtym czasie uchodŸstwo by�o rzecz� marginaln�. Zjawisko masowego uchodŸstwa wyst�pi�o po rewolucji paŸdziernikowej i po zako�czeniu I wœ. Spowodowa�o koniecznoœ� zweryfikowania tradycyjnego pogl�du, �e sytuacja ludnoœci danego pa�stwa nale�y wy��cznie do jego kompetencji. Œwiadcz� o tym nastepuj�ce liczby : w latach 1917 - 1920 ok. 1,5 mln. Rosjan wyjecha�o z ojczyzny i schroni�o si� za granic�. Od 1914 do 1919 ponad milion Ormian zmar�o w skutek akcji eksterminacyjnych i przeœladowa�. W 1925 r. liczba uchodŸc�w ormia�skich szacowano na 300 - 400 tys. os�b(4). Wydarzenia te wymusi�y zorganizowane dzia�ania celowe i zorganizowane dzia�ania spo�ecznoœci mi�dzynarodowych. Sytuacja tych ludzi wymaga�a pomocy materialnej i okreœlenie ich statusu w pa�stwie przyjmuj�cym. Ostatecznie problemy zwi�zane z osiedleniem i udzieleniem pomocy uchodŸcom zosta�y rozwi�zane przez poszczeg�lne pa�stwa, ale by�y one prowizoryczne i ukaza�y potrzeb� poszukiwania bardziej generalnych rozwi�za�. W maju 1921 r. rz�d Czechos�owacji, w wyst�pieniu do Ligi Narod�w, wyrazi� pogl�d, �e najlepszym rozwi�zaniem problemu uchodŸc�w jest wsp�lne dzia�anie rz�du. Inicjatywa ta zosta�a zaakceptowana i utworzono Urz�d Wysokiego Komisarza Ligi Narod�w ds. UchodŸc�w Rosyjskich w Europie. Urz�dem kierowa� znany polarnik dr. F. Dansen. Mia� on ju� doœwiadczenie w takich typ�w dzia�aniach poniewa� poprzednio kierowa� repatriacj� je�c�w wojennych. Pod koniec II wœ. Alianci uznali, �e nale�y utworzy� organizacj�, kt�ra zast�pi�a by nieudoln� Lig� Narod�w rezultatem tych dzia�a� by�a Karta Atlantycka z sierpnia 1941 r. W 1943 r. utworzono Organizacj� Narod�w Zjednoczonych Do Spraw Pomocy i Odbudowy (UNRRA). Mia�a nieœ� pomoc wyzwolonym pa�stwom alianckim oraz ich obywatelom. Pocz�tkowo UNRRA jedynie sporadycznie zajmowa�a si� uchodŸcami zbieg�ymi ze wzgl�du na sytuacj� polityczn�. Pomaga�a tym, kt�rzy po prostu znaleŸli si� poza miejscem swojego zamieszkania z powodu wojny i okolicznoœci jej towarzysz�cych. UNRRA nie by�� upowa�niona do przesiedlenia uchodŸc�w. W po�owie 1947 r. UNRRA zako�czy�a swoj� dzia�alnoœ�. Na pierwszej sesji Zgromadzenia Og�lnego ONZ 1946 zadecydowano o utworzeniu innej organizacji, kt�ra mia�aby bezpoœrednio mandat do ochrony uchodŸc�w. By�a to Mi�dzynarodowa Organizacja UchodŸc�w (IRO). G��wnym zadaniem IRO by�o przesiedlenie. Ta nowa organizacja by�a pierwsz� zajmuj�c� si� problemem uchodŸc�w we wszystkich jego fazach. W grudniu 1950 r. Zgromadzenie Og�lne ONZ uchwali�o Statut Urz�du Wysokiego Komisarza Narod�w Zjednoczonych ds. UchodŸc�w. Statut przewidywa� mo�liwoœ� zawierania porozumie� z rz�dami w celu „poprawienia sytuacji uchodŸc�w”. Nieca�y rok p�Ÿniej 28 lipca 1951 r. zosta� uzgodniony tekst konwencji o statusie uchodŸc�w(5).

Podsumowuj�c t� kr�tk� relacj�, mo�na m�wi� o dw�ch zasadniczych okresach mi�dzynarodowej ochronie uchodŸc�w. Pierwsze z nich (do 1939) charakteryzuje si� niepe�n� ochron� grup uchodŸc�w, obejmuj�c� najcz�œciej grupy etniczne lub osoby pochodz�ce z okreœlonych terytori�w. W tym okresie nast�pi�o przyj�cie przez spo�ecznoœ� mi�dzynarodow� odpowiedzialnoœci za uchodŸc�w oraz podj�to pr�by ustanowienia mi�dzynarodowego systemu ochrony uchodŸc�w. Okres drugi (po II wœ.), to okres wdro�enia i funkcjonowania systemu, opartego na definicji uchodŸcy wymagaj�cej kwalifikacji, zawieraj�cego mi�dzynarodowe i krajowe standardy traktowania i posiadaj�cego okreœlone ramy instytucjonalne.

1. UchodŸca

3.1 Termin „UchodŸca”.

Potocznie poj�cie „uchodŸca” oznacza osob�, kt�ra zmuszona jest zmieni� miejsce sta�ego pobytu przez okolicznoœci od niej niezale�ne. Okolicznoœci takie mo�na podzieli� na dwie grupy przyczyn: spowodowane bezpoœrednio przez cz�owieka, oraz spowodowane przez si�y przyrody. Do pierwszej grupy nale�� przede wszystkim konflikty zbrojne i przeœladowania, a w drugiej kl�ski �ywio�owe, takie jak susza, trz�sienie ziemi itp.

UchodŸc�w dzieli si� na zewn�trznych i wewn�trznych. W niniejszej pracy skupiam si� na tych pierwszych. UchodŸca zewn�trzny to osoba, kt�ra zmuszona sytuacj� opuszcza pa�stwo, kt�rego jest obywatelem i rezygnuje z jego ochrony, uznaj�c, �e w�adze pa�stwowe nie wywi�za�y si� nale�ycie z obowi�zku zapewnienia jej ochrony.

3.2 Definicje uchodŸcy w œwietle prawa mi�dzynarodowego

W chwili obecnej definicj� uchodŸcy, precyzuje Konwencja Genewska z 1951 r. dotycz�ca statusu uchodŸc�w. Zgodnie z t� konwencj� : „UchodŸc� jest ka�da osoba, kt�ra na skutek uzasadnionej obawy przed przeœladowaniem z powodu rasy, narodowoœci, religii, przekona� politycznych lub przynale�noœci do okreœlonej grupy spo�ecznej, przebywa poza granicami pa�stwa, kt�rego jest obywatelem i z powodu tych obaw nie chce lub nie mo�e korzysta� z ochrony tego pa�stwa, lub kt�ra nie ma �adnego obywatelstwa i znajduj�c si� na skutek podobnych zdarze�, poza pa�stwem swojego dawnego sta�ego miejsca zamieszkania nie mo�e lub nie chce z powodu tych obaw powr�ci� do tego pa�stwa(6).

Do czasu wprowadzenia w �ycie Protoko�u Nowojorskiego z 1967 r. chodzi�o o zdarzenia, jakie nast�pi�y w Europie i poza ni� przed 1 stycznia 1951 r. Protok� Nowojorski zni�s� te ograniczenia gdy� pojawi�a si� nowa fala uchodŸc�w w Europie i na œwiecie, kt�rych nie chroni�a Konwencja Genewska. Protok� dotycz�cy statusu uchodŸc�w, sporz�dzony w Nowym Jorku 31 stycznia 1967 r. zni�s� ograniczenia czasowe i geograficzne, kt�re zawiera�y Konwencja Genewska.

Art. I postanowienia og�lne.

2. W rozumieniu niniejszego protoko�u okreœlenie „uchodŸca” oznacza (…) ka�d� osob� okreœlon� w definicji zawartej w artykule 1 Konwencji, tak jakby wyrazy „na skutek podobnych zdarze�, kt�re nast�pi�y przed 1 stycznia 1951 r. …” i wyrazy „na skutek podobnych zdarze�” nie znajdowa�y si� w artykule 1 ust�p A punkt 2.

3. Niniejszy protok� b�dzie stosowany przez pa�stwa, kt�re s� jego stronami, bez �adnych ogranicze� geograficznych (…).(6)

Szczeg�lny wp�yw na kszta�towanie standard�w ochrony uchodŸc�w wywieraj� regulacje przyjmowane przez Uni� Europejsk�. W czerwcu 1990 r. zosta�a zatwierdzona Konwencja Pa�stw Cz�onkowskich o odpowiedzialnoœci pa�stwa za rozpatrywanie wniosk�w o azyl z�o�onych w jednym z pa�stw cz�onkowskich wsp�lnot europejskich zwana Europejsk� Konwencj� w sprawie azylu lub Konwencj� Dubli�sk�. Zosta�a ona zast�piona Rozporz�dzeniem Rady nr. 343 z 18 lutego 2003 r. Konwencja Dubli�ska reguluje min. Kryteria okreœlania pa�stwa odpowiedzialnego za rozpatrzenie wniosku o azyl, tryb wymiany informacji mi�dzy pa�stwami, ochron� danych osobowych cudzoziemc�w i og�lne zasady post�powania przy przekazywaniu wniosk�w innemu pa�stwu(7).

Dla pa�stw cz�onkowskich i instytucji UE najwa�niejszym dokumentem wyznaczaj�cym fundamentalne zasady ochrony uchodŸc�w pozostaje Konwencja Genewska.

W ostatnich latach Unia Europejska wprowadzi�a w zakresie polityki azylowej wiele œrodk�w restrykcyjnych, kt�re maj� na celu wyeliminowanie tzw. kr���cych uchodŸc�w ograniczenie praw uchodŸc�w - w tym prawa wyboru pa�stwa w kt�rym wnioskodawca chce z�o�y� wniosek o uzyskanie statusu uchodŸcy.

Jednoczeœnie opr�cz œrodk�w restrykcyjnych wprowadzono wiele pozytywnych rozwi�za� korzystnych dla uchodŸc�w :

- szerszy spos�b definiowania uchodŸcy (Dyrektywa Rady z kwietnia 2004)(8)

- uznanie zasady partnerstwa

- tworzenie specjalnych funduszy i program�w

- zwr�cenie wi�kszej uwagi na zagadnienie integracji uznanych uchodŸc�w

- prowadzenie kampanii edukacyjnych

- ��czenie uchodŸstwa z dzia�aniami na rzecz przeciwdzia�ania rasizmowi i ksenofobi

- zwalczanie zorganizowanej przest�pczoœci (zwalczanie sieci przemytu os�b)

- podj�cie dzia�a� na rzecz repatriacji i reintegracji repatriant�w w krajach pochodzenia

Coraz cz�œciej instytucje UE podkreœlaj�, �e nale�y respektowa� praw do azylu i rozpatrywa� kwestie zwi�zane z uchodŸstwem w kontekœcie praw cz�owieka i wsp�pracy z krajami generuj�cymi uchodŸc�w mimo licznych regulacji w prawodawstwie pa�stw cz�onkowskich UE istniej� spore rozbie�noœci w zakresie przyznawania statusu uchodŸcy W zwi�zku z tym w 2010 powsta� Europejski Urz�d Wsparcia w Dziedzinie Azylu. Unia Europejska Wsp�finansuje dzia�alnoœ� wielu organizacji (w tym pozarz�dowych) i instytucji dzia�aj�cych na rzecz pomocy uchodŸcom.

3. 3.3 Polskie uregulowania prawne

Do 1991 r. Polska nie uczestniczy�a w mi�dzynarodowej wsp�pracy w dziedzinie ochrony uchodŸc�w. By�o to spowodowane wzgl�dami politycznymi. Refleksja nad kwesti� uchodŸstwa w Polsce zacz�a by� obecna dopiero po 1989 r. przemiany polityczne spowodowa�y, �e kraj nasz sta� si� nie tylko krajem tradycyjnie emigracyjnym, lecz tak�e imigracyjnym. W celu dostosowania si� do nowej sytuacji, Pa�stwo Polskie musia�o szybko okreœli� warunki i procedury udzielenia schronienia, a tak�e jak najszybciej w��czy� si� w regionalny oraz œwiatowy prawno - polityczny system ochrony uchodŸc�w. Tym bardziej, �e ju� w 1990 r. do Polski przyby�a pierwsza du�a grupa os�b, ubiegaj�cych si� o ochron� mi�dzynarodow�. W�adze Polski, a tak�e ca�y system instytucjonalno - prawny by�y ca�kowicie nieprzygotowane. Polska musia�a przyj�� wiele um�w mi�dzynarodowych w tym dotyczacych zagadnie� praw cz�owieka. Krokiem porz�dkuj�cym powsta�� sytuacj� by�o podpisanie 27 wrzeœnia 1991 r. i p�Ÿniejsze ratyfikowanie Konwencji Genewskiej z 1951 r. wraz z Protoko�em Nowojorskim z 1967 r. Polska sta�a si� stron� w Konwencji o statusie uchodŸcy. To pozwoli�o cudzoziemcom ubiega� si� o statut uchodŸcy na terytorium naszego kraju. Innym kluczowym aktem prawa mi�dzynarodowego, kt�rego Polska sta�a si� w 1993 r. stron�, jest Europejska Konwencja o Ochronie Praw Cz�owieka i Podstawowych wolnoœci, podpisana w 1990 r. w Rzymie. Dokument ten gwarantuje ochron� cudzoziemcom przed wydaleniem oraz prawo do ��czenia rodzin. Wymienione akty prawa mi�dzynarodowego stanowi�y podstawy systemu prawnego wobec cudzoziemc�w przybywaj�cych do Polski w poszukiwaniu ochrony.

Po przyst�pieniu do Unii Europejskiej 1 maja 2004 r. dokonano kolejnych zmian prawnych, kt�re dostosowa�y przepisy krajowe do wsp�lnej polityki struktur europejskich. Polskie prawodastwo reguluje kwesti� legalizacji pobytu cudzoziemc�w w dw�ch aktach: Ustawie o cudzoziemcach(9) oraz ustawie o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP(10). Pierwszy akt prawny dotyczy regulacji pobytu cudzoziemc�w w Polsce zar�wno z zamiarem d�u�szego jak i kr�tszego przebywania w naszym kraju. W drugiej ustawie znajdziemy regulacje prawne dotycz�ce szczeg�lnej grupy cudzoziemc�w z zamiarem d�u�szego pobytu w Polsce, a mianowicie uchodŸc�w. W polskim prawodastwie funkcjonuj� cztery formy ochrony mi�dzynarodowej. Nale�� do nich:

• status uchodŸcy

• zgoda na pobyt tolerowany

• azyl

• ochrona czasowa

• Przy czym dwie ostatnie formy s� stosowane wyj�tkowo rzadko.

Status uchodŸcy w Polsce udzielany jest, je�eli sk�adaj�cy wniosek spe�nia warunki okreœlane przez Konwencj� Genewsk�.

• przebywa poza swoim krajem pochodzenia,

• �ywi uzasadnion� obaw� przed przeœladowaniem ze wzgl�du na ras�, religi�, narodowoœ�, przynale�noœ� do okreœlonej grupy spo�ecznej lub pogl�dy polityczne,

•z powodu tej obawy nie mo�e lub nie chce korzysta� z ochrony swojego kraju pochodzenia,

•nie zachodz� wobec niej klauzule wy��czaj�ce: uchodŸc� nie jest osoba, kt�ra pope�ni�a zbrodni� przeciw pokojowi, zbrodni� wojenn�, zbrodnie przeciw ludzkoœci, powa�ne przest�pstwo niepolityczne, albo czyn sprzeczny z celami i zasadami ONZ(11).

4. Program integracyjny dla uchodŸc�w w systemie pomocy spo�ecznej

4.1 Co to jest integracja

Samo poj�cie „integracja” oznacza proces tworzenia si� ca�oœci z cz�œci. Wyraz pochodzi od �aci�skiego s�owa integrare, co oznacza scali�(12).

W codziennym zyciu poj�cie to ma szerokie znaczenie. W niniejszej pracy interesuje nas jego funkcjonowanie w obszarze spo�ecznym. Integracja mo�e by� rozumiana jako wszelkiego rodzaju kontakty mi�dzyludzkie - ich cz�stotliwoœ� i intensywnoœ�, a tak�e akceptacja i przej�cie wsp�lnych system�w wartoœci i norm moralnych. Integracja mo�e odbywa� si� tak�e pomi�dzy poszczeg�lnymi grupami spo�ecznymi, mniejszoœciami narodowymi, uchodŸcami, emigrantami czy te� repatriantami.

2. Definicja programu integracyjnego

W samej Unii Europejskiej, gdzie pomoc dla uchodŸc�w jest na znacznie wy�szym poziomie, o integracji zacz�to myœle� stosunkowo niedawno. Przez wiele lat nie doceniano r�nic kulturowych, nie starano si�, aby uchodŸcy w��czali si� w europejskie spo�ecze�stwa skutki tej polityki widoczne s� tam obecnie, du�y odsetek os�b, kt�re przyby�y jako uchodŸcy, znajduje si� w grupie os�b wykluczonych spo�ecznie. W Polsce mo�emy jeszcze zapobiec podobnym problemom spo�ecznym, tworz�c odpowiedni system integracyjny. Od kilku lat liczba os�b ubiegaj�cych si� o nadanie statusu uchodŸcy w naszym kraju zwi�ksza si� o oko�o 1000 rocznie. W zwi�zku ze zwi�kszonym nap�ywem imigrant�w do Europy w 2015 roku znacznie wzros�a liczba cudzoziemc�w, kt�rzy sk�adaj� w Polsce wnioski o nadanie statusu uchodŸcy, wi�kszoœ� z nich pochodzi�a z Syrii.

Zmiany w polskim ustawodawstwie, wp�ywaj�ce w znaczny spos�b na sytuacj� tych os�b, by�y zwi�zane g��wnie z cz�onkostwem Unii Europejskiej i s� w dalszym ci�gu niewystarczaj�ce.

Przez wiele lat integracj� uchodŸc�w w Polsce zajmowa�y si� niemal wy��cznie organizacje pozarz�dowe. Cho� od niedawna zadanie integracji podejmuje pa�stwo, to organizacje pozarz�dowe pozostaj� jednym z g��wnych Ÿr�de� pomocy dla uchodŸc�w.

Jednym z fundamentalnych cel�w funkcjonowanie ka�dego nowoczesnego pa�stwa jest zapewnienie osobom przebywaj�cym legalnie na jego terytorium takich warunk�w �ycia kt�re pozwol� im unikn�� ub�stwa i marginalizacji. Grupy i jednostki w ten czy w inny spos�b poszkodowane lub dyskryminowane cz�sto nie s� w stanie samodzielnie zintegrowa� si� zreszt� spo�ecze�stwa w takim uj�ciu, integracja mniejszoœci podobnie jak budowa sp�jnoœci spo�ecznej to zar�wno proces polegaj�cy na eliminacji rozlicznych przeszk�d uniemo�liwiaj�cych pe�ne uczestnictwo jednostek i grup w �yciu spo�ecznym, jaki cel polityki pa�stwa.

Proces integracji jest silnie uzale�niony od wielu czynnik�w. Kluczowy jest jednak sukces ekonomiczny odniesiony przez imigranta w kraju przyjmuj�cym(13).

Programy integracyjne maj� za zadanie u�atwi� uchodŸcom wchodzenie w interreackje ze spo�ecznoœciami w kraju przyjmuj�cym, umo�liwi� nowo przyby�ym korzystanie ze wszelkich dobrodziejstw �ycia w systemie spo�eczno-gospodarczym pa�stwa przyjmuj�cego. Ostatnio podkreœla si�, �e proces ten nie musi ��czy� si� z zanikaniem odmiennych to�samoœci, kt�re charakteryzuj� imigrant�w. Programy powinny by� pomocne przy wyborach podejmowanych przez imigranta, kt�ry - mniej lub bardziej œwiadomie-obiera stategi� adaptacji, polegaj�c� na przystosowanie si� do rzeczywistoœci spo�ecznej kraju przyjmuj�cego przy r�wnoczesnym zachowaniu podstawowych wartoœci swojej kultury(14).

3. Dzia�anie program�w integracyjnych w Polsce

Jeszcze do niedawna w wielu pa�stwach europejskich obowi�zywa� spos�b myœlenia, wed�ug kt�rego imigrant-przystosowuj�c si� do �ycia w innej kulturze - winien odrzuci� w�asne wartoœci kulturowe na rzecz norm przyj�tych w kraju w kt�rym si� osiedli�(15).

W Kanadzie, Australii i w niekt�rych krajach Europy Zachodniej rozwin�a si� ideologia multikulturalizmu (wielokulturowoœci) zak�adaj�ca, �e integracja spo�eczna mo�e by� osi�gni�ta bez niwelowania r�nic kulturowych mi�dzy grupami etnicznymi.

Z podobnych za�o�e� wychodz� obecnie rz�dy pa�stw i instytucji europejskich, a tak�e polskie przepisy, kt�re okreœlaj� proces integracji jako cz�œ� szerszego procesu, jakim jest promowanie sp�jnoœci spo�ecznej, czyli czynnik�w i proces�w prowadz�cych do wzmocnienia zdolnoœci spo�ecze�stwa do zapewnienia dobrobytu wszystkim swoim cz�onkom, w��czaj�c w to r�wny dost�p do zasob�w, poszanowanie godnoœci i r��norodnoœci, niezale�noœci osobistej i odpowiedzialnego uczestnictwa(16). Zar�wno imigranci, jak i spo�ecze�stwo kraju przyjmuj�cego, czerpi� nawzajem ze swoich kultur, a kultura dominuj�ca jest w stanie obj�� tak�e kultur� przybysz�w(17). W takim uj�ciu integracja jest procesem dwukierunkowym, wymagaj�cym zmian i kompromis�w po obu stronach. Pa�stwo powinno stosowa� zr�nicowane instrumenty dotycz�ce wielu dziedzin �ycia spo�ecznego - zatrudnienie, dost�p do d�br i us�ug, edukacja, itd.

Podstawowym instrumentem integracji w Polsce jest ustawa o pomocy spo�ecznej z 2014 r. oraz towarzysz�ce jej rozporz�dzenia. Ponadto istnieje wiele instrument�w prawnych wynikaj�cych z podpisanych przez Polsk� um�w i konwencji narodowych. W Polsce termin „integracja” nie jest zdefiniowany ani we wspomnianej ustawie, ani w towarzysz�cych jej rozporz�dzeniach. �adne urz�dy zajmuj�ce si� uchodŸcami nie pos�uguj� si� oficjalnym dokumentem, definiuj�cym znaczenie „integracja”, w praktyce przyjmuje si�, �e jest to proces prowadz�cy do �yciowej samodzielnoœci, kt�rej wyrazem i miar� jest obecnoœ� i uczestnictwo kluczowych sferach �ycia spo�ecznego, takich jak: rynek pracy, konsumpcja, spo�ecze�stwo obywatelskie, i inne(18). Samodzielnoœ� �yciow� rozumie si� jako osi�gni�cie przez uchodŸc� samowystarczalnoœci, czyli zdolnoœci do funkcjonowania bez potrzeby korzystania ze spo�ecznych (publicznych i prywatnych) Ÿr�de� wsparcia i pomocy. W tym sensie samodzielnoœ� �yciowa jako cel pomocy spo�ecznej, to przede wszystkim zdolnoœ� do dobrego funkcjonowania spo�ecznego tj. pe�nienia r�l spo�ecznych i uczestnictwa w �yciu publicznym i prywatnym(19). Zak�ada si�, �e czynnikami warunkuj�cymi integracj� s�:

• przystosowanie kulturowe (w tym nauka j�zyka)

• obywatelskie, czyli umiej�tnoœ� za�atwiania podstawowych potrzeb (meldunek, poruszanie si� po urz�dach, poszukiwanie pracy itd.)

• uczestnictwo w sieciach spo�ecznych (czyli znajomoœci, przede wszystkim z Polakami)

• stan zdrowia

• posiadanie rodziny

• wykszta�cenie (edukacja)

---