Styl pracy nauczyciela
a proces dydaktyczno-wychowawczy
Andrzej Lewicki stwierdza: „Ważną rolę w kształtowaniu się stosunku ucznia do przedmiotu gra sympatia do nauczyciela. Dzieci znacznie chętniej uczą się przedmiotów, które wykładają nauczyciele lubiani.”
Jednym z fundamentów procesu dydaktycznego jest wzajemna relacja uczniów i nauczyciela. To w jaki sposób uczeń odbiera nauczyciela ma niewątpliwy wpływ na jego stosunek do przedmiotu nauczania. Uczeń polubi bardziej ten przedmiot, którego uczy nauczyciel bardziej przez niego lubiany.
Niewątpliwym jest, że w zależności od postawy nauczyciela, każdy nauczany przez niego przedmiot może być lubiany i chętnie przyswajany przez uczniów, mogą w nim osiągać zadowalające lub znaczące wyniki. Ale również odwrotnie. Nauczyciel poprzez niewłaściwą i nieodpowiednią postawę wobec uczniów z całą pewnością może zniechęcić ich nie tylko do uczenia się danego przedmiotu, ale też nabywania i podnoszenia wyników w danym przedmiocie nauczania. Niejednokrotnie zdarza się, że niechęć do danego przedmiotu przeniesiona z relacji nauczycielskiej pozostaje w uczniach na długie lata. Tak więc tosunek nauczyciela do ucznia bywa i jest jednym z podstawowych elementów procesu dydaktycznego. Ma on wpływ na kształtowanie upodobań, zainteresowań u uczniów, ale także na posiadanie przez nich odpowiednich wiadomości. Wiedza nabywana, bądź wyuczana po to tylko by odpowiedzieć na oczekiwania nauczyciela nie utrwala się i szybko umyka, pozostawiając nieprzyjemne czasem wspomnienia procesu dydaktycznego. Ze znacznie większym natomiast entuzjazmem i świadomością uczniowie przygotowują się do zajęć z lubianym przez nich nauczycielem
Sposób, w jaki uczniowie odbierają nauczyciela oraz wzajemny kontakt ma także znaczący wpływ na przebieg samej lekcji. Na zajęciach lubianych nauczycieli powstaje atmosfera i tworzy się bardzo pozytywny klimat dla uczenia się, uczniowie są zaciekawieni, aktywni, wykazują zainteresowanie nauką, nie nudzą, dość chętnie współpracują. Wydaje się, że proces dydaktyczny w takiej sytacji przebiega harmonijnie i bez większych trudności oraz zakłóceń, dostarczając zadowolenia obu stronom, zwłaszcza, że uczniowie częściej wtedy osiągają dobre wyniki. Tam natomiast, gdzie pomiędzy nauczycielami, a uczniami powstają trudności, może powodować to napięcie, a tym samym pewien rodzaj psychologicznej blokady powodującej utrudnienia w przyswajaniu wiedzy z danego przedmiotu przez ucznia. Zdarza się wówczas, że uczeń przenosi niechęć z relacji z nauczycielem na dany przedmiot, a czasami też na całą szkołę. Z całą pewnością, można więc przyjąć, że efekty pracy nauczyciela w dużej mierze zależne są od tego, czy i na ile potrafi on w pracy z uczniami nawiązać dobry kontakt, a nierzadko też właściwą relację wychowawczą.
W omawiany kontekst doskonale wpisuje się rozwój wiedzy dotyczącej kierowania zespołami ludzkimi. W jej ramach powstała teoria, przedstawiona przez J. Górecką w jej opracowaniu. Teoria ta mówi o trzech stylach kierowania: autokratycznym, liberalnym i demokratycznym.
Według tejże teorii istotą kierowania autokratycznego jest „niedopuszczanie członków grupy do udziału w podejmowaniu decyzji, działanie bez porozumienia z grupą, rządzenie „żelazną ręką”, bezkompromisowość, mówienie w sposób nie zachęcający do zadawania pytań, odmawianie wyjaśnień zmienianie obowiązków członków bez uprzedniego omówienia z nimi tych zmian, drobiazgowe określanie zadania i metody nie pozostawiające członkom grupy pola do samodzielnego decydowania i przejawiania inicjatywy.
Przejawami postępowania demokratycznego są następujące cechy: członkowie grupy biorą udział w podejmowaniu decyzji, kierownik (nauczyciel) stara się uzyskać aprobatę grupy przed wprowadzaniem zmian, zwołuje grupę, aby przedyskutować pewne sprawy, stale informuje grupę o zamiarach, postępach grupy, znajduje czas, aby jej wysłuchać wita z uznaniem krytykę własnego postępowania, zachęca członków, aby wyrażali swe pomysły i opinie, wprowadza w życie propozycje wysunięte przez grupę.
Styl liberalny natomiast polega na tym, iż nauczyciel nie przewodzi grupie, lecz pozostawia jej całkowitą swobodę. Kierownik grupy nie radzi sobie i nie jest przez grupę akceptowany, często nawet lekceważony.
Podsumowując niewątpliwie jasnym okazuje się, że podstawą skutecznego i sprzyjającego obu stronom procesu dydaktycznego jest właściwy styl pracy nauczyciela, taki w którym będzie on czuł się swobodnie ze sobą, a to będzie miało pozytywny wpływ na formę i efekty procesu dydaktycznego.
W analizie wyników badań dotyczących stylu pracy nauczyciela H. Muszyński formułuje następujący wniosek: „ Im bardziej demokratyczny jest styl pracy z zespołem, tym w większym stopniu kształtuje się pozytywny stosunek zespołu do wychowawcy. Prowadzi to do jeszcze bardziej ogólnego wniosku, że styl demokratyczny sprzyja kształtowaniu nieformalnego układu między zespołem a wychowawcą.”. Wnioski są więc jasne. Wszystko, co wnosi szacunek, otwartość, chęć współpracy pomaga w skutecznym uczeniu się i nauczaniu, bo zakłada atmosferę bezpieczeństwa, przy możliwości zachowania granic własnego człowieczeństwa, a to przecież, podstawa w relacjach międzyludzkich