Znaczenie chorób zakaźnych

ogromne

• 430 r p.n.e. zaraza w Atenach zabiła 1/3 ludności kończąc „złoty wiek” Aten

• w 166 r n.e. zaraza (ospa, odra, dżuma) spustoszyła Imperium Rzymskie zabijając w Europie 4-7 mln ludzi

• około 160 r dżuma doprowadziła do upadku chińskiej dynastii Han

• 1346-1350 dżuma zabiła ponad 1/3 ludności Europy

• Tyfus wielokrotnie zmieniał bieg kampanii wojennych (np. Napoleon w Rosji stracił 70% wojska)

• Cholera, czerwonka, trąd, ospa, syfilis, malaria, gruźlica, odra itp.

• 1918 r grypa zabiła 20 mln ludzi na świcie („Hiszpanka”)

Rocznie umiera ponad 17 mln ludzi na choroby zakaźne (głównie „trzeci świat”)

• Zapalenie płuc - 4,4 mln (gł. dzieci)

• Biegunki - 3,1 mln (gł. dzieci)

• Gruźlica - 3,1 mln (gł. dorośli)

• Malaria - 2,1 mln

• WZW B - 1,1 mln

• AIDS - ponad 1,0 mln

• Odra - ponad 1 mln dzieci

• Tężec - prawie 0,5 mln noworodków

• Koklusz - ponad 0,335 mln dzieci

Księgosusz - pomór bydła

• Od IV w. w Europie, roznoszony podczas wojen, wędrówek ludó

• W XVIII w. padło 200 mln krów w Europie (bezpośredni bodziec dla rozwoju weterynarii)

• Koniec XIX w. padło 90-95% bydła Afryki I głód u ludzi

Pryszczyca

• Od XVI w. liczne epizootie w Europie. W Polsce 1951-57 ponad 600000 bydła zachorowało, potem znowu 1959-67

Historia poznawania chorób zakaźnych

• Problem od zarania dziejów, opisy w starożytności

• „gniew Bogów” czy złych duchów

• Hipokrates dostrzega zaraźliwość („wyziewy w powietrzu”)

• Arystoteles: świerzb przenosi się przez dotyk

• Koniec Antyku: zarazki mogą być żywe

• Odrodzenie: postęp w zrozumieniu zaraźliwości (np. Dżuma przenosi się przez kontakt lub przez skażone przedmioty)

• Leewenhoek w 1675 r tworzy mikroskop I opisuje d-u, dopiero za 200 lat udowodniono, że są żywe

• Jenner (1796) odkrywa szczepienie przeciw ospie

• Od połowy XIX w. rozwój bakteriologii (Pasteur, Koch)

• Semmelweis (1847) rola dezynfekcji rak w położnictwie

• Koniec XIX w. odkryto wirusy (zarazek przesączalny) - Iwanowski, Loeffler, Frosch

• A sto lat później prionów

Historia zwalczania chorób zakaźnych zwierząt

• Starożytność - Średniowiecze - metody irracjonalne

• Odrodzenie - pierwsze zarządzenia racjonalne np.:

• 1552 wąglik w Wenecji: zabroniono sprzedaży wołowiny

• Potem zarządzenia o tzw. aftyzacji przy pryszczycy

• XVII w. 200 mln bydła padło na księgosusz w Europie

• Na wielu granicach wprowadzono kwarantanny

• a. Lancizi (lekarz papieski) opracował przepisy (izolacja lub zabicie chorego i podejrzanego bydła, zakopywanie zwłok, a mięso niejadalne, zakopywanie mleka, zakaz kontaktu ludzi z chorym bydłem, mycie rąk i twarzy octem przed opuszczeniem zagrody oraz odymienie odzieży, spalanie przedmiotów, bielenie obór, mycie koryt I wiader, zakaz opuszczania zapowietrzonej wsi przez ludzi, kordony)

• 1714 r. Wydział Lekarski w Paryżu publikuje pogląd o przyczynach księgosuszu, deleguje lekarzy do zwalczania

• 1762 r. powstaje pierwsza szkoła weterynaryjne (Lyon)

• Coraz bardziej racjonalne przepisy w różnych krajach

• Lata 40-te XIX w. podstawy administracji weterynaryjnej (policja weterynaryjna)

• Także na ziemiach polskich

„Ustawa policyi weterynaryjnej” - przepisy mające na celu zapobieganie i uśmierzanie chorób 1844 rok

• Pasteur (ok. 1880) wprowadza szczepienie (wścieklizna, wąglik, pasterelloza)

• Behring (1891) odkrywa surowice odpornościowe

• Lata 30-te XX w. Pierwsze sulfonamidy i penicylina

• Początki współpracy międzynarodowej w zwalczaniu chorób zakaźnych

• Międzynarodowe porozumienie o utworzeniu w Paryżu urzędu do zwalczania epizootii 25/01/1924 r., certyfikowane przez Polskę 1/04/1924 roku

• Komisja Europejska - organ wykonawczy zarządzający złożony z 20 komisarzy oraz 24 Dyrekcji Generalnych, 24-y to „Ochrona Konsumenta” z Biurem Weterynarii

• Ustawa z dnia 24/04/1997 roku o zwalczaniu chorób zakaźnych, badaniu zwierząt rzeźnych i mięsa oraz inspekcji weterynaryjnej

• 61 chorób zwalczanych z urzędu, podzielone na 2 grupy:

• Pierwsza grupa - obowiązek rejestracji i zwalczania (24 choroby)

• Druga grupa - obowiązek rejestracji (41 chorób)

Choroba zakaźna a choroba zaraźliwa

Choroba zakaźna - zmiany w organizmie pod wpływem zarazka jako podstawowego czynnika patogennego

konflikt we współżyciu między makroorganizmem a zarazkiem (mikroorganizmem)

np.: zakażenie wirusem białaczki bydła; NZK; białaczka kotów

Choroba zaraźliwa - choroba zakaźna łatwo przenosząca się na inne osobniki

Nie każda choroba zakaźna jest jednocześnie zaraźliwą.

Np.: Tężec - zakaźna, ale nie zaraźliwa

BSE

Wąglik - zakaźna, ale MAŁO zaraźliwa przy kontakcie bezpośrednim

Zaraza - choroba zaraźliwa, która w sprzyjających warunkach może spowodować masowe zachorowania

Np.: pryszczyca, pomór świń

Czynniki warunkujące rozwój choroby zakaźnej

1. Podstawowe / Pierwszorzędne

1. Obecność zarazka

2. Ekspozycja zwierząt na zarazek

3. Obecność zwierząt wrażliwych na zakażenie

Nasienie - siewca - gleba

2. Drugorzędne

• ilość zarazka

• zjadliwość

• czynniki środowiskowe

• odporność zwierząt

• zwalczanie chorób przez człowieka

• itp.

Czynniki chorobotwórcze ze strony zarazka

• Chorobotwórczość (patogenność) - zdolność do wywoływania choroby

• Zarazki bezwarunkowo chorobotwórcze (pryszczyca)

• Zarazki warunkowo chorobotwórcze (oportunistyczne)

• Zjadliwość - stopień chorobotwórczości

Chorobotwórczość i zjadliwość - wypadkowa wielu czynników ze strony drobnoustroju (toksyny, zmienność antygenowa, pobudzanie apoptozy), ale także makroorganizmu (oporność, odporność).

Skutki ekspozycji:

• Zakażenie wniknięcie i przetrwanie zarazka (kolonizacja)

• Skażenie przejściowa obecność zarazka bez namnażania

Kliniczne skutki dostania się zarazków do organizmu

• Skażenie a zakażenie

• Zakażenia bezobjawowe

• Zakażenie kliniczne jawne - ostre / przewlekłe

1. O lekkim przebiegu

2. O ciężkim przebiegu

3. Śmiertelne

• Zejście zakażenia ostrego

1. wyzdrowieniem (z uwolnieniem się od zarazka)

2. śmierć

3. przejście w formę przewlekłą (zwykle z nosicielstwem i siewstwem zarazka)

Nosicielstwo i siewstwo zarazka

• Nosicielstwo - bezobjawowe bytowanie zarazka w organizmie

• Po przechorowaniu (pryszczyca)

• Nie związane z zachorowaniem (chyba!) (białaczka kotów)

• Siewstwo - wydalanie zarazków

• Stałe (białaczka kotów)

• Okresowe (salmonella)

• W okresie inkubacji choroby (grypa; pryszczyca do 2 tygodni przed objawami)

• Zakażenie latentne - długotrwałe, bezobjawowe bytowanie zarazka w stanie utajonym, zwykle bez siewstwa

• Wirusowe zakażeni latentne - wbudowanie materiału genetycznego wirusa do genomu komórki gospodarza w postaci prawirusa

Zakażenia

1. Bezobjawowe lub klinicznie jawne

1. Ostre

2. Przewlekłe

3. Lekki

4. Ciężki przebieg

2. Miejscowe (grzybica skóry, Coronavirus - nabłonek j. cienkiego) / ogólne

3. Przejściowe (organizm uwalnia się od niego przed śmiercią) / trwałe (dożywotnie - do śmierci np.: FIV, HIV - retrovirusy)

4. Pierwotne / ponowne (reinfekcja)

5. Jednym gatunkiem zarazka / mieszane (wirusowo-bakteryjne infekcje górnych dróg oddechowych)

6. Z zewnątrz / endogenne (autoinfekcja)

7. Wtórne

8. Utajone (latentne)

Źródło zakażenia, rezerwuar zarazka, ognisko

Źródło zakażenia - właściwe miejsce namnażania się zarazka i wydostawania na zewnątrz

zwykle zakażone zwierze (niekoniecznie chore!), rzadko człowiek (dla zwierzęcia), wyjątkowo środowisko

Źródło zakażenia to NIE przenosiciel zarazka czyli wektor (rola bierna).

Wtórne źródło zakażenia - nagromadzenie się zarazka poza organizmem (np. pastwisko skażone laseczkami wąglika; włoskowiec różycy ma zdolność namnażania się w kale świń).

Rezerwuar (zbiornik) zarazka - to zbiorowisko źródeł zakażenia, które na danym terenie jest decydującym elementem utrwalania zarazy

Np.: wścieklizna - źródło zakażenia ssak, rezerwuar - rudy lis (utrzymuje w Polsce wściekliznę)

Ognisko zakażenia - miejsce gdzie znajduje się źródło zakażenia wraz ze skażonymi przedmiotami (pomieszczenie, zagroda, miejscowość, terytorium)

Formy przebiegu choroby zakaźnej w populacji

1. Zachorowania sporadyczne - nieliczne i bez uchwytnego związku ze sobą

2. Endemia (enzootia) - zachorowania stale występujące w jakiejś okolicy („występowanie stacjonarne”)

3. Epidemia (epizootia) - liczne zachorowania powiązane w łańcuch zakażeń na danym terenie w krótkim czasie

4. Pandemia (panzootia) - epidemia obejmująca duże terytorium, wiele krajów czy kontynentów

Jedne przechodzą w drugie, granice płynne - nie tylko liczba zachorowań ma wpływ na formę choroby zakaźnej (raczej ich stosunek do „zwykłej” liczby przypadków dla danego terenu w danym czasie) ale także potencjał szerzenia się.

Typy rozwoju epidemii

1. Powstające drogą łańcuchowo-kontaktową zwierzę - kontakt bezpośredni lub pośredni - zwierzę np.: grypa, nosówka

2. Powstające z wtórnego źródła zakażenia, np.: wąglik, BSE

3. Powstające za pośrednictwem stawonogów, np.: myksomatoza, kleszczowe zapalenie mózgu

4. Powstające w wyniku uzjadliwienia się flory saprofitycznej (autoinfekcji), np.: choroby środowiskowe kolibakterioza cieląt

Dynamika przebiegu epidemii

Epidemie przechodzą, rozwijają się i zanikają. Przebiegają cyklicznie (falami) - różne stadia epidemii. Wybuchają gdy w danej populacji powstaje sytuacja sprzyjająca szerzeniu się choroby (czynniki pierwszo i drugorzędne)

Potencjał epidemiczny - zespół okoliczności warunkujących powstanie epidemii

Stadia rozwoju epidemii

Stadium	Międzyepizootyczne	Przedepizootyczne	Rozwój epizootii		Szczytowy rozwój epizootii		Wygasanie epizootii	Poepzootii
Ilość zachorowań	Brak zachorowań lub sporadyczne przypadki choroby		Szybki wzrost liczby zachorowań		Największa liczba zachorowań		Spadek ilości zachorowań	Odosobnione przypadki zachorowań
Odporność zwierząt	Wysoka	Zmniejszona	Pełna wrażliwość na zachorowanie			Większa cześć zwierząt jeszcze wrażliwa ale stopniowo odporność narasta	Wzrasta	Wysoka
Postać choroby	Przewaga postaci choroby o przebiegu nietypowym, ukrytym, przewlekłym		Nadostre i ostre postaci choroby	Typowe ostre postaci choroby		Ostre i podostre postaci choroby	Podostre postaci choroby, przewaga przewlekłych	Nietypowe skrycie przebiega-jące

Loeffler, Frosch - pryszczyca

4

---